Vrijwillige weidevogelbescherming

Transcriptie

1 Jaarverslag Vrijwillige weidevogelbescherming in Noord-Brabant 1

2 Voorwoord Deze pdf van het Weidevogeljaarverslag 2013 is interactief. Op pagina 4 bij de inhoudsopgave kunt u doorklikken naar het desbetreffende hoofdstuk. Wij wensen u veel leesplezier!!! Met bijna 700 vrijwilligers zijn er in 2014 weer legsels gevonden, waarvan er uitkwamen. Een knap resultaat waarop we trots mogen zijn. De afgelopen 20 jaar is er in Noord-Brabant een goed georganiseerde vrijwillige weidevogelbescherming opgebouwd. Er is veel kennis, kunde en ervaring bij de 40 weidevogelgroepen. De resultaten per weidevogelgroep, zoals weergegeven in dit verslag, geven hier blijk van. Ook wordt er steeds meer gebruik gemaakt van GPS-apparatuur. Dit werkt niet alleen efficiënt en effectief, maar levert ook nuttige informatie op. Het gebruik van deze apparatuur werd met cursus en veldbegeleiding ondersteund. Als we in Noord-Brabant iets hebben geleerd, dan is het dat het ondanks intensief agrarisch grondgebruik toch mogelijk is de weide- en akkervogels een voortbestaan te geven, al is het soms roeien tegen de stroom in. Dat lukt echter alleen als boeren en loonwerkers te motiveren zijn écht rekening te houden met de weidevogels in onze provincie. Helaas is dat nog lang niet overal het geval. Wellicht kunnen we dit via de koepels van boeren en loonwerkers verder stimuleren. Niettemin zijn de resultaten van het beschermingswerk in 2014 bemoedigend. De afgelopen drie jaar is er weer een stijgende trend in het aantal uitgekomen legsels en het uitkomstpercentage van 78,8% was zelfs zeer goed. Conclusie moet dan ook zijn: doorgaan met dit mooie en belangrijke werk, maar ook opnieuw proberen er jongeren bij te betrekken. Met het opschuiven van de pensioen leeftijd voor ouderen is dat belangrijker dan ooit. Jan Baan Directeur Brabants Landschap Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van de Provincie Noord-Brabant en de Nationale Postcode Loterij 2

3 Inhoud Klik op de paginacijfers en ga naar het desbetreffende hoofdstuk Inleiding Inleiding Coördinatie en ondersteuning Omstandigheden seizoen 2014 Omvang weidevogelbescherming Resultaten 2014 Resultaten per weidevogelgroep Bijlagen 5 >>> 6 >>> 12 >>> 16 >>> 20 >>> 33 >>> 48 >>> De totstandkoming van het provinciaal jaarverslag van de Vrijwillige Weidevogelbescherming is altijd een spannend gebeuren. Eigenlijk begint dat al in november bij het coördinatorenoverleg in de drie Brabantse regio s. Wat zijn de ervaringen? Verschillen de resultaten tussen de regio s sterk? Welke successen werden er behaald? En hebben zich nieuwe weidevogelbeschermers aangemeld? Op deze avonden wordt driftig meegeschreven door medewerkers van ons Coördinatiepunt. Daarna volgt het ondersteunen van de groepen om te zorgen dat alles goed in de landelijke database voor weidevogelgegevens wordt ingevoerd. Deze database is een prachtig systeem, waaruit steeds meer gegevens worden gehaald om de effectiviteit van het weidevogelbeheer te evalueren. Het is dan ook verheugend dat anno 2014 een kwart van alle gegevens via een PDA of smartphone direct in het veld werd ingevoerd. Waarom dat goed nieuws is, leest u verderop in dit verslag. Aan de hand van het persoonlijke contact met de groepen en de harde cijfers is een goed beeld gevormd van het afgelopen seizoen. Dit beeld hebben we zo goed mogelijk voor u samengevat in het jaarverslag dat nu voor u ligt. In het eerste hoofdstuk Coördinatie en ondersteuning kunt u al direct lezen dat in 2014 stevig is ingezet op cursussen en opleidingen van vrijwilligers. Cursussen en opleidingen zijn belangrijk voor het beschermingswerk en spelen een zeer belangrijke rol bij het afsluiten van de beheerovereenkomsten met boeren en de beheermonitoring. Dat gebeurt in onze Provincie namelijk voor een groot deel door de vrijwilligers zelf. Uit een enquête die is afgenomen in 2014, bleek dat alle weidevogelgroepen tevreden zijn over deze rol. In hoofdstuk 1 leest u meer over de coördinatie van het seizoen. Omdat de resultaten per seizoen voor een groot deel bepaald worden door het weer, wordt hier in het tweede hoofdstuk Omstandigheden seizoen uitgebreid op ingegaan. Het effect van de zeer zachte winter van is duidelijk terug te vinden in de resultaten. Het derde hoofdstuk Omvang gaat in op het verloop van het aantal vrijwilligers en bedrijven en de hectareverdeling per grondgebruik en gewastype. Hierbij merken we op dat er ontwikkelingen zijn die aandacht behoeven. Het hoofdstuk Resultaten gaat vervolgens dan echt in op de cijfers. Hierin zijn de meeste lezers geïnteresseerd. Wat heeft het seizoen gebracht? Hoeveel legsels zijn er gevonden en beschermd? Wat is het deel dat succesvol is uitgebroed en hoe ziet dat beeld er uit per weide vogelsoort? Allemaal vragen waarop dit hoofdstuk antwoord geeft. Wat echter steeds meer opvalt is dat resultaten tussen afzonderlijke weidevogelgroepen enorm kunnen verschillen. De één laat al jaren een duidelijke afname zijn, terwijl een andere groep alle records breekt. Kortom, elke regio heeft haar eigen verhaal en die verhalen lichten we graag toe in het laatste hoofdstuk Resultaten per groep. We hopen dat u na het lezen van dit jaarverslag een goed beeld heeft van de enorme hoeveelheid werk en inzet die er wordt geleverd om de weide- en akkervogels in Brabant te behouden. De resultaten zijn te danken aan de inzet van bijna vrijwilligers en boeren! 4 5

