In opdracht van Pameijer Rotterdam

Transcriptie

1

2

3 Online ondersteuning in het dagelijks functioneren van cliënten met chronisch psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking: een haalbaarheidsstudie in de dagelijkse praktijk. In opdracht van Pameijer Rotterdam J. de Wit, E. Dozeman, J. Ruwaard en H. Riper 2014 I

4 COLOFON Opdrachtgever Pameijer Rotterdam Projectleiding Prof. dr. Heleen Riper Vrije Universiteit Amsterdam Projectteam Jessica de Wit, MSc Vrije Universiteit Amsterdam dr. Els Dozeman Vrije Universiteit Amsterdam dr. Jeroen Ruwaard Vrije Universiteit Amsterdam Vormgeving Rolf van Dijk Vormgeving Arnhem februari 2014, Vrije Universiteit Amsterdam II

5 INHOUD Voorwoord...IV Dankwoord...V Samenvatting...VI HOOFDSTUK 1 Onderzoek naar mijnpameijerconnect in de dagelijkse praktijk Inleiding Pameijer Hervormingen in de zorg vragen om innovatie mijnpameijerconnect: een platvorm voor zorg op afstand Opzet van het onderzoek Dataverzameling vragenlijsten en interviews Leeswijzer...8 Verwijzingen...9 HOOFDSTUK 2 Theoretisch kader en overzicht van praktijkinitiatieven in Nederland Introductie Kwaliteit van leven, empowerment, sociale cohesie en gebruiksvriendelijkheid Online ondersteuning Samenvatting Verwijzingen...16 HOOFDSTUK 3 Interviews met cliënten Inleiding Methode Resultaten Samenvatting HOOFDSTUK 4 Interviews met begeleiders Inleiding Methode Resultaten Samenvatting HOOFDSTUK 5 Survey Inleiding Dataverzameling Analyses Deelname aan het onderzoek Welke cliënten namen deel aan het onderzoek? Contact met begeleiding Uitkomsten vragenlijsten voormeting Uitkomsten voor- en nameting cliënten Verdiepende analyses Gebruiksvriendelijkheid Verbeterpunten voor MPC volgens cliënten en begeleiders Gebruik van MPC Samenvatting Verwijzingen...56 HOOFDSTUK 6 Discussie en aanbevelingen Inleiding Ervaringen met MPC Veranderingen in kwaliteit van leven, empowerment en sociale cohesie Aanbevelingen Verwijzingen...63 III

6 VOORWOORD Nieuwe technologieën voor een zelfstandiger bestaan Pameijer zet zich al sinds 1926 in om mensen met een verstandelijke beperking of met psychiatrische problematiek te ondersteunen. We ondersteunen mensen bij het versterken van hun eigen kracht en het omgaan met belemmeringen. Hierbij betrekken we hun naasten, vrijwilligers en de lokale omgeving. Dit draagt bij aan een samenleving waar iedereen ertoe doet. Dat is onze missie. Onze missie is altijd het vertrekpunt in ons handelen en doen. Alleen hoe we onze missie volbrengen evolueert met externe ontwikkelingen mee. Met name technologische ontwikkelingen kunnen ondersteunend zijn aan het vergroten van de zelfstandigheid en het reduceren van professionele afhankelijkheid. Bijna iedereen heeft tegenwoordig een smartphone die vol staat met applicaties die ons leven gemakkelijker maken. Zo kun je tegenwoordig bijvoorbeeld eenvoudig digitale boodschappenlijstjes maken en gratis navigeren. Ook in sociale contacten spelen digitale middelen zoals Facebook, WhatsApp en Twitter een grote rol. Juist deze middelen kunnen naar ons idee de afstand tussen mensen met en zonder een beperking verkleinen. Vandaar dat Pameijer diverse digitale innovaties inzet om de zelfstandigheid van cliënten en de regie op het eigen bestaan te vergroten. Ondersteuning wanneer je die nodig hebt en niet alleen wanneer het in de agenda van de begeleider uitkomt. Dat is een behoefte die we meerdere keren van cliënten te horen kregen. Als je er over nadenkt een heel begrijpelijke en zelfs logische vraag. Alleen in de praktijk lastig, want een begeleider heeft meestal niet zo n flexibele agenda. Met mijnpameijerconnect zagen we een oplossing en mogelijkheid om flexibiliteit in het moment van ondersteuning te kunnen bieden. De eerste reacties van cliënten en begeleiders zijn positief. Het is fijn om te horen dat mijnpameijerconnect op het eerste gezicht aan verwachtingen voldoet. Het is echter nog belangrijker om te weten of en hoe het de kwaliteit aan ondersteuning beïnvloedt. En draagt het ook bij aan de zelfstandigheid van cliënten? Dan heb je aan onderbuikgevoelens niet genoeg. Dan moet je op basis van onderzoek bepalen of en hoe je mijnpameijerconnect verder kunt gaan inzetten. Dit onderzoek van de Vrije Universiteit Amsterdam geeft ons die benodigde handvatten. Jan Alblas directeur Pameijer IV

7 DANKWOORD Dit onderzoeksrapport is tot stand gekomen dankzij de inspanning en medewerking van vele betrokkenen. Ten eerste bedanken wij de cliënten en begeleiders uit de verschillende regio s van Pameijer die enthousiast mee hebben gewerkt aan dit onderzoek. Zonder hun bijdragen was dit onderzoek niet mogelijk geweest. Eveneens waarderen wij de inzet en betrokkenheid van de cliëntenraad van Pameijer bij de uitvoering van dit onderzoek. Deze waardering geldt ook voor Region, met name de heren Arjan van der Weijde en Jack van Gils, met wie wij voor de uitvoering van dit onderzoek nauw hebben samengewerkt. We danken eveneens Pameijer, de opdrachtgever van dit onderzoek, en in het bijzonder de heer Jan Alblas, directeur marketing, innovatie & verkoop, voor zijn visie op het belang van MPC en het uitvoeren van pilot-onderzoek bij de introductie van nieuwe begeleidingsvormen voor cliënten van Pameijer. Het onderzoeksteam van de Vrije Universiteit Amsterdam Jessica de Wit Els Dozeman Jeroen Ruwaard Heleen Riper V

