VERSLAG KUNSTKRITIEK EN CIRCUS. Datum: 31 oktober 2011 Locatie: Dommelhof Neerpelt gedurende Theater op de Markt

Transcriptie

1 VERSLAG KUNSTKRITIEK EN CIRCUS Datum: 31 oktober 2011 Locatie: Dommelhof Neerpelt gedurende Theater op de Markt Aanwezig: NL - Yvonne Kruiper (onafhankelijk journalist), Arthur Hofmeester (de Piste), Harm van der Laan (student Codarts Circusarts), Karola Norbart, Soesja Pijlman (de Piste), Helmuth de Hoogh (Uitkrant Rotterdam en Circus Rotjeknor), Annelies Heesakkers (oprichter Circomundo), Tessa Overbeek (Rijks Universiteit Groningen) Eveline Alders en Rosa Boon (Circomundo) VL Tuur Devens (theater recensent diverse magazines), Ronald Vermeylen (circus recensent), Gwendoline Sabbe (programmeur de Spil-Roeselare), Bauke Lievens (circus dramaturge), Liv Laveyne (de Morgen), Evelyne Coussens (freelance theaterrecensent/journalist), Maarten Verhelst, Koen Allary en Ria Geenen (laatste 3: Circuscentrum) Doel van de bijeenkomst: Veel recensies over circus worden op dit moment geschreven door theater- of dansrecensenten die het nieuwe genre nog niet geheel kunnen plaatsen en daarmee niet altijd de juiste handvatten hebben om een voorstelling goed te kunnen beoordelen: ze missen het juiste referentiekader. Bovendien het beeld van circus veelal nog: de trucs, de dieren, de glimpakjes Op uitnodiging van het Circuscentrum in België en het Nederlandse Circomundo 1 komen tijdens het circustheaterfestival Theater aan de Markt in Neerpelt 2 journalisten bijeen om te bespreken hoe dit referentiekader kan worden gecreëerd. De opening was aan Harm van der Laan, vierdejaars student aan Codarts Circusarts te Rotterdam een speelse presentatie over jongleren en oog-handcoördinatie. Deze korte introductie gaf meteen een inkijkje in het spanningsveld tussen een veeleisende techniek en contact met het publiek én in het plezier van de artiest. In Vlaanderen lopen de ontwikkelingen vooruit op die in Nederland, zo ook de over circus schrijvende pers. Liv Laveyne, journalist bij De Morgen vertelt: 1 Kijk voor meer informatie op en 2 Theater aan de Markt wordt elke twee jaar gehouden in De Dommelhof in Neerpelt en presenteert een internationale programmering van circustheatervoorstellingen,

2 Zoals voor zo velen komen mijn circus ervaringen vooral van een lang vervlogen kindertijd: het traditionele Wiener Zirkus - met leeuwen enz. En daarbij is het eigenlijk gebleven. Later ging ik als theaterrecensent bij De Morgen schrijven over vooral theater, jeugdtheater, performance en komedie. Op een bepaald moment moest iemand zich buigen over het meer obscure circus - dat was dan obscuur voor een redactie of voor een publiek, maar zeker niet obscuur voor mensen die daar er al jaren lang ervaring in hebben opgebouwd. En dat ik hierover mocht schrijven is eigenlijk met dank aan de komkommertijd: tijdens de zomer is er weinig theater te zien en heb je alle festivals die opkomen waar ook circus in het programma stond. Maar een echte recensie over circus - daar waren en daar zijn de meeste kranten nog steeds niet happig op, aldus Laveyne. Sinds een aantal jaren is er in Nederland en Vlaanderen naast het traditionele circus steeds meer contemporain circus te zien. Misschien is de evolutie van het nieuwe circus een beetje te vergelijken met komedie en cabaret: dat is lang beschouwd als moppentapperij, inmiddels beseft men dat er wel veel meer in zit. In Vlaanderen en Nederland komt nu heel plotseling de inhaalbeweging op gang. Er is niet alleen circus te zien dat verwijst naar entertainment, maar ook er zijn steeds meer artistiek krachtige producties waardoor ook de vraag naar een kunstkritiek ontstaat. Circus is zich nog volop aan het legitimeren als kunstvorm. Vandaar dat het ook interessant is om een paar ijkpunten uit te zetten. De recensent loopt een beetje achter stelt Laveyne: Ik heb theaterwetenschappen gestudeerd, dus ik heb zicht op de theatergeschiedenis en heb daarin een referentiekader opgebouwd. Maar wat betreft circus, daar heb ik eigenlijk in heel mijn theatergeschiedenis niks van gehoord. Je zou kunnen zeggen dat circus nu in de kranten hip is. Laveyne wijst op het gevaar dat de schrijvende pers om het nieuwe medium uit bescherming alleen in positieve bewoordingen te beschrijven, terwijl het falen en mislukken van bepaalde projecten net zo goed deel uitmaken van het artistieke proces. Je kunt je ook afvragen waar de artiesten staan in deze discussie. Ik ben benieuwd naar wat zij eigenlijk verwachten van circuskritiek en waar dat voor hen toe kan leiden. De meesten zullen het misschien alleen maar als een promokanaal zien, maar ik hoop er ook mee te bereiken om iemand verder te helpen en een adviserende rol te hebben. En wat verwacht het publiek van circuskritiek? Is de vraag: To see or not to see? Bauke Lievens, dramaturg en journalist, neemt het woord van Laveyne over: Bauke studeerde theaterwetenschap en kwam uit op circus door een stage bij Urban Mac, een virtueel platform voor kunstkritiek. Zij miste iets in het hedendaagse theaterlandschap: Ik miste een grote eerlijkheid. Dikwijls had ik het gevoel dat de tekst een soort van scherm is waarachter een acteur verdwijnt, schetst zij. Ik had het idee: waar is de ervaring? Wat deel ik eigenlijk met jullie? Het voor het eerst zien van een hedendaags circusgezelschap gaf haar een ervaring die ik op dat moment heel moeilijk kon beschrijven, totdat ze in haar studie het vak virtueel theater kreeg. Toen ging er bij mij een lichtje branden en kon ik de verbinding leggen met het hedendaagse circus.

