HUMANITAS NULMETING COMPLEXITEIT VAN DE HULPVRAAG

Transcriptie

1 HUMANITAS NULMETING COMPLEXITEIT VAN DE HULPVRAAG Datum : 2 juni 2017 Auteur : Heleen de Boer

2 Inhoud INTRODUCTIE... 2 SAMENVATTING INLEIDING Aanleiding en doel De vragenlijst Uitvoer van het onderzoek Rapportage ANALYSE Algemene onderzoeksgegevens Complexiteit van de hulpvraag/ -situatie Tijdelijkheid van de ondersteuning Toerusting coördinatoren en vrijwilligers Samenwerking met derden CONCLUSIE INTRODUCTIE In november 2016 heeft Humanitas een intern onderzoek uitgevoerd onder alle coördinatoren (betaald en onbetaald) om inzicht te krijgen in de complexiteit van de hulpvraag- en situatie van onze deelnemers. Het onderzoek laat zien dat de complexiteit volgens de coördinatoren in de afgelopen twee jaar is toegenomen. Daarnaast laat het onderzoek zien wat de meest complexe factoren zijn in de ondersteuning van onze deelnemers en welke verzwarende problematieken er spelen. In deze rapportage worden de belangrijkste resultaten van het onderzoek weergegeven. Humanitas is er voor mensen die samen met een vrijwilliger op eigen kracht iets willen veranderen aan hun situatie. Jaarlijks bieden onze ruim goed geschoolde vrijwilligers hulp aan meer dan deelnemers. Wij werken binnen zes thema s: Eenzaamheid, Verlies, Opvoeden, Opgroeien, Detentie en Thuisadministratie. 2

3 SAMENVATTING Complexiteit van de hulpvraag/ -situatie 59% van de coördinatoren geeft aan dat het aantal aanmeldingen (hulpvragen) binnen hun activiteit is toegenomen ten opzichte van twee jaar geleden. 62% van de coördinatoren geeft aan dat de complexiteit van de hulpvragen/ -situaties binnen hun activiteit is toegenomen ten opzichte van twee jaar geleden, vooral bij het thema Thuisadministratie. Het gaat hierbij vooral om meervoudige problematiek (71%) en langdurige problematiek (59%). Daarnaast spelen armoede en eenzaamheid een grote rol volgens respectievelijk 61% en 58% van de coördinatoren. Bij het thema Thuisadministratie spelen naast financiële problemen ook laaggeletterdheid (72%) en licht verstandelijke beperking (51%) een rol. Bij het thema Opvoeden spelen in de gezinnen ook armoede (74%) en eenzaamheid (67%) een rol. Tijdelijkheid van de ondersteuning 30% van de coördinatoren geeft aan dat de ondersteuningsduur is toegenomen, vooral bij het thema Thuisadministratie. 38% van de coördinatoren geeft aan dat de ondersteuning meer dan 12 maanden duurt, bij het thema Eenzaamheid is dat zelfs 68% (waarvan 38% meer dan 24 maanden). Toerusting coördinatoren en vrijwilligers 82% van de coördinatoren voelt zich voldoende toegerust om met complexe hulpvragen/ - situaties om te gaan (vooral bij het thema Opgroeien). De coördinatoren die zich nog onvoldoende toegerust voelen (18%) hebben vooral behoefte aan ondersteuning van een deskundige persoon (53%) en training (51%). 69% van de coördinatoren vindt dat hun vrijwilligers voldoende toegerust zijn om met complexe hulvragen/ -situaties om te gaan (vooral bij de thema s Opvoeden en Verlies). Volgens de coördinatoren is er vooral behoefte aan training (71%) en ondersteuning van een coördinator (57%) bij vrijwilligers die nog onvoldoende toegerust zijn. Samenwerking met derden 44% van de coördinatoren geeft aan dat de samenwerking met andere organisaties intensiever is geworden ten opzichte van twee jaar geleden. Op dit moment wordt vooral actief samengewerkt met welzijnsinstellingen (69%), de gemeente (62%), vrijwilligersorganisaties (51%) en hulpverleningsinstanties (jeugdzorg 32%, anders 52%). 56% van de coördinatoren heeft contact met het wijkteam (bijv. voor doorverwijzingen), vooral in district Oost. In district Noord is 21% van de coördinatoren onderdeel van het wijkteam. 3

