Cultuur op de kaart Cultuurbeleid

Transcriptie

1 Provincie Noord-Holland Discussienotitie Cultuur op de kaart Cultuurbeleid Versie 25 oktober 2007

2 Inhoudsopgave VOORWOORD... 3 INLEIDING... 4 BELEIDSVISIE LEVEND VERLEDEN... 7 WAT IS BEREIKT?... 7 MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN... 9 DOELSTELLINGEN GENIETEN EN MEEDOEN...13 WAT IS BEREIKT?...13 MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN...14 DOELSTELLINGEN MOOI NOORD-HOLLAND...17 WAT IS BEREIKT?...17 MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN...17 DOELSTELLINGEN WERKWIJZE...19 WAT IS BEREIKT?...19 DOELSTELLINGEN FINANCIËN...21 PLANNING

3 Voorwoord Cultuur. Het woord roept beelden op van musici in rokkostuum, ranke ballerina s en monumentale, stille museumzalen. Cultuur is dat allemaal, maar niet alleen dat. Cultuur is alles wat mensen bedenken om iets van zichzelf te laten zien. Soms komt dat in het museum terecht, soms krijgt een enkeling het maar te zien of te horen. Maar cultuur is van ons allemaal, en voor ons allemaal. Cultuur is alles wat ons raakt en wat ons leven mooier, leuker, spannender, intenser maakt. Cultuur is ook wat ons bindt. Het is goed te beseffen waar wij vandaan komen, wat ons heeft gemaakt tot wat we zijn. Om die reden heb ik ervoor gezorgd dat het prachtige boek Het land van Hilde op alle Noord-Hollandse scholen terecht is gekomen. Het is een spannend en toegankelijk verhaal over de mensen die eeuwen geleden vorm gaven aan de woeste delta die nu onze provincie is. Een boek dat maakt dat je nooit meer hetzelfde tegen je omgeving aankijkt. Dat is wat cultuur hoort te doen: je laten kijken met andere ogen, laten horen met andere oren. In een tijd waarin zoveel makkelijk toegankelijke media schreeuwen om aandacht is het goed de cultuuruitingen waar we niet dagelijks tegenaan lopen wat meer in de schijnwerpers te zetten. Daarvoor zijn de subsidies en bijdragen aan festivals als Karavaan en de Uitmarkt. Maar ook de bibliotheken steun ik graag op die manier. Omdat lezen een van mijn grote passies is en ik weet hoeveel plezier boeken kunnen geven. En dan heb ik het niet eens over de rol die bibliotheken kunnen vervullen op scholen, bijvoorbeeld door het leveren van lespakketten. Of hun belangrijke functie als ontmoetingsplek voor jong en oud, vooral in de kleinere dorpen. Ik wil deze discussienotitie gebruiken om met u in gesprek te komen over de vraag hoe we in Noord-Holland omgaan met kunst en cultuur. Want het mooie van cultuur is dat het een constante is in ons leven en tegelijkertijd onophoudelijk verandert. We moeten zuinig zijn op wat ons door vorige generaties is overgeleverd en voortvarend en ondernemend als het gaat om alles wat wij de komende generaties achterlaten. Daarom moeten we ook steeds opnieuw keuzes maken over waar we wel en waar we niet mee aan de slag gaan. Dat is een verantwoordelijke en moeilijke taak, maar ook een leuke en inspirerende. Uiteindelijk wil ik er samen met u voor zorgen dat niemand buitengesloten wordt van alles wat kleur en smaak geeft aan het leven. Sascha Baggerman 3

4 Inleiding De voor u liggende discussienota geeft onze visie op het cultuurbeleid en is de eerste stap naar de nieuwe cultuurnota. Op basis van deze discussienota gaan we in gesprek met belanghebbenden en deskundigen en laten wij een aantal vraagstukken onderzoeken. De uitkomsten van de dialoog met het veld en een aantal onderzoeken vormen de basis voor de cultuurnota Deze discussienota geeft de hoofdlijnen aan. De uitwerking en de verdeling van de beschikbare middelen komen aan de orde in de nieuwe cultuurnota. De huidige cultuurnota Cultuur verbindt loopt tot Vandaar dat wij in ons collegeprogramma Krachtig, in balans al aankondigden in deze collegeperiode aan Provinciale Staten een voorstel te doen voor een nieuwe cultuurnota. In de nieuwe cultuurnota wordt voor de periode aangegeven wat onze doelstellingen zijn en hoe wij deze willen bereiken. Om er voor te zorgen dat alle betrokkenen tijdig kunnen inspelen op het nieuwe beleid, moet deze nota vóór 1 juli 2008 door Provinciale Staten worden vastgesteld. Wij geven eerst onze beleidsvisie met beleidsdoelen weer. Daarna worden de beleidsdoelen uitgebreider behandeld. We geven daarin aan wat onze voornemens zijn. Dit is geen uitputtend overzicht, maar geeft vooral de belangrijkste onderwerpen weer. De wijzigingen die wij willen aanbrengen in de wijze waarop wij het beleid uitvoeren staan in het voorlaatste hoofdstuk. In het laatste hoofdstuk staat aangegeven hoe wij van deze discussienota naar de cultuurnota komen. 4