4 Coördinatie en ondersteuning Organisatie Al in de eerste maand van 2014 draaide het beschermingsnetwerk weidevogelbescherming op volle toeren. In januari moeten namelijk de voorbereidingen getroffen worden voor de provinciale jaaravond en het uit te leveren beschermingsmateriaal in februari, de cursussen in maart en de veldbegeleiding in april en verderop in het seizoen. Hoewel het Coördinatiepunt Landschapsbeheer inmiddels Vrijwilligers routine heeft met deze kunnen met vragen werkzaamheden, moeten ze toch volgens een strakke planning worden uitge- over SUBSIDIEregelingen of voerd. Met één belangrijk GPS-gebruik altijd doel: de bijna 700 vrijwilligers zo goed mogelijk in terecht bij hun de startblokken krijgen veldmedewerker. voor het aankomende weide vogelseizoen. Om de groep vrijwilligers goed te kunnen ondersteunen in hun werk, is een getrapte organisatie op poten gezet. De mensen in het veld staan centraal en zijn verdeeld over werkgroepen (zie bijlage 2). Iedere weide vogelwerkgroep heeft een coördinator, die de aansturing van zijn of haar vrijwilligers doet. Meestal is er binnen een groep ook iemand actief die de gegevensverwerking doet. De groepscoördinatoren onderhouden contact met de veldmedewerker in hun regio. Gedurende het weidevogelseizoen worden de groepen in het veld namelijk begeleid en getraind door drie veld medewerkers van het Coördinatiepunt. Marco Renes ondersteunt groepen in Oost-Brabant. Groepen in Midden-Brabant kunnen rekenen op vakkundige begeleiding van Anja Popelier en in West-Brabant wordt de kennis van Willem Veenhuizen benut. Ook met vragen over bijvoorbeeld subsidieregelingen en GPSgebruik kunnen de werkgroepen in eerste instantie bij de veldmedewerkers terecht. De algehele coördinatie van de weidevogelbescherming in Brabant is ondergebracht bij de provinciaal coördinator, Jochem Sloothaak. Hij zorgt met name voor de aansturing van de veldmedewerkers, onderhoudt contact met de Provincie Noord-Brabant en Landschapsbeheer Nederland, schrijft rapportages over de resultaten en zorgt dat de financiering voor de weidevogelbescherming en proefprojecten geregeld is. Heeft u vragen over de weidevogelbescherming in Brabant? Dan kunt u contact opnemen met de coördinator of de veldmedewerkers van de weidevogelbescherming. De contactgegevens van deze personen vindt u in bijlage 1 van dit jaarverslag. Werving en opleiding Ongeveer de helft van de nieuwe vrijwilligers meldt zich aan na het zien van een advertentie of artikel over de weidevogelbescherming. Daarom plaatsen weidevogelgroepen op hun website en in lokale kranten persberichten waarin de aftrap van het seizoen wordt aangekondigd en mensen worden opgeroepen een handje te helpen. Brabants Landschap zorgt daarnaast voor regelmatige artikelen in provinciale dagbladen en op websites. Ook social media spelen hierin een steeds grotere rol. De andere helft van de nieuwe vrijwilligers sluit zich aan dankzij mond-tot-mond reclame. Zo wordt een vriendin, buurman, kennis, broer of zus enthousiast bij het horen van de verhalen uit het veld. Weidevogelgroepen lieten hun werk onder andere zien op streekfestivals, braderieën, open dagen 2014 had een en tijdens de Weidevogelkijkweek. Dit deden breed cursusaanbod voor ze door middel van excursies, een fotostand en nieuwe en ander promotiemateriaal. ervaren Deze acties leverden vrijwilligers. veel bekendheid en ruim 20 nieuwe weidevogelbeschermers op. Qua opleiding had 2014 een breed cursusaanbod. Nieuwe vrijwilligers konden verdeeld over vier avonden in Schijndel of Made deelnemen aan de Introductiecursus weidevogelbescherming. De meer ervaren mensen konden in Schijndel, Uitwijk, Gilze of Lithooijen de cursus Alarmtellingen en gedragswaarnemingen volgen. Deze cursus bestond uit een theoriedeel en een praktijkdeel. Om het werken met GPS-apparaten beter in de vingers te krijgen werd door Anja Popelier op twee locaties een cursus GPS-gebruik verzorgd. Ook deze cursus bestond uit een theorie- en praktijkdeel. Op het kantoor van Brabants Landschap in Haaren werd een workshop gegeven over de mogelijkheden die Facebook biedt en hoe je voor je eigen weidevogelgroep een leuke Facebookpagina met nieuwtjes en foto s kunt maken. In Brabant verschijnt ook zes keer per jaar een digitale nieuwsbrief Weidevogelwerk. Deze is in 2014 in een nieuw jasje gestoken. De digitale nieuwsbrief Weidevogelwerk bestaat uit zes tot acht artikelen over weidevogelbescherming in de praktijk, onderzoeksresultaten en andere relevante nieuwtjes. De nieuwsbrief is bedoeld voor mensen die actief zijn in de weidevogelbescherming. Weidevogelwerk had in abonnees. 6 7

