ntluikende smaken Smaken verstoppen? kind aan tafel

Transcriptie

1 ntluikende smaken Het begint al in de baarmoeder: de ontwikkeling van smaak. Maar of je kind daarom dol is op appel moes en geen spruitjes lust? Het geheim van makkelijke en moeilijke etertjes. Smaken verschillen, dat weten we allemaal. Maar waardoor komt dat? En hoe definieer je smaak eigenlijk precies? Zo bijvoorbeeld: smaak is het resultaat van een chemische prikkeling van de smaakpapillen op tong en gehemelte en de verwerking ervan door de hersenen. Dit heb je vast twee keer moeten lezen om je er iets concreets bij voor te stellen. Deze dan: smaak is een zintuig en is verbonden met proeven. Trek de vergelijking met een spier die je kunt trainen: wie veel proeft, leert smaken en smaaknuances onderscheiden. Hoe aandachtiger je proeft, hoe verfijnder het smaakgeheugen dat je opbouwt. Piepklein tongetje Proeven doe je met je ogen, neus en mond; voordat je iets in je mond steekt, laten je ogen zich verleiden en zonder geur is er geen smaak. Toch is, nog voordat een baby kan zien of ruiken, de kiem voor smaak al gelegd in de baarmoeder. Smaken verstoppen? Het leren waarderen van een nieuwe smaak is een delicate balans. Om een kind te laten wennen kan het helpen om smaken te combineren: een beetje zoet bij bitter, een beetje zout bij zuur. Wat ook werkt, is het koppelen van een bekende smaak (die lekker wordt gevonden) aan een nieuwe smaak. Het lekker van het één wordt overgedragen op de nieuwe smaak. Het leuke is dat die tweede smaak vervolgens ook lekker blijft als deze los wordt aangeboden; spruitjes die eerst met een (ge - waardeerd) kaassausje worden opgediend, worden later ook zonder het sausje gegeten. Maar dit kan ook averechts werken en tot afkeer van een eerder wel gewaardeerde smaak leiden. Daarbij helpt het niet om alles te bedelven onder appelmoes of te overgieten met tomatenketchup. Dat heet smaken verstoppen, waardoor een kind die nooit kan leren kennen. 30 smaakmakend 1 lente 2010

2 tekst Nicole Willemse Illustraties Leendert Masselink smaakmakend 1 lente

3 In de twaalfde week van de zwangerschap zitten op het piepkleine tongetje namelijk al smaakpapillen. De foetus kan het vrucht water langs die smaakpapillen laten stromen, het spoelt er via de neus weer uit. Daarmee begint ook het smaakgeheugen, de foetus onthoudt wat hij proeft. De samenstelling van het vruchtwater verandert continu en hangt samen met wat de moeder heeft gegeten. Hoe gevarieerder haar eetpatroon, hoe meer smaken het kindje aangeboden krijgt. Bij de geboorte heeft de baby een voorkeur voor die smaken. Zo liet onderzoek in Melbourne zien dat baby s van moeders die in de laatste drie maanden van hun zwangerschap en tijdens de borstvoedingsperiode veel wortelsap hadden gedronken, later gemakkelijker de smaak van wortels in allerlei gerechten accepteerden. Spaanse onderzoekers concludeerden iets vergelijkbaars: als de moeder voor de geboorte veel groente eet, lust haar kind ze eerder. Zure bommen Smaken die vaak voorbijkomen, worden makkelijker onthouden. Dit smaakgeheugen kan helaas ook minder positief zijn. Kinderen van moeders die alcohol drinken tijdens de zwangerschap, ontwikkelen smaak voor alcohol en zullen er, zodra ze er zelf mee in aanraking komen, moeilijker weerstand tegen kunnen bieden. Er worden meer verbanden gelegd tussen voeding tijdens de zwangerschap en het gedrag van het kind. Aanstaande moeders die veel snacken, hebben meer kans op kinderen die minder lusten en meer aanleg hebben voor overgewicht. Kleine kindjes die dol zijn op zuur hebben juist minder neiging tot overgewicht. Niet eens zo n gek idee dus, die voorliefde voor zure bommen tijdens de zwangerschap. Waarom zoet favoriet is Een pasgeboren baby kan onderscheid maken tussen zoet, bitter en zuur. Zoet is favoriet. Met reden; zuur en bitter worden in de natuur vaak geassocieerd met giftige Eten is lachen! Een vrolijke stemming aan tafel is minstens zo belangrijk als de smaakvoorkeuren in de genen. Makkelijk gezegd? Stel het je voor. Meisje, net vier jaar, schuift woest het bordje eten van zich af. Er is geen hap van gegeten. Kordaat zegt ze: Mama, ik ben geen vriend meer met jou. Ze meent het. Wat te doen? Gefeliciteerd, je kind is normaal, schrijven Laura Emmelkamp en Scato van Opstall in Keet smakelijk. Kinderen die alles lusten bestaan niet. Bij kinderen betekent niet lusten vaak: ik ben niet aan deze smaak gewend, schrijven ze verder. En ze schrijven nog meer. Hoe ze zelf alles hebben geprobeerd en op die gedenkwaardige dinsdag het licht zagen: je moet geen groente verkopen, maar een goed verhaal. Dat goede verhaal is een boek vol vrolijke verhalen geworden van het kaliber gezond en inventief verstand, plus receptuur. Eten is lachen, in plaats van lastig, óók als het om gezond eten gaat. En ja, de tafel mag vies worden, als er maar keet is. Wat de boer niet kent, dat eet hij niet tenzij hij nieuwsgierig wordt gemaakt. Dat concept hebben de schrijvers heel goed begrepen. Meer lezen? Kijk op: 32 smaakmakend 1 lente 2010