5 Beleidsvisie Wij stellen ons ten doel om bewoners en bezoekers bewuster te maken van het Noord-Hollandse verleden, hen meer en vaker te laten genieten van het culturele aanbod en een mooier Noord-Holland voor wonen, werken en recreëren te bieden. Deze beleidsvisie hebben wij vertaald in drie thema s die ons streven krachtig weergeven: Levend Verleden, Genieten en meedoen en Mooi Noord-Holland. De argumentatie waarom de provincie Noord-Holland cultuurbeleid voert zoals verwoord in de Cultuur verbindt (cultuurnota ), is naar onze overtuiging nog onverkort van kracht: Kennis maken met cultuur en een actieve deelname aan cultuur, individueel of in groepsverband, draagt bij aan de persoonlijke ontplooiing en sociale verbondenheid, maar betekent ook ontspanning en vermaak. Een bloeiende cultuur draagt bij aan het creatief en innovatief vermogen van de samenleving, de ondernemingszin, het aanzien van onze provincie en ons land en heeft ook een samenbindend vermogen. Voor het beleid in de periode bouwen wij dan ook voort op het beleid uit de periode Wel zullen wij wijzigingen aanbrengen in de prioritering en in de wijze waarop we ons beleid uitvoeren. De wijzigingen worden gebaseerd op onze ervaringen met het huidige beleid, op trends en ontwikkelingen die invloed hebben op cultuur, en op onze visie op het te voeren cultuurbeleid. In de volgende hoofdstukken volgt een uitwerking van de bovenstaande doelstelling. In de cultuurnota wordt de doelstelling verder uitgewerkt en concreet omschreven. De primaire doelgroep van het cultuurbeleid bestaat uit de bewoners van Noord-Holland. Voor hen doen we het uiteindelijk. Een tweede belangrijke doelgroep is de bezoeker van onze provincie. Organisaties, gemeenten, overheden, steunfuncties, kunst- en cultuurmakers, et cetera zijn hierbij ondersteunend of uitvoerend. Daarnaast zullen wij het cultureel ondernemerschap bevorderen door een verbinding aan te brengen tussen cultuur, economie en toerisme. (collegeprogramma Krachtig, in balans). Het motto voor de nieuwe cultuurnota is: Cultuur op de kaart. Cultuur moet wat ons betreft prominenter op de Noord-Hollandse kaart. Letterlijk op de kaarten die voor de ruimtelijke ontwikkeling gebruikt worden, waar archeologische vindplaatsen en historische monumenten te vinden zijn. Figuurlijk in de zin dat wij bewoners en bezoekers bewust maken van het culturele aanbod van Noord-Holland en hen verleiden hieraan deel te nemen. Waar nodig wordt in de komende hoofdstukken stilgestaan bij wat bereikt is gedurende de lopende cultuurnota periode. Dit is niet uitputtend en heeft vooral een 5

6 verduidelijkende functie. Voor deze terugblik is gebruik gemaakt van de tussentijdse evaluatie die de stand van zaken per 1 januari 2007 weergeeft en van informatie die verzameld is voor de nog op te stellen eindevaluatie. Daarnaast verwijzen wij in deze discussienota regelmatig naar ons collegeprogramma Krachtig, in balans. Ten slotte geven wij weer welke ontwikkelingen, die invloed hebben op het culturele beleid, wij zien die voor de provincie van belang zijn. Cultuur verbindt beschrijft voor de periode het cultuurbeleid van de provincie Noord-Holland. In de bestaande cultuurnota is sprake van vier pijlers en overige beleidsterreinen die een indeling in werkgebieden aangeven. Wij gaan uit van drie thema s die onze hoofddoelstellingen voor het beleid weergeven. Hieronder staat aangegeven hoe de thema s zich tot de bovengenoemde pijlers en hun onderdelen verhouden. Cultuur op de kaart Cultuurnota Cultuur verbindt Thema s Bestaande Pijlers Onderdelen Levend verleden Cultuurbehoud Monumenten en archeologie, Cultuur, recreatie en toerisme, Museumbeleid, Archieven en regionale geschiedenis Genieten en meedoen Cultuureducatie Kunsteducatie en erfgoededucatie, Jeugdtheater en klassieke muziek Cultuurparticipatie Actieplan Cultuurbereik, Amateurkunst, Podiumkunsten en filmhuizen, Beeldende kunst en vormgeving Overige beleidsterreinen Bibliotheken en Regionale omroep (media) Mooi Noord-Holland Culturele planologie Diverse projecten 6

7 Levend verleden Noord-Holland heeft een rijk verleden dat zich nog steeds ontwikkelt en dat in een veelheid aan erfgoed 1 zichtbaar is. Wij stellen ons ten doel om het Noord- Hollands erfgoed te behouden en zichtbaar te maken, de historische informatie toegankelijk te maken en de geschiedenis van Noord-Holland actief te promoten. Wij doen dit om bewoners en bezoekers bewuster te maken van het Noord- Hollandse verleden en hen daarvan te laten genieten. Wat is bereikt? Musea Op het gebied van musea is ingezet op innovatie en samenwerking met behulp van de deelverordening Museale ondersteuning en de door ons betaalde ondersteuning van het Museaal Historisch Perspectief (MHP). Het vernieuwingsproces lijkt maar beperkt resultaat op te leveren en van toegenomen samenwerking is nauwelijks sprake. Toch geven deskundigen en musea aan dat er behoefte is aan steun bij innovatie en samenwerking. De eenmalige investeringen zoals in de Hermitage aan de Amstel en de Broekerveiling hebben wel tot zichtbare vernieuwingen en verbeteringen geleid. Hierbij is ons dilemma dat deze investeringen relatief kostbaar zijn en voor slechts een klein deel van de Noord-Hollandse musea tot structurele verbeteringen leidt. Stelling van Amsterdam De Stelling van Amsterdam is opgebouwd uit 135 km verdedigingsring om de hoofdstad en bestaat uit 42 forten, dijken, dammen, sluizen en inundatiegebieden. De Stelling is Nationaal Landschap en heeft UNESCO-werelderfgoedstatus (sinds 1996). De provincie Noord-Holland voelt zich als initiatiefnemer hiervan extra verantwoordelijk voor de instandhouding en ontwikkeling van het monument. Het monument heeft militair-historische, bouwkundige, waterstaatkundige, landschappelijke, recreatieve en natuurwaarden. Deze blijven alleen in stand als op het monument als geheel regie wordt gevoerd. Het Gebiedsprogramma Stelling van Amsterdam en het uitvoeringsprogramma Nieuwe Hollandse Waterlinie in de Vechtstreek-Noord zijn de belangrijkste beleids- en werkkaders binnen onze provincie om de Stelling van Amsterdam als monument in stand te houden. Voor de periode wordt nog een nieuw gebiedsprogramma opgesteld. 1 Onder cultureel erfgoed wordt verstaan: wat door vorige generaties is gebouwd of gemaakt en wat nu nog bestaat en tegenwoordig historische waarde heeft. Dit zijn onder andere archeologische vindplaatsen, monumenten, museale collecties en archieven. 7