5 Materiaal Ook het beschikbaar stellen van materiaal is een terugkerend onderdeel van de provinciale coördinatie. Onverminderd worden markeerstokken, rieten mandjes, nestbeschermers, notitieboekjes en brochures besteld door de groepen. Dit materiaal wordt beschikbaar gesteld door het Coördinatiepunt en grotendeels gefinancierd door de Provincie Noord-Brabant. Voorafgaand aan het seizoen kunnen groepen zelf aangeven welk materiaal ze nodig hebben en in welke hoeveelheid. Het meeste materiaal wordt na afloop van de provinciale jaaravond uitgereikt aan de groepen. Ook leent het Coördinatiepunt verschillende voorlichtingsmaterialen uit zoals een fotostand, posters, brochures, opgezette vogels en kunsteieren. Contacten met groepen De manier waarop de vogelwerkgroepen en de veldmedewerkers contact onderhouden, verschilt per werkgroep. Het maakt niet uit op welke manier dit verloopt, als er maar contact is. Alleen zo kunnen problemen in het veld snel worden opgepakt en kan gekeken worden of een onderwerp provinciale aandacht moet krijgen. Het delen van positieve en minder goede ervaringen is zeer nuttig. Weidevogelbescherming is altijd in ontwikkeling. Inzichten veranderen continu en moeten worden doorvertaald naar het veld. Iedere veldmedewerker is tijdens het seizoen ruim drie dagen per week actief met de veldbegeleiding van groepen. Deze begeleiding gaat veel verder dan uitleg over het opsporen van nesten. In Brabant sluiten vrijwilligers ook zelf contracten af met boeren. Daarbij krijgen ze als ze dit wensen ondersteuning. Het leveren van maatwerk via rustzones, braakstroken of later ingezaaide maispercelen heeft al veel jonge weidevogels het leven gered. Groepen organiseerden in 2014 zelf start-, evaluatieen afsluitavonden. Hierbij was als ze dit wensten ook een medewerker van het Coördinatiepunt aanwezig. Het Coördinatiepunt kan op zo n avond een bijdrage leveren aan het programma. Dit gebeurt bijvoorbeeld door middel van lezingen, een quiz of het afspelen van een interessante film. Daarnaast is in 2014 in alle drie de regio s een coördinatorenbijeenkomst georganiseerd. Op deze bijeenkomst in het najaar krijgt elke coördinator de gelegenheid te vertellen hoe het afgelopen seizoen is verlopen. Hoe verliepen de beschermingsmaatregelen voor de nesten en kuikens? Hoe verliep de samenwerking en taakverdeling binnen de groep? Zijn er nog bijzondere of wetenswaardige gebeurtenissen voorgevallen? Het is altijd goed om te horen hoe anderen zaken aanpakken. De kuikenbescherming kwam daarbij regelmatig aan bod. Door deelname aan de regeling Kansen voor de kievit krijgen kuikens meer kans om te overleven en op te groeien tot een gezonde jonge weidevogel. Aan het project Kansen voor de Kievit werd dan ook extra aandacht besteed tijdens de avonden. Daarnaast was er aandacht voor de gebieden waar collectief weidevogelbeheer werd toegepast en was er uitleg over de verbreding van de soortbescherming (zogenaamde LALprojecten). Hiermee kunnen groepen hun bescherming richten op meerdere soorten binnen hun gebied. Provinciale jaaravond Op woensdag 26 februari werd in Gilze de provinciale jaaravond voor weidevogelbescherming gehouden. Bijna 300 mensen waren aanwezig in De Schakel. Traditiegetrouw werd op de prestaties van het afgelopen jaar terug- geblikt en op het komende seizoen vooruitgekeken. De jaaravond is daarmee de aftrap van het beschermingsseizoen. In 2014 had de avond een Brabantse invulling, want we kunnen trots zijn op wat er in het Zuiden allemaal bereikt wordt. Gedeputeerde Johan van den Hout noemde op deze avond de Brabantse vrijwilligers de ambassadeurs van natuur en landschap. Vervolgens reikte hij de Oorkonde voor het initiatief van het jaar uit aan melkveehouder Harold van Nistelrooij. Hij gaf hierbij de volgende motivatie: Eind 2012 ging een project van Waterschap Aa en Maas, Brabants Landschap en ANV D n Beerse Overlaet van start met als doel het vernatten van agrarische percelen ten behoeve van weidevogels. Een lastige klus, maar omdat er altijd figuren zijn die vanzelf meedenken was een oplossing snel gevonden. De greppels die bedoeld zijn voor áfwatering, kun je ook gebruiken voor béwatering. Het fenomeen greppelplasdras was geboren. Van Nistelrooij onderscheidde zich met name vanwege zijn bijzondere medewerking. Daarnaast werd hij genomineerd om zijn zicht op de toekomst. Om de effectiviteit van het weidevogelbeheer te vergroten heeft Harold van Nistelrooij beheer ingeleverd ten gunste van collega-agrariërs. En deze weidevogelboer belt als er bewerkingen op touw staan altijd naar zijn vrijwilligers: Vogel 1 en Vogel 2 in z n mobiele telefoon. Ontzettend belangrijk, want door een slechte communicatie kan er veel mis gaan. Op de jaaravond is verder aandacht besteed aan twee van de acht voorbeeldprojecten voor de patrijs. Piet Peijs en Meeuwis Millenaar verzorgden achtereenvolgens een inspirerend verhaal over wat ze met hun verenigingen in 2013 en 2014 hebben gedaan om het leefgebied van de patrijzen te verbeteren. Tenslotte vertelde Ronald de Mol over een gestandaardiseerde methode voor de monitoring van kievitskuikens. Alleen door allemaal op eenzelfde manier te tellen, kan beter gekeken worden bij welke bescherming kievits kuikens het meest baat hebben. De handleiding voor het observeren van kievitskuikens is te vinden op de website van Brabants Landschap onder het kopje advies en subsidie en vervolgens subsidiemogelijkheden. Coördinatorenexcursie In Brabant zijn acht voorbeeldprojecten uitgevoerd om de patrijs er weer bovenop te helpen. Met een waardecheque van 5.000,- gingen natuurwerkgroepen in 2013 en 2014 aan de slag in hun regio s. Er werd eerst geïnventariseerd en op basis van deze gegevens werden maatregelen uitgevoerd op de plekken waar de patrijzen zaten. Eén van de voorbeeldprojecten in Reusel is zo groots aangepakt dat het in 2014 een mooie locatie bood voor één van de jaarlijkse contactmomenten met de groepscoördinatoren. s Ochtends leidde coördinator Piet Peijs het gezelschap rond en gaf uitleg over de aangelegde wintervoedselranden, de teelt van oude graanrassen, keverbanken, kruidenrijke stroken en het aangeplante struweel. Allemaal om het gebied voor patrijzen aantrekkelijker te maken. Na een lunch werd door boswachter Frans Kolsters een leuke rondleiding gegeven langs het vogelwalhalla t Beleven. Tot 2008 lagen hier nog maïsakkers, maar na natuurontwikkeling bracht Brabants Landschap daar verandering in. Over een oppervlakte van 85 hectare werd de met mest verzadigde bodemlaag verwijderd. Daardoor kwamen twee vennen tevoorschijn die 100 jaar geleden waren dichtgegooid. Deze vennen worden omringd door bloemrijk grasland. Zowel watervogels (geoorde fuut, slobeend) als weidevogels (kievit, wulp) ontdekten al snel het nieuwe leefgebied. Rond de vennen liggen nog ouderwets veel zandpaden. De vennen worden omringd door breed uitgegroeide bremstuiken, waaruit de geelgors zijn lied zingt. Al met al weer een mooie en gezellige dag als dank voor het vele werk dat de weidevogelcoördinatoren tijdens het seizoen vrijwillig verrichten. 8 9

6 GPS en weidevogels Wat is GPS? GPS staat voor Global Positioning System, wat de naam is voor een wereldwijd satellietplaatsbepalingssysteem dat vanaf 1967 werd ontwikkeld voor gebruik door de strijdkrachten van de Verenigde Staten. De term wordt nu gebruikt voor alle systemen die je positie kunnen bepalen. Het systeem werkt hoofdzakelijk met twee getallen, die ook wel coördinaten worden genoemd. Dankzij deze coördinaten (X en Y) krijgt een plek een unieke locatie-aanduiding. Wat heeft GPS met weidevogels te maken? Om beter te snappen hoe weidevogels hun leefgebied gebruiken als ze naar voedsel zoeken, hun eieren uitbroeden of juist hun kuikens groot brengen, wordt GPS gebruikt om ze te volgen. Het eenvoudigste is om een beschermd legsel of een waargenomen vogel in te voeren op een digitale kaart. Het wordt complexer als weidevogels uitgerust worden met kleine zendertjes, waardoor met een speciale ontvanger te bepalen is waar ze zich bevinden. Daarnaast kunnen de vogels ook op trek worden gevolgd met zogenaamde dataloggers. Met de informatie die zo verzameld wordt, kunnen we weidevogels beter beschermen. Wat zijn de voordelen van GPS? Het eerste grote voordeel van GPS is dat het opschrijven van gegevens in de administratieboekjes en het later invoeren achter de pc verleden tijd is. Wordt een legsel ingevoerd in het veld, dan zijn alle gegevens direct digitaal geregistreerd en staat het legsel exact op de goede plaats op de kaart. Klopt er toch iets niet? Dan kan dat later nog aangepast worden achter de pc. Een tweede belangrijk voordeel is dat een weidevogelgroep van de ingevoerde legsellocaties kaartjes kan maken. Deze kan de groep gemakkelijk per naar de betreffende boeren sturen. Er is zelfs een speciale app signalering vogelnesten, waarmee loonwerkers de legsellocaties direct kunnen downloaden naar hun I-phone. Hierdoor is een snelle uitwisseling van nuttige gegevens mogelijk tijdens het seizoen. Een derde voordeel is dat dankzij de ingevoerde gegevens gekeken kan worden welke boeren precies mee kunnen doen met speciale regelingen. Boeren kunnen dan kiezen of ze op vrijwillige basis meewerken aan de weidevogelbescherming. Dit kan bijvoorbeeld met rustzones voor grutto s of braakstroken voor kieviten. Dankzij dit maatwerk zijn al veel weide- en akkervogels gered. Hoe kan ik gebuik maken van GPS? Dat hangt er van af of u een weidevogelbeschermer bent of iemand die het land bewerkt. Voor weidevogelbeschermers zijn er momenteel drie mogelijkheden om met GPS te werken. 1. Thuis invoeren. Je hebt een legsel gevonden in het veld en voert dit thuis handmatig in in de database voor weidevogelgegevens. Dit is ook mogelijk voor losse waarnemingen van weidevogels. Deze database van Landschapsbeheer Nederland is alleen toegankelijk voor mensen die zijn aangesloten bij een geregistreerde weidevogelgroep. 2. Via de mobiele website. Je hebt een smartphone en gaat via je internetbrowser op je telefoon naar m.weidevogelbescherming.nl. Zo kom je op de mobiele website van de weidevogelbescherming. Doe dit eerst thuis, omdat je daar vaak draadloos internet (WiFi) hebt en ga vervolgens het veld in. Daar kun je als je bij het gevonden legsel staat het legsel direct met positiebepaling invoeren met je telefoon. Zodra je telefoon verbinding maakt met internet, worden de gegevens doorgestuurd naar de landelijke database voor weidevogelgegevens. 3. Met GPWeidevogels. Als je een PDA hebt met Windows Mobile & GPS-ontvanger erop (zoals bijvoorbeeld een Trimble of een Mio), dan kun je het programma GPWeidevogels erop zetten. Met dit programma kun je in het veld legsels invoeren, die zodra het apparaat verbinding maakt met internet vervolgens met een druk op de knop kunt uploaden naar de landelijke database. Omdat Windows Mobile niet meer ondersteund wordt, worden er geen nieuwe aanpassingen meer uitgevoerd in het programma GPWeidevogels. Bent u iemand die de bewerkingen op het land uitvoert en beschikt u over een I-phone? Dan kunt u wanneer uw weidevogelgroep de legsellocaties op een van bovengenoemde manieren heeft ingevoerd, gebruik maken van de speciale app Signalering Vogelnesten. Deze app geeft de locaties van nesten weer op uw smartphone. Dit kan erg behulpzaam zijn op de trekker. De app waarschuwt u met beeld en geluid zodra u een nest nadert, zodat u tijdig kunt reageren. De app Signalering Vogelnesten is te downloaden in de App Store. Om de locatiegegevens van nesten op uw land binnen te halen heeft u een eigen gebruikersnaam en wachtwoord nodig. Deze kunt u aanvragen bij uw weide vogelgroep