8 SAMENVATTING Pameijer en de transitie naar de WMO In 2015 verhuist de extramurale zorg van de AWBZ naar de WMO. Deze transitie stelt forse uitdagingen voor zorgorganisaties als Pameijer. Zorg moet dichterbij, met meer nadruk op zelfredzaamheid en participatie van cliënten, maar ook kosten-efficiënter, want in de plannen slinken de budgetten flink. Om een zo groot mogelijke groep goed te blijven ondersteunen, wordt onderzocht hoe de zorg via innovatie efficiënter kan worden ingericht. De inzet van technologische hulpmiddelen en het gebruik van nieuwe media in de geestelijke gezondheidszorg (emental-health) biedt daarin mogelijk perspectief. mijnpameijerconnect (MPC) Initiatieven op het gebied van emental-health richtten zich tot voor kort vooral op de preventieve en curatieve geestelijke gezondheidszorg voor veelvoorkomende psychische aandoeningen zoals depressie en angststoornissen. Van zeer recente datum is de toepassing van emental-health voor de ondersteuning van cliënten in hun dagelijkse functioneren. Pameijer biedt sinds 2012 deze ondersteuning aan cliënten met chronische psychiatrische problematiek en/of cliënten met een verstandelijke beperking in de vorm van mijnpameijerconnect (MPC), een web-gebaseerd systeem voor zorg op afstand. Een haalbaarheidsonderzoek in de dagelijkse Pameijer-praktijk In dit haalbaarheidsonderzoek zijn de eerste ervaringen van MPC-gebruikers in kaart gebracht. Cliënten (n = 11) en begeleiders (n = 10) zijn in semigestructureerde interviews gevraagd naar hun ervaringen met MPC. Mogelijke veranderingen in de kwaliteit van leven, eigen regie en het sociale netwerk van cliënten tijdens het werken met MPC zijn onderzocht via online vragenlijsten (pretestposttest design; n = 39). Daarnaast hebben cliënten en begeleiders de gebruiksvriendelijkheid van MPC gewaardeerd en is de omvang van het gebruik van MPC geëvalueerd. Dit haalbaarheidsonderzoek geeft een eerste indicatie over hoe MPC werkt in de praktijk, wat cliënten en begeleiders er van vinden en hoe de toekomstige opschaling van MPC in Pameijer verder vorm kan worden gegeven. Eerste ervaringen met MPC Cliënten en begeleiders moesten in de eerste fase wennen aan MPC. Vooral voor cliënten en begeleiders met weinig computer- en internetervaring was de inzet van MPC spannend. Na enige ervaring met MPC ervoeren beiden echter de voordelen van online ondersteuning. Cliënten ervoeren, zo bleek uit de interviews, een toename in de zelfstandigheid - een belangrijk aspect van eigen regie. Cliënten ervoeren een verminderde afhankelijkheid van face-to-face afspraken met begeleiders op vaste tijdstippen omdat MPC hen de mogelijkheid biedt om contact met hen te zoeken op momenten waarop zij behoefte hebben aan ondersteuning. Cliënten ondervonden hierdoor een toename in de bereikbaarheid van begeleiders, wat hun gevoel van controle bevorderde. Daarnaast gaven cliënten aan met behulp van MPC makkelijker hun gevoelens te kunnen uiten en hun problemen te kunnen ordenen omdat zij met MPC deze kunnen opschrijven tussen vaste afspraken door. Begeleiders noemden als belangrijk voordeel dat zij met MPC cliënten VI

9 tussen vaste afspraken door. Begeleiders noemden als belangrijk voordeel dat zij met MPC cliënten vanuit kantoor of huis kunnen begeleiden. Hierdoor zijn zij meer flexibel in het plannen van hun werkzaamheden en minder tijd kwijt aan het reizen naar cliënten toe. Zij kunnen via MPC eveneens makkelijker en vaker kortdurend contact onderhouden met cliënten, waardoor zij deze beter kunnen volgen in hun dagelijkse functioneren. Het ondersteunen op afstand kan volgens begeleiders de eigen regie van cliënten vergroten omdat deze zo aangemoedigd worden meer zelfstandig op zoek te gaan naar oplossingen voor dagelijkse problemen. Begeleiders benadrukten echter het belang van maatwerk in de mate waarin de ondersteuning via MPC aansluit bij de behoeften en mogelijkheden van de cliënt en het behoud van face-to-face contact, een behoefte die ook door de cliënten werd geuit. Voor bepaalde taken zoals ondersteuning in het huishouden en de administratie vonden zij lijfelijke aanwezigheid onontbeerlijk. Cliënten en begeleiders gaven dan ook de voorkeur aan een combinatie van MPC en face-to-face contact in de ondersteuning. Deze vorm wordt blended begeleiden genoemd. Veranderingen in kwaliteit van leven, eigen regie en sociale cohesie De resultaten van het pretest posttest onderzoek (online vragenlijsten) laten zien dat de kwaliteit van leven, de eigen regie en het sociale netwerk van cliënten door de inzet van MPC stabiel blijven. Concreet betekent dit dat cliënten geen verslechtering ervaren in de kwaliteit van ondersteuning door begeleiders wanneer deze deels online via MPC geboden wordt. Cliënten gaven in hun antwoorden op de online vragenlijsten aan een kleine afname te ervaren in de mate waarin zij empowered werden binnen de professionele samenwerkingsrelatie met de begeleider. Hoewel het hier om een kleine verandering ging die niet naar voren kwam in de interviews, is het van belang om bij toekomstige opschaling de mate waarin de empowerment van cliënten wordt versterkt binnen de samenwerkingsrelatie goed te blijven monitoren. Gebruiksvriendelijkheid Cliënten en begeleiders gaven in interviews aan tevreden te zijn over de gebruikersvriendelijkheid van MPC. Beiden gaven aan goed in staat te zijn om de vaardigheden aan te leren die nodig zijn voor het gebruik van MPC. Wel is het van belang dat Pameijer gestructureerde persoonlijke ondersteuning aan cliënten biedt voor het aanleren van deze vaardigheden, vooral aan cliënten met weinig computerervaring. Aandacht vanuit Pameijer ten aanzien van de ervaren privacy en veiligheid van MPC verdient eveneens aanbeveling, omdat een aantal cliënten hier, ondanks alle maatregelen, nog vraagtekens bij zette. Cliënten en begeleiders beoordeelden de gebruikersvriendelijkheid van MPC in de online vragenlijsten met rapportcijfers van, respectievelijk, een 6 en een ruime 5 (op een schaal van 0-10). Deze relatief lage cijfers zijn mogelijk terug te voeren op de technische opstartproblemen die de gebruikers ervoeren in het werken met MPC. Eveneens geven deze cijfers aan dat er ruimte is voor verbetering van de gebruiksvriendelijkheid van MPC. Omvang van het gebruik van MPC Het gebruik van MPC, uitgedrukt als het percentage begeleidingstijd dat via MPC wordt gegeven, lag in maart 2013 naar schatting op 2,5% van de totale begeleidingstijd. Dit percentage is lager dan het door Pameijer op basis van een MPC-businesscase vastgestelde streefpercentage van 20% in medio Het aantal keren dat cliënten en begeleiders inlogden in MPC en het aantal minuten dat zij per sessie online actief waren vertoonden echter van januari 2012 tot en met mei 2013 een duidelijk stijgende lijn. Tevens steeg het aantal cliënten dat gebruik maakt van MPC sterk, van 162 cliënten bij de start van het onderzoek in december 2012 naar 285 cliënten in november VII

