Zaadteelt in Enkhuizen

Transcriptie

1 Land of water, jaargang 4[=5] (oktober 2011) pag Bijzonder bedrijf Op naar de rassen van de toekomst Zaadteelt in Enkhuizen Tekst: Helen Conijn Fotografie: Maarten Schets De kost gaet voor de baet uit. De tekst op de gevelsteen van het Enkhuizer Peperhuis getuigt van een oud economisch principe dat beslist van toepassing is op een activiteit die al twee eeuwen een stempel drukt op de economie van Enkhuizen: de zaadhandel. Op de stoep van het huis kijkt Nanne Piet Groot omhoog naar de markante dubbele trapgevel: Het had geen haar gescheeld, of het Zuiderzeemuseum was niet in Enkhuizen gekomen. Omdat we hier dit prachtige pand hadden, viel het kwartje deze kant op. 44 land-water 03 binnenwerk-2.indd :51

2 Beeld van een zaaier 45 land-water 03 binnenwerk-2.indd :51

3 Rond 1800 wordt in Nederland voor het eerst melding gemaakt van gespecialiseerde zaadproducenten en -handelaren. Ze legden zich niet alleen toe op de handel, maar probeerden ook de kwaliteit van de gewassen te verbeteren door steeds het zaad te winnen van de betere planten uit de oogst. De pionier van dit selectiewerk was Nanne Jansz Groot ( ) in Andijk. Zijn kleinzoon was de grootvader van Nanne Piet Groot, zaadhandelaar Nanne Groot Sz ( ). Hij onderhield nauwe contacten met telers in het binnen- en buitenland; al op 21-jarige leeftijd reisde hij naar Rusland. Hij is één van de grondleggers van Sluis en Groot. Nanne Piet Groot voor het Peperhuis De chef schopte zonder pardon de pot onder mijn kont vandaan en ik tuimelde achterover. Dat was een goede les. Peperhuis Oud-directeur Groot is een telg van de familie die mede aan de basis stond van Zaadhandel Sluis en Groot. Jarenlang gebruikte de Enkhuizer firma het uit 1625 stammende Peperhuis als zaadpakhuis. Eind jaren veertig van de vorige eeuw voldeed het pand niet meer aan de eisen van de tijd. Sluis en Groot schonken het aan de Vrienden van het Zuiderzeemuseum, waarmee het Peperhuis, het toen enige nog bestaande VOC-gebouw in Enkhuizen, kon worden behouden en het museum een prachtige uitvalsbasis kreeg. Nanne Piet Groot haalt herinneringen op aan zijn jeugd. Vanuit zijn ouderlijke woning keek hij uit over de Enkhuizer haven. De visserij domineerde de lokale economie, maar de zaadteelt was ook niet meer weg te denken, zegt Groot. Het zaadbedrijf dat zijn grootvader in Andijk had opgericht, telde zo n 150 medewerkers. Daar, en niet in de haven met haar glinsterende vis, lag Groots toekomst. Hoewel Nanne Piet als jongen nu en dan met zijn vader meeging - het land op om gewassen te beoordelen - vond zijn échte kennismaking met de zaadwereld pas plaats in de Tweede Wereldoorlog. Als HBS-student in Amsterdam moest hij vanwege de razzia s in 1943 een veilig heenkomen zoeken. Nanne Piet dook onder in het zaadpakhuis. De jonge Groot moest hard meewerken. Zo werd hij het land op gestuurd om de paardenmest uit te rijden. 46 land-water 03 binnenwerk-2.indd :51

4 We zoeken niet alleen naar oplossingen voor problemen van telers, maar ook naar gaten in de markt. Zo hebben we zoete spruitjes ontwikkeld. Gecoate zaden Dat hij zijn eerste schreden in de zaadwereld had gezet, betekende niet automatisch dat zijn toekomst in het familiebedrijf lag. Mijn geschiktheid moest worden aangetoond voor een commissie van ooms en neven. Mijn eigen vader kwam daaraan natuurlijk niet te pas. Overal waar de jonge Groot stage liep, van Palo Alto in Californië tot Saint-Rémy de Provence in Frankrijk, moesten begeleiders hem beoordelen. Ook in Nederland zelf. Ik zat ooit op mijn knieën planten op te potten. Ik kreeg wat last van mijn knieën en pakte een pot om op te zitten. De tuinchef schopte zonder pardon de pot onder mijn kont vandaan en ik tuimelde achterover. Dat was een goede les. Saet & Cruyt museum Over de grote stappen die in de laatste decennia in de zaadteelt en -handel zijn gezet, wordt veel duidelijk tijdens een bezoek aan het Saet & Cruyt Museum in Andijk. Van het veld naar het laboratorium, vat museumvoorzitter Pieter de Vries het bondig samen. Alles is zo veel beter en sneller geworden. Vroeger werden op een bonenleesblad de ongewenste exemplaren handmatig verwijderd, nu gaat dat razendsnel met een elektrisch oog. Foute boontjes worden er gewoon uitgeblazen. Twee vitrines tegenover elkaar tonen dat verschil: in de ene ligt het beroemde Cruydtboeck dat plantkundige Dodonaeus in 1554 schreef. Het is een belangrijke eerste poging tot het stelselmatig indelen van planten. In de vitrine ertegenover liggen de zaden van nu, gestoken in een paars, rood of groen jasje. Deze gecoate zaden bieden de telers veel voordelen, legt De Vries uit. Bij het verzaaien komen ze precies op de juiste plek terecht en de coating een laagje voedingsstoffen en gewasbeschermers geeft een welkom eerste zetje bij het ontkiemen. land-water 03 binnenwerk-2.indd :51