4 1. INLEIDING 1.1. Aanleiding en doel In het strategieplan van Humanitas ( ) wordt als gevolg van het gevoerde overheidsbeleid niet alleen een groei van de ondersteuningsvragen verwacht, maar ook een toename van de complexiteit ervan. Om deze ontwikkelingen te toetsen aan de werkelijkheid is er een vragenlijst uitgezet als een zogenaamde nulmeting complexiteit. Hiermee probeert Humanitas inzicht te krijgen in hoe deze trend (de veranderende en groeiende vraag van deelnemers) zich precies vertaalt naar de organisatie. Neemt de complexiteit van de ondersteuningsvragen inderdaad toe? Hoe gaan vrijwilligers en coördinatoren daarmee om en wat hebben zij nodig om hier adequaat op te kunnen reageren? Is tijdelijke ondersteuning in die situaties nog mogelijk? 1.2 De vragenlijst De vragenlijst is in het najaar van 2016 opgesteld door de afdeling Programma s van het Landelijk Bureau voor de coördinatoren (betaald en vrijwillig) van Humanitas. De vragenlijst is opgedeeld in de volgende thema s: 1. Complexiteit van de hulpvraag/ - situatie 2. Tijdelijkheid van de ondersteuning 3. Toerusting coördinatoren en vrijwilligers 4. Samenwerking met derden Per thema zijn een aantal vragen opgesteld. Enerzijds om de situatie ten opzicht van twee jaar geleden te peilen, en anderzijds om de situatie op dit moment in kaart te brengen (nulmeting). Coördinatoren hebben op basis van hun eigen kennis en ervaring een inschatting gemaakt. Het is dus een subjectieve weergave. 1.3 Uitvoer van het onderzoek De vragenlijst is begin november 2016 digitaal verstuurd aan alle coördinatoren (betaald en vrijwillig) van Humanitas (in totaal coördinatoren). De coördinatoren hebben de vragenlijst ingevuld voor de activiteit(en) die zij coördineren. In totaal hebben 417 coördinatoren de enquête volledig ingevuld. De meting is voor het eerst uitgevoerd in de periode van 8 t/m 30 november 2016 en zal iedere twee jaar herhaald worden. 1.4 Rapportage De onderzoeksresultaten zijn gegenereerd in een digitale rapportage en gedeeld en besproken binnen de vereniging. Daarnaast is deze externe rapportage gemaakt waarin de belangrijkste resultaten overzichtelijk in tabellen en grafieken worden weergegeven. Dit is zowel voor de totale onderzoeksgroep gedaan als ook door een vergelijking te maken tussen de resultaten per thema en district. Voor het thema Detentie zijn slechts 8 volledige reacties binnengekomen. De uitkomsten worden wel gepresenteerd in de tabellen en grafieken, maar worden niet meegenomen in de analyse vanwege het beperkte aantal respondenten. 4