10 Conclusies Pameijer biedt haar cliënten met mijnpameijerconnect een innovatieve en efficiënte vorm van ondersteuning. De kwaliteit van ondersteuning blijft behouden wanneer deze deels face-to-face en deels via MPC geboden wordt. Opschaling van de inzet van het systeem binnen Pameijer wordt aanbevolen. Het voorliggende rapport geeft concrete aanbevelingen voor deze opschaling, gericht op (1) het informeren, monitoren en implementeren van MPC, (2) de registratie, databeheer en datasynthese van MPC en (3) de betrokkenheid van cliënten en begeleiders bij de ontwikkeling en implementatie van MPC. Voor het succesvol implementeren van MPC is de ontwikkeling van blended begeleidingsprotocollen waarin begeleiders handvatten geboden worden voor activiteiten die zij goed of juist beter niet online kunnen ondersteunen van belang. Daarnaast lijkt het versterken van het ontsluiten van data over het gebruik van MPC en de reguliere begeleiding een belangrijke voorwaarde voor een adequate monitoring van het behalen van de 20% online begeleidingsdoelstelling. Verdere actieve betrokkenheid van cliënten en begeleiders bij de doorontwikkeling en opschaling van MPC wordt aanbevolen om de gebruiksvriendelijkheid en acceptatie van het systeem te verhogen. VIII

11 HOOFDSTUK 1 Onderzoek naar mijnpameijerconnect in de dagelijkse praktijk 1.1 Inleiding Dit rapport beschrijft de resultaten van een onderzoek naar mijnpameijerconnect (MPC), een programma waarmee online ondersteuning kan worden gegeven aan cliënten met chronisch psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking. Het onderzoek is uitgevoerd door de Vrije Universiteit Amsterdam, in opdracht van Pameijer. Over de online begeleiding van cliënten met chronische problematiek is nog weinig bekend. Het emental-health onderzoek richt zich voornamelijk op de preventieve en curatieve geestelijke gezondheidszorg en veel minder op langdurige ondersteuning. Het initiatief van Pameijer om een e-health toepassing in te zetten voor de ondersteuning van haar cliënten is om deze reden dan ook vernieuwend. Aangezien er weinig bekend is over de mogelijkheden van het inzetten van online programma s bij deze doelgroep, is het belangrijk om hier meer informatie over in te winnen. Uitgangspunt van deze studie was dan ook om de haalbaarheid van de invoering van MPC te onderzoeken. Het onderzoek geeft inzicht in de ervaringen van de early adopters van Pameijer: de cliënten en begeleiders die startten met MPC in Deze ervaringen zijn vastgelegd via een praktijk-georiënteerd onderzoek, waarbij zowel interviews als vragenlijsten zijn afgenomen. Twee vragen stonden in dit onderzoek centraal: 1. Welke verwachtingen en ervaringen hebben cliënten en begeleiders met het werken met MPC? Zijn cliënten en begeleiders tevreden over MPC? Wat vinden zij van de gebruiksvriendelijkheid van MPC? 2. Heeft MPC effect op de kwaliteit van leven, eigen regie en sociale cohesie van cliënten? Dit hoofdstuk schetst de achtergrond en de opzet van het onderzoek. Sectie 1.2 introduceert Pameijer en de visie op de ondersteuning die zij haar cliënten biedt. Sectie 1.3 gaat in op de maatschappelijke achtergrond van de introductie van online initiatieven in de langdurige GGZ en in sectie 1.4 wordt MPC geïntroduceerd. Vervolgens wordt de opzet van het onderzoek kort belicht in sectie 1.5. Op welke manier de dataverzameling tot stand is gekomen, wordt kort besproken in sectie 1.6. Aanvullende informatie over de methoden die gebruikt zijn bij de verschillende vormen van dataverzameling worden beschreven in de hoofdstukken drie, vier en vijf. Tot slot biedt sectie 1.7 een leeswijzer voor de overige hoofdstukken binnen het rapport. 1.2 Pameijer Mensen met chronische psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking hebben vaak ondersteuning nodig in hun dagelijkse leven. Daarvoor kunnen zij bij Pameijer terecht. Pameijer 1

12 biedt ondersteuning aan mensen met psychiatrische problemen of een (licht) verstandelijke beperking. Daarbij kan gedacht worden aan begeleiding en ondersteuning, woongelegenheid, activiteitencentra en opleidingscentra. Ook heeft Pameijer een trainingscentrum, Howie the Harp, waar mensen met persoonlijke ervaring in de geestelijke gezondheidszorg worden opgeleid tot ervaringsdeskundige. Pameijer werkt met 2000 medewerkers en 500 vrijwilligers en is gevestigd in de regio Rijnmond en de Zuid-Hollandse eilanden. Zij ondersteunen dagelijks 4500 cliënten vanuit 166 locaties. Een deel van de cliënten van Pameijer krijgt regelmatig bezoek van een begeleider aan huis. De begeleiders hebben verschillende professionele achtergronden. Het merendeel heeft een MBO- of HBO-diploma in de richtingen Sociaal Pedagogisch Werker (SPW), Sociaal Pedagogisch Hulpverlener (SPH), Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige (SPV) of Maatschappelijk Werk en Dienstverlening (MWD). De begeleiding van de cliënten betreft coaching en ondersteuning en geen behandeling (therapie). De begeleiders formuleren een begeleidingsplan met hun cliënten en coördineren de uitvoering hiervan. Hierbij kijken zij naar de wensen van de cliënt en zijn of haar netwerk. Het begeleidingsplan sluit zo goed mogelijk aan bij de eigen regie en vermogens van cliënten. De begeleiders zijn een persoonlijk aanspreekpunt voor de cliënt en onderhouden contact met zijn of haar netwerk. Ze stemmen de begeleiding af met andere instanties of personen die bij de begeleiding betrokken zijn. Activiteiten op het gebied van wonen, werken en vrije tijd worden door de begeleiders aan de cliënten voorgesteld en georganiseerd. Daarnaast coachen zij de cliënten bij het voeren van de regie over het leven en de kwaliteit ervan. Pameijer biedt ondersteuning zodat cliënten als volwaardig persoon in en met de samenleving kunnen leven. Toenemende participatie in de samenleving en versterking van de sociale inclusie van cliënten zijn dan ook de belangrijkste doelen. Dit betekent dat cliënten zelf de regie over hun leven hebben, het persoonlijke netwerk actief bij het leven van cliënten betrokken is en dat cliënten de kwaliteit van leven als zo goed mogelijk ervaren. Op basis van deze uitgangspunten is er binnen dit onderzoek gekozen voor 3 kernbegrippen: kwaliteit van leven, empowerment en sociale cohesie. Deze begrippen vormen de drie algemene doelen van de ondersteuning aan cliënten en worden in het rapport verder toegelicht. Vanuit deze doelstelling is Pameijer gestart met een aantal digitale innovaties om de kwaliteit en efficiëntie van de zorg en begeleiding van de cliënten te verbeteren. Om cliënten beter en flexibeler te ondersteunen biedt Pameijer sinds kort een programma waarmee online communicatie tussen cliënt en begeleider mogelijk wordt: MPC. Het streven van Pameijer is om minimaal 20% van de begeleiding via MPC te verzorgen in medio Hervormingen in de zorg vragen om innovatie Vanaf 2015 zullen er hervormingen plaats gaan vinden in de zorg. De Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ), verantwoordelijk voor de financiering van de langdurige zorg voor ouderen, zieken en gehandicapten, zal veranderen. 1 Onder deze wet vallen begeleiding, verpleging, verzorging, behandeling en lang- of kortdurend verblijf in een instelling. Na de hervormingen zullen alleen mensen die de meest intensieve en langdurige zorg nodig hebben hiervoor nog financiering ontvangen van de overheid via de AWBZ. 2 Medische zorg zal onder de verantwoordelijkheid van zorgverzekeraars gaan vallen. Gemeenten worden verantwoordelijk voor lichtere vormen van zorg gericht op ondersteuning, begeleiding of persoonlijke verzorging. Deze taken zullen onder de Wet en maatschappelijke ondersteuning (WMO) vallen. 3 Op deze manier kan er volgens het kabinet 2