8 Monumenten Op basis van de Monumentenverordening Noord-Holland 2005 houden wij monumentale objecten van regionaal belang door middel van bescherming in stand. Wij hebben een provinciale monumentenlijst van 620 monumenten en één provinciaal beschermd dorpsgezicht. Voor instandhouding van deze monumenten hebben wij een deelverordening restauratie en onderhoud met een jaarlijks budget van ,-- waarmee jaarlijks circa 40 onderhoudsprojecten en twee restauraties worden gesubsidieerd. Door het bevorderen van onderhoud aan monumenten proberen wij het aantal restauraties te verminderen. Restauraties zijn namelijk kostbaar en gaan vaak ten koste van de historische kwaliteit (originaliteit) van de monumenten. Voor molenbehoud (rijksmonumenten) hebben wij een budget beschikbaar van , - per jaar. Voor infrastructuur ten bate van roerend erfgoed hebben wij per jaar ,- beschikbaar. Voor het behouden van monumenten participeren wij ook in het Cultuurfonds voor Monumenten dat door het Prins Bernhard Fonds wordt beheerd. Eigenaren van provinciale en gemeentelijke monumenten en van beeldbepalende panden binnen beschermde stads- en dorpsgezichten kunnen via dit Cultuurfonds in aanmerking komen voor een restauratielening met lage rente. Ten slotte ondersteunen wij uit de UNA-middelen grootschalige restauraties door eenmalige investeringen. Hiermee zijn onder andere restauraties mogelijk gemaakt van De Adelaar in Wormerveer, het Westergasfabriek complex in Amsterdam en De Lichtfabriek in Haarlem. De provincie heeft een wettelijke taak op basis van de Monumentenwet Het gaat hier om advisering aan de gemeenten over vergunningverlening voor rijksmonumenten buiten de bebouwde kom. Daarnaast heeft de provincie een adviserende rol aan het Rijk bij het voornemen tot aanwijzing van beschermde stadsen dorpsgezichten. Archeologie Door de implementatie van het Verdrag van Malta wordt archeologie een steeds belangrijker thema in allerlei facetten van het overheidsbeleid. Steeds meer gemeenten spelen in op de wettelijke eisen. De provincie heeft in zowel het Oer-IJ gebied als in het gebied Groetpolder-de Gouw diverse archeologische vindplaatsen veiliggesteld door objecten als monument aan te wijzen en afspraken met boeren en landschapsbeheerders te maken. Waar dat niet mogelijk was, zijn archeologische onderzoeken gedaan en/of vondsten veilig gesteld. In het archeologisch depot zijn de collecties digitaal geregistreerd, zodat ze voor belangstellenden makkelijker te raadplegen zijn. Ook is er een publieksboek gepresenteerd ( Het Land van Hilde ) en is de tentoonstelling Schatten onder je voeten in Castricum gerealiseerd die zeer 8

9 goed bezocht is. Een zorgpunt is dat een deel van de Noord-Hollandse gemeenten onvoldoende inspeelt op het Verdrag van Malta. Archieven Op basis van de Archiefwet 1995 heeft de provincie een wettelijke taak: toezicht op de uitvoering van deze wet en controle en inspectie van de archiefzorg in Noord- Holland. Niet alleen inspecteren wij gemeentelijke archiefzorg, maar ook de archiefzorg van waterschappen, politie en gemeenschappelijke regelingen. Met zorg wordt de bestuurlijke verantwoordelijkheid voor archieven bedoeld. De historische archieven van gemeenten en waterschappen zijn belangrijke bronnen voor het verkrijgen van inzicht in het rijke verleden van Noord-Holland. De archieven zijn de afgelopen jaren door intensieve provinciale coördinatie en stimuleringsmaatregelen dichter bij de bevolking gebracht. In zes regio s zijn Regionaal Historische Centra (RHC s) tot stand gekomen waar de archieven van 48 gemeenten, twee waterschappen en ontelbare sportclubs, verenigingen, kerken, instellingen en personen goed bewaard en voor het publiek in te zien zijn. In de zevende regio, Gooi en Vecht, zijn drie kleine archiefdiensten ontstaan waar de archieven van de 10 Gooise gemeenten en vele Gooise instellingen toegankelijk zijn. Mede dankzij een provinciale bijdrage van (2007) gaan deze drie nu gezamenlijk een website ontwikkelen, zodat ook hier de archieven toegankelijker worden. Een aandachtspunt is de achterblijvende digitalisering, hier zijn nog voldoende kansen om archieven toegankelijker te maken. Maatschappelijke ontwikkelingen De komende dertig jaar neemt het aantal ouderen toe en de beroepsbevolking af. De levensverwachting van de Nederlanders stijgt en kapitaalkrachtige ouderen dragen sterk bij aan de economie. Voor de culturele sector betekent het dat er een groeiende markt is van ouderen die veel vrije tijd, geld en grote belangstelling voor cultuurhistorie hebben. Daarnaast neemt de belangstelling onder de Nederlandse bevolking voor geschiedenis en regionale historie in zijn algemeenheid sterk toe. Het aantal allochtonen zal groeien, vooral in de stedelijke gebieden. Om de nieuwkomers te laten aarden in onze samenleving menen we dat het voor hen belangrijk is de Noord-Hollandse geschiedenis te kennen en te begrijpen. Doelstellingen Wij constateren een achterstand in digitalisering van historische gegevens en vooral ook een gebrek aan historische informatie die voor iedereen begrijpelijk is. Vandaar dat wij in de komende periode meer aandacht zullen besteden aan het digitaliseren van historische gegevens en het vertellen over het Noord-Hollandse verleden. Daarnaast zien wij een aantal verbetermogelijkheden voor ons museumbeleid en is er 9