5 2. ANALYSE 2.1 Algemene onderzoeksgegevens Onderzoeksgegevens Startdatum onderzoek 8 november 2016 Einddatum onderzoek 30 november 2016 Onderzoekspopulatie Aantal reacties 559 Aantal voltooide reacties 417 Responspercentage 42% (56% gestart) Algemene kenmerken Absolute aantallen (n) % van respondentgroep In welk district ben je werkzaam? Noord % Noordwest % Oost 86 15% Zuid 79 14% Zuidwest 90 16% Binnen welk thema valt jouw activiteit? Eenzaamheid % Opvoeden % Opgroeien 70 13% Verlies 44 8% Thuisadministratie (TA) % Detentie 11 2% Ben je een betaalde of een vrijwillige coördinator? Betaald % Vrijwillig % Analyse Het aantal respondenten per district correspondeert met het aantal coördinatoren per district. Er zijn grote verschillen in betaalde/ vrijwillige coördinatie per thema en per district op basis van de respons: In district Noord is het aandeel vrijwillige coördinatoren relatief hoog (82%) en in de districten Zuid en Oost relatief laag (48%). Bij de thema s Thuisadministratie, Eenzaamheid en Verlies is het aandeel vrijwillige coördinatoren relatief hoog (respectievelijk 83%, 76% en 80%) en bij Opvoeden en Opgroeien relatief laag (respectievelijk 25% en 56%). 5

6 2.2 Complexiteit van de hulpvraag/ -situatie Is het aantal aanmeldingen van deelnemers binnen jouw activiteit toegenomen, afgenomen of gelijk gebleven ten opzichte van twee jaar geleden? Ik weet het niet 10% Gelijk gebleven 20% Toegenomen 59% Afgenomen 11% In de vragenlijst is uitgegaan van de volgende kenmerken van complexiteit: Meervoudige problematiek De problemen spelen zich af op minimaal drie leefgebieden (opvoeding, relaties, gezondheid, geldzaken, wonen, taal, dagbesteding); Zware/ ingewikkelde problematiek Hevige problematiek (bijv. een conflictsituatie, hoge schulden) waarbij ook professionele hulpverlening aanwezig is of noodzakelijk wordt geacht; Langdurige problematiek De problematiek kan naar alle waarschijnlijkheid niet binnen 1 jaar opgelost worden; Veel verschillende hulpverleners De hoeveelheid verschillende hulpverleners bemoeilijkt de vrijwillige ondersteuning; Zorgmijding Er is geen enkele andere (professionele) ondersteuning aanwezig terwijl dit wel noodzakelijk wordt geacht. 6

7 Vind je dat de complexiteit van de ondersteuningssituaties binnen jouw activiteit is toegenomen, afgenomen of gelijk gebleven ten opzichte van twee jaar geleden? Ik weet het niet 13% Gelijk gebleven 24% Afgenomen 1% Toegenomen 62% Welke kenmerken van complexiteit zijn van toepassing op deelnemers van jouw activiteit? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 71% Meervoudige problematiek 43% Zware/ ingewikkelde problematiek 59% Langdurige problematiek 39% Veel verschillende hulpverleners 18% Zorgmijding 14% Anders % coordinatoren 7

8 Welke verzwarende problematieken zijn van toepassing op deelnemers binnen jouw activiteit? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 61% 43% 58% 43% Armoede Laaggeletterdheid Eenzaamheid Licht verstandelijke beperking % coordinatoren 36% Anders, namelijk Analyse 59% van de coördinatoren geeft aan dat het aantal aanmeldingen (hulpvragen) binnen hun activiteit is toegenomen ten opzichte van twee jaar geleden. o Het aantal aanmeldingen is relatief veel toegenomen bij Thuisadministratie (66%) en relatief weinig bij Verlies (44%). Bij verlies is het aantal afmeldingen relatief veel afgenomen (23%). o Het aantal aanmeldingen is relatief veel toegenomen in district Zuid (73%) en relatief weinig in district Noord (46%). Het merendeel relateert deze toename aan externe factoren (overheidsbeleid, bezuinigingen, toename vluchtelingen) en een iets kleiner deel relateert dat aan interne factoren (PR, netwerken, beter contact verwijzers). 62% van de coördinatoren geeft aan dat de complexiteit van de hulpvragen/ -situaties binnen hun activiteit is toegenomen ten opzichte van twee jaar geleden: o De complexiteit is relatief veel toegenomen bij Thuisadministratie (78%) en relatief weinig bij Opgroeien (37%). o De complexiteit is relatief veel toegenomen in district Zuidwest (77%) en relatief weinig in district Noord (52%). De complexiteit wordt vooral ervaren in meervoudige problematiek (71%) en langdurige problematiek (59%). Gemiddeld heeft ruim de helft van de deelnemers te maken met meervoudige problematiek (54%) en/ of langdurige problematiek (55%) (van de activiteiten waarbij dit van toepassing is). o Meervoudige problematiek is relatief hoog bij Opvoeden (91%) en Thuisadministratie (80%) en relatief laag bij Opgroeien (48%). o Meervoudige problematiek is relatief hoog in Noordwest (89%) en relatief laag in Noord (59%). o Langdurige problematiek is relatief hoog bij Thuisadministratie (66%) en Opvoeden (65%) en relatief laag bij Opgroeien (47%) en Verlies (44%). o Langdurige problematiek is relatief hoog in Zuidwest (70%) en relatief laag in Noord (47%). 8