13 beter worden ingespeeld op lokale omstandigheden en de zorgbehoeften van de cliënt. 4 Daarnaast is de hervorming gericht op het verbeteren van de kwaliteit van ondersteuning en zorg, het vergroten van de betrokkenheid in de samenleving en het behouden van de langdurige zorg en ondersteuning op financieel gebied. 5 De exacte invulling van de WMO zal via een vernieuwd wetsvoorstel nog volgen. Wel is duidelijk dat dit zal leiden tot bezuinigingen in de genoemde zorgsectoren. Door de veranderingen binnen de AWBZ zal ook de ondersteuning voor mensen met chronisch psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking onder de WMO gaan vallen. Ook daar zullen bezuinigingen dus volgen. Dit kan leiden tot een beperking in de frequentie van ondersteuning die deze cliëntgroep nu ontvangt. Om deze reden heeft MPC naast het hoofddoel het verbeteren van de zorg ook een functie voor de toekomst. Door het implementeren van MPC zal er mogelijk een deel van het face-to-face contact kunnen worden overgenomen door online ondersteuning, waarbij de kwaliteit van ondersteuning behouden blijft. Dit kan leiden tot een daling in de kosten, aangezien begeleiders en cliënten vaker kort contact kunnen onderhouden via bijvoorbeeld het sturen van een bericht. Daarnaast zal het gebruik van MPC kunnen leiden tot bezuinigingen in reistijd en reiskosten. 1.4 mijnpameijerconnect: Een platform voor zorg op afstand mijnpameijerconnect is een web-based programma a waarmee cliënten en begeleiders van Pameijer op afstand kunnen communiceren via beeld, geluid en tekst (zie Figuur 1.1). Met dit programma kan coaching, ondersteuning en persoonlijke begeleiding via het internet in een beveiligde omgeving plaatsvinden, naast de reguliere face-to-face zorg. Dit programma maakt zorg op afstand mogelijk en heeft het bevorderen van de eigen regie van cliënten als doel. Figuur 1.1. Screenshot homepagina MPC met toelichting. a Er is recent ook een mobiele applicatie voor MPC ontwikkeld die gebruikt kan worden door cliënten en begeleiders. Met deze applicatie kunnen notities in het logboek worden geplaatst en worden gelezen. 3

14 MPC is gebaseerd op mycoachconnect ( een online programma gericht op coaching op afstand, dat is ontwikkeld door ICT-dienstverlener Region. b Na een uitgebreid vooronderzoek rond zorg op afstand door adviesbureau Redmax heeft Pameijer besloten de software van mycoachconnect in te zetten als basis voor een eigen platform voor zorg op afstand. De functies van mijnpameijerconnect MPC heeft een aantal hoofdfuncties: Videobellen: Cliënten en begeleiders kunnen contact met elkaar opnemen door middel van een online beeld- en/of geluidverbinding. Digitaal logboek: Het logboek is het persoonlijke plan van de cliënt, waar hij of zij doelen kan opstellen. Per doel kunnen acties worden gepland en vragen aan de begeleider worden gesteld. De resultaten hiervan kunnen worden beheerd. De begeleider kan hier vervolgens op reageren. Het logboek wordt weergeven in de vorm van 2 koelkasten (Figuur 1.2). Eén koelkast wordt gebruikt voor te doen notities en één koelkast voor gedaan notities. Er is voor deze metafoor gekozen omdat in het dagelijks leven mensen ook notities (gele briefjes) voor elkaar ophangen op een koelkast. De cliënt kan digitaal notities maken op gele briefjes en deze vervolgens op één van de koelkasten plakken. De begeleider kan op dezelfde manier informatie geven aan de cliënt of bijvoorbeeld vragen beantwoorden. Dit kan in de vorm van een document, een opgenomen video of een tekst en deze wordt via een notitie op een koelkast bevestigd. Tekstberichten sturen: Cliënten en begeleiders kunnen elkaar ook korte tekstberichten sturen. Op deze manier is het ook mogelijk om met elkaar te chatten. MPC heeft, naast de hoofdfuncties, ook een aantal aanvullende functies: Plancare: Cliënten en begeleiders hebben toegang tot het cliëntdossier. Tijdens het onderzoek was binnen het cliëntdossier het begeleidingsplan inzichtelijk. Informatie en fun: Een plek waar nuttige informatie kan worden verkregen over dagbesteding en dingen die leuk zijn om te doen. Hier staan bijvoorbeeld een link naar de Pameijer website en een link naar de Pameijer Empowerment website (een website voor cliënten met informatie over het versterken van de eigen kracht, een blog en een forum). Ook is het mogelijk om naar Pameijer TV (nieuws voor en door cliënten van Pameijer) te gaan en staat er een link naar een zoekmachine (Bing zoekmachine). b Region is een bedrijf dat ICT-producten en diensten levert aan de GGZ. Region was tijdens het onderzoek het aanspreekpunt voor de onderzoekers. Zij leidde de implementatie van MPC binnen Pameijer en kon informatie verschaffen over MPC en over de vorderingen met betrekking tot de implementatie. Gedurende de onderzoeksperiode hebben Region en onderzoekers van de Vrije Universiteit herhaaldelijk overlegd. De doelstelling, vraagstelling en aanpak van het onderzoek is tot stand gekomen in samenwerking met Region. Region fungeerde ook als linking pin tussen de onderzoekers van de Vrije Universiteit Amsterdam en cliënten, directeuren, managers, en begeleiders van Pameijer. Ook hebben de onderzoekers deelgenomen aan een aantal trainingssessies die Region organiseerde voor managers en begeleiders gericht op het werken met MPC. 4