10 een aantal beleidsmatige veranderingen op het gebied van monumenten en archeologie noodzakelijk door veranderend Rijksbeleid. Vertellen versus behouden Ons dilemma voor het thema levend verleden is dat we meer aandacht willen geven aan het vertellen over het Noord-Hollandse verleden, terwijl wij daarmee minder aandacht kunnen geven aan de bronnen van de verhalen: de fysieke objecten. Provinciale collecties Wij zijn direct verantwoordelijk voor twee collecties: de Provinciale Atlas en de archeologische collectie. Beide collecties willen wij beter ontsluiten en toegankelijk maken voor bewoners en bezoekers. De provinciale kunstcollectie valt buiten het beleidsterrein van cultuur en cultuurhistorie omdat deze hoofdzakelijk voor de provinciale organisatie gebruikt wordt. Digitalisering en ontsluiting van historische informatie Er is de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in het behoud van erfgoed. Wel constateren wij een achterstand in digitalisering van historische informatie en in de toegankelijkheid voor het publiek. Ook wordt historische informatie versnipperd aangeboden. Om bewoners en bezoekers daadwerkelijk bewuster te maken van het Noord-Hollandse verleden en hen hiervan te laten genieten, zullen wij extra inzetten op digitalisering en ontsluiting van historische informatie. Hierbij wordt zoveel mogelijk aangesloten bij landelijke of zelfs internationale (digitale) platforms. Een voorbeeld van een dergelijk platform is GoogleMaps waarop letterlijk historische informatie op de kaart kan worden gezet zodat deze voor iedereen zeer eenvoudig toegankelijk is. Noord-Hollandse canon Om de Noord-Hollandse geschiedenis zichtbaar te maken en deze gemakkelijker te kunnen overbrengen zullen wij een Noord-Hollandse canon opstellen. De Noord- Hollandse canon is te zien als een historische rode draad die zich met de tijd verder ontwikkelt en verbinding legt tussen onze drie thema s: Levend verleden, genieten en meedoen en mooi Noord-Holland. Een onderdeel van de nieuwe cultuurnota wordt een plan waarmee we de Noord-Hollandse canon gaan opstellen, verspreiden en laten ontwikkelen. Hierbij willen wij gebruik maken van media als radio en televisie, maar vooral ook nieuwe media als internet, mobiele telefoons en navigatieapparatuur. Zo kan navigatieapparatuur niet alleen gebruikt worden om de weg te vinden en files te omzeilen, maar ook om cultuurhistorische objecten te laten zien of te wijzen op culturele attracties. Ook willen wij hiervoor gebruik maken van tentoonstellingen en ons cultuureducatiebeleid. 10

11 Musea De huidige inzet van middelen om innovatie en samenwerking bij Noord-Hollandse musea te bevorderen werkt naar ons idee onvoldoende. In samenspraak met het museale veld willen wij bezien of en op welke wijze wij musea kunnen steunen bij innovatie en samenwerking. Daarnaast willen wij onderzoeken of wij investeringen in de museale sector kunnen doen die voor een groter deel van de Noord-Hollandse musea leiden tot structurele verbeteringen. Gezamenlijk depot Er zijn signalen dat verschillende Noord-Hollandse erfgoedinstellingen kampen met (te) dure en kwalitatief en kwantitatief onvoldoende depotruimte. Wij zullen onderzoeken of wij een oplossing voor dit knelpunt kunnen bieden door samenwerking in een gezamenlijk depot te stimuleren. Monumenten Naar verwachting treedt 1 januari 2009 de Wet Algemene bepalingen Omgevingsrecht (WABO) in. De WABO ontheft het provinciaal bestuur van vergunningverlening m.b.t. provinciale monumenten. Die taak krijgen de gemeenten. In het kader van de Wet Kenbaarheid Publiekrechtelijke Beperkingen is de provincie sinds 1 juli 2007 verplicht provinciale monumenten bij het kadaster te laten registeren op basis van de contour. Dit in tegenstelling tot het kadastrale perceel. Voor de ca. 620 bestaande provinciale monumenten is het tot 1 juli 2009 mogelijk deze op de nieuwe wijze aan te melden. Door middel van deze wet worden alle beperkingen betreffende een object gebundeld en landelijk toegankelijk gemaakt. Wij zullen, mede in het kader van deze nieuwe wetgeving, ons beleid op het gebied van monumenten en archeologie herzien. Hierbij blijft ons doel om te komen tot een nieuw monumentenbeleid dat monumenten behoudt én ontwikkelingen in de ruimtelijke inrichting stimuleert (zie ook hoofdstuk Mooi Noord-Holland ). Archieven De provincie Noord-Holland is een voorbeeld van het efficiënt vormen van archiefregio s en gezamenlijke huisvesting. Het stimuleren van samenwerking is succesvol gebleken. Een aandachtspunt is de digitalisering van archieven waar nog voldoende kansen liggen om grotere toegankelijkheid te bereiken. Wij zullen nagaan op welke wijze wij dit kunnen bevorderen. Hierbij streven wij naar een integrale benadering van historische informatie waarbij niet alleen archieven, maar ook andere historische bronnen worden gebruikt. Archeologie Wij menen dat het behoud van archeologische vindplaatsen, maar ook de verplichting om onderzoek te doen, kansen bieden om in te spelen op de toenemende belangstelling voor de Noord-Hollandse geschiedenis. De provincie Noord-Holland geeft aan welke gebieden belangrijk zijn voor behoud van 11

12 archeologische vindplaatsen, stimuleert gemeenten in een goed archeologiebeleid en benut archeologische vondsten zoveel mogelijk voor tentoonstellingen. Wij willen de archeologische collectie een belangrijkere rol laten spelen bij het vertellen over het Noord-Hollandse verleden. Hiervoor zullen wij komen met een voorstel in de cultuurnota. Ten slotte gaan wij Noord-Hollandse gemeenten stimuleren beter in te spelen op het Verdrag van Malta. De wijze waarop we dit gaan doen wordt uitgewerkt in de cultuurnota. 12