4 stoffen, dus gevaar. Zoet geeft daarentegen een tevreden gevoel, bovendien zijn vanuit voedingtechnisch oogpunt kool hydraten een be langrijke bron van energie. Behalve een aangeboren voorkeur voor zoete smaken zijn ook vette texturen ge - liefd. Umami, de vijfde smaak, zou verwijzen naar voor het lichaam nood zakelijke eiwitten en om die re den vanaf de geboorte ook worden geaccepteerd. Van zout is de natuurlijke waardering minder duidelijk, feit is wel dat we ook dat met mate nodig hebben om goed te kunnen functioneren. Na de geboorte gaat de smaakontwikkeling onverminderd voort. Net als vruchtwater, kent ook moedermelk smaak variatie. Het kan zelfs van kleur wisselen, af hankelijk van wat mama heeft gegeten. Als je gevarieerd eet terwijl je borst voeding geeft, biedt borstvoeding een rijker smakenpalet dan flesvoeding. Toch is daar mee niet gezegd dat je kind auto matisch een makkelijke eter wordt. Er zijn moe ders die gezond en gevarieerd eten en drinken tijdens zwangerschap en borstvoeding, maar toch dramatische eters ba ren. Tweelingonderzoek Sterker, binnen hetzelfde ge zin kan het ene kind een moeiteloze alleseter zijn terwijl broer of zus met geen mogelijkheid voor een fatsoenlijk maal te porren is. Hoe kan dat, vragen ouders zich soms vertwijfeld af. Een goede vraag. Dat intrigeer de ook psychologe Audrey Eertmans in haar boek Waarom kinderen geen spruitjes lusten. Ze beschrijft een tweelingonderzoek waaruit blijkt dat ze toch niet zo iden tiek zijn als je zou verwachten, hoewel er op het vlak van voedselvoorkeuren onbetwistbare gelijkenis sen tussen twee lingen be staan. Er blijkt meer in het spel dan alleen erfelijkheid. Gene tische gelijkenissen in voedselvoorkeuren veranderen door persoonlijke ervaringen met eten. En daar zijn verschillende processen verantwoordelijk voor, aldus Eertmans. Blauwschimmelkaas Smaken verschillen niet alleen, je persoon lijke smaak, of preciezer, de mate waarin je iets apprecieert, varieert per keer. Denk aan verzadiging. Je kunt gek zijn op frambozenijs maar misschien niet smaakmakend 1 lente

5 bij min tien, of als je al twee frambozenijsjes achter de kiezen hebt. Ook op langere termijn is smaak aan verandering onderhevig; wellicht hield je vroeger niet van blauwschimmelkaas en ben je er nu gek op. Andersom kan ook: als je een keer misselijk bent geworden na het eten van kaas fondue is de kans groot dat je er lange tijd voor bedankt. Geprakt of gepureerd Voor baby s vanaf een maand of vier vormt het eerste vaste voedsel een nieuwe uitdaging. De smaakpapillen op het tong - e tje proeven niet alleen smaak, ze maken feilloos onderscheid tussen de structuur van het ene fijngemalen hapje en het an - dere; de textuur van gepureerde groen te Het boek Waarom kinderen geen spruitjes lusten van Audrey Eertmans (verschenen in 2008) is niet meer te bestellen via de reguliere boekhandel, maar nog wel via Bol.com. is an ders dan die van een geprak te banaan. In voeding uit potjes zit doorgaans nau we lijks textuur. Wie zelf hapjes klaarmaakt, brengt zijn of haar kind niet alleen met een breder scala aan smaken in aanraking, maar ook met verschillende texturen. Zelfgemaakt smaakt echt, je leert een kind werkelijk proeven. Door kinderen simpelweg vaker hetzelfde voedingsmiddel voor te schotelen, wennen ze eraan en dat verhoogt de waardering. Meestal. Experimenten wijzen uit dat kinderen die één fruitsoort leren eten, ook ander fruit lekker vinden. Hetzelfde geldt voor groentesoorten. Maar het werkt niet altijd, de balans is delicaat. Te veel nieuwe smaken tegelijk of kort achter el kaar op een bord leidt meestal niet tot het gewenste resultaat. Kinderen zijn conservatief, soms moeten ze wel twintig keer proeven voor ze iets lusten. Bied die groente waar ze een lang gezicht naar trekken gerust nog eens aan, in verschillende gerechten zo je wilt, maar dring niet te veel op. Een hapje proeven is ge noeg. De volgende keer twee happen, daar na evenveel happen als ze oud zijn. Dwang kan leiden tot een aversie die moei lijk af te leren is en hardnekkig lang kan aanhouden, zelfs tot laat in de volwassenheid. Of een kind na alle goede inspanningen een nieuw aangeboden smaak toevoegt aan z n bekende repertoire? Daarop oefent behalve al het voorgaande ook de sociale context grote invloed uit. Ervaring en opvoeding winnen het zelfs van erfelijkheid en aanleg. Aan smaken kleven asso ciaties; voedselherinneringen zijn verbonden met sociale aspecten. Na-apers Kinderen zijn afhankelijk van ouders en verzorgers, logisch dat ze daar blind op vertrouwen. En kinderen zijn na-apers, ook eetstijlen worden geïmiteerd. Dat geeft ouders een behoorlijke troef in handen waar het gaat om het sturen van het eetgedrag. Als jij een vies gezicht trekt tijdens het proeven van een hap eten, wordt dat direct geregistreerd in de kinderstoel tegenover je. Omgekeerd geldt hetzelfde. Dus: eet lekker en ontspannen met de kleine na-apers aan tafel! 34 smaakmakend 1 lente 2010