15 Video: De cliënt en de begeleider kunnen een video-opname maken van zichzelf of van hun gesprek. De opname kan in het logboek geplaatst worden en later worden bekeken. Opslag documenten: Belangrijke documenten kunnen worden opgeslagen. SMS: De cliënt kan de begeleider een SMS sturen. Samen browsen: Cliënt en begeleider kunnen samen over het internet browsen. Voor begeleiders zijn daarnaast in MPC enkele specifieke functies beschikbaar: Cliëntdossier: Alle begeleiders hebben per cliënt een cliëntdossier binnen de applicatie. Dit dossier kunnen cliënten niet inzien. In het dossier kunnen aantekeningen gemaakt worden over de cliënt, zijn of haar situatie of de gesprekken die met de cliënt gevoerd zijn. Binnen het cliëntdossier wordt er ook gewerkt met notities. In plaats van op een koelkast worden de notities hier geplakt op een digitaal groen vel papier. Whiteboard: Begeleiders hebben toegang tot een digitaal whiteboard, een digitaal schoolbord waarmee zij vrij kunnen tekenen en schrijven op documenten. Deze functie kan gebruikt worden ter ondersteuning van uitleg en is alleen toegankelijk voor de begeleider. Het document met de toevoegingen kan worden opgeslagen in het logboek van de cliënt. Overzicht cliënten: De begeleiders kunnen een overzicht krijgen van het aantal acties, vragen en resultaten van al hun cliënten. Tevens is het voor begeleiders mogelijk om zichzelf als afwezig te presenteren, waardoor zij aangeven op dat moment niet bereikbaar te zijn voor cliënten en collega s. Technische uitleg en ondersteuning Cliënten zonder computer kunnen via Pameijer een computer lenen om gebruik te maken van MPC. Deze computer wordt thuis in combinatie met een internetverbinding geïnstalleerd. Cliënten en Figuur 1.2 De koelkasten in MPC, waarop de cliënt doelen kan opstellen en vragen kan stellen aan de begeleider. 5

16 begeleiders die starten met MPC worden vervolgens uitgenodigd voor een workshop waarin zij uitleg krijgen over de functies van MPC en kunnen oefenen met het programma. Indien dit niet mogelijk is ontvangen cliënten thuis persoonlijk uitleg van de begeleider. Als cliënten technische vragen of problemen hebben, biedt de helpdesk van de ICT-academie ondersteuning. De ICTacademie is een leer- en werkplek van Pameijer voor mensen met een verstandelijke beperking. De ICT-academie is verder ontwikkeld door het gebruik van MPC binnen de Pameijer en biedt haar diensten nu ook extern aan. 1.5 Opzet van het onderzoek Binnen het onderzoek is gebruik gemaakt van vier manieren om relevante data te verkrijgen: (1) literatuuronderzoek, (2) semigestructureerde interviews met cliënten en begeleiders, (3) afname van online vragenlijsten door middel van een pretest-posttest, en (4) registratiesystemen gericht op het gebruik van MPC. 1. Literatuuronderzoek. Door middel van wetenschappelijk literatuuronderzoek is het gebruik van online communicatiemiddelen voor de doelgroep cliënten met chronisch psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking in kaart gebracht. Daarin is informatie verzameld over de belangrijke pijlers voor de ondersteuning aan deze doelgroep; kwaliteit van leven, sociale cohesie en empowerment. Naast deze pijlers is een extra begrip toegevoegd dat belangrijk is bij het gebruik van ICT-toepassingen: de gebruiksvriendelijkheid van een programma. In hoofdstuk 2 worden de resultaten van dit onderzoek samengevat. 2. Semigestructureerde interviews. Cliënten zijn thuis face-to-face geïnterviewd en begeleiders zijn telefonisch geïnterviewd. Deze interviews boden een mogelijkheid om de persoonlijke ervaringen van cliënten en begeleiders met MPC in beeld te brengen. De resultaten zijn verwerkt in hoofdstuk 3 en Pretest-posttest. Om een beeld te krijgen van mogelijke veranderingen op de kwaliteit van leven, mate van eigen regie en het sociale netwerk van cliënten na de implementatie van MPC zijn online vragenlijsten afgenomen. Deze vragenlijsten zijn afgenomen bij de start van het onderzoek en drie maanden daarna. Begeleiders ontvingen gelijktijdig met de posttest van de cliënten een vragenlijst waarmee zij de gebruiksvriendelijkheid van MPC vanuit hun perspectief konden beoordelen. 4. Registratiesystemen. Het gebruik van MPC werd geregistreerd. Zo konden we informatie ontvangen over de frequentie van inloggen door cliënten en begeleiders en het aantal minuten dat zij online in sessie waren. Deze gegevens gaven een beeld van het gebruik van MPC. 1.6 Dataverzameling vragenlijsten en interviews De methoden die zijn gebruikt bij het verkrijgen van informatie door middel van de interviews en de pretest-posttest worden in deze sectie toegelicht. Aangezien er binnen deze onderdelen gebruik gemaakt is van diverse werkwijzen worden in hoofdstuk drie, vier en vijf de specifieke onderzoeksmethoden per onderdeel verder bondig uiteengezet. Hierbij wordt ook aandacht besteed aan de methodiek van de analyses. Toestemming commissies Voor het onderzoek is toestemming gevraagd aan: De Wetenschapscommissie van het EMGO+. Het EMGO+ is een instituut voor onderzoek naar gezondheid en zorg. Deze commissie beoordeelt de methodologische kwaliteit van voorgelegde onderzoeksvoorstellen. 6

