De federale bijdrage aan de wereldwijde strijd tegen hiv/aids

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN De federale bijdrage aan de wereldwijde strijd tegen hiv/aids Wetenschappelijke verhandeling aantal woorden: WIM VAN DE VOORDE MASTERPROEF MANAMA CONFLICT AND DEVELOPMENT PROMOTOR: Prof. Dr. Dr. Anne Walraet COMMISSARIS: Prof. Dr. Marleen Temmerman COMMISSARIS: Marleen Bosmans ACADEMIEJAAR

2 Aan Andreas, Louic en Severina 2

3 Voorwoord Er wordt aangenomen dat het neutraliseren van de onderzoeker een illusie is. Het streven naar objectiviteit betekent niet de uitsluiting van de subjectiviteit van de onderzoeker maar omvat een positieve aanwending ervan. Een poging tot het elimineren van de subjectiviteit van de onderzoeker kan ten koste van de positieve mogelijkheden van de persoonlijke betrokkenheid van de onderzoeker of auteur gaan. 1 Vanwege mijn betrokkenheid bij het onderwerp van onderhavig werk verdient laatstgenoemde stelling een toelichting. Als beleidsmedewerker bij SENSOA, het Vlaamse centrum voor seksuele gezondheid en hiv, volg ik het internationale beleid inzake seksuele en reproductieve rechten en gezondheid op. Mijn professionele netwerk en de bronnen waartoe ik beroepshalve toegang heb, werden ten dienste van deze studie aangewend. Sensoa Internationaal pleit voor de nodige aandacht voor seksuele gezondheid, hiv en aids in het beleid en de programma's voor ontwikkelingssamenwerking en ijvert voor het respect voor seksuele en reproductieve rechten van individuen wereldwijd. Mogelijk weerspiegelt onderhavig werk de hierboven beschreven missie. Dit doet geen afbreuk aan mijn oprechte streven naar objectiviteit, waarbij ik in onderhavige studie mijn eigen subjectiviteit op een intelligente en positieve manier trachtte aan te wenden. Tot slot wens ik de volgende mensen te bedanken voor hun bijdrage aan dit werk: Lut Joris, Sander Spanoghe en Ignace Ronse voor het nalezen en de constructieve opmerkingen en Severina voor de onophoudelijke steun. juli, I. MASO en A. SMALING, p. 66 3

4 Abstract In the dissertation The federal contribution to the international fight against HIV/AIDS Belgian federal policies related to the fight against HIV/AIDS were scrutinized in a quantitative and qualitative way. Through a discourse analysis of policy documents and semi-structured interviews with stakeholders of federal development cooperation we got a deeper insight into the HIV/AIDS policies of federal development cooperation. Furthermore, we took a close look at whether and how the federal engagements in the field of HIV/AIDS were put into practice and whether they were in line with policy priorities. In addition, we examined the HIV-related official development assistance, disbursed in the period to see whether the funding follows this same priority setting. The discourse on HIV/AIDS has changed considerably in the past decade. For years AIDS was presented as an absolute priority for Belgian Development Cooperation, exemplified by the creation of several HIV/AIDS-related policy instruments and the multiplication of HIV/AIDS ODA. Most of the policy instruments were never implemented and the number of human resources dealing with HIV/AIDS were reduced. Despite the discourse on mainstreaming and the importance of a multisectoral approach, HIV/AIDS is seldom approached as a cross cutting issue in bilateral programmes beyond the health sector. The multisectoral approach is taken into account by a wide range of multilateral organizations. The latter receive about three quarter of federal HIV/AIDS ODA. The current discourse tends to link the fight against AIDS almost exclusively to the discourse on health system strengthening. This dissertation points out that this might be a turning point: in spite of the continued support to a number of multilaterals such as UNAIDS and the Global Fund, the Belgian international policies in the fight against HIV/AIDS possibly entered a period in which the discourse on HIV/AIDS reflects the end of AIDS exceptionalism. 4

5 Inhoudsopgave 1 Inleiding Probleemstelling en analysekader Methodologie en bronnen Een terugblik op dertig jaar aidsbeleid Analyse van het federale beleidskader Inleiding De wet internationale samenwerking Strategienota basisgezondheidszorg Strategienota onderwijs en vorming Algemene beleidsnota s ontwikkelingssamenwerking Marc Verwilghen Algemene beleidsnota s ontwikkelingssamenwerking Armand De Decker Aidsbeleidsnota Inleiding Inhoudelijke prioriteiten en geografische concentratie Opvolging Beleidsnota seksuele en reproductieve gezondheid en rechten Algemene beleidsnota s ontwikkelingssamenwerking Charles Michel Beleidsnota het recht op gezondheid en gezondheidszorg Interne capaciteit op het vlak van hiv/aids Hiv/aids in de Indicatieve Samenwerkingsprogramma s Deelbesluit

6 6 Analyse van de officiële ontwikkelingshulp Inleiding Begunstigden Hiv-projecten per sector Hiv-projecten per land De integratie van hiv/aids Deelbesluit Algemeen besluit De methode Het discours De beleidsinstrumenten De besteding van de middelen Bronnen

7 1 Inleiding Na een jarenlange strijd woedt de aidsepidemie nog steeds in alle hevigheid. Aids blijft een complexe en -zonder behandeling- een dodelijke ziekte die de levens van vele individuen en gemeenschappen overhoop haalt. In 2008 waren er naar schatting 33,4 miljoen mensen met hiv waarvan 2/3 in Sub-Saharaans Afrika. Hoewel er sprake is van een daling in vergelijking met voorgaande jaren werden in ,7 miljoen mensen geïnfecteerd. In datzelfde jaar stierven 2,1 miljoen mensen aan de gevolgen van AIDS, waarvan driekwart in Sub-Saharaans Afrika. 2 Bron: De bijdrage van de federale overheid aan de wereldwijde strijd tegen hiv/aids gebeurt via verschillende kanalen en met de inzet van diverse beleidsinstrumenten en actoren. De Belgische Official Development Assistance of officiële ontwikkelingshulp voor hiv/aids is op dertien jaar verveelvoudigd, van ca. 1 miljoen in 1996 tot méér dan 25 miljoen in Op 1 december 2009 kwam de minister van ontwikkelingssamenwerking Charles Michel de Algemene Beleidsnota Ontwikkelingssamenwerking voorstellen in de kamercommissie buitenlandse betrekkingen. 4 Hoewel het die dag Wereldaidsdag was, komen de woorden hiv/aids niet in de beleidsnota voor. In de jaren werden de nieuwe Indicatieve Samenwerkingsprogramma s met de meeste partnerlanden van de Belgische 2 UNAIDS, Report on the global AIDS epidemic, Beleidsnota De Belgische Ontwikkelingssamenwerking op het gebied van Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten, 2007, p. 28; [juni 2010] 4 C. Michel, Algemene Beleidsnota Ontwikkelingssamenwerking,

