De veranderende positie van de nationale ruimtelijke ordening in Nederland

Transcriptie

1 De veranderende positie van de nationale ruimtelijke ordening in Nederland Ruimteconferentie

2 Inhoud 1. Nationale RO in Nederland: ontwikkeling en kenmerken 2. Ontwikkelingen laatste decennia 3. Positionering in Europa 4. Toekomst 2

3 Woningwet 1901: bron van ruimtelijke planning 3

4 Schaalvergroting: van Eesterens AUP

5 Nationale RO: hoogtijdagen 5

6 Kenmerken nationale RO in verzorgingsstaat RO als integratie sectoraal beleid : meekoppelend belang 1: publiek gefinancierde volkshuisvesting meekoppelend belang 2: modernisering landbouw Institutionalisering: RPD als kennis- en beleidsorganisatie, groei planologie als academische discipline Schaalvergroting en centralisatie Wettelijk kader: Wet op de Ruimtelijke Ordening 1965 Introductie gemeentelijke bestemmingsplan, niet-bindend karakter plannen provincie en rijksoverheid De jure decentralisatie en dus trendbreuk: neemt afstand van het hiërarchische planningsmodel 6

7 Ontwikkelingen laatste decennia: beleid Afname bestaande meekoppelende belangen:liberalisering woningmarkt jaren negentig, landbouw steeds meer Europees beleid Vierde nota (1988) zag belang private sector en Europese markt in en probeert daarop in te spelen, introductie PPS 'centralistische' Vijfde Nota (2001) sneuvelt en wordt vervangen door Nota Ruimte, die meer op decentralisatie is gericht Conclusie: machtsbasis nationale RO kalft af, bewust streven naar decentralisatie beleid ingezet 7

8 Ontwikkelingen laatste decennia: regelgeving Centralisatie in juridisch opzicht na WRO 1965: wijziging WRO in 1985 maakt plannen provincie en rijksoverheid meer bindend voor gemeente; NIMBY-wetje, Tracéwet, Electriciteitswet, Reconstructiewet intensieve veehouderij. Toenemende spanning tussen decentraliserende machtsbasis en centraliserende juridische basis RO, sectoraal beleid profiteert. Nieuwe Wet ruimtelijke ordening (Wro 2008) maakt de bandbreedte voor centralistische en decentrale invullingen groter: beleidsmatige invulling met alleen zelfbindende structuurvisies decentraler, potentieel centraliserende werking bindende regels (AMVB, Verordening) groter. 8

9 Enkele tussenconclusies 1. Ten tijde van relatief centralistische beleidsvoering jaren zestig en zeventig relatief decentrale wettelijke structuur (WRO 1965), ten tijde van afkalvend beleidsmatig centralisme juist centraliserende regelgeving: ongezond spanningsveld of gezonde countervailing power? profiteert het sectorale beleid ten koste van integrale RO? 2. In de nieuwe Wro lijkt door de scheiding van recht en beleid het spanningsveld/de countervailing power te zijn ingebouwd. Meer strijdveld voor verschillende overheden (en private partijen)? Verschuiving sturing RO van visievorming en geld (via meekoppelende belangen) naar regelgeving? 9

10 Nederlandse RO in Europa Hoe bijzonder is de Nederlandse RO in vergelijking met andere landen? Typering planningstelsels in Europa Land-use planning: ruimtelijke ordening beperkt tot het bestemmen van grond. Regional economic approach: ruimtelijke ordening gericht op de economische ontwikkeling van regio's. Urbanism tradition: in de ruimtelijke ordening staat de stedelijke ontwikkeling centraal. Comprehensive integrated approach: integrale ruimtelijke planning, afstemming tussen sectoren en functies centraal. Bron: The EU compendium of spatial planning systems and policies, EU