17 De Medische Ethische Toetsingscommissie van het VUmc. DE METC beoordeelt onderzoek op ethische aspecten en de belasting en het risico voor de patiënten. De Cliëntenraad van Pameijer. De cliëntenraad komt op voor de belangen van cliënten en adviseert het bestuur van Pameijer over vraagstukken. Na toestemming van deze commissies is het onderzoek gestart. Deelnemers Deelnemers voor het pilotonderzoek waren cliënten en begeleiders van Pameijer afkomstig van zeven locaties waarbij het gebruik van MPC werd toegepast. Deze locaties verlenen vooral ambulante begeleiding aan cliënten, een dienst die zich goed leent voor de inzet van MPC. De begeleiders van Pameijer selecteerden welke cliënten in aanmerking kwamen voor het werken met MPC. Begeleiders motiveerden vooral cliënten die vaak afspraken annuleerden, eenzaam waren, veel gebruik maakten van de computer of cliënten die naar verwachting weinig begeleiding nodig zouden hebben om met MPC te werken. Daarnaast zijn ook kritische en twijfelende cliënten uitgenodigd om gebruik te maken van MPC. Het programma is niet geïntroduceerd bij cliënten die wantrouwend of paranoïde waren of voor wie het werken met een computer te ingewikkeld werd geacht. Alle cliënten en begeleiders die bij aanvang van het onderzoek opgegeven waren om met MPC te werken, zijn uitgenodigd om deel te nemen aan het pilotonderzoek. Procedure Hieronder wordt de procedure van het onderzoek stap voor stap weergeven. 1. Bij aanvang van het onderzoek ontvingen de onderzoekers vanuit Pameijer een lijst met 162 cliënten die waren aangemeld voor het gebruik van MPC. Deze cliënten ontvingen informatie over het onderzoek en een informed consent formulier (een toestemmingsformulier waarmee de cliënt aangeeft mee te willen werken aan het onderzoek) via de en de reguliere post. Op het informed consent formulier konden cliënten tevens aangeven of zij mee wilden werken aan een face-to-face interview. Cliënten die niet op de uitnodiging reageerden ontvingen een herinnering via de en reguliere post. De wervingsperiode verliep van januari 2013 tot en met maart Cliënten ontvingen na aanmelding via een uitnodiging voor het invullen van enkele online vragenlijsten. Indien zij niet reageerden op deze uitnodiging ontvingen zij via een herinnering. Cliënten die niet wilden deelnemen of aangaven te willen stoppen met het onderzoek zijn gevraagd naar hun redenen hiervoor (zie sectie 5.4). 3. Indien cliënten de voormeting invulden ontvingen zij 3 maanden later via de een uitnodiging voor het invullen van de nameting. Cliënten die alleen de voormeting invulden en niet reageerden op de nameting ontvingen een herinnering. Tevens zijn zij ter herinnering telefonisch benaderd. 4. De lijst met individuele cliëntgegevens bevatte eveneens adressen van de begeleiders van de cliënten. Deze begeleiders werden per geïnformeerd over het onderzoek en gevraagd of zij bereid waren om aan het einde van het onderzoek een vragenlijst in te vullen over de gebruiksvriendelijkheid van MPC. Daarnaast werd hen gevraagd of zij bereid waren om deel te nemen aan een telefonisch interview voorafgaand aan de vragenlijst. 5. Cliënten en begeleiders die aangaven mee te willen werken aan een interview werden via benaderd voor het maken van een afspraak waarna de interviews werden afgenomen. 7

18 Cliënten konden vragen over het onderzoek stellen aan hun begeleider of aan de onderzoekers van de Vrije Universiteit. Daarnaast was een onafhankelijke onderzoeker van de Vrije Universiteit telefonisch bereikbaar voor vragen van cliënten (cliënten met klachten over het onderzoek konden bij deze persoon terecht). De website werd ontwikkeld om ook online informatie te bieden over het onderzoek. 1.7 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt een theoretische onderbouwing gegeven van de kernbegrippen die bij de begeleiding van mensen met chronische psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking een belangrijke rol spelen. Het gaat hierbij om kwaliteit van leven, empowerment en sociale cohesie. Daarnaast wordt het begrip gebruiksvriendelijkheid geïntroduceerd en wordt het huidige online aanbod voor deze doelgroep besproken. De resultaten van de kwalitatieve interviews met cliënten over hun ervaringen met MPC en hun verwachtingen daarover voor de toekomst worden in hoofdstuk 3 gepresenteerd. Hoofdstuk 4 laat zien wat de ervaringen en visies van begeleiders zijn met betrekking tot MPC. Hoofdstuk 5 vat de resultaten van de antwoorden van cliënten op vragen over hun ervaren kwaliteit van leven, eigen regie en sociale cohesie in de periode dat zij met MPC gewerkt hebben samen. Dit hoofdstuk biedt ook inzicht in de antwoorden van de cliënten en begeleiders op de vragen gericht op de gebruiksvriendelijkheid van MPC. Tevens bevat het hoofdstuk de informatie die verkregen is uit de registratiesystemen. Hoofdstuk 6 biedt op basis van de resultaten van de voorafgaande hoofdstukken een aantal aandachtspunten en aanbevelingen voor de toekomst. 8

19 VERWIJZINGEN > 1 Rijksoverheid (2013). AWBZ-zorg. Geraadpleegd op 2 oktober, 2013, via algemene-wet-bijzondere-ziektekosten-awbz/awbz-zorg 2 Rijksoverheid (2013). Veranderingen in de AWBZ. Geraadpleegd op 2 oktober, 2013, via veranderingen-in-de-awbz 3 Rijksoverheid (2013). Hulp en ondersteuning Wmo. Geraadpleegd op 2 oktober, 2013, via 4 Rijksoverheid (2013). Veranderingen in de Wmo. Geraadpleegd op 2 oktober, 2013, via 5 Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2013). Kamerbrief hervorming langdurige zorg: naar een waardevolle toekomst. Geraadpleegd op 2 oktober, 2013, via 9