8 ontwikkelingssamenwerking heronderhandeld. Het thema hiv/aids komt er nauwelijks aan bod, zelfs niet in de samenwerkingsprogramma s met partnerlanden met een grote hiv-prevalentie of risico op toenemende hiv-incidentie. 5 Een teken aan de wand? Wijzen bovengeschetste ontwikkelingen op een breuklijn in het federale ontwikkelingssamenwerkingbeleid op het vlak van hiv/aids of is er wel degelijk sprake van continuïteit? Wat houdt het internationale aidsbeleid van de federale overheid in? Via welke beleidsinstrumenten, sectoren en organisaties wordt dit beleid gevoerd? Vanuit macroscopisch oogpunt wenst onderhavige studie een balans op te maken van de federale bijdrage aan de wereldwijde strijd tegen hiv/aids. In het volgende hoofdstuk schetsen we onze centrale probleemstelling en het analysekader van onderhavige verhandeling. In hoofdstuk 3 beschrijven we de methodologie en de geconsulteerde bronnen. In hoofdstuk 4 blikken we terug op dertig jaar aidsbeleid en exploreren we enkele denkpistes en theorieën die het huidige debat rond het internationale aidsbeleid kenmerken. In hoofdstuk 5 gaan we dieper in op het federale beleidskader voor het internationale aidsbeleid. In hoofdstuk 6 analyseren we de federale officiële ontwikkelingshulp voor hiv/aids. Tot slot geven we een overzicht van onze voornaamste resultaten en conclusies. 2 Probleemstelling en analysekader De focus van de masterproef De federale bijdrage aan de wereldwijde strijd tegen hiv/aids ligt, zoals de titel aangeeft, op het internationale aidsbeleid van de federale overheid. Een representatieve selectie van de beleidsinstrumenten en ingezette middelen voor de periode vormen het voorwerp van analyse. De reden voor vermelde tijdsafbakening is zowel van inhoudelijke als methodologische aard. Sinds het nieuwe millennium lijkt de donorgemeenschap de strijd tegen hiv/aids ernstiger te nemen. Vanaf 2000 schaarden regeringsleiders zich achter het realiseren van de Millenniumdoelstellingen of United Nations Millennium Development Goals (MDGs). MDG 6, streefdoelen a en b, hebben betrekking op het stoppen en terugdringen van de verspreiding van hiv/aids. De MDGs worden het nieuwe referentiekader voor ontwikkelingssamenwerking. 6 Kort 5 [juni 2010] 6 [april 2010] 8

9 hierop vindt in 2001 de Special Session of the UN General Assembly on HIV/AIDS (UNGASS on AIDS) plaats. Het was de eerste maal dat de Algemene Vergadering een speciale sessie aan een gezondheidsgerelateerd probleem besteedde. Tijdens de sessie engageerden regeringen zich om een bijkomende inspanning te leveren in de strijd tegen hiv/aids (cfr. Declaration of Commitment on HIV/AIDS ). 7 De toegenomen aandacht voor hiv/aids vertaalde zich ook in de besteding van de middelen van de federale overheid. De middelen voor hiv/aids kennen een vlucht vanaf 2002/2003: de indirecte actoren ontvangen 17 keer meer aids-gerelateerde middelen in 2002 dan in het jaar voorheen. In 2003 besteedt de federale ontwikkelingssamenwerking in het kader van de bilaterale samenwerking 7 maal meer middelen aan hiv/aids in vergelijking met Kortom, de geanalyseerde tijdspanne is een periode waarin hiv/aids reeds op de radar stond bij de actoren van de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Daarnaast stemt de onderzochte periode overeen met de bestuursperiode van de volgende ministers van ontwikkelingssamenwerking: Marc Verwilghen (Open VLD, ) Armand De Decker (MR, ) Charles Michel (MR, heden). Een andere reden voor de tijdsafbakening is van methodologische aard: op het moment van schrijven zijn de gedetailleerde ODA cijfers tot 2008 beschikbaar. In onderhavige studie wordt onderzocht welke federale beleidsinstrumenten een referentiedocument (zouden moeten) vormen voor het internationale aidsbeleid van de federale overheid en via welke actoren en kanalen dit beleid wordt gevoerd. Traditioneel onderscheidt men de volgende kanalen: de gouvernementele of bilaterale samenwerking, de multilaterale samenwerking en de indirecte bilaterale samenwerking. Met de actoren van de Belgische ontwikkelingssamenwerking bedoelt men onder meer het Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking (DGOS), de Belgische Technische Coöperatie (BTC), nietgouvernementele organisaties, de Vlaamse Vereniging voor Ontwikkelingssamenwerking en 7 Declaration of Commitment on HIV/AIDS [februari 2010] 8 Beleidsnota, De Belgische bijdrage aan de wereldwijde strijd tegen hiv/aids, DGOS, 2006, p. 38 9

10 Technische Bijstand (VVOB), Association pour le promotion de l Education et de la Formation à l Etranger (APEFE) en universiteiten en wetenschappelijke instellingen. De strijd tegen hiv/aids omvat verschillende componenten (preventie, zorg, behandeling, onderzoek, ) en beslaat meerdere sectoren. Onderwijs (onderzoek en ontwikkeling, seksuele en relationele vorming, capaciteitsopbouw, ), justitie (discriminatie, preventie in penitentiaire instellingen, ), gezondheidszorg (preventie, zorg, behandeling) zijn voorbeelden van sectoren via de welke de strijd tegen hiv/aids kan gevoerd worden. We bekijken via welke sectoren de strijd tegen hiv/aids wordt gevoerd en in welke sectoren hiv/aids wordt geïntegreerd of als transversaal thema wordt behandeld. We wensen ons niet te beperken tot louter een opsomming van de componenten (wie, wat, hoeveel, etc.) van het internationale aidsbeleid van de federale overheid. Vanuit het oogpunt van beleidsaansprakelijkheid wordt het officiële discours over hiv/aids, een discours dat zich manifesteert via beleidsdocumenten, officiële toespraken, ministeriële antwoorden op parlementaire vragen,... getoetst aan het gevoerde beleid. 10