13 Genieten en meedoen Noord-Holland heeft een zeer ruim en veelzijdig cultuuraanbod waar bewoners en bezoekers actief en passief gebruik van maken. Wij menen dat er nog meer gebruik van het cultuuraanbod gemaakt kan worden. Ons doel is dan ook om meer bewoners en bezoekers van Noord-Holland vaker actief en passief te laten deelnemen in kunst en cultuur. Wat is bereikt? Cultuureducatie Het aantal cultuureducatieve activiteiten is gestegen in het primair en voorgezet onderwijs. Met onze steun zijn honderd cultuureducatieve projecten ontwikkeld door scholen in samenwerking met culturele instellingen en deze zijn ingebed in hun beleid. In 2006 had 46% van de scholen voor primair onderwijs een cultuureducatief beleid een stijging van 25% ten opzichte van 2004 (21%). In cofinanciering met gemeenten vinden jaarlijks in 15 gemeenten Rondjes Cultuur en in 8 gemeenten Jongeren theaterdagen plaats. De steunfuncties kunsteducatie en erfgoededucatie ondersteunen vooral het primair onderwijs bij het formuleren van cultuureducatief beleid en coördineren voor het voortgezet onderwijs Rondjes Cultuur en Jongeren theaterdagen. Tot en met 2008 worden bovengenoemde cultuureducatieve activiteiten voor 50% betaald uit Rijksmiddelen; het Actieplan Cultuurbereik. Vanaf 2009 worden Rijksmiddelen ingezet in een Programmafonds Cultuurparticipatie dat zich richt op het stimuleren van cultuurparticipatie door amateurkunst, kunst- en cultuureducatie en volkscultuur. Met een klein deel van de middelen uit het Actieplan Cultuurbereik hebben wij direct opleidingen tot cultuurcoördinatoren op scholen gefinancierd: met positief resultaat. Dit roept de vraag op of ook andere activiteiten, die we nu via de steunfuncties laten verlopen, meer effect kunnen opleveren als we direct zelf gaan sturen op het resultaat bij de diverse doelgroepen. Cultuurparticipatie Op het gebied van cultuurparticipatie hebben nu meer kleine gemeenten een meerjarig cultuurbeleid dan in Sinds 2004 is met de middelen vanuit het Actieplan Cultuurbereik door 10 kleine gemeenten meerjarig cultuurbeleid ontwikkeld en vinden in 30 van de 43 kleine gemeenten culturele projecten plaats. Daarnaast hebben andere kleinere gemeenten voor losse projecten onze regelingen beter weten te benutten. Met het subsidiëren van de Karavaan hebben we op nieuwe locaties nieuwe vormen van theater kunnen aanbieden aan een nieuw deel van de bewoners en bezoekers van onze provincie. 13

14 Bibliotheekvernieuwing Schaalvergroting heeft bij de bibliotheekvernieuwing geleid tot de vorming van zes basisbibliotheken. Zes clusters zijn nog in oprichting. De lokale bibliotheken gaan hierin op. Steeds meer wordt de uitleenfunctie uitgebreid met dienstenfuncties zoals postkantoor en supermarkt. De afstemming tussen bibliotheken en cultuurhistorische instellingen (onder andere musea en archieven) kan naar ons idee beter. Het bibliotheekwezen laten wij ondersteunen door Probiblio, een samenwerkingsverband tussen de provincies Noord-Holland en Zuid-Holland. Maatschappelijke ontwikkelingen Wij verwachten de komende jaren sterke veranderingen in de samenstelling van de Noord-Hollandse bevolking die onder andere multi-cultureler, grijzer en individueler zal worden. In samenhang met deze veranderende bevolkingssamenstelling zullen ook de culturele voorkeuren en het culturele gedrag sterk veranderen. Bovendien neemt de concurrentie van andere vrijetijdsbestedingen naar verwachting nog toe. Het gevaar bestaat dat het cultuuraanbod steeds minder voldoet aan de veranderende behoefte van onze bewoners en bezoekers. Ten slotte zien wij dat er nieuwe kunstvormen ontstaan en de grenzen tussen kunstvormen vervagen. Het aanbod wordt dus diffuser en minder grijpbaar. Doelstellingen Om beter in te spelen op de veranderingen in culturele voorkeuren en de veranderingen in het aanbod zullen wij extra aandacht besteden aan het laten aansluiten van het culturele aanbod op de vraag. Daarnaast zijn er beleidsmatige veranderingen op het gebied van cultuureducatie en cultuurparticipatie die wijzigingen in ons beleid noodzakelijk maken. Ten slotte willen we op het gebied van bibliotheken en media een aantal organisatorische verbeteringen aanbrengen. Aandacht voor bedreigde of opkomende cultuur Een klassiek dilemma waarvoor wij ons geplaatst zien, is enerzijds het stimuleren van vormen van cultuur waar afnemende belangstelling voor is en anderzijds het inspelen op cultuurvormen die een groeiende vraag kennen. Cultuureducatie Cultuureducatie blijft een belangrijk onderdeel van ons beleid. Jongeren moeten zoveel en zo divers mogelijk met cultuur in aanraking kunnen komen, zodat zij later daarin zelf keuzes kunnen maken (collegeprogramma Krachtig, in balans ). Bij het (financieel) stimuleren van culturele instellingen zullen wij de vraag betrekken of 14

15 deze instellingen rekening houden met jongeren en multicultureel aanbod (collegeprogramma Krachtig, in balans ). Door de ontwikkeling van brede scholen en de sterke opkomst van voor- en naschoolse kinderopvang vervagen de grenzen tussen school, thuis en vrije tijd. Dit biedt naar ons idee mogelijkheden om jongeren via meerdere kanalen te bereiken. Bovendien hebben we positieve ervaringen met directe sturing op resultaat bij de scholen. Vandaar dat we tijdens de ontwikkeling van het cultuurbeleid nagaan hoe we het meest effectief en efficiënt onze middelen kunnen inzetten voor cultuureducatie. In cofinanciering met het ministerie OCW subsidiëren wij zes jeugdtheatergroepen. Er wordt momenteel een landelijke discussie gevoerd over de inrichting van het jeugdtheaterbestel. Wij zullen in aansluiting op deze discussie bepalen of en hoe wij ons jeugdtheaterbeleid continueren. Cultuurparticipatie Ook cultuurparticipatie blijft een belangrijk onderdeel van ons cultuurbeleid. In het collegeprogramma meldden wij bij het Rijk aan te zullen dringen op continuering van het Actieplan Cultuurbereik. Inmiddels is duidelijk geworden dat het Actieplan Cultuurbereik niet voortgezet wordt en dat hiervoor in de plaats een Programmafonds Cultuurparticipatie wordt opgezet. In IPO-verband zijn we in overleg met OCW over de opdracht die aan dit fonds gegeven wordt. De kern van het nieuwe fonds wordt gevormd door afspraken tussen rijk, provincies en gemeenten. Wij zullen op basis van de uitkomsten van het genoemde overleg bepalen of en op welke wijze wij participeren in het Programmafonds Cultuurparticipatie. Wij zullen succesvolle activiteiten op het gebied van cultuurparticipatie voortzetten. Tegelijkertijd zullen we scherpere keuzes maken in ons beleid. Deels omdat Rijksgelden wegvallen en ons eigen budget afneemt, deels ook omdat wij effectiever en efficiënter willen sturen op resultaten (zie de hoofdstukken financiën en werkwijze). Uitgangspunt van ons beleid is blijvende aandacht voor de stimulering van culturele manifestaties en evenementen, van experimentele kunst en van beginnende kunstenaars (jong en oud) (collegeprogramma Krachtig, in balans ). Culturele instellingen ervaren in toenemende mate concurrentie op de vrijetijdsmarkt. Het is hierbij van groot belang te investeren in innovatieve vormen van kunst- en cultuurmarketing en recreatie en kunst en cultuur te verbinden. Wij zullen dan ook actiever sturen op het vermarkten van het culturele aanbod. Hiervoor zullen we in de cultuurnota een concreet voorstel doen. Onder het vermarkten van het culturele aanbod verstaan wij het planmatig bij elkaar brengen van bestaande of potentiële culturele producten met bestaande of potentiële klanten. 15