7 Omstandigheden seizoen 2014 Waar het seizoen van 2013 nog zo koud en winters begon, liet 2014 rond dezelfde tijd een heel ander weerbeeld zien. Niet alleen de winter was dit jaar uitzonderlijk zacht, ook de lentetemperaturen waren hoger dan normaal. Deze zachte omstandigheden vroeg in het jaar hebben de insectenpopulatie en het bodemleven goed gedaan. Hiervan konden ook de weide- en akkervogels profiteren. Kou wat is dat? Het is januari, hartje winter en de gemiddelde temperatuur is bijna 6 graden. Dat is bijna twee keer zo hoog als de gemiddelde temperatuur deze maand. Op 6 januari wordt in Gilze-Rijen zelfs 14,7 C gemeten. Ook februari, maart en april volgden de warmtetrend, die vanaf december al was ingezet. In februari viel geen sneeuw en De Bilt kende in deze 28 dagen slechts één vorstdag. Normaal gesproken zijn dat er dertien. Ruim een eeuw is het aantal vorstdagen niet zo laag geweest. Maart bracht s nachts wel wat meer vorst, maar kende overdag temperaturen tot boven de 20 C. Het gemiddelde temperatuurverschil tussen dag en nacht in deze maand was 15 C. Dit is uitzonderlijk hoog aangezien het gemiddelde dag/nachtverschil in maart normaliter 7 C bedraagt. Vanaf halverwege april steeg de temperatuur beduidend minder snel dan normaal, waardoor de gemiddelde temperatuur in de daarop volgende meimaand op 13,2 C uitkwam. Nog slechts 0,1 C hoger dan het langjarige gemiddelde van mei. In juni begon de temperatuur weer wat uit te lopen op het gemiddelde, wat resulteerde in een warme maand juli. Deze maand was de achtste op rij die warmer is verlopen dan normaal. December 2013 tot en met april 2014 en juli 2014 staan zelfs allemaal in de top 10 warmste maanden sinds de dagelijkse temperatuurmetingen in 1901 begonnen. Het was dus lekker warm en verderop in het jaarverslag blijkt dat dit positieve effecten heeft gehad op de weide- en akkervogels. Regen? Beetje hier, veel daar, of toch niet? Wat neerslag betreft was 2014 een heel wisselvallig seizoen. De data van sommige maanden laten aanzienlijke verschillen zien met de gemiddelden en met voorgaande jaren. Daarnaast waren ook de regionale verschillen per maand groot en was de regenval binnen de maanden ongelijk verdeeld. Figuur 1 laat zien dat het neerslagtekort dat de afgelopen jaren is waargenomen, zich ook in 2014 grotendeels voortzette. Met name maart was een uitzonderlijk droge maand waarin slechts 26 mm regen viel terwijl het gemiddelde in maart op 68 mm ligt. Bovendien viel het grootste gedeelte van deze neerslag op slechts één dag, namelijk 21 maart. Dat zijn altijd slechte omstandigheden voor broedende weidevogels of kuikens die net uit het ei kruipen. Hoewel het neerslagtekort in april niet al te groot leek, kon ook voor deze maand niet zonder meer uitgesloten worden dat de Brabantse bodem niet te droog was. Sterker nog, in april viel in het zuiden de minste regen van Nederland. Plaatselijk was dit minder dan 10 mm. In mei werd deze droogte echter meer dan gecompenseerd. Deze maand viel een gemiddelde van 98 mm aan neerslag, ruim 35 mm meer dan het langjarig gemiddelde. Ondanks de toch al natte maand werd het zuidelijk deel van het land overgecompenseerd voor de droogte van de twee maanden ervoor. Op 27 mei bijvoorbeeld viel plaatselijk 40 tot 50 mm regen. We weten uit ervaring dat zware regenval in de maanden april en mei noodlottig kan zijn voor jonge weidevogels. Figuur 1 Met name in de maanden maart en april heerst al vanaf 2009 een neerslagtekort. Figuur 2 In tegenstelling tot andere jaren was de eerste uitkomstpiek lager dan de tweede piek. Neerslagtekort februari maart april mei juni Percentage uitgekomen legsels t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m