11 Planningstelsels in Europa, 1997 en

12 Toekomst nationale RO: kantelpunt 2011 Regeerakkoord: decentralisatie RO naar provincies en gemeenten, provincies regierol, vermindering bestuurlijke drukte. Vastleggen nationaal beleid RO én infrastructuur in structuurvisie voor zomer 2011 Decentralisatie-afspraken Permanent maken Crisis- en herstelwet, verdere vereenvoudiging regelgeving Provincies door nieuwe Wro beter toegerust voor regierol, wel grote verschillen Hoe ziet het nieuwe speelveld voor de RO er uit? 12

13 Toekomstig speelveld Vier scenario s: 1.Decentralisatie ruimtelijke ordening 2.Desintegratie ruimtelijke ordening 3.Infrastructuur als nieuw meekoppelend belang 4.Nieuwe urgente nationale opgaven 13

14 Scenario 1: decentralisatie ruimtelijke ordening Dit scenario veronderstelt dat de rijksoverheid selectiever zal zijn in de formulering van nationale opgaven voor de RO. Nu al zichtbaar bij bijvoorbeeld natuur, landschappen e.a. Vereist een terughoudendheid bij de rijksoverheid in het terughalen van taken via regelgeving (ook de EU is hierin een factor) Cruciaal is een goede verstandhouding tussen provincies en gemeenten, met name rond de grote steden. Afschaffen WGR+ regio s is onzekere factor. Resultaat van dit scenario is een decentrale, maar integrale ruimtelijke ordening 14

15 Scenario 2: desintegratie ruimtelijke ordening Toegenomen maatschappelijke scepsis over nut en noodzaak ruimtelijke ordening, wordt gezien als onderdeel van een gebods- en verbodsmachine met veel bureaucratie Vanuit de welvaartstheorie is discussie ontstaan over de negatieve welvaartseffecten van restrictieve ruimtelijke ordening, zou op de woningmarkt een welvaartsverlies van naar schatting 3 mld per jaar opleveren Vanuit kabinet start een dereguleringstraject onder de noemer van vereenvoudiging regelegeving, dit zou belangrijker kunnen worden dan de decentralisatie Deze ontwikkeling zou niet alleen de integrale natrionale RO aantasten, maar op den duur ook de decentrale. Resulteert in een decentraal en sectoraal ruimtelijk beleid. 15

16 Scenario 3: Infrastructuur als nieuw meekoppelend belang Sector als meekoppelend belang ruimtelijke ordening werkt alleen bij krachtig instrumentarium en investeringsstroom. Landschap of cultuurhistorie niet, infrastructuur wel. Departementale herindeling brengt ruimtelijke ordening en (vervoers)infrastructuur in één ministerie, nu structuurvisie over ruimte en infrastructuur. Meerjarenprogramma infrastructuur, ruimte en transport (MIRT) blijft belangrijk instrument nationaal beleid. Indien deze ontwikkeling dominant wordt, resulteert dat in een nationaal, maar sterk sectoraal ruimtelijk beleid. 16

17 Scenario 4: nieuwe urgente nationale opgaven Urgente maatschappelijke problemen zijn altijd een belangrijke drijfveer geweest voor de nationale ruimtelijke ordening, denk aan de dreigende suburbanisatiegolf bij de 2e Nota of de aanstromende europese markt bij de 4e Nota De gevolgen van klimaatverandering zouden een nieuwe nationale urgentie kunnen worden, met name vanwege het Deltakarakter van Nederland Nu nog vrij sectoraal benaderd, maar mogelijke meerwaarde integrale ruimtelijke benadering Indien een dergelijke ontwikkeling dominat wordt zal de ruimtelijke ordening nationaal en integraal blijven, weliswaar met een ander takenpakket 17

18 Conclusies Het is niet te voorzien welk scenario dominant wordt, maar het is waarschijnlijk dat het speelveld van de ruimtelijke ordening minder nationaal en integraal zal zijn. In een aantal landen om ons heen is juist een tegenovergestelde beweging te constateren. Convergentie van planningstelsels in Europa? Of is hiervoor de politieke context te verschillend? Verschuiving binnen Nederlandse ruimtelijke ordening van sturing via visievorming en geld naar regelgeving. Ook hier convergentie in Europa? 18