11 3 Methodologie en bronnen De federale uitgaven voor hiv/aids (periode ) die voldoen aan de criteria van ODA (Official Development Assistance) vormen het voorwerp van analyse. Een hiv/aids interventie/werking mag worden aangerekend als Official Development Assistance als aan elk van de volgende vier voorwaarden wordt voldaan: 1. de hiv/aids werking is Official : de betalingen gebeuren vanuit de federale overheidsgelden (FOD Buitenlandse Zaken, DGOS, FOD Financiën, etc.); 2. het betreft Development : heeft economische en sociale ontwikkeling als hoofddoelstelling; 3. het is Assistance : het is hulp (geen commerciële transactie aan marktvoorwaarden); 4. de hulp gaat naar structurele bijdragen aan internationale instellingen die opgenomen zijn in de DAC lijst (bvb. WHO,,UNAIDS, UNFPA, etc) of naar een land (of landengroep) op de DAC-lijst. 9 Enkel hulp aan deze landen mag als ODA worden aangerekend. 10 De OESO-DAC ODA-databank beslaat meerdere sectoren. Vanwege het transversale en multisectorale karakter van hiv/aids nemen we de volgende criteria in aanmerking om te komen tot een zo compleet mogelijk overzicht van de hiv ODA voor de periode Hiv/aids: Wordt toegewezen aan de detailsector OESO DAC ( bestrijding hiv/aids/soa s ); 11 Wordt toegewezen aan de detailsector OESO DAC ( verminderen van de sociale gevolgen van hiv/aids ); komt voor in de titelbeschrijving van het project / programma; vormt een transversaal thema of zogenaamde marker in de interventie/werking. 9 Landenlijst van de DAC (Development Assistance Committee) of het Ontwikkelingshulpcomité van de OESO. [maart 2010] 10 De OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) houdt jaarlijks bij hoeveel ODA landen verstrekken, en hoe de ODA wordt uitgegeven. Deze taak is in handen van de Commissie voor Ontwikkelingssamenwerking (DAC, Development Assistance Committee) van de OESO. Definitie ODA Vlaamse ODA rapport [december 2009] 11 OESO DAC definieert code 130 als volgt: All activities related to sexually transmitted diseases and HIV/AIDS control e.g. information, education and communication; testing; prevention; treatment, care. [december 2009] 11

12 Naargelang het aandeel dat een bepaalde OESO-DAC sector in het programma of project inneemt, kan de sector als hoofdsector of subsector worden aangeduid. Naast de internationaal erkende DAC-markers (gender, goed bestuur, milieu,...) heeft de Belgische ontwikkelingssamenwerking zelf markers in het leven geroepen (stedelijk milieu, kinderrechten, sociale economie en hiv/aids). In tegenstelling tot die markers bestaat voor hiv/aids geen richtlijn hoe die marker geïnterpreteerd moet worden. Elke marker krijgt het cijfer 1 of 2 toegewezen. Dit cijfer geeft aan of hiv/aids de hoofddoelstelling (1) of nevendoelstelling (2) van het project/programma is. Bovenstaande criteria in aanmerking genomen, geeft voor de periode nationale projecten als resultaat waarvan sommige over meerdere jaren lopen. Het betreft ODA met een hiv-component of hiv-oda die in het kader van de gouvernementele, multilaterale of indirecte bilaterale samenwerking wordt toegekend. Het betreft projecten en programma s waar DGOS en andere federale overheidsentiteiten, de regio s, provincies en gemeenten budgethouder van zijn of, met andere woorden, projecten en programma s die vanuit een federale, regionale of lokale begroting worden ondersteund. In overeenstemming met onze centrale probleemstelling nemen we in onderhavig werk enkel de federale hiv-oda in aanmerking of de ODA zonder bijdrages van de regio s, provincies en gemeenten. Dit brengt ons bij 722 programma s/projecten. In het hoofdstuk Analyse van de officiële ontwikkelingshulp vormen die 722 projecten/programma s het voorwerp van analyse. Dit kunnen projecten en programma s zijn waar hiv/aids de hoofdsector vormt of waar hiv/aids slecht zijdelings aan bod komt. Dit kunnen ontwikkelingseducatieprojecten zijn waar hiv/aids ter sprake komt of bijdrages aan multilaterale instellingen voor de strijd tegen hiv/aids. Dit kunnen voedselhulpprojecten zijn waarbij rekening wordt gehouden met door hiv/aids getroffen families maar evengoed onderzoek dat bijdraagt tot de creatie van mondiale publieke goederen, zoals onderzoek naar een aids-vaccin. De projectinformatie uit de ODA databank is onderhevig aan verschillende filters. Zo kan er sprake zijn van een informatiekloof tussen de projectuitvoerder en de dossierbeheerder in Brussel die de projectinformatie in de ODA databank ingeeft. Een concreet voorbeeld: hoewel aids een transversaal thema is van VVOB, bevat de ODA-databank een beperkt aantal VVOBprojecten met een hiv-component. Dit kan het gevolg zijn van voornoemde informatiekloof. 12

13 Hieruit concluderen dat de onderzochte data onbetrouwbaar zijn, is dan weer een brug te ver. Er mag aangenomen worden dat de onderzochte ODA op een geaggregeerd macroniveau representatieve resultaten zal opleveren. Ter aanvulling van de analyse van de ODA cijfers vormen de hierna vermelde bronnen het voorwerp van een kwalitatieve analyse: De algemene beleidsnota s van de federale ministers van Ontwikkelingssamenwerking Marc Verwilghen, Armand De Decker en Charles Michel; De strategienota Basisgezondheidszorg (2002); De strategienota Onderwijs en vorming (2002); De beleidsnota De Belgische bijdrage aan de wereldwijde strijd tegen hiv/aids (2006); De beleidsnota De Belgische Ontwikkelingssamenwerking op het gebied van Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten (2007); De beleidsnota Het recht op gezondheid en gezondheidszorg (2008); De indicatieve Samenwerkingsprogramma s met de partnerlanden; Parlementaire vragen over het internationale aidsbeleid; Etc. Ter aanvulling van de kwantitatieve analyse van de ODA en de kwalitatieve analyse van het federale beleidskader werden semi-gestructureerde interviews afgenomen met sleutelfiguren met beleidservaring binnen DGOS, de BTC, de Belgische NGO-sector en academische wereld. Het semi-gestructureerde interview bevat vooraf vastgestelde vragen maar er is meer ruimte voor bijvragen dan in een gestructureerd interview. De vragen zijn voorbereid, maar in de loop van het interview hebben de interviewers de ruimte om de volgorde waarop de vragen worden gesteld aan te passen of om vragen toe te voegen afhankelijk van de wijze waarop het gesprek verloopt. 12 In totaal werden 7 interviews afgenomen met medewerkers van de BTC, DGOS, Be-Cause Health, Instituut voor Tropische Geneeskunde en SENSOA. De gesprekken waren gebonden 12 Voor een definitie zie [maart 2010] 13