16 Bibliotheekvernieuwing Uitgangspunt bij de taak- en verantwoordelijkheidsverdeling voor wat betreft bibliotheken is de Wet op het Specifiek Cultuurbeleid. Op grond van deze wet ligt het primaat voor de uitvoering van bibliotheektaken bij de gemeenten. Wij als provincie hebben een aanvullende, versterkende en stimulerende taak. De openbare bibliotheek moet haar functie voor de samenleving blijven vervullen en verbeteren. Wij zetten in op krachtige voortzetting van de vernieuwing van het bibliotheekwerk. In samenhang met het jeugd-, zorg- en welzijnsbeleid willen wij ook de opkomende dienstenfunctie van bibliotheken ondersteunen. Ten slotte gaan wij verkennen hoe de afstemming tussen bibliotheken en cultuurhistorische organisaties kan worden verbeterd. Media De provincie Noord-Holland is op basis van de Mediawet in beleidsmatige en financiële zin verantwoordelijk voor de publieke regionale omroep. De Mediawet biedt weinig ruimte voor specifiek inhoudelijk beleid. De omroepen dienen volgens deze wet in stand te worden gehouden volgens een zeker kwaliteitsniveau van aantal uren zendtijd. Daarbij wordt tevens aangegeven in welke verhouding c.q. met welke soort programma s deze zendtijd dient te worden gevuld. In 2008 wordt een nieuwe zendmachtiging uitgegeven voor een regionale omroep. Aansluitend op onze voornemens in het collegeprogramma zullen we onderzoeken of het mogelijk en wenselijk is te komen tot één grote regionale zendgemachtigde. Ook zullen wij inzetten op een grotere rol van de regionale omroep bij het promoten van cultuur. 16

17 Mooi Noord-Holland Noord-Holland is een provincie met prachtige, uiteenlopende landschappen en een rijke cultuurhistorie. Die zien wij graag als basis voor de nieuwe ontwikkelingen die op onze provincie afkomen: behoud door ontwikkeling. Een mooi Noord-Holland is aantrekkelijk voor bewoners en bezoekers en verhoogt de leefkwaliteit. Wij zien het hierbij als onze taak om het landschap mooi en aantrekkelijk te houden met zicht op de rijke historie. Wat is bereikt? Culturele planologie In de lopende cultuurnota-periode is culturele planologie een van de speerpunten van het cultuurbeleid in de ruimtelijke inrichting. Bij culturele planologie zijn vooral de grote projecten als Oer-IJ, des Beemsters en IJdijken stevig in de steigers komen te staan. De kleinere projecten die worden gesubsidieerd op basis van de Deelverordening Culturele Planologie laten minder positieve resultaten zien. De kleinere gemeenten zijn terughoudend in hun mogelijkheden tot (mede)financiering. Daarnaast lagen de tijdstippen van de aanstelling van de culturele planoloog en de Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit (PARK) ver uit elkaar. De beoogde organisatorische en inhoudelijke verankering van Culturele planologie heeft daardoor in het veld en in onze provinciale organisatie onvoldoende kunnen plaatsvinden. In het voorjaar van 2007 is de PARK aangesteld; een onafhankelijke provinciale bouwmeester. De PARK zal de provincie als onafhankelijk deskundige gevraagd en ongevraagd adviseren op het gebied van ruimtelijke inrichting. De PARK zal zich onder meer bezighouden met de structuurvisie en ontwikkelingsplanologie. De provincie heeft deze adviesfunctie ingesteld om de kwaliteit van de ruimtelijke inrichting te verbeteren. Beleidskader Landschap en Cultuurhistorie In september 2006 is het Beleidskader Landschap en Cultuurhistorie vastgesteld. Dit geeft in teksten en op kaarten aan waarmee op het gebied van landschap en cultuurhistorie rekening is te houden bij nieuwe ontwikkelingen en, sterker nog, wat aangrijpingspunten kunnen zijn voor meer kwaliteit bij de planvorming. Maatschappelijke ontwikkelingen De internationale concurrentie tussen steden, regio s en landen om bewoners en bezoekers aan te trekken neemt toe. Hierbij worden het culturele klimaat en de kwaliteit van de ruimtelijke inrichting steeds belangrijkere criteria. Tegelijkertijd komen er grote veranderingen in de ruimtelijke omgeving aan. Zo worden tot