9 Daarnaast spelen armoede en eenzaamheid een grote rol volgens respectievelijk 61% en 58% van de coördinatoren. Gemiddeld heeft 57% van de deelnemers hiermee te maken (van de activiteiten waarbij dit van toepassing is). Andere genoemde kenmerken hebben vooral te maken met psychische problematiek (heel divers). o Armoede is relatief hoog bij Thuisadministratie (87%) en Opvoeden (74%) en relatief laag bij Eenzaamheid (35%)en Verlies (23%). o Eenzaamheid is relatief hoog bij thema Eenzaamheid (80%), Verlies (83%) en Opvoeden (67%) en relatief laag bij Thuisadministratie (40%) en Opgroeien (34%). 9

10 2.3 Tijdelijkheid van de ondersteuning Wat is binnen jouw activiteit de meest voorkomende duur van de ondersteuning in de praktijk? maanden 8% > 24 maanden 13% 0 3 maanden 8% 4 6 maanden 10% 7 9 maanden 12% maanden 17% maanden 32% Denk je dat de duur van de ondersteuning is toegenomen, afgenomen of gelijk gebleven ten opzichte van twee jaar geleden? Ik weet het niet 17% Toegenomen 30% Afgenomen 4% Gelijk gebleven 49% 10

11 Met hoeveel maanden is de ondersteuningsduur de afgelopen twee jaar toegenomen? Anders, namelijk 11% maanden 12% 0 3 maanden 30% 7 9 maanden 10% 4 6 maanden 37% Analyse De meest voorkomende duur van de activiteiten in de praktijk is volgens de coördinatoren: o 0 6 maanden = 17% o 7 12 maanden = 44% o > 12 maanden = 38% Bij het thema Eenzaamheid geeft een relatief groot deel van de coördinatoren (68%) aan dat deelnemers meer dan 12 maanden ondersteuning krijgen (waarvan 38% meer 24 maanden), bij Thuisadministratie (21%), Opgroeien (27%) en Verlies (26%) is dat een relatief klein deel. 30% van de coördinatoren geeft aan dat de ondersteuningsduur is toegenomen: o De ondersteuningsduur is relatief veel toegenomen bij Thuisadministratie (47%) en relatief weinig bij Verlies (17%) en Opgroeien (9%). 11

12 2.4 Toerusting coördinatoren en vrijwilligers Vind je dat je als coördinator voldoende toegerust bent om met complexe ondersteuningsvragen en complexe situaties binnen jouw activiteit om te gaan? Nee 18% Ja 82% Wat heb je nog meer nodig om goed toegerust te zijn? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 51% 35% 53% Training Intervisie Ondersteuning van een deskundige % coordinatoren 32% Anders 12