14 aan een aantal vooropgestelde thema s of topics. Er werden drie clusters geformuleerd die als leidraad doorheen de interviews golden: 1. Profiel van de respondent Om een beter zicht te krijgen op het profiel van de respondenten werd hen gevraagd een omschrijving te geven van hun functie binnen de organisatie. Hun opleiding(en), vroegere jobs en (werk)ervaringen werden eveneens besproken. 2. Algemene vragen over het internationale aidsbeleid van de federale overheid In een tweede cluster vroegen we de respondenten om de algemene ontwikkelingen binnen het internationale aidsbeleid van de federale overheid te omschrijven. 3. Hiv/aids met een focus op dossierkennis en expertise Vervolgens kwam de situering van hiv/aids binnen de sector of het dossier dat ze behartigen aan bod en werd gepeild naar de eigen ervaringen met het thema binnen de Belgische ontwikkelingssamenwerking. De volgende personen werden geïnterviewd: Respondent 1 werkt binnen DGOS bij de dienst D4 (Multilaterale Zaken) en is dossierbehandelaar van de WHO, UNAIDS en het Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria. Hij is eveneens het focal point hiv/aids. Respondent 2 werkt binnen DGOS bij de dienst D0.1 (Beleidsondersteuning) en volgt de sector gezondheid van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking op. Respondent 3 werkt binnen DGOS bij de dienst D0.1 (Beleidsondersteuning) en volgt de sector onderwijs van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking op. Respondent 4 heeft als kabinetsmedewerker op het kabinet van toenmalig staatssecretaris van ontwikkelingssamenwerking Eddy Boutmans gewerkt, is secretaris van het Belgische gezondheidsplatform Be-Cause Health en levert in het kader van het raamakkoord tussen DGOS en het ITG beleidsondersteunde diensten voor de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Respondent 5 werkt bij DGOS in de afdeling Begroting en ODA (D0.2) en legt zich toe op de vergaring en rapportering van de officiële ontwikkelingscijfers aan het DAC (OESO); Respondent 6 werkt bij de BTC als themaverantwoordelijke gezondheid en hiv/aids. 14

15 Respondent 7 werkt bij SENSOA als Programmaverantwoordelijke Internationaal, het centrum voor seksuele gezondheid dat tevens het secretariaat van de Werkgroep AIDS waarneemt De werkgroep Aids is een informele werkgroep waarvan SENSOA het secretariaat opneemt met NGO s, leden van overheidsadministraties, onderzoeksinstellingen en universiteiten. De Werkgroep wenst de diverse Belgische actoren te mobiliseren opdat België een internationaal aidsbeleid zou voeren dat bijdraagt tot de vermindering van de aidsimpact in de wereld. De Werkgroep wenst dit te doen via een verhoogde samenwerking en uitwisseling van kennis, informatie en ervaringen op het vlak van hiv/aids en via beleidsbeïnvloeding. [maart 2010] 15

16 4 Een terugblik op dertig jaar aidsbeleid Toen hiv zich dertig jaar geleden begon te verspreiden, werd onderschat welke mondiale impact de ziekte zou hebben. In enkele decennia tijd werden tientallen miljoenen mensen geïnfecteerd. Vandaag is de epidemie hoofdzakelijk het resultaat van een combinatie van persoonlijk gedrag, met name onbeschermde seks of de uitwisseling van besmette drugsnaalden, aangedreven door sociaal-economische en culturele factoren (armoede, genderongelijkheid, sociale exclusie, migratie, ). Door de introductie van hiv-medicatie op het einde van het vorige millennium werd een seropositieve status niet langer gepercipieerd als een doodsvonnis (in hoge inkomenslanden). Desondanks hebben mensen met hiv wereldwijd af te rekenen met sociale uitsluiting, ontslag, reisbeperkingen en geweld. Het stigma en de discriminatie tegenover kwetsbare groepen en mensen die leven met hiv zijn obstakels om de epidemie terug te dringen. 14 Om die redenen en vanwege de enorme impact van de ziekte in verschillende regio s en onder kwetsbare groepen wordt aids door sommigen als een uitzonderlijke ziekte beschouwd die uitzonderlijke maatregelen vereist. Aan de grondslag van dit zogenaamde aids exceptionalisme lag een zeer actieve mondiale aidsbeweging, bestaande uit een kleurrijke waaier van lokale en internationale groepen en organisaties. Deze brachten het thema hoog op de politieke agenda. 15 Sinds de Internationale Aids Conferentie in Durban (2000) en UNGASS on AIDS (UN General Assembly Special Session on AIDS, 2001) verhoogde de internationale gemeenschap de aandacht en middelen voor hiv/aids. In 2002 werd het Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria (hierna: Global Fund) opgericht en in 2003 lanceerden de VSA het US President's Emergency Plan for AIDS Relief (PEPFAR). De middelen voor aids bedroegen $250 miljoen in 1996 en stegen tot $14 miljard in Ten gevolge van die toegenomen aandacht kregen op relatief korte tijd vier miljoen mensen toegang tot hiv-medicatie. Hoewel medicatie deel uitmaakt van een comprehensive approach zijn sommige auteurs van oordeel dat te weinig 14 UNAIDS PCB NGO 2010 report: Stigma and Discrimination: Hindering Effective HIV Responses, P. Piot, M. Kazatchkine, et al.,