8 Figuur 3 Ook de grutto s begonnen vroeger dan gemiddeld met broeden. 40 Percentage uitgekomen legsels t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m 9-07 Vroege start voor de kievit. Ondanks het feit dat het overwegend droog was en op andere momenten juist overvloedig regende, kwamen de eerste kievitlegsels vanwege het warme voorjaar bijna een week eerder uit dan normaal (figuur 2). De eerste uitkomstpiek (midden april) bleek echter lang niet zo groot als uit gegevens van voorgaande jaren werd verwacht. Deze piek verliep juist wat grillig over een periode van bijna een maand. Mogelijk heeft dit te maken met de vroege start van het seizoen, waardoor de weidevogels meer verspreid begonnen met broeden. Helaas loopt het bioritme van weidevogels en boeren gelijk, dus ook de bewerkingen op het land begonnen eerder in Met deze bewerkingen zijn mogelijk een behoorlijk aantal (incomplete) legsels verloren gegaan. Legsels die voor vrijwilligers en ook voor loonwerkers lastig te vinden zijn, omdat weide vogels pas beginnen te broeden als de legsels compleet zijn. Dat verklaart de tweede uitkomstpiek (eind mei), die veel hoger is dan in andere jaren én gek genoeg ook hoger dan de eerste uitkomstpiek. Dit beeld hebben we niet eerder gezien. Voor een deel zijn dit de vervolglegsels van kieviten waarvan de eerste legsels verloren zijn gegaan, voordat ze gevonden zijn door weidevogelbeschermers. Voor een ander deel zijn dit vogels uit gebieden waar niet aan weidevogelbescherming wordt gedaan. Deze weidevogels beginnen vaak opnieuw in een ander gebied, waar hun soortgenoten nog wel op de nesten zitten en waar bewerkingen achter de rug zijn. Een teken voor hen dat het daar blijkbaar wel veilig is om opnieuw te gaan broeden. Dit noemen we ook wel clusteren. Het eerste kievitsei werd in onze provincie op 7 maart door Henk Steenbakkers gevonden op de Schijndelse heide. Amper 40 meter van elkaar verwijderd lagen twee kuiltjes met in ieder kuiltje twee kievitseieren. Nadat de eieren aan een echtheidscontrole waren onderworpen, ontving Henk felicitaties en veel media-aandacht. Want het eerste kievitsei vinden, blijft bijzonder! maar ook de grasbroeders broeden vroeg Niet alleen de kievit, maar ook de grutto, wulp en tureluur begonnen dit jaar eerder dan normaal met broeden. Ondanks het feit dat ze de winter in Afrika doorbrachten, konden ze bij terugkomst waarschijnlijk alsnog goed profiteren van de zachte omstandigheden in Nederland. De vroege eerste maaibeurt heeft echter ook bij de grutto zijn tol geëist, zoals figuur 3 laat zien. Het korte gras dat overbleef was weinig aantrekkelijk voor de grutto s, die hun broedsel verloren en voor de paartjes die op het punt stonden te gaan broeden. Mogelijk trokken zij weg naar een beter gebied met hoger gras om in te schuilen of stelden ze het broeden uit tot de omstandigheden ter plekke weer wat beter werden. Dit laatste kan een verklaring zijn voor de tweede piek die het uitkomstverloop van gruttolegsels in 2014 weergeeft. Doordat het maaibeheer in dit jaar meer dan voorheen samen leek te vallen met het broeden van de grutto s, kunnen twee duidelijke uitkomstpieken zijn ontstaan in plaats van het gebruikelijke geleidelijke verloop van uitkomende broedsels

9 Omvang weidevogelbescherming We hadden in 2014 een groot verloop in het aantal weidevogelbeschermers. 22 nieuwe VRIJ WILLIGERS Bij de verschillende weidevogelgroepen welkom geheten, hebben zich 22 nieuwe vrijwilligers aan- maar 42 moeten worden gemist gesloten. De meeste sloten zich aan bij Altenatuur (7), gevolgd door WWB Zuid-Oost Brabant (5). Zoals altijd was hun hulp en liefde voor weidevogels meer dan welkom. Met de liefde voor weidevogels groeit echter ook de leeftijd van de vrijwilligers. Waar in 2009 de gemiddelde leeftijd van alle weidevogelbeschermers 61,4 jaar bedroeg, was dit het afgelopen seizoen 65,3 jaar. Daarmee stijgt de gemiddelde leeftijd van de beschermers met 0,8 jaar per jaar. Helaas komen er met de jaren ook meer gezondheidsklachten om de hoek kijken. Om deze of andere redenen hebben 42 weidevogelbeschermers de beslissing moeten nemen te stoppen met het beschermingswerk. Dit is jammer, maar uiteraard zijn we hen erg dankbaar dat zij zich al die jaren hebben ingezet voor de weidevogels. Bij de 42 gestopte vrijwilligers zitten ook mensen die door een opschoonactie van WVG Raamsdonk uit het vrijwilligersbestand zijn verwijderd. Na een belronde van de coördinator, bleken 18 mensen al een poosje niet meer actief te zijn. Het totaal aantal actieve vrijwilligers komt hiermee uit op 676. Dat zijn er 20 minder dan een jaar eerder. Het aantal vrijwilligers per werkgroep varieert van 2 (WVG Summers Landschap) tot 55 (WVG Altenatuur). Een groep bestaat gemiddeld uit 17 personen. Figuur 4 Zowel het aantal actieve vrijwilligers als meewerkende bedrijven liep terug in Figuur 5 In 2014 broedde 76% van de kieviten op bouwlandprcelen bouwland grasland Percentage kievitslegsels vrijwilligers bedrijven 16 17

10 Figuur 6 Het uitkomstpercentage van kievitslegsels op grasland is hoger dan op bouwland Uitkomstpercentage bouwland grasland In 2014 waren weer Mooi werk van bedrijven bereid medewerking te verlenen aan boeren en vrijwilligers, met In Nederland loopt het weidevogelbescherming. een steuntje aantal bedrijven met grasland al zo n 10 jaar terug. in de rug van In 2006 waren dat er het zachte en in , voorjaar! waarvan zo n in Brabant gevestigd zijn. Hoewel het uit de getallen in eerste instantie niet zo lijkt, gaat het over het algemeen genomen erg goed met het aantal meewerkende agrarische bedrijven. Het totale oppervlak waar weidevogels zijn beschermd, betrof hectare. Dit betekent dat een weidevogelbeschermer gemiddeld bijna twee bedrijven en ruim 18 hectare onder z n hoede heeft. Het aantal bedrijven en het oppervlak is iets gedaald ten opzichte van Dit verschil wordt vooral veroorzaakt door één groep, die in de database zijn bedrijven grondig heeft opgeschoond, waardoor een aantal bedrijven zijn afgevallen. Oppervlak geteelde gewassen stabiel In de meeste jaren bestaat het gewasgebruik voor 80% uit maïsland of grasland. Ook in 2014 bleken deze gewassen (gras 45% en mais 36%) het grootste beschermde oppervlak te bestrijken. Daarnaast werd op 5% aardappelen, 3% bieten en 2% graan geteeld. De rest bestond uit een overig of onbekend gewas. Hoewel de oppervlakte grasland licht lijkt te zijn toegenomen en de onbekende en overige gewassen wat afnemen, zijn deze veranderingen erg klein. De verwachting is wel dat de komende jaren meer bouwland zal worden omgezet naar grasland. Melkveebedrijven zullen minimaal 70% grasland willen hebben om aan de vergroeningsvoorwaarden van het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid te voldoen. Een zacht voorjaar, dus graven maar! Van alle gevonden kievitslegsels werd 76% gevonden op bouwlandpercelen. Dat is een toename ten opzichte van de 73% in Dat voorjaar bleef het lang koud waardoor de bodem hard bleef. Hierdoor was de grond voor veel mannetjes erg hard om proefkuiltjes te draaien en zaten voor de opvettende vrouwtjes de wormen te diep in de bodem. Bovendien kwam de grasgroei traag op gang en verkozen meer kieviten het grasland dan in het zachte voorjaar van Wat verder opvalt uit de cijfers is dat het uitkomstpercentage van de kievitsnesten op bouwland amper is gestegen en de uitkomst van legsels op grasland juist wel. Sterker nog: vanaf 2006 is de uitkomst op grasland met 84,1% niet eerder zo hoog geweest. Kortom, mooi werk van boeren en vrijwilligers, met een steuntje in de rug van het zachte voorjaar!