20 10

21 HOOFDSTUK 2 Theoretisch kader en overzicht van praktijkinitiatieven in Nederland 2.1 Introductie Dit hoofdstuk bestaat uit twee delen. Het eerste deel gaat in op de drie kernbegrippen die binnen Pameijer centraal staan: de begrippen kwaliteit van leven, empowerment en sociale cohesie. Deze begrippen, plus het in de context van online hulp belangrijke begrip gebruiksvriendelijkheid, worden in sectie 2.2 uitgewerkt. Het tweede deel (sectie 2.3) verkent het aanbod van online hulpverlening aan cliënten met chronische psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking in Nederland. Het hoofdstuk sluit met een samenvatting in sectie Kwaliteit van leven, empowerment, sociale cohesie en gebruiksvriendelijkheid De doelgroep Mensen met chronisch psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking hebben een kwetsbare positie in onze maatschappij. Op het gebied van gezondheid, sociale relaties, financiën en de arbeidsmarkt hebben zij een achterstandspositie in vergelijking met de algemene bevolking. 1 Deze groep heeft vaak ondersteuning nodig bij het dagelijkse functioneren om zich staande te kunnen houden in de samenleving. De ondersteuning van deze cliënten is gericht op de ontwikkeling van betekenisvolle relaties, persoonlijk welzijn, en deelname aan de arbeidsmarkt en aan de maatschappij in het algemeen. 2 Deze doelen komen terug in de begrippen kwaliteit van leven, empowerment en sociale cohesie: de drie pilaren van de zorg die Pameijer haar cliënten biedt. Kwaliteit van leven De World Health Organisation (WHO) definieert kwaliteit van leven als de perceptie van personen van hun positie in het leven, bezien tegen de context van culturele- en waardesystemen waarin zij leven, in relatie tot hun doelen en verwachtingen en standaarden. 3 Kwaliteit van leven wordt hierbij opgesplitst in vier domeinen: lichamelijke gezondheid, psychologische gezondheid, sociale relaties en de omgeving. 4 Daarnaast wordt steeds vaker ook de mate van eigen regie als een belangrijke invloedfactor op de kwaliteit van leven beschouwd. 5 De mate waarin mensen hun kwaliteit van leven ervaren kan worden beïnvloed door beperkingen. Mensen met ernstige psychische klachten ervaren over het algemeen een lagere kwaliteit van leven dan mensen uit de algemene bevolking. 6,7 Onderzoek toont daarentegen ook aan dat cliënten met een verstandelijke beperking hun kwaliteit van leven juist meer in lijn ervaren met mensen uit de algemene bevolking. Dit geldt echter niet voor al hun levensdomeinen. Zo ervaren zij bijvoorbeeld de kwaliteit van hun gezondheid, materiaal welbevinden, arbeidsproductiviteit en sociale cohesie lager dan mensen uit de algemene bevolking. 8 11

22 Empowerment Empowerment is gedefinieerd als het proces waarbij mensen meer controle (mastery) krijgen over het eigen leven.9 In Nederland wordt deze term ook wel vertaald naar eigen regie of eigen kracht. Het vergroten van de empowerment van cliënten in de geestelijke gezondheidszorg kan mogelijk worden gemaakt door cliënten actief te betrekken in de besluitvoering over ondersteuning en door de controle van de cliënt te vergroten.10,11 Hierbij wordt de nadruk meer gelegd op de mogelijkheden van cliënten en minder op de bestaande beperkingen.12 Onderzoek onder psychiatrische cliënten toont aan dat het gevoel van controle over hun eigen leven in relatie staat met hun tevredenheid daarover.13 Cliënten die een (hoge) mate van empowerment ervaren zijn meer tevreden over de kwaliteit van hun leven.14 Een toename in empowerment wordt tevens positief gerelateerd aan een toename in sociale contacten en een verbreding van het sociale netwerk.15 Daarnaast vermindert het hebben van controle over het eigen leven bij GGZ-cliënten gevoelens van hulpeloosheid, oncontroleerbaarheid en machteloosheid.16 Door het proces van empowerment kunnen cliënten beter omgaan met hun beperkingen (zelfmanagement).12 Sociale Cohesie Sociale cohesie is een sociologisch begrip dat zich richt op de samenhang tussen mensen. Het omvat de mate van verbondenheid en betrokkenheid binnen sociale systemen zoals een familie, een buurt of vriendschappen. 17 Voor mensen met een verstandelijke beperking of psychiatrische problematiek kan het moeilijk zijn om binnen deze sociale systemen volwaardig te functioneren. Veel personen met chronische psychiatrische aandoeningen ervaren bijvoorbeeld problemen bij het vervullen van basale sociale rollen, zoals de rol van partner of werknemer. 18 Ook mensen met een verstandelijk beperking ervaren regelmatig problemen in hun sociale relaties. Zij hebben vaak een klein sociaal netwerk dat voor het merendeel bestaat uit mensen met soortgelijke beperkingen. 19 Beperkte sociale vaardigheden kunnen het aangaan van sociale relaties belemmeren. Tegelijkertijd hebben zowel chronisch psychiatrische als mensen met een verstandelijke beperking wel behoefte aan meer sociale contacten, ook met personen buiten hun eigen (beperkte) netwerk. 20,21 Sociale contacten zijn belangrijk voor de ondersteuning bij moeilijke situaties. Het hebben van een sociaal netwerk is een beschermende factor tegen de effecten van stress en draagt bij aan de kwaliteit van leven van mensen. 22 Gebruiksvriendelijkheid Het gebruik van online programma s, ontwikkeld voor de ondersteuning van cliënten, wordt beïnvloed door de toegankelijkheid, aantrekkelijkheid en gebruiksvriendelijkheid van het programma. 23 Een programma behoort aan te sluiten bij de behoeften van de cliëntpopulatie en door hen als nuttig, uitnodigend en toegankelijk te worden ervaren. 24 Gebruiksvriendelijkheid is gericht op hoe intuïtief en gemakkelijk het is voor gebruikers om een bepaald product te gebruiken. 25 Juist voor specifieke doelgroepen is het belangrijk om hier voldoende rekening mee te houden. Mensen met chronische psychische problematiek of een verstandelijke beperking kunnen bijvoorbeeld moeilijkheden ervaren bij het verwerken van informatie, het leren van nieuwe informatie en het concentratievermogen. 26,27 Het gebruik en aanleren van nieuwe programma s kan hierdoor vermoeilijkt worden voor deze doelgroep. Ook kunnen opleidingsniveau en leeftijd invloed hebben op het gebruik van nieuwe programma s. Mensen met een hogere opleiding en mensen met een lagere leeftijd zijn gemiddeld sneller in staat om nieuwe informatie te verwerken en computers correct te gebruiken. 28 Door cliënten te betrekken in het ontwikkelings- en evaluatieproces van nieuwe toepassingen kan men ervoor zorgen dat het programma zo goed mogelijk bij de mogelijkheden van de doelgroep aansluit