17 aandacht naar preventie gaat. 16 Voor elke twee personen die hiv-medicatie starten, vinden er nog steeds vijf nieuwe infecties plaats. 17 Ook op het vlak van onderzoek en innovatie, monitoring- en evaluatiemechanismen is er vooruitgang te merken. Het virus wordt duidelijker in kaart gebracht, de schattingen worden preciezer en men krijgt een betere kijk op epidemiologische trends. Desondanks heeft men de technologische mogelijkheden overschat om op korte termijn effectieve nieuwe preventieve technologieën, zoals aids-vaccins en microbiciden, te ontwikkelen. 18 Sinds het nieuwe millennium zorgde de beschreven vooruitgang voor een wereldwijde daling van het aantal infecties per jaar. Die wereldwijde daling is uiteraard een gemiddelde en zegt weinig over regionale ontwikkelingen of over de incidentie en prevalentie onder bepaalde groepen. Eén van die ontwikkelingen is de toename van infecties onder MSM (Mannen die Seks hebben met Mannen) in verschillende hoge inkomenslanden. Uit een recent onderzoek blijkt dat naar schatting tussen 15% en 20% van de Parijse homo s die homo-ontmoetingsplaatsen en homohoreca frequenteren, seropositief is. 19 Een andere ontwikkeling is de vervrouwelijking van het virus. In 2000 was 19% van de seropositieve Aziaten een vrouw, vandaag bedraagt dit aandeel 35%. Vooral in Sub-Saharaans Afrika is de feminisering van hiv opvallend: 61% van de mensen met hiv is er van het vrouwelijke geslacht. Een regionale ontwikkeling is de verspreiding van hiv in bepaalde landen van de voormalige Sovjetunie. In de jaren 90 waren in Rusland slechts enkele duizenden mensen seropositief, voornamelijk injecterende druggebruikers. Vandaag telt Rusland mensen met hiv. 20 De afgelopen tien jaar steeg de ontwikkelingshulp voor gezondheid met ongeveer de helft. Tegelijk zagen tientallen Mondiale Gezondheidsinitiatieven het levenslicht waardoor het hulplandschap (nog meer) fragmenteerde. Een aanzienlijk aandeel van de gestegen middelen werd aan de strijd tegen hiv/aids besteed. Om die reden en door de manier waarop sommige hiv/aids projecten in dit complex en gefragmenteerd hulplandschap werden uitgevoerd, kwam 16 R. Horton en P. Das, 2008; A. Germain en R. Dixon-Mueller, M. Sidibé, Having Faith: The Global Challenge of HIV and AIDS, [april 2010] 18 P. Piot, M. Kazatchkine, et al., [maart 2010] 17

18 het internationale aidsbeleid onder vuur te liggen. 21 Tegelijkertijd werd de legitimiteit van het discours over aids exceptionalisme in vraag gesteld. Voor auteurs zoals England is aids een ziekte zoals vele andere (England, 2008). 22 Een discours waarbij de nadruk lag op de versterking van gezondheidssystemen en de effectiviteit van hulp kwam sterk op de voorgrond. 23 Tegen die achtergrond ontstonden volgens sommige auteurs mythes en misvattingen over het internationale aidsbeleid. 24 Eén van die opvattingen is dat te veel middelen naar hiv/aids gaan in verhouding tot de beschikbare ontwikkelingshulp. 25 De officiële ontwikkelingshulp is in periode met de helft gestegen in vergelijking met de eerste helft van de jaren 80. In de periode kwam de ODA voor gezondheid overeen met het equivalent van 7,8% van de totale ODA tegenover een gemiddelde van 5,3% in de jaren 80. Van de totale ODA voor gezondheid in de periode was één derde (32%) bestemd voor de strijd tegen hiv/aids. 26 Die massale mobilisatie van middelen heeft er voor gezorgd dat op enkele jaren tijd 4 miljoen mensen in lage- en middeninkomenslanden toegang kregen tot hiv-medicatie. 27 Tegenstanders van de opvatting dat te veel geld naar aids gaat, wijzen er op dat aids nog steeds de voornaamste doodsoorzaak is voor Afrikaanse vrouwen van reproductieve leeftijd, de vierde doodsoorzaak in lage inkomens landen en de zesde doodsoorzaak wereldwijd. 28 Ze stellen dat 21 R. Regien, et al., 2008; L. Knight, [april 2010] 22 AIDS exceptionalism, s.d. [april 2010] 23 N. Druce en C. Dickinson, De WHO definieert een gezondheidssysteem als volgt: A health system comprises all organizations, institutions and resources devoted to producing actions whose primary intent is to improve health. [maart 2010] 24 P. Piot, et al., [januari 2010] 25 N. Ford, G. Ooms, M. Laga, et al., Antwerp in Geneva workshop on the AIDS response and Health Systems Strengthening in sub-saharan Africa [maart 2010] 26 P. Piva, en R. Dodd, pp P. Piot, M. Kazatchkine, et al., [februari 2010] 18

19 de huidige beschikbare middelen nog steeds ontoereikend zijn om de bestaande doelstellingen op het vlak van hiv/aids te realiseren. 29 Een andere opvatting is dat de investeringen in aids ten koste gaan van gezondheidssystemen die chronisch ondergefinancierd worden in verschillende midden- en lage inkomenslanden. Personeel en middelen van bestaande gezondheidsprogramma s zouden naar aidsprogramma s worden afgeleid. Distributiesystemen van hiv-medicatie en andere voorzieningen voor aidsprogramma s zouden prioriteit krijgen ten opzichte van basisgezondheidszorg. 30 Tegenstanders van dit standpunt voeren aan dat de middelen voor aids wel degelijk hebben bijgedragen tot de versterking van gezondheidssystemen. De middelen voor hiv/aids hebben middelen voor algemene gezondheidszorg, en tuberculose en malaria in het bijzonder, gegenereerd. Verder zouden de middelen hebben bijgedragen tot de verbetering van gezondheidscentra, de capaciteit van laboratoria en distributiesystemen voor geneesmiddelen. Door de beschikbaarheid van hiv-medicatie bleven seropositieve gezondheidswerkers gezond en dus actief in de gezondheidssector. 31 De empirische basis waarop men de impact van hiv-financiering en -programma s op gezondheidssystemen beoordeelt, zou te zwak zijn om algemene conclusies te trekken, aldus het tweede onafhankelijke evaluatierapport van UNAIDS (2009). 32 De Cock (2009) treedt die stelling bij en betreurt dat het debat hieromtrent gepolariseerd is. 33 Een andere opvatting is dat de versterking van gezondheidssystemen het antwoord is op de aidsproblematiek. Tegenstanders van die opvatting werpen op dat sterke gezondheidssystemen noodzakelijk maar ontoereikend zijn. Het stigma, de discriminatie en de taboes die gepaard gaan met hiv/aids en seksualiteit vormen in bepaalde contexten een beperking op de toegang tot 29 N. Ford, G. Ooms, M. Laga, et al., Antwerp in Geneva workshop on the AIDS response and Health Systems Strengthening in sub-saharan Africa [maart 2010] 30 N. Oomman, et al., N. Ford, G. Ooms, M. Laga, et al., Antwerp in Geneva workshop on the AIDS response and Health Systems Strengthening in sub-saharan Africa [maart 2010] 32 p. 28 [april 2010] 33 K. De Cock,