11 Resultaten seizoen 2014 Het jaar 2014 gaat als een recordjaar de boeken in! Er werden aanzienlijk meer legsels gevonden: in totaal. Dat zijn er maar liefst 560 legsels meer dan in 2013 (+14,5%) en 956 meer dan in In totaal kwamen legsels uit. Dit is het hoogste aantal in de afgelopen vijf jaar! In de afgelopen acht jaar kwam alleen in 2008 een groter aantal legsels uit. Het aantal legsels per hectare nam ook toe: van 0,28 naar 0,43 gevonden legsel per afgezochte hectare. Ook het uitkomstpercentage was met 78,8% erg goed. Dit was het 3 e jaar op rij dat meer dan 75% van de legsels uitkwam en dat lijkt een oorzaak te zijn van het feit dat het aantal legsels nu al twee jaar op rij weer is toegenomen. Sinds de resultaten van legselbescherming centraal worden vastgelegd, scoorden alleen de jaren 1995 en 1997 hoger qua uitkomstpercentage. Bij 18 groepen was een Dankzij het toename van meer dan beschermingswerk werden 10% in het aantal gevonden legsels te zien, bij 9 groepen bleef het aantal min of meer gelijk en legsels uitgebroed, het bij 12 groepen liep het aantal gevonden legsels hoogste aantal helaas met meer dan 10% in de afgelopen terug. In enkele gevallen vijf jaar! was de reden van de terugloop positief: er werden minder legsels gevonden omdat een hoger percentage legsels uitkwam. Er zijn dan minder herhalingslegsels. Op zandgrond is de afname in legsels sterker dan op kleigrond. Dit sluit aan bij de landelijke cijfers op de zandgronden. Figuur 7 Het aantal uitgekomen legsels (groen) was in 2014 weer op het niveau van 2007 en het uitkomstpercentage (zwarte lijn) bleef onverminderd hoog. Per weidevogel bekeken De verdeling tussen de soorten in Brabant verandert al jaren nauwelijks. Verreweg de meeste gevonden legsels waren van de kievit (77%), trouw gevolgd door de scholekster (7%) en de typische grasbroeders grutto en wulp (samen 9%). Dat de extra aandacht in het Jaar van de Patrijs ook in 2014 nog effect heeft, blijkt uit het aandeel van deze soort, die net als vorig jaar goed was voor 1,1% van het totaal aantal. De grootste toename zagen we bij de tureluur (+58%), gevolgd door de kievit (+18%). Ook de grutto liet een mooie stijging van 9% zien in het aantal gevonden legsels. Helaas nam het aantal gevonden wulpenlegsels met 20% af. Er werden in 2014 legsels gevonden van 30 soorten, 2 meer dan in ,0 Figuur 8 Verreweg de meeste gevonden legsels in Brabant zijn van de kievit, gevolgd door scholekster, wulp en grutto. Aantal legsels ,0 70,0 65,0 Uitkomstpercentage 80% Kievit 6% Scholekster 3% Wulp 4% Grutto 1% Patrijs 1% Wilde eend 1% Meerkoet 1% Tureluur Uit Niet uit Onbekend 60,0 1% Roodborsttapuit 1% Gele kwikstaart 2% Overige soorten 20 21

12 Figuur 9 Het aantal legsels van de meest iconische weidevogel van Brabant steeg in 2014 voor het tweede jaar op rij Aantal legsels kievit kuikens dat vliegvlug wordt aanzienlijk verhoogd. En omdat deze kuikens dankzij de regeling vroeg uit het ei zijn gekomen, kunnen ze het jaar daarop al deelnemen aan het reproductieproces (paren en broeden). Vogels die later in het seizoen zijn geboren kunnen dat niet. Nadat het aantal gevonden kievitlegsels in 2012 tot een dieptepunt van was gedaald, konden na een voorzichtig herstel in 2013, in het afgelopen jaar gelukkig weer legsels worden genoteerd. Dit is een stijging van maar liefst 18%! Van de kievitlegsels kwam 76,8% uit. Het aantal scholeksterlegsels in Brabant daalt en stijgt de afgelopen jaren met dat van de kievit. Geen wonder, want de broedomstandigheden zijn nagenoeg gelijk voor beide soorten. In 2014 is die trend echter doorbroken. Hoewel het aantal kievitlegsels met 18% steeg, liep het aantal legsels van de scholeksters met 6% terug tot 255. De oorzaak kan gevonden worden in de slechte voedselsituatie in de delta s, waar onze scholeksters overwinteren. Het uitkomstpercentage van 88,4% zou voldoende moeten zijn om de soort in stand te houden, maar tussen het uitkomen van de eieren en het daadwerkelijk bijdragen aan het voortbestaan van de soort kan nog van alles misgaan! Zo broedt tegenwoordig 4% van de scholeksters in de stad, veelal op een hoog gebouw. Het uitbroeden van de legsels vormt daar niet het probleem. Maar daarna moet het voedsel voor de jongen van ver worden gehaald, waardoor de jongen niet of minder sterk opgroeien. Ook vallen jongen soms dood wanneer ze van de hoge geboortegebouwen naar beneden springen. Het eerder genoemde voedselprobleem is echter de grootste oorzaak van de achteruitgang van de scholekster. Indirect ook nog omdat scholeksters naar de stad trekken vanwege diezelfde voedselschaarste. Met alle risico s van dien! De kievit is de meest voorkomende weidevogel in Brabant. Dat maakt deze soort het meest bekend en misschien ook wel het meest geliefd. Afgezien daarvan is het ook de soort die de meeste bescherming nodig heeft bij landbouwkundige activiteiten. Ruim 75% van de Brabantse kieviten broedt immers op (maïs)akkers, juist in de periode dat daar de meeste werkzaamheden plaatsvinden. Voordat de maïs is ingezaaid hebben er meestal al 4 of 5 zware bewerkingen plaatsgevonden op de akkers. Werden de akkers in het verleden door vrijwilligers volledig afgezocht naar weidevogellegsels, de laatste jaren wordt veel meer maatwerk geleverd. Zo worden akkers niet standaard belopen als er nog geen werkzaamheden zijn gepland. Daarnaast worden de legsels in mandjes ingegraven als de boeren juist wel het land op moeten. De gevreesde sleepslangbemester wordt door loonwerkers steeds vaker ingezet. Om nesten daartegen te beschermen worden speciale sleepslangbeschermers gebruikt. De samenwerking tussen boeren en vrijwilligers wordt steeds beter. Toch kan niet voorkomen worden dat grote groepen predatoren de akkers afstruinen wanneer deze worden bewerkt. Binnen de regeling Kansen voor de kievit wordt dit ondervangen door op percelen met veel kieviten de bewerkingen tegen vergoeding uit te stellen tot 15 mei. De legsels kunnen dan in alle rust worden uitgebroed. Langs zo n perceel wordt ook altijd een braakrand aangelegd, waar de kieviten hun jongen al snel naartoe dirigeren. De kuikens vinden daar hun voedsel en dekking. Hiermee wordt het percentage 22 23