23 2.3 Online ondersteuning emental-health Het gebruik van Informatie en Communicatie Technologieën (ICT) binnen de geestelijke gezondheidszorg gericht op het verbeteren van de hulpverlening en het welzijn van cliënten wordt aangeduid met het begrip: emental-health. 30 Door het gebruik van deze moderne technologieën kan zorg op afstand worden geboden en ontvangen. Dit creëert vele mogelijkheden voor de hulpverlening en emental-health wordt dan ook ingezet op de gebieden van preventie, behandeling en ondersteuning. 31 Voor de behandeling van psychische klachten zijn diverse online (zelfhulp)interventies ontwikkeld en effectief gebleken. 32 Op deze manier kunnen cliënten met onder meer angst- of depressie klachten zelfstandig of onder begeleiding via het internet werken aan hun klachten. Naast deze online interventies wordt tegenwoordig ook gebruik gemaakt van videobellen. Door het gebruik van videobellen kunnen cliënten en behandelaren direct contact hebben waarbij ze elkaar kunnen horen en zien zonder dat de cliënt naar de instelling hoeft te reizen. Deze vorm van emental-health is in opmars en wordt tegenwoordig internationaal ingezet bij de behandeling van diverse psychische stoornissen. 33,34 Binnen Nederland werd tot voor kort het videobellen vooral benut binnen de ouderenzorg, maar het aanbod van videobellen begint zich ook hier op steeds meer terreinen uit te breiden. 35,36 De ontwikkeling van emental-health staat ook op andere gebieden niet stil; nieuwe ontwikkelingen binnen het veld richten zich op serious gaming (het verbeteren van de gezondheid door middel van games), het gebruik van virtual reality in behandelingen en mobile health. 37,38 Mobile health is het gebruik van applicaties gericht op de verbetering van de gezondheid via de smartphone. Het gebruik van een mobiele telefoon kan voordelen meebrengen aangezien cliënten deze vaak gedurende de gehele dag bij zich dragen; op deze manier kan gedrag of gevoel regelmatig gemonitord worden. 39 Belangrijke voordelen van emental-health zijn de toegankelijkheid, de flexibiliteit in het gebruik en de mogelijke kostenbesparingen. 40 De noodzaak voor duurzame hulpverlening en het stijgende gebruik van internet, computers en smartphones binnen onze samenleving zorgen ervoor dat het gebruik van emental-health aansluit bij de huidige samenleving. Het gebruik van emental-health sluit aan bij de dagelijkse routine van cliënten en faciliteert de integratie van hulpverlening in het dagelijks leven. 41 Online ondersteuning voor cliënten met ernstige psychiatrische problematiek Ook voor cliënten met chronisch psychiatrische problematiek en/of verstandelijke beperkingen zijn er recent een beperkt aantal online programma s ontwikkeld. GGZ Noord-Holland Noord is hiertoe een van de initiatiefnemers. Zij is drie jaar geleden gestart met zorg op afstand voor cliënten met ernstige psychiatrische problemen in Den Helder. Cliënten die deelnemen aan het project kunnen via videobellen communiceren met hun begeleiders. Op deze manier vinden reguliere voortgangsgesprekken plaats die een aanvulling of vervanging zijn van de persoonlijke face-to-face gesprekken. Een gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek naar deze gecombineerde begeleidingsvorm toonde aan dat de cliënten die gebruik maakten van zorg op afstand meer tevreden waren over de geboden zorg dan cliënten die reguliere face-to-face zorg ontvingen. Cliënten die gebruik maakten van videobellen waardeerden de bereikbaarheid en hulpverleningsrelatie eveneens meer dan cliënten die het reguliere aanbod ontvingen. Er werden geen verschillen tussen de groepen gevonden op de uitkomstmaten kwaliteit van leven, psychisch en sociaal functioneren en vervulling van zorgbehoefte. Het gebruik van het videobellen binnen de onderzoeksgroep was echter gering. De totale zorgtijd nam toe en er waren punten voor verbetering zoals het functioneren van 13

24 het systeem. 42 Het project van GGZ Noord-Holland Noord heeft navolging gekregen. Inmiddels zijn ook de Parnassia Groep, GGZinGeest, Dimence, Lentis en Altrecht gestart met videobellen voor cliënten in de geestelijke gezondheidszorg. Een ander programma is ontwikkeld door GGZ-Breburg. Dit programma is een internettoepassing voor mensen met een psychotische kwetsbaarheid. Het programma stelt cliënten, hulpverleners en mantelzorgers in staat om met elkaar te communiceren via het internet en geeft toegang tot informatie over bijvoorbeeld het behandelplan van de cliënt. Boerema & de Leeuw (2012) hebben een pilot-onderzoek uitgevoerd naar de ervaringen in het gebruik van deze internettoepassing. Het programma werd door cliënten, hulpverleners en mantelzorgers als een goed initiatief beoordeeld. 43 Het haalbaarheidsonderzoek gericht op de invoering van MPC is samen met deze initiatieven een van de eerste onderzoeken die zich richt op online ondersteuning voor cliënten met een chronisch psychiatrische problematiek. Binnen de gebruikers van MPC bevinden zich echter ook cliënten met een verstandelijke beperking, en daarin onderscheidt dit onderzoek zich van de hierboven geschetste studies. Online ondersteuning voor mensen met een verstandelijke beperking Ook voor de doelgroep van mensen met een verstandelijke beperking zijn een aantal online initiatieven gestart. Er zijn diverse websites die speciaal ontwikkeld zijn om mensen met een verstandelijke beperking te leren omgaan met internet ( mijninternet.net). Video bellen-pro jecten waarbij cliënten op een via een beveiligd platform met vrienden en familieleden kunnen videobellen zijn inmiddels ook opgestart ( Daarnaast zijn er websites ontwikkeld gericht op de ondersteuning van deze cliëntgroep. Jouwomgeving is een online programma ontwikkeld samenwerking met de orthopedagogische centra Ambiq, Tjallingahiem, MEE Friesland en Driever s Dale. Met het programma kunnen jonge cliënten met een licht verstandelijke beperking online hulp vragen aan hun begeleider, gebruik maken van onlinehulpmodules en werken aan concrete doelen ( 44 Pluryn, een instelling voor mensen met complexe zorgvragen, is onlangs gestart met videobellen voor cliënten met een verstandelijke beperking ( Zij maken hiervoor gebruik van Facetalk (een voor iedereen toegankelijke, beveiligde videoverbinding). Het programma wordt bijvoorbeeld gebruikt om samen met de cliënt de dag door te nemen. Recent is er tevens een mobiele applicatie ontwikkeld voor mensen met een verstandelijke beperking. Door middel van deze applicatie worden cliënten met een verstandelijke beperking ondersteund in het maken van lastige beslissingen. 45 Het gebruik van ICT bij deze kwetsbare doelgroepen kan een belangrijke stap voor cliënten zijn, waardoor zij meer betrokken worden bij de maatschappij. 2.4 Samenvatting Cliënten met chronische psychiatrische problematiek of een verstandelijke beperking ontvangen vaak professionele ondersteuning bij hun dagelijkse functioneren. De kern van de ondersteuning die Pameijer biedt is gericht op het verbeteren van drie levensdomeinen van haar cliënten: (1) de kwaliteit van leven, (2) empowerment en (3) sociale cohesie. Deze drie levensaspecten bepalen in belangrijke mate het welbevinden van cliënten. 14