13 Vind je dat jouw vrijwilligers voldoende zijn toegerust om met complexe ondersteuningsvragen en complexe situaties om te gaan? Nee 31% Ja 69% Wat hebben jouw vrijwilligers nog meer nodig om goed toegerust te zijn? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 71% 54% 57% Training Intervisie Ondersteuning van de coördinator % coordinatoren 29% Anders 13

14 Analyse 82% van de coördinatoren voelt zich voldoende toegerust om met complexe hulpvragen/ - situaties om te gaan: o Dit is relatief hoog bij Opgroeien (91%) en relatief laag bij Thuisadministratie (77%). o Iets meer betaalde coördinatoren (87%) voelen zich voldoende toegerust dan vrijwillige coördinatoren (79%). De toerusting van coördinatoren wordt voornamelijk gerelateerd aan voldoende eigen opleiding en ervaring, en zelf (of met collega s van professionele netwerken) in staat zijn om zaken uit te zoeken. De coördinatoren die zich nog onvoldoende toegerust voelen (18%) hebben vooral behoefte aan ondersteuning van een deskundige persoon (53%) en training (51%). 69% van de coördinatoren vindt dat hun vrijwilligers voldoende toegerust zijn om met complexe hulvragen/ -situaties om te gaan: o Dit is relatief hoog bij Opvoeden (84%) en Verlies (82%) en relatief laag bij Eenzaamheid (58%). o Iets meer betaalde coördinatoren (79%) vinden dat hun vrijwilligers voldoende zijn toegerust, dan vrijwillige coördinatoren (64%). De toerusting van vrijwilligers wordt voornamelijk gerelateerd aan ondersteuning van de coördinator, maatwerk bij selectie en koppelen, en kennis en levenservaring van de vrijwilligers. Een aandachtspunt is dat de basistraining in sommige gevallen te beperkt is en niet passend. Volgens de coördinatoren is er vooral behoefte aan training (71%) en ondersteuning van een coördinator (57%) bij vrijwilligers die nog onvoldoende toegerust zijn. 14

15 2.5 Samenwerking met derden Met welke organisaties werk je op dit moment actief samen binnen jouw activiteit (bijv. doorverwijzen deelnemers, samen trainingen geven/ ontwikkelen, etc.)? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 62% 51% 69% 32% 52% 13% 12% 9% 24% % coordinatoren Is de samenwerking met andere organisaties intensiever, minder intensief of gelijk gebleven ten opzichte van twee jaar geleden? Ik weet het niet 23% Intensiever 44% Gelijk gebleven 29% Minder intensief 4% 15

16 Op veel plekken werkt Humanitas samen met wijkteams. Hoe is dat bij jouw activiteit? Anders, namelijk 15% Humanitas is onderdeel van het wijkteam 8% Humanitas heeft geen contact met het wijkteam 21% Humanitas heeft contact met het wijkteam (bijv. voor doorverwijzingen) 56% Analyse 44% van de coördinatoren geeft aan dat de samenwerking met andere organisaties intensiever is geworden ten opzichte van twee jaar geleden: o Dit is relatief veel toegenomen bij Thuisadministratie (56%) en relatief weinig bij Opgroeien (31%). o Dit is relatief veel toegenomen in Oost (54%), Zuidwest (54%) en Zuid (53%) en relatief weinig in Noord (33%) en Noordwest (38%). Op dit moment wordt vooral actief samengewerkt met welzijnsinstellingen (69%), de gemeente (62%), vrijwilligersorganisaties (51%) en hulpverleningsinstanties (jeugdzorg 32%, anders 52%). Bij de categorie anders worden o.a. het onderwijs, bibliotheken, advocatuur/ rechtbank en de kredietbank genoemd. 56% van de coördinatoren heeft contact met het wijkteam (bijv. voor doorverwijzingen) en 8% maakt onderdeel uit van het wijkteam: o In district Oost hebben relatief veel coördinatoren (81%) contact met het wijkteam. o In Noord maken relatief veel coördinatoren (21%) onderdeel uit van het wijkteam. 16