20 preventie, behandeling en zorg. 34 Bovendien vinden de meest hiv-preventieprogramma s buiten de gezondheidssector plaats. 35 Voorbeelden hiervan zijn programma s die risicogroepen of kwetsbare groepen wensen te bereiken zoals druggebruikers of sekswerkers. De invloed van het discours over de versterking van gezondheidssystemen lijkt het discours over een transversale en multisectorale aanpak van hiv/aids naar de achtergrond te verschuiven. Nochtans boeken landen waar hiv/aids multisectoraal wordt benaderd betere resultaten in de strijd tegen hiv/aids. 36 Landen waarbinnen een overkoepelend hiv/aids orgaan met vertegenwoordiging van verschillende overheidsentiteiten en actoren uit de civiele maatschappij de strijd tegen hiv/aids coördineert, zouden meer succes boeken dan landen waar de strijd louter en alleen vanuit het Ministerie van Gezondheid wordt gecoördineerd. 37 Uit een recente studie blijkt dat de participatie van overheidsdepartementen en NGO s buiten de gezondheidssector in nationale en subnationale coördinatiestructuren bescheiden blijft. In de onderzochte landen werd hiv/aids gezien als een verantwoordelijkheid van het Ministerie van Gezondheid. Volgens de auteurs van die studie weerspiegelt dit de wijdverspreide opvatting dat hiv/aids louter als een gezondheidsaangelegenheid eerder dan een gezondheidsgerelateerd ontwikkelingsprobleem wordt beschouwd. 38 Een andere opvatting is dat hiv/aids al voldoende aandacht krijgt en dat andere ontwikkelingsprioriteiten op de agenda moeten staan. 39 Tegenstanders van die opvatting halen aan dat de investeringen van het afgelopen decennium nu pas vruchten beginnen af te werpen onder de vorm van dalende infecties en minder aidsgerelateerde sterfgevallen. Ze vinden dat aids een lange termijn aanpak vergt en een prioriteit van de internationale gemeenschap moet blijven UNAIDS PCB NGO 2010 report: Stigma and Discrimination: Hindering Effective HIV Responses, P. Piot, M. Kazatchkine, et al., T. Barnett en A. Whiteside, 2006, p T. Barnett en A. Whiteside, 2006, p Het betreft een studie gebaseerd op case-studies van Mozambique, Zambia, China, Kirgizië, Georgië, Peru en Oekraïne. N. Spicer, et al., R. England, P. Piot, e.a, 2009, pp

21 5 Analyse van het federale beleidskader 5.1 Inleiding Hierna bespreken we beleidsdocumenten en -instrumenten die het beleidskader vormen voor het internationale aidsbeleid van de federale overheid. Naast de wet op de internationale samenwerking (1999) betreft het sectorale beleidsnota s zoals de nota het recht op gezondheid en gezondheidszorg (2008). Beleidsnota s waar de strijd tegen hiv/aids nauwelijks aan bod komt, zoals de beleidsnota Kinderrechten (oktober 2007), worden niet besproken. Verder besteden we bijzondere aandacht aan de algemene beleidsnota s ontwikkelingssamenwerking en de Indicatieve Samenwerkingsprogramma s. De algemene beleidsnota s worden gekoppeld aan het stemmen van de federale begroting in het parlement. In dit beleidsdocument blikt de minister terug op het gevoerde beleid en schetst hij de krachtlijnen voor de komende beleidsperiode. De Indicatieve Samenwerkingsprogramma s zijn meerjarige samenwerkingsprogramma s met de partnerlanden van de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Tot slot bekijken we de capaciteit op het vlak van hiv/aids binnen DGOS en de BTC. Een beleidskader of beleidsinstrumenten vooronderstellen immers de aanwezigheid van voldoende gespecialiseerd personeel dat instaat voor de verdere strategiebepaling, de dialoog met de partners, de identificatie, formulering en soms zelfs de implementatie van de projecten/programma s. Verder kan het personeel ook een voorname rol vervullen bij de opvolging en evaluatie van het beleid, binnen de bestuursorganen van multilaterale instellingen en op internationale fora. 5.2 De wet Internationale samenwerking De Wet op de Internationale Samenwerking is sinds 25 mei 1999 van kracht. Deze wet bepaalt de algemene doelstellingen van de Belgische samenwerking en legt de geografische en sectorale concentratie van de Belgische hulp vast. De wet bepaalt dat de samenwerking zich concentreert op vijf sectoren en drie transsectorale thema s. De sectoren zijn: Basisgezondheidszorg, met inbegrip van reproductieve gezondheid; Vorming en onderwijs; Landbouw en voedselzekerheid, Basisinfrastructuur; 21

22 Conflictpreventie en maatschappijopbouw. Verder bepaalt de wet dat de sectoren rekening moeten houden met de volgende sectoroverschrijdende thema's: gelijke kansen voor vrouwen en mannen, leefmilieu, kinderrechten en sociale economie. 41 Hiv/aids werd niet als transversaal thema opgenomen in de wet. 5.3 Strategienota basisgezondheidszorg Het gezondheidsbeleid van de Belgische ontwikkelingssamenwerking wordt uiteengezet in de Strategienota Basisgezondheidszorg (februari 2002). De nota legt de nadruk op de basisgezondheidszorg om zo een holistisch antwoord te geven op de belangrijkste gezondheidsvragen. De nota is richtingaangevend voor het internationale gezondheidsbeleid van de Belgische ontwikkelingssamenwerking tot hij in 2008 vervangen werd door een nieuwe beleidsnota. De nota gaat uitvoerig in op de wereldwijde strijd tegen hiv/aids. De strijd tegen hiv/aids vormt één van de drie klemtonen van de strategienota. Dit wordt als volgt verwoord: Rekeninghoudend met de ziektelast en de financiële draagkracht in het partnerland en met de noodzaak om de langetermijnbehoefte, de uitbouw van een degelijk gezondheidszorgsysteem, te verzoenen met de kortetermijnvoordelen van ziektebestrijding, wil de Belgische Samenwerking, binnen het algemene concept van basisgezondheidszorg, de volgende prioriteit leggen: ondersteuning van een gezondheidssysteem gebaseerd op basisgezondheidszorg waarbinnen en/of erbovenop de volgende klemtonen kunnen worden gelegd: reproductieve gezondheidszorg, bestrijding van HIV/AIDS en bestrijding van overdraagbare aandoeningen als tuberculose, malaria, en verwaarloosde ziekten. 42 De nota refereert meerdere keren aan het multisectorale karakter van hiv/aids. Er wordt aangekaart dat de Belgische ontwikkelingssamenwerking niet alleen binnen de basisgezondheidszorg een accent op de strijd tegen hiv/aids moet leggen, maar dat ook binnen alle andere sectoren en op alle interventieniveaus moet doen [februari 2010] 42 Strategienota Basisgezondheidszorg, op. cit, 2002, p