13 De grutto lijkt gelukkig weer op te krabbelen uit het dal. Het aantal gevonden legsels steeg in 2014 met 9% naar 176 legsels. Daarvan kwam bijna 80% uit, een prachtig resultaat! Bij de grutto kregen 39 legsels bescherming van een speciale rustzone, die de uitkomst van de legsels en de overlevingskans van de kuikens vergroot. De afgelopen 10 jaar werden alleen in 2005 en 2008 meer gruttolegsels genoteerd. Opvallend is dat het aantal grutto s met name is toegenomen in het collectief beheergebied De Beerse Overlaat. In dit gebied worden de omstandigheden voor weidevogels verbeterd door vernattingsmaatregelen, kruidenrijke percelen en percelen die laat worden gemaaid. Vooral grutto s en tureluurs profiteren hiervan. Van de wulp werden na twee goede jaren in 2014 helaas 20% minder legsels gevonden: 146 in totaal. Omdat deze vogel over het algemeen een wat teruggetrokken bestaan leidt, is het best lastig om te bepalen waarom. De wulp maakt net als de grutto graag gebruik van de laat gemaaide percelen in de beheergebieden. De vraag is waarom de vernattingsmaatregelen daar dan geen positieve invloed op het aantal wulpenlegsels hebben gehad. Ook de zachte winter lijkt alleen maar in het voordeel van de wulpen te zijn geweest. Mogelijk moet de oorzaak gezocht worden in zo n vier jaar terug, want zo lang doen wulpen er over om geslachtsrijp te worden. Destijds waren de uitkomstpercentages niet veel hoger dan 70%. Daarnaast werden mogelijk te weinig kuikens vliegvlug. In één gebied ging het wel goed: het Land van Heusden en Altena. Hier broedt al jaren een vrij grote groep wulpen in de uiterwaarden. In 2014 nam dit aantal aanzienlijk toe. Opvallend was dat deze wulpen beslist geen teruggetrokken leven leiden. Tijdens de alarmtellingen bleek dat de oudervogels hun territorium luidkeels verdedigden, zeker toen er jongen waren

14 De tureluur werd in het jaarverslag 2013 terecht een succesvogel genoemd. Het aantal gevonden legsels van deze soort steeg in dat jaar met 41% en het leek onwaarschijnlijk dat dat nog kon worden verbeterd. Toch steeg het aantal gevonden legsels in 2014 verder van 24 naar 38. Het gaat nog om kleine aantallen, maar het is bijna een verdubbeling! De tureluur maakt graag gebruik van kruidenrijke percelen die laat gemaaid worden en wordt veel aangetroffen op percelen waar slikrandjes te vinden zijn, zoals op de percelen met greppelplasdras en sterk verflauwde oevers. Helaas gingen in 2014 vijf legsels verloren. Eén legsel werd triest genoeg geraapt en vier legsels, verdeeld over twee percelen gingen verloren tijdens werkzaamheden. In het ene geval betrof het een ongelukkige samenloop van omstandigheden. In het andere geval was een communicatiefout de oorzaak. De overige 86,5% werd netjes uitgebroed. Uitkomstpercentage Grutto Wulp Waaraan gingen legsels verloren? Het belangrijkste doel van vrijwillige weidevogelbescherming is het voorkomen van verliezen bij landbouwkundige werkzaamheden. Beschermingshandelingen mogen de predatiekans zo min mogelijk vergroten. Wanneer 70% van de legsels uitkomt en de opgroeiomstandigheden voor kuikens goed zijn, Figuur 10 Alleen het uitkomstpercentage van de wulpenlegsels (groen) steeg in Bij grutto (rood) en tureluur (geel) was het aantal legsels juist lager. Tureluur zou dat voldoende moeten zijn om de soort in stand te houden. Met een uitkomstpercentage van 78,8% in 2014 is die missie geslaagd. Boeren konden in 2014 vroeger dan anders het land op waardoor veel meer werkzaamheden plaatsvonden rondom de broedende vogels. Dat in al die hectiek slechts 5% van de legsels verloren ging, is dan ook een groot compliment voor alle betrokken boeren, loonwerkers en vrijwilligers! Predatie is altijd een punt van discussie voor weidevogelbeschermers. Met 10% was de predatiedruk in 2014 niet te hoog, al doet elk legsel dat verloren gaat pijn. Zeker als je er een hoop moeite voor gedaan hebt. Daardoor lijkt de predatie voor vrijwilligers soms erger dan het is. Wanneer we de cijfers bij elkaar optellen, gaan hier voor de gemiddelde groep niet té veel legsels aan verloren. Maar er zijn natuurlijk uitzonderingen. In sommige gebieden ligt het predatiecijfer rond de 50%. (Dit is onder andere het geval in de Kloosterstraat in Sint-Michielsgestel en het Vughtse Gement.) Er zijn zelfs (deel)gebieden waar door een hoge predatiedruk in het verleden niet of nauwelijks meer weidevogels broeden. Paradoxaal genoeg wordt hierdoor het In alle hectiek totale predatiecijfer ging slechts 5% verlaagd. Een positievere manier waarop van de legsels predatie werd teruggedrongen tijdens het verloren door werkzaamheden. afgelopen seizoen is het uitstellen van bewerkingen op akkers Een groot compliment voor alle en grasland. Minder betrokken boeren, bewerkingen betekent loonwerkers en dat er minder predatoren worden aangetrokken. Daarnaast vrijwilligers! hoeven vrijwilligers in dit geval niet of minder bij de legsels te zijn, waardoor geen sporen naar de nesten lopen. Tenminste 15% van de gepredeerde legsels verdween in de snavel van een vogel. Minstens 14% werd gevonden door een vos en de tweebenige predator mens roofde 5% van de gepredeerde legsels. Kleine marters roofden 6% van de legsels. Van 60% van de gepredeerde legsels kon niet worden vastgesteld wie de predator was