17 3. CONCLUSIE In de afgelopen twee jaar is het aantal hulpvragen en de complexiteit hiervan binnen Humanitas flink toegenomen, met name vanwege meervoudige en langdurige problemen bij deelnemers. De inschatting die is gemaakt in het strategieplan, zien we dus bevestigd in een verdere verschuiving naar complexe hulpvragen. Daarnaast spelen ook laaggeletterdheid, armoede, eenzaamheid en een licht verstandelijke beperking een duidelijk merkbare rol binnen onze activiteiten. Deze ontwikkelingen gaan gepaard met de transities in het sociale domein, waarbij steeds meer verantwoordelijkheden bij de burger zelf en zijn netwerk worden neergelegd, en er minder financiële middelen beschikbaar zijn vanuit gemeenten voor beroepsmatige hulpverlening. Binnen Humanitas wordt de toenemende en complexere vraag van deelnemers breed waargenomen, zowel binnen alle vijf de districten (> 50% van de coördinatoren) als binnen alle thema s. Met name bij de thema s Thuisadministratie en Opvoeden wordt de ondersteuningssituatie aanwijsbaar complexer. Opvallend is dat bij Thuisadministratie met veel vrijwillige coördinatoren wordt gewerkt (in tegenstelling tot Opvoeden). Bij Thuisadministratie spelen naast financiële problemen ook laaggeletterdheid (72%) en licht verstandelijke beperking (51%) een grote rol. En bij het thema Opvoeden spelen in de gezinnen ook armoede (74%) en eenzaamheid (67%) een rol. Bij het thema Opgroeien is de complexiteit van de hulpvragen relatief weinig toegenomen (37%). Binnen dit thema vallen ook lichtere activiteiten als voorlezen en voorlichtingsactiviteiten. Bij het thema Eenzaamheid valt op dat een ruime meerderheid (58%) een toename van de complexiteit ervaart, met name vanwege meervoudige en langdurige problemen bij deelnemers. Tegelijkertijd is de ondersteuningsduur binnen dit thema relatief lang en lukt het vaak niet om deelnemers op den duur weer zelfstandig verder te laten gaan (o.a. vanwege ouderdom, chronische ziekte). Andere ontwikkelingen die uit het onderzoek naar voren komen zijn een toename van de duur van de ondersteuning en een steeds intensievere samenwerking met andere partijen. We zien ook een grote differentiatie in de duur van de ondersteuning per thema. Coördinatoren voelen zich over het algemeen voldoende toegerust om met complexe hulpvragen om te gaan. Zij geven wel aan dat ongeveer een derde van de vrijwilligers onvoldoende is toegerust. Zij hebben vooral behoefte aan extra ondersteuning van de coördinator en training. Humanitas speelt, zo blijkt, een steeds belangrijkere rol voor mensen met complexe problemen en speelt in op de veranderende vraag. Tegelijkertijd is het belangrijk om te kijken hoe we de ondersteuning op een verantwoorde wijze kunnen blijven bieden, passend bij de rol van een vrijwilliger. De samenwerking met andere partijen wordt steeds belangrijker, maar het is van belang dat vrijwilligers daarbij in hun rol kunnen blijven en niet de rol van de beroepsmatige hulpverleners overnemen. Vrijwilligerswerk heeft een waarde in zichzelf die niet de rol van de hulpverlener overneemt maar juist op gelijkwaardige wijze van mens tot mens vertrouwen biedt. Dus moeten we scherp blijven kijken naar de grenzen van het vrijwilligerswerk en hoe we samenwerkingspartners hierbij zo goed mogelijk kunnen betrekken. Daarnaast is het van belang om de ontwikkelingen met betrekking tot complexiteit binnen de thema s nauw te blijven volgen en in samenspraak met districten en afdelingen tijdig in te spelen op de steeds veranderende vraag vanuit de samenleving. 17