5 Syngenta in Enkhuizen Enkhuizen is een grote vestiging met zo n zeshonderdvijftig medewerkers waar en dat is een uitzondering in deze business, vertelt directeur Henk Driessen groenten- en bloemzadenrassen worden ontwikkeld, geproduceerd en gedistribueerd. De markt waarin Syngenta werkt is divers en omvangrijk. Twintig procent van het bier in Europa wordt gemaakt van Syngenta-gerst en een zevende van de wereldwijde markt voor tomaat komt voort uit zaden van Syngenta, wat gelijk staat aan acht tomaten per persoon per week. Dat succes komt natuurlijk niet zomaar, zegt Driessen, zelf een telerszoon. Nederlandse zaadbedrijven zijn succesvol omdat we altijd uitstekend hebben samengewerkt en goed hebben ingespeeld op ontwikkelingen in de internationale markt. Driessen noemt als voorbeeld de Nederlandse tomatenteler die het qua kostprijs nooit zal kunnen winnen van zijn Spaanse collega. Dus zoeken we iets anders. Een bijzondere smaak bijvoorbeeld of teelt zonder bestrijdingsmiddelen. Geraniums in bloei land-water 03 binnenwerk-2.indd :52

6 Klanten van Syngenta zitten over de hele wereld, hun eisen worden steeds hoger en complexer. Zo zijn sommige ziektes en plagen niet te bestrijden met gewasbeschermingsmiddelen; dan helpt Enkhuizen een oplossing vinden. Dat is vaak een kwestie van jaren. In een van de kassen vertelt Rico Linders van de afdeling Resistentie-veredeling in groenten over de weg die is bewandeld om een koolsoort te ontwikkelen die resistent is tegen knolvoet, een parasiet die vijf tot tien procent van álle koolvelden in de wereld heeft besmet. Een weg van kruisen en terugkruisen die achttien jaar in beslag nam voordat de resistente variëteit er was. In het helder verlichte, voor de buitenwereld afgesloten kwaliteitscontrole-laboratorium van Syngenta, wordt gewerkt aan de toekomst. Het is het domein van labmanager Tony de Rover. De laatste jaren zijn er in de wereld van het veredelen en bij kwaliteitsbepalingen grote stappen vooruit gezet door de introductie van merkertechnologie waarbij stukjes DNA op chromosomen zichtbaar worden gemaakt, vertelt hij. De techniek stelt veredelaars in staat na te gaan welke DNA-merkers betrokken zijn bij de specifieke eigenschappen die hij wil selecteren, en welke in nakomelingen aanwezig dienen te zijn. Van maïs is al heel veel bekend. Hoe meer we weten, hoe gemakkelijker het is om complexe kruisingen uit te voeren. Wanneer het genoom van bijvoorbeeld een tomaat is bepaald, kan Syngenta gericht aan het werk: Droogteresistentie bijvoorbeeld wordt bepaald door vele verschillende genen. Met al die nieuwe gegevens komt er ook flink wat computergebruik bij kijken. Vooruitgang wordt snel geboekt. In steeds hoger tempo kunnen nieuwe rassen worden ontwikkeld die telkens beter voldoen aan de eisen van telers en consumenten. Twintig procent van het bier in Europa wordt gemaakt van Syngenta-gerst. Dodonaeus, Cruydtboeck Op naar de rassen van de toekomst. Eerst onderzoek, pas daarna resultaat wat dat betreft is er in Enkhuizen in vierhonderd jaar niets veranderd: de kosten gaan nog immer voor de baten uit land-water 03 binnenwerk-2.indd :52