15 In 2014 werd 3,4% van de legsels voortijdig verlaten. Dat gebeurt soms wanneer er veel predatoren in het gebied rondscharrelen en de broedvogel daarbij zelf risico loopt. Verder worden legsels verlaten als de eieren teveel zijn afgekoeld omdat de vogel te lang van het nest is geweest. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij langdurige verstoring in combinatie met lage temperaturen en/of regen. Ook na noodweer worden soms nesten verlaten. Waarbij was nestbescherming nodig? Nestbescherming begint met het markeren van de legsels, zodra duidelijk wordt dat de agrariërs gaan beginnen met hun werkzaamheden. Op die manier zien boeren en loonwerkers waar de legsels liggen. Steeds meer groepen maken hierbij gebruik van GPS apparatuur, waarmee een legsellocatie exact kan worden vastgelegd. In 2014 werd een kwart van alle gegevens via een PDA of smartphone met GPS-locatie ingevoerd. De agrariër krijgt dan per een kaartje toegestuurd, zodat hij al voordat hij het land op gaat weet waar hij op moet letten. Uit ervaring is gebleken dat dit de betrokkenheid van de boer kan verhogen. Er is zelfs een speciale App beschikbaar waarmee de boer of loonwerker wanneer hij een nest nadert, een seintje krijgt op zijn mobiele telefoon. Zoals gezegd konden de boeren vroeg het land op waardoor de werkzaamheden nog meer dan anders samenvielen met het uitbroeden van de legsels. Nestbescherming was dus vaker nodig. Veel boeren en loonwerkers ontzien of verplaatsen de legsels zelf bij werkzaamheden op akkers. Vrijwilligers leggen vooraf de legsels in mandjes, waardoor dit verplaatsen gemakkelijk gaat. Vaak zijn de vrijwilligers ook paraat om te helpen, zeker als het om veel legsels gaat. In totaal werd keer een legsel ontzien bij werkzaamheden (1.365 in 2013). Het vaakst gebeurde dit bij gewas bescherming: 566 keer (25%). Bij de zware werkzaamheden zoals ploegen of eggen werden 494 legsels ontzien (23%), bij bemesten 412 (19%) en bij zaaien of poten 293 (13%). Omdat het gras al vroeg gemaaid werd, moest 206 keer om een nest heen gemaaid worden (tegen 119 keer in 2013). Bij de overige werkzaamheden werden nog eens 245 legsels ontzien. Een knappe prestatie van alle betrokken boeren, loonwerkers en vrijwilligers! Na het beschermen van de legsels komt de kuikenbescherming. Vooral heel jonge kuikens lopen gevaar bij bewerkingen, omdat zij zich plat tegen de grond drukken bij dreigend gevaar. Ze zijn dan niet of nauwelijks te zien tijdens bewerkingen. Op akkers is hiervoor een prachtige oplossing gevonden in het eerder genoemde project Kansen voor de kievit. Deze oplossing is echter niet overal mogelijk. Daarom zijn vrijwilligers tijdens werkzaamheden steeds vaker paraat om de kuikens zoveel mogelijk voor de machines uit weg te vangen. In graspercelen biedt de regeling rustzones al jarenlang soelaas. Wanneer geen rustzone kan worden aangelegd plaatsen vrijwilligers een dag voor het maaien lange stokken met plastic zakken op de percelen. Door deze onrust trekken de oudervogels met hun jongen weg uit het perceel. Het plaatsen van de stokken gebeurde op zo n 6 hectare en is een stevige klus. Het geeft echter veel voldoening wanneer de kuikens veilig zijn als de maaimachines in hoog tempo door de wei gaan. Kuikenbescherming vergt een goede communicatie met boeren en loonwerkers. Steeds vaker rijden vrijwilligers mee op de trekker om op die manier te kunnen bekijken of er nog jongen voor de trekker lopen of zitten. Dit plaatje is een prachtig voorbeeld van de steeds beter wordende samenwerking tussen boeren en vrijwilligers! toename afname gelijk Figuur 11 De meeste legsels werden beschermd tegen gewasbescherming, gevolgd door bescherming tegen ploegen of eggen. nb09 nb24 nb23 nb58 nb31 nb26 nb04 Rollen/slepen 1% Zaaien of poten 13% Aanaarden 1% Bemesten 19% nb52 nb56 nb11 nb38 nb12 nb25 nb32 nb47 nb51 nb45 nb10 nb13 nb29 nb30 nb20 nb54 nb15 nb14 nb44 nb49 Ploegen/eggen 22% nb16 nb18 nb41 nb27 nb39 nb33 nb35 nb55 Gewasbescherming 26% nb17 nb03 nb57 nb59 Overige activiteiten 9% Maaien Beweiden 9% 0% 28 29

16 20 jaar jong De vrijwillige weidevogelbescherming ging in Brabant in 1994 van start. Dat is alweer 20 jaar geleden. Een mooi moment om bij stil te staan met de coördinator Weidevogelbescherming, Jochem Sloothaak. Twintig jaar geleden bestond de weidevogebescherming uit niet veel meer dan het plaatsen van markeringsstokken, waar de boeren werd gevraagd omheen te rijden. Nu vinden we dat misschien simplistisch, maar voor die tijd was dat al knap bedacht. Bovendien is het makkelijker om kritiek te leveren op nestbescherming dan om zelf extra dingen te initiëren, aldus Jochem. We leren steeds beter kijken De 700 aangesloten vrijwilligers zijn actief op 1300 bedrijven met een gezamenlijke oppervlakte van hectare, dat is 136 km². Een steeds belangrijker onderdeel binnen het beschermingswerk wordt het bestuderen van de vogels in het veld. Een goede bescherming begint met goed kijken is de overtuiging van Jochem. Op landbouwgrond waarop beschermers niet actief zijn, wordt 95% van de nesten omgeploegd of worden als de nesten gespaard blijven, de jongen wel uitgemaaid. Waar beschermers actief zijn daarentegen, komt 80% van de legsels uit. Dat is nog geen reden om de vlag uit te hangen, want hiervan komen maar weinig kuikens groot. Té weinig. Hoe dat komt en vooral wat je er aan kunt doen, is onderwerp van studie. Daarin loopt Brabant voorop binnen Nederland, vooral wat de kievit betreft. Met 20% van het landelijke totaal aan broedparen, draagt Brabant een grote verantwoordelijkheid voor deze lenteheraut. Kien zijn Wat veel mensen niet weten, is dat de kievit geen grasbroeder is, zoals grutto, wulp en tureluur. De kievit legt zijn eieren in onze provincie vooral op maïsland; op kale akkers met enkel wat stoppels van het jaar ervoor. Als steppevogel wil de kievit bij het broeden namelijk overzicht houden. En daarvoor groeit het gras tegenwoordig te hard, ook in het vroege voorjaar. Komen de kuikens uit, dan worden ze door de ouders voor het vinden van voedsel insecten meegenomen naar slootkanten, bermen of aangrenzend grasland. Zowel op maïs- als op grasland, kun je met betrekkelijk eenvoudige ingrepen al leuke dingen doen voor de vogels. Door hier en daar een strook braak te leggen of randen in te zaaien met kruiden en deze vervolgens ongemoeid te laten, zijn de kuikens al enorm geholpen. Jochem: Overal waar de landbouw een stapje terug doet, zie je de natuur rijker worden, met veel kleine beestjes in en op de bodem. En de basis voor overleven is: eten vinden. Het is Jochems vaste overtuiging dat ook binnen de moderne landbouw een duurzame weidevogelstand nagestreefd kan worden. Je moet alleen de nesten goed beschermen en de grote landbouwblokken op uitgekiende wijze zien te dooraderen met een netwerk van braak- en kruidenstroken. Dat hoeft maar een paar procent van de totale oppervlakte te zijn. Wie is er niet graag blij? Hoe dat uitgekiend er in de praktijk kan uitzien, wordt uitgezocht. De Provincie verleent alle medewerking, waar Jochem uiteraard blij mee is, want je mag de kievit best wel als een icoon van Brabant zien. Onze coördinator wordt er in ieder geval door geraakt. Zie ik een kievit buitelen, dan krijg ik energie en word ik vrolijk. Ik wil alles doen om hem te helpen. Als je beseft hoeveel moeite het mannetje moet doen om eerst een vrouwtje te versieren en daarna het ene na het andere kuiltje voor haar te draaien, waaruit ze er uiteindelijk maar één uitkiest, is het toch onverdraaglijk als er daarna een machine van 400 pk de eitjes kapot komt rijden? Dat moeten we met z n allen toch kunnen voorkomen! 30 31