23 Aangaande de strijd tegen hiv/aids benadrukt de nota de noodzaak van een sterk leiderschap en het belang van het versterken van internationale netwerken. Verder onderstreept de nota het belang van een doelgroepspecifieke aanpak, bijvoorbeeld bij adolescenten: De specifieke situatie van adolescenten vraagt een multidisciplinaire en multisectorale aanpak. België wil eveneens interventies steunen die de kennis en de weerbaarheid van vrouwen verhogen, die speciale aandacht besteden aan risicogroepen zoals prostituees, vrachtwagenchauffeurs, seizoenarbeiders, soldaten, gevangenen en vluchtelingen. 43 De nota verwijst naar meerdere aspecten van de strijd tegen hiv/aids zoals preventie, zorg, behandeling, onderzoek en het verminderen van de kwetsbaarheid van doelgroepen. De manier waarop en via welke kanalen België die engagementen gestalte moet geven, wordt verder toegelicht. Omwille van het grote belang van de bilateraal directe samenwerking zal België een relevant deel van zijn budget voor deze vorm van coöperatie voorbehouden voor basisgezondheidszorg. In zijn multilaterale samenwerking zal België bijkomende middelen ter beschikking stellen voor de aanpak van de aids-problematiek en de bestrijding van de overdraagbare ziekten en dit in een algemeen kader van versterking van de basisgezondheidsdiensten. In de indirecte samenwerking wordt aangedrongen om meer aandacht te besteden aan gezondheid en de HIV/aids-problematiek in al zijn aspecten en hiervoor bijkomende middelen vrij te maken. 44 In het kader van de bilaterale en multilaterale samenwerking wenst men de strijd tegen hiv/aids in de eerste plaats via de sector basisgezondheidszorg te voeren. Maar ook de indirecte actoren worden aangespoord om bijkomende aandacht aan gezondheid en de hiv/aids-problematiek in al zijn aspecten te besteden en hiervoor bijkomende middelen te reserveren. 5.4 Strategienota onderwijs en vorming Onder staatssecretaris van ontwikkelingssamenwerking Eddy Boutmans komt de strategienota onderwijs en vorming (september 2002) tot stand. In de strategienota wordt een uitgebreide analyse gemaakt van de impact van hiv/aids op de vraag naar als het aanbod aan onderwijs. 45 De nota geeft tekst en uitleg over de impact van 43 Strategienota basisgezondheidszorg, op. cit, 2002, p Strategienota basisgezondheidszorg, op. cit., 2002, p Strategienota onderwijs en vorming, op. cit. 2002, p

24 de ziekte op de onderwijssector in een context met een hoge prevelantie (absenteïsme leerlingen en leerkrachten, aidswezen, impact op kwaliteit van onderwijs, e.d.) en over de potentiële rol van onderwijs in de strijd tegen hiv/aids (seksuele en relationele vorming, empowerment, ). De Belgische ontwikkelingssamenwerking streeft er dan ook naar om in het curriculum van het onderwijs en buitenschools onderwijs (alfabetisering en volwassenenvorming) hiv-preventie in te bouwen. 5.5 Algemene beleidsnota ontwikkelingssamenwerking Marc Verwilghen Minister Verwilghen maakt van de strijd tegen hiv/aids een prioriteit. Dit stelt hij letterlijk in zijn beleidsnota waarin hij een apart hoofdstuk aan hiv/aids besteedt. Hij benadrukt het transversale karakter van hiv/aids en het gegeven dat de strijd tegen hiv/aids een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid is van alle actoren van de Belgische ontwikkelingssamenwerking is: HIV/AIDS is niet zomaar een gezondheidsprobleem De bestrijding ervan moet dan ook een doelstelling worden van alle partners van de Belgische ontwikkelingssamenwerking België zal erop toezien dat er een evenwicht bestaat tussen steun aan gezondheid en andere sectoren, tussen behandeling en preventie, en dat er een breed instrumentarium van bestrijdingsmiddelen ontwikkeld wordt. 46 De minister neemt zich ook voor om er op toe te zien dat aids transversaal wordt benaderd in de bilaterale en indirect bilaterale samenwerking. Hoewel er geen aanzienlijke financiële verhoging voorzien wordt in bilaterale aids-projecten als dusdanig, zullen we erop toezien dat aids-aandacht ingebouwd wordt in alle projecten en programma s. We zullen de indirecte Belgische actoren aansporen hetzelfde te doen. Ook dienen we ervoor te zorgen dat aids geïntegreerd wordt in de vijf sectoren en drie thema s die België prioritair steunt. België zal dus aids mainstreamen in het beleid van al haar projecten en programma s. Bijzondere aandacht zal geschonken worden aan onderwijs dat als een sociaal vaccin tegen aids fungeert Zoals in de strategienota basisgezondheidszorg benadrukt de minister het belang van een betere coördinatie, coherentie en samenwerking. Aids-bestrijding vergt een breed partenariaat, op internationaal niveau, in de partnerlanden en in België. 48 Verder onderstreept de minister het belang van onderzoek voor de uitbouw van globale publieke goederen op gebied van aids- 46 M. Verwilghen, op. cit., 2003, p M. Verwilghen, op. cit., 2003, p M. Verwilghen, op. cit., 2003, p