18 ruim woningen in Noord-Holland bijgebouwd. Daarnaast vraagt de veranderende bevolkingssamenstelling (grijzer, multicultureler en individueler) om een andere ruimtelijke inrichting met andere cultuurhistorische en esthetische kenmerken. Doelstellingen Wij willen onze positie van aantrekkelijke provincie voor wonen, werken en recreëren behouden. Dat vraagt extra aandacht voor cultuur en cultuurhistorie bij ruimtelijke ontwikkelingen. Behoud van het goede versus ruimte voor vernieuwing Ook hier komen we een klassiek dilemma tegen. Hoe behouden we waardevol erfgoed zonder de ontwikkelingen in de ruimte te hinderen? Inbedding cultuur in de ruimtelijke inrichting Wij willen cultuur en cultuurhistorie beter verankeren in de ruimtelijke ontwikkeling en de bestuurlijke en inhoudelijke verankering verbeteren. Vandaar dat het Beleidskader Landschap en Cultuurhistorie en culturele planologie als instrumenten integrale onderdelen zullen vormen van de te ontwikkelen structuurvisie voor Noord-Holland. De structuurvisie is een integraal, wettelijk plan voor de toekomst van Noord-Holland. Integraal wil zeggen dat in de visie verschillende, op elkaar afgestemde aspecten worden uitgewerkt, waaronder cultuurhistorie. Om dezelfde redenen wordt ook het Beleidskader Landschap en Cultuurhistorie geïntegreerd in de structuurvisie. Ruimtelijke Noord-Hollandse Canon Om bewoners en bezoekers de (historische) waarde van het landschap te laten zien, ontwikkelen wij, aanvullend op de structuurvisie, een ruimtelijke canon van Noord Holland. De canon willen wij vooral inzetten als leidraad en hulpmiddel om bewoners en bezoekers bewuster te maken van het Noord-Hollandse verleden en hiervan te laten genieten. Deze ruimtelijke canon is een ruimtelijke uitwerking van de historische canon die wij gaan opstellen. De ruimtelijke canon laat de belangrijkste historische ontwikkelingen in het Noord-Hollands landschap zien. De ruimtelijke canon biedt ook de mogelijkheid om ontwikkelingen op het gebied van milieu, water, landbouw, verstedelijking et cetera te kunnen plaatsen in de tijd. Een voorbeeld is de eeuwenlange strijd tegen het water die laat zien dat overstromingsgevaar niet enkel een zorg van vandaag is. 18

19 Werkwijze Wij willen onze doelen behalen door actiever te sturen op effecten en resultaten die van belang zijn voor onze bewoners en bezoekers. De uitvoering van ons beleid willen we nog beter doen: efficiënter, effectiever en kwalitatief beter. Wat is bereikt? Het beleid in Cultuur verbindt is breed van opzet en omvat alle kunst- en cultuurdisciplines. De cultuurnota geeft een uitgebreid overzicht van te ondernemen activiteiten per pijler. Onze rol is vooral die van financier en aanjager. Uit de tussentijdse evaluatie van de huidige cultuurnota blijkt dat de uitvoering van de Cultuurnota grotendeels op schema ligt. Door het ontbreken van concrete meetbare doelen en beoogde effecten in de nota is nu de (mate van) effectiviteit en efficiëntie van het beleid niet eenduidig vast te stellen. Beleidsinstrumenten De beleidsinstrumenten die de nota Cultuur verbindt noemt, zijn: De provinciale uitvoeringsinstituten Subsidies en investeringen in de culturele infrastructuur Afspraken met Rijk en gemeenten Instrumenten voor cultuurbehoud en ontwikkeling Het merendeel van het huidige beleid wordt uitgevoerd door het verstrekken van subsidies. Voor een aantal projecten hebben wij succesvol samengewerkt met andere overheden of instanties. Zo zijn het Landgoederen Inspiratieboek en de bijbehorende Toeristische Gids in samenwerking met de provincie Zuid Holland en gemeenten tot stand gekomen. Een ander succesvol samenwerkingsproject met provincie Zuid Holland was: Hollanders en het Water, 20 eeuwen strijd en profijt. Steunfunctiewerk De provincie subsidieert twaalf organisaties die steunfunctiewerk op het gebied van cultuur en cultuurhistorie verrichten. Al een aantal jaar werken wij aan verzakelijking van de relatie tussen provincie en de steunfunctie instellingen. Dat heeft onder andere ertoe geleid dat gewerkt wordt met prestatieplannen, waarin ieder jaar omschreven staat welke activiteiten de instellingen verrichten en welke prestaties zij leveren tegen welke kosten. Wij constateren dat hier nog wel verbeteringen wenselijk zijn. Zo voldoet een deel van de ingediende subsidieaanvragen nog niet aan onze eisen. Hierover zijn wij intensief in overleg met de steunfuncties om te komen tot aanvragen die wel voldoen aan onze eisen. 19

20 Doelstellingen Bij het te ontwikkelen beleid voor de periode zullen wij stringenter toetsen of de provincie op het betreffende beleidsterrein werkelijk een taak heeft of dat andere partijen hierin voldoen. Maatschappelijke doelen en beoogde effecten zullen wij scherper stellen zodat de (mate van) effectiviteit en efficiëntie van het beleid beter zijn vast te stellen. Wij willen een actievere rol innemen door duidelijke doelen en resultaten te benoemen en daaraan middelen en acties te koppelen. Dat vraagt ook om uitgebreidere planvorming en meer projectmatig werken, maar ook om de inzet van andere middelen. Om daadwerkelijk goed te kunnen sturen op resultaten zullen we regelmatig (eens per jaar of twee jaar) het beleid en de uitvoering evalueren en waar nodig bijstellen. Grip zonder wurggreep Wij willen meer grip op doelen en resultaten, maar zien daarbij tegelijkertijd het gevaar dat het een wurggreep wordt waardoor ruimte voor creativiteit en vernieuwing wordt gesmoord. Subsidierelaties Eind 2006 hebben Provinciale Staten ten aanzien van de subsidierelaties besloten dat zij, met het oog op het behalen van een betere kwaliteit, meer ruimte willen voor andere aanbieders en invloed van de markt. Er wordt voortaan gewerkt met een model waarin verschillende aanbieders op hun prestaties worden vergeleken, het vergelijkend prestatiemodel. In het najaar van 2007 laten wij een onderzoek uitvoeren naar de kwaliteit, effectiviteit en efficiëntie van de dienstverlening van de door de provincie Noord-Holland gesubsidieerde steunfunctie organisaties. Wij gaan er hierbij van uit dat er voor steunfunctiewerk voorlopig een basisstructuur wordt gehandhaafd en dat projecten worden aanbesteed. In de komende beleidsperiode wordt vervolgens onderzocht hoe wij de relaties met de steunfunctieorganisaties kunnen verzakelijken. Beleidsinstrumenten Het overgrote deel van onze activiteiten bestaat uit het verlenen van subsidies. We maken daarmee maar beperkt gebruik van de instrumenten die ons ter beschikking staan. Om actiever en meer doelgericht te kunnen opereren, zullen we meer gebruik moeten maken van andere instrumenten. Gezien onze positieve ervaringen zullen we vaker zoeken naar samenwerkingsmogelijkheden in projecten met gemeenten, andere provincies en andere organisaties. Bij het ontwikkelen van de cultuurnota zullen we een weloverwogen keuze maken wanneer we welke instrumenten het beste kunnen inzetten. Enkele voorbeelden van instrumenten die we ook voor het cultuurbeleid kunnen inzetten zijn: 20