3 Lievens creëerde als eerste stap een kijkkader en een analysekader voor het hedendaagse circus. Dat was erg theoretisch, ik was er erg trots op. Het was onder andere opgedeeld in de ervaring van een voorstelling en de rituele esthetiek van het hedendaags circus. Niet tevreden ging ze op zoek naar een andere invalshoek: Wat mij aanspreekt in het hedendaags circus is dat het mengeling is tussen theater en sport, tussen representeren, interpretatie en een verhaal of vertelling en aan de andere kant een aanwezigheid tussen het hier en nu. Al schrijvende zag Lievens zich met hetzelfde vraagstuk geconfronteerd als Laveijne: Ik zou voor een tijdschrift over een circusgezelschap schrijven, maar ik mocht geen inhoudelijke uitspraken doen, omdat -zo vond men- de kunstvorm nog zo nieuw is. Maar als je wil dat een kunstvorm evolueert, moet er ook analytisch onderzoek zijn. En we moeten een risico durven nemen - net zoals de kunstvorm circus dat doet! In de daaropvolgende discussie -de input kwam nu van recensenten, maar ook van artiesten en andere mensen werkzaam in het circus- trad een aantal onderwerpen naar voren die Eveline Alders van Circomundo onderbrengt in een mind map om de verschillende entiteiten en de relatie daartussen in de discussie zichtbaar te maken: Wellicht biedt dit overzicht aanknopingspunten voor het eerder genoemde referentiekader: wat speelt een rol in het nadenken/praten/schrijven over circus -de artiest, de vorm circus en het publiek- en welke associaties en kennisvelden zijn verbonden aan deze drie verbonden. De artiest heeft te maken met de techniek, zijn verhaal, het experiment, zijn relatie tot de geschiedenis van het circus en het publiek. Een ultieme beheersing van de

4 techniek oogst bewondering en stelt de artiest in staat daaroverheen tot zijn verhaal te komen waarmee hij het contact met het publiek verdiept. In dat gedeelte zijn authenticiteit, risico s en onderzoek een belangrijke factor: het experiment. Over de techniek zegt Bauke Lievens: Dat werpt soms een scherm op tussen het publiek en de maker. Liv Laveijne stelt daar tegenover: Ik liet mij wegblazen door de virtuositeit en techniciteit van circus. Maar uiteindelijk zie je meer dingen en dan verandert die blik. Met circus neemt een circusartiest veel risico s. Zowel risico s op toneel bijvoorbeeld als een acrobaat valt, maar ook de risico s op het artistieke gebied. Vreemd genoeg was de virtuositeit waarmee het begonnen was met circus voor mij, later niet meer genoeg. Het circus is geëvolueerd van kunstjes in kunst. Met andere woorden: het lijkt alsof je moet leren door het technisch geweld heen te kijken. Wellicht moet je een flinke dosis daarvan gekregen hebben, waardoor je kennis verwerft, onderscheid leert maken. Een ander onderdeel van kennis vergaren is het leren kennen van de geschiedenis van het circus. Ook (dramaturgische) theorieën kunnen van belang zijn al klinkt ook veel het adagium: het gaat om de beleving. Circus heeft elementen van sport, dans, theater, mime, performance art en beeldende kunst. Jongleur Harm van der Laan noemt het woord verwondering als heel belangrijk voor circus. Waar Lievens stelt dat op een bepaalde manier het niet interessant is met hoeveel ballen iemand kan jongleren, is Van der Laan ervan overtuigd dat ook bewondering voor diegene die daar staat en het voor elkaar gekregen heeft om met heel veel ballen te jongleren, zeker een aspect is van de waardering van een circusvoorstelling. Het gezelschap verplaatst zich naar een van de speellocaties van het festival om de voorstelling L Autre van Claudio Stellato te zien. Na afloop vraagt Eveline Alders het gezelschap twee woorden te noemen: eentje from the hart en eentje die je zou gebruiken om je publiek te overtuigen of inzicht te geven in de betekenis van de voorstelling: From the heart sterk authentiek consistent humor universum balans metafysisch intrigerend fascinerend duister duisternis afstandelijk loslaten intellect gevecht met eigen doodskist schijn-solipsisme Overtuiging/inzicht nouvelle magie verrassend visueel theater/mime mystiek bewegingstheater beeldende kunst onderzoek/experiment puur raadselachtig mysterieus non circus performance/dans

5 Stellingen naar aanleiding van de bijeenkomst: De duiding bij circusvoorstellingen is anders dan bij theatervoorstellingen. Om over circus te kunnen schrijven moet je je verdiepen in de artiest en het artiest zijn, in de geschiedenis van het circus en wat het circus interessant maakt voor het publiek. Een recensie is niet bedoeld om publiek te werven, een kritische observatie draagt bij aan de ontwikkeling van circus als kunstdiscipline. Omdat circus als kunstdiscipline nieuw is kan de recensent een rol spelen in het informeren en context geven.