25 bestrijding en het beschikbaar stellen van hiv-medicatie tegen betaalbare prijzen in ontwikkelingslanden. 49 Aangaande de multilaterale samenwerking uit de minister de voorkeur voor een verdere samenwerking met het Global Fund en UNAIDS. Verder wenst de federale overheid ook een pleidooi te houden bij de privé-sector in de partnerlanden, vooral Belgische bedrijven, om aids op te nemen in hun sociaal beleid. Uit de nota blijkt dat het aidsbeleid van minister Verwilghen zich ent op dat van zijn voorganger, staatssecretaris voor ontwikkelingssamenwerking Eddy Boutmans. Onder Eddy Boutmans leverde België een actieve bijdrage aan de totstandkoming van het Global Fund to fight Aids, Tuberculosis and Malaria en werden pogingen ondernomen om de aidsaandacht in te bouwen in alle sectoren en kanalen van de samenwerking. Verder kreeg UNAIDS meer steun voor zijn coördinatierol op wereldschaal. Onder Eddy Boutmans vervijfvoudigde de Belgische bijdrage voor internationale aidsbestrijding tot ongeveer 25 miljoen euro in Algemene beleidsnota s ontwikkelingssamenwerking Armand De Decker In de Algemene beleidsnota s ontwikkelingssamenwerking (2004 en 2005) van Armand De Decker wordt opnieuw een apart hoofdstuk aan de strijd tegen hiv/aids besteed. De minister herhaalt dat de strijd tegen aids een absolute prioriteit is van de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Naast de aanstelling van een ambassadeur kondigt de minister de oprichting van een aids-overleggroep aan: Een aids-overleggroep zal opgericht worden, waarin de federale overheid vertegenwoordigd zal zijn, evenals de gemeenschappen en de vakbonden, de werkgevers, de NGO s, de wetenschappelijke instellingen en de farmaceutische industrie. De bedoeling zal niet enkel zijn informatie uit te wisselen tussen de partners maar ook en vooral mogelijkheden en middelen te zoeken om de strijd tegen aids te versterken, inclusief in het domein van de preventie. 51 Verder wenst hij een nota over het Belgische internationale aidsbeleid aan de ministerraad voor te leggen. Ook in het hoofdstuk aangaande gender engageert de minister zich in zijn algemene beleidsnota s om bijzondere inspanningen te leveren op drie domeinen waaronder Gezondheid en reproductieve en seksuele rechten (met inbegrip van de strijd tegen HIV/AIDS). 52 Verder neemt minister De Decker zich voor om het onderzoek naar medicijnen, microbiciden of 49 M. Verwilghen, op. cit., 2003, p E. Boutmans, A. De Decker, op cit., 2004, p A. De Decker, op cit., 2004, p

26 vaccins te stimuleren. De daarop volgende beleidsnota van minister De Decker (23 november 2006) staat deels in het teken van de Millenniumdoelstellingen (MDGs). De strijd tegen hiv/aids wordt dan ook gekoppeld aan de Belgische bijdrage aan de realisatie van de MDGs. De specifieke aandacht voor aids van de vorige beleidsnota s maakt plaats voor een meer algemene omschrijving: Onze samenwerking geeft voorrang aan een evenwichtige aanpak die de universele toegang wil verzekeren tot preventie, behandelingen en zorgen (sic). 53 Naast een blijvende steun voor UNAIDS en het Global Fund, besluit de Regering om vanaf 2007 het International Partnership for Microbicides te steunen. 5.7 Aidsbeleidsnota Inleiding De beleidsnota De Belgische Bijdrage aan de wereldwijde strijd tegen hiv/aids dateert van maart 2006 en kwam tot stand onder de toenmalige minister van ontwikkelingssamenwerking, Armand De Decker. De beleidsnota wordt door de regering Verhofstad II aangenomen. De bedoeling van de nota, aldus minister De Decker, is: Een zo grote mogelijke steun op te bouwen opdat meer aandacht zou kunnen gaan naar de strijd tegen aids in de Belgische buitenlandse politiek; Coherentie te verzekeren tussen de verschillende beleidsvelden; Het transversale karakter van deze strijd voor de ontwikkelingssamenwerking te benadrukken; De noodzaak om er alle aandacht en de noodzakelijke middelen aan te besteden. 54 Het creëren van draagvlak en steun blijkt ook uit de totstandkoming van de nota. Vertegenwoordigers van de federale overheid, de deelstaten, de civiele maatschappij en de privé-sector (farmaceutische sector) geven input bij de totstandkoming van de beleidsnota. Het multisectorale karakter van de nota blijkt niet enkel uit de sectoroverschrijdende doelstellingen maar ook uit de actieve betrokkenheid van actoren met expertise in verschillende domeinen (gezondheid, landbouw, onderwijs, gender, etc.). 53 A. De Decker, 2006, op cit., p A. De Decker, 2005, p

27 De aidsbeleidsnota bepaalt dat de strijd tegen hiv/aids een verantwoordelijkheid is van de ganse federale regering. De nota uit de ambitie om te fungeren als referentiedocument voor de gewesten en gemeenschappen en voor de indirecte actoren van de Belgische ontwikkelingssamenwerking. In de nota wordt dit als volgt verwoord: Deze nota biedt het kader aan waarbinnen de verschillende Belgische instanties, met name de federale overheid, in het bijzonder de Directie Generaal Ontwikkelingssamenwerking (DGOS) van de Federale Overheidsdienst (FOD) Buitenlandse Zaken, de deelstaten, de universiteiten en wetenschappelijke instellingen, andere civiele instanties en de privé-sector hun mondiaal aidsbeleid op een coherente manier kunnen uitvoeren via aidsmainstreaming, geografische concentratie en een adequate opvolging. 55 In de nota wordt specifiek aandacht besteed aan de coördinatie van de Belgische actoren en het nauwer betrekken van de indirecte actoren en de verschillende Belgische overheden bij de beleidsdialogen, de gemengde commissies en andere overlegstructuren. Bij de coördinatie wordt een belangrijke rol aan een zogenaamde aidswerkgroep van de Interdepartementale Commissie voor Duurzame Ontwikkeling (ICDO) toebedeeld. De nota bepaalt verder dat de ICDO de Belgische instanties zal betrekken bij de internationale strijd tegen aids om operationele plannen op te stellen in het kader van de uitvoering van de beleidsnota. Daarnaast voorziet de nota in het opstellen van indicatoren om de relevantie, haalbaarheid en vooruitgang in de uitvoering van dit beleid kwantitatief en kwalitatief te meten Inhoudelijke prioriteiten en geografische concentratie De aidsbeleidsnota stelt vijf overkoepelende doelstellingen voorop: 1. Aids bestrijden op basis van de mensenrechten en de aanpak van hiv/aids in oorlog- en conflictsituaties; 2. Steun bieden aan het nationale aidsbeleid van de partners in het Zuiden; 3. De internationale respons duurzaam verbeteren; 4. Doelmatige en doeltreffende interventies in verschillende sectoren opvoeren; 5. Versterking van het Belgische draagvlak voor de internationale strijd tegen hiv/aids. 55 Beleidsnota De Belgische Bijdrage aan de wereldwijde strijd tegen hiv/aids, op. cit., 2006, p