21 Sponsoring. Dit is vooral interessant als wij aan bewoner en bezoekers willen laten zien dat wij een evenement of project belangrijk vinden èn als wij onze steun zichtbaarder willen maken. Investeren. Dit betekent het verwerven van (een deel van) het eigendom van een organisatie, vastgoed of een project. Dit kan handig zijn als we voor langere tijd invloed willen houden op het proces. Bovendien betekent het dat wij op de investering ook rendement kunnen krijgen dat we weer voor andere doelen kunnen inzetten. Projecten initiëren en leiden. Hiermee kunnen we directer sturen op gewenste resultaten. Opdrachten waarmee we direct producten inkopen. Bijvoorbeeld het inkopen van trainingen, advies of opleidingen voor culturele instellingen. Het inzetten van revolving funds. Dit is een beproefde manier van duurzaam financieren. Het vormt een goed alternatief voor het traditionele subsidiëren met bijdragen. Uit het revolving fund worden leningen verstrekt met een lage of zelfs geen rente. Door aflossing (en eventueel rentebetaling) komt het uitgeleende geld weer terug in het revolving fund en is weer beschikbaar voor nieuwe leningen. Het voordeel is dat de middelen tot in lengte van jaren - oneindig feitelijk - inzetbaar blijven. Met een revolving fund maakt eenmalig subsidiëren plaats voor duurzaam financieren. Op die manier is er sprake van een eindeloze 'recycling' van geld. Publiek-Private Samenwerking (PPS). Dit is een samenwerkingsverband waarbij overheid en bedrijfsleven, met behoud van eigen identiteit en verantwoordelijkheid, gezamenlijk een project realiseren op basis van een heldere taak- en risicoverdeling. Het doel van PPS is het realiseren van meerwaarde: een kwalitatief beter eindproduct voor hetzelfde geld, of dezelfde kwaliteit voor minder geld. Financiën De financiële kaders voor het jaar 2009 worden bij de begrotingsbehandeling in november 2008 vastgesteld. Ter indicatie, in 2007 is het budget voor cultuur en cultuurhistorie ruim 35 miljoen euro. Voor de komende cultuurperiode staan we voor de uitdaging om onze ambities met minder geld waar te maken. Een overzicht van het cultuurbudget treft u hier onder aan. Naast dit begrotingsbudget wordt veel lopend beleid gefinancierd uit tijdelijke bronnen zoals het Fonds Investeringen Noord-Holland (FINH), de bestemmingsreserve Extra Investeringsimpuls Noord-Holland (EXINH) en Utrecht Noord-Holland Amsterdam gelden (UNA). We zullen bezien of wij gelden die wij beschikbaar hebben voor eenmalige bijdragen kunnen ombuigen naar (laag) 21

22 renderende leningen, gedeeltelijk eigendom e.d. om zo meer profijt van onze middelen te genereren. Voor ons is het een dilemma of en onder welke condities wij zullen participeren in de cultuurfondsen van het Rijk. Meedoen betekent dat er meer geld voor de culturele sector in Noord-Holland beschikbaar komt. Nadeel van deze constructie is dat onze sturingsmogelijkheden op doelstellingen en resultaten via de fondsen vermoedelijk sterk zullen afnemen. bedrag % opmerkingen Structurele begroting Vanaf 2008 wordt hier vermoedelijk tot 6 % op bezuinigd. Provinciale middelen, die na Stopt in 2008 en 2009 een bepaalde periode niet meer beschikbaar zijn (bv. actieplan cultuurbereik) OCW-middelen (actieplan cultuurbereik, geldstroom beeldende kunst en vormgeving, bibliotheekwezen, cultuureducatie in primair onderwijs) Stopt in 2008 en 2009 Totaal budget Inclusief tijdelijke budgetten 22

23 Planning Hier onder geven wij aan hoe wij bovenstaande visie op het beleid uitwerken in een cultuurnota voor Het resultaat van de uitwerking is een cultuurnota die per doelstelling en beleidsterrein aangeeft welke sturingsinstrumenten ingezet worden en welke resultaten behaald moeten worden. In de cultuurnota wordt de visie op hoofdlijnen uitgewerkt in: Operationele doelstellingen voor specifieke beleidsterreinen Financiële middelen De inzet van steunfunctieorganisaties voor de uitvoering van beleid De cultuurnota wordt in juni 2008 ter goedkeuring voorgelegd aan Provinciale Staten van Noord-Holland. Activiteit Resultaat van: t/m: 1. Verkenning en visievorming 2. Onderzoek naar de kwaliteit, effectiviteit en efficiëntie van de dienstverlening van de door de provincie Noord-Holland gesubsidieerde steunfunctie organisaties 3. Twee werkconferenties houden met belanghebbenden en deskundigen 4. Interviews met deskundigen en belanghebbenden voeren 5. Onderzoek doen naar de effectiviteit en efficiëntie van de huidige beleidsinstrumenten 6. Uitwerking visie in cultuurnota Discussienota Mei 2007 September 2007 Onderzoeksrapport Oktober 2007 Januari 2008 over steunfunctiewerk Conferentieverslagen Oktober 2007 Januari 2008 Interviewverslagen Oktober 2007 December 2007 Adviesnota beleidsinstrumenten voor cultuurbeleid Cultuurnota Oktober 2007 December 2007 Oktober 2007 Juni

24 Titel:Nota PS-cie. SI, agendapunt 3b. (Cultuur op de kaart) Datum: Nummer:3b 24