Een van de beste methoden om een nieuwe schakeling te testen is hem te gaan bouwen. Dan zie je vanzelf tegen welke problemen je aanloopt.

Transcriptie

1 3 Waarom is DC-koppeling nodig? Een van de beste methoden om een nieuwe schakeling te testen is hem te gaan bouwen. Dan zie je vanzelf tegen welke problemen je aanloopt. 3-1 De proefversterker In 2012 kocht ik een aantal bouwdozen voor mijn TubeSociety studenten; zie foto 3-1. De bedoeling was om deze driftig op te waarderen tijdens de cursus. Een verslag hiervan kan gevonden worden op mijn website; zie (12). In 2013 gebruikte ik deze versterker om mijn eerste Trans experimenten te doen. Van het oorspronkelijke schema is niets meer overgebleven. Het kastje en de voedingstrafo plus buizen waren precies het startmateriaal dat ik nodig had. Foto 3-1: de oorspronkelijke versterker Fig. 3-1: De eerste TRANS testversterker.

2 De twee EL84 eindbuizen staan in push-pull klasse A. Hun ruststromen (35 ma per buis) worden ingesteld door stroombronnen (BD139 en BC547) die voor wisselspanningen ontkoppeld zijn met 1000 µf elco s. Deze schakeling garandeert dat beide eindbuizen exact dezelfde ruststroom hebben, wat voor ringkern uitgangstrafo s wezenlijk is. De uitgangstrafo (Amplimo 17010) is een kleine ringkern voedingstrafo: primair 2 x 115 V en secundair 2 x 6 V parallel geschakeld. De primaire impedantie Z aa is 8 kω bij 8 Ohm secundaire belasting. Zie figuur 3-2 voor de specificaties bij toepassing als audio uitgangstrafo. WIDE BANDWIDTH TOROIDAL PUSH-PULL TUBE OUTPUT TRANSFORMER Type and Application Amplimo als OPT in Mable. Primary Impedance : Raa = [kω] Secondary Impedance : Rls = 8 Turns Ratio Np/Ns : Ratio = 31.9 [ ] UL-tap: tap = 0 [%] Cathode Feedback Ratio : cfb = 0 [%] -.1 db Frequency Range [Hz to khz] (3) : flf = fhf = db Frequency Range [Hz to khz] (3) : fl1 = fh1 = db Requency Range [Hz to khz] (3) : fl3 = fh3 = Nominal Power (1) : Pn = 6 [W] - 3 db Power Bandwidth starting at : fu = 14 [Hz] Total primary Inductance (2) : Lp = 410 [H] Primary Leakage Inductance : lsp = 19 [mh] Effective Primary Capacitance : cip = 2.7 [nf] Total Primary DC Resistance : Rip = 86.3 Total Secondary DC Resistance : Ris = 0.13 Tubes Plate Resistance per section : ri = 4 [kω] Insertion Loss : Iloss = [db] Q-factor 2nd order HF roll-off (5) : Q = [ ] HF roll-off Specific Frequency (5) : Fo = [khz] Quality Factor (5) : QF = [ ] Quality Decade Factor = log(qf) (5) : QDF = [ ] Tuning Factor (5) : TF = [ ] Tuning Decade Factor = log(tf) (5) : TDF = [ ] Frequency Decade Factor (4,5) : FDF = [ ] (1): calculated under the conditions of balancing the DC-currents and the AC-anode voltages of the powertubes driving the transformer (2): measured at 54Vrms at 60Hz over total primary (3): calculation at 1 Watt in Rls; ri and Rls are pure Ohmic (4): defined as FDF = log(fh3/fl3) = number of frequency decades transfered (5): ir. Menno van der Veen; Theory and Practise of Wide Bandwidth Toroidal Output Transformers; preprint 3887, 97th AES Convention San Francisco (C): Copyright 1994 Vanderveen; Version 1.7; results date Final specs can deviate 15% or improve without notice Fig. 3-2: Audio gegevens van de ringkern transformator De hoogspanning B+ is 300 V en B1+ is 285 V. De ingangsbuis is geschakeld als verschilversterker (fasedraaier) met in de kathode een gemeenschappelijke stroombron (BSP135 en BC547).

3 De anodes van de ECC88 staan ongeveer op 50 V. Hieraan zijn BSP135 FET s gekoppeld, die als stroombron functioneren. Zodra namelijk de source-drain spanning groter is dan 5 V, loopt de I D -V DS karakteristiek volledig horizontaal; wat weergeeft dat de inwendige R DS weerstand oneindig Ohm is; de noodzakelijke voorwaarde voor een ideale stroombron. Zie figuur 3-3. Fig. 3-3: Karakteristieken BSP135 Aan de source hangt een weerstand van 100 kω naar aarde. De ruststroom door deze eerste FET bedraagt daarom 0,5 ma. De drain is aangesloten op de tegenkoppelweerstand R 2 (hier aangeduid met **) van 220 kω. De rustspanning op de drain wordt dan de hoogspanning B+ minus 0,5 ma maal 220 kω = = 190 V. Deze berekening geldt zowel voor de bovenste als onderste FET s die direct volgen op de ECC88. Als er audiosignaal wordt aangeboden aan de ingang, verschijnt dat versterkt op de anodes van de ECC88 en dit levert stroomvariatie op in de FET stroombronnen. De steilheid g kan vergroot worden door de bovenste en onderste FET onderling te koppelen via 47 kω, zie schema. Deze schakelwijze zorgt voor volledig gelijke wisselstromen in de bovenste en onderste FET s. Dit voorkomt 2-e harmonische vervorming. Een uiterst noodzakelijke voorwaarde is dat de twee ** gemerkte 220 kω weerstanden exact aan elkaar gelijk zijn. Daar kom je overigens bij nabouwen heel snel achter als je het vervormingsgedrag analyseert.

4 De FET s kunnen bij inschakelen van de versterker gemakkelijk overlijden. Twee kleine zener diodes van 12 V, anti serie geschakeld, voorkomen dit. De volgende FET functioneert als source volger. Zijn gate-ingang is extreem hoogohmig, dus de aansturende stroombron en de 220 kω ** weerstanden worden niet belast; er treedt geen lekstroom naar aarde op. Tevens levert de source volger een laagohmige uitgangsimpedantie aan het stuurrooster van de EL84. Daardoor kan de Miller Capaciteit van die eindbuizen het hoogfrequente bereik niet meer beperken (anders had je die parallel aan de 220 kω ** weerstanden moeten denken). Het signaal van de source-volgers gaat vervolgens via koppel condensatoren van slechts 1 nf naar de stuurroosters van de eindbuizen. Waarom deze condensatoren zo n geringe capaciteit moeten hebben, wordt verderop uitgelegd. 3-2 Algemene eigenschappen van de proefversterker De technische eigenschappen van deze versterker zijn: 1) -3dB frequentiebereik van 12 Hz tot 30 khz 2) P max = 4 Watt per kanaal bij 1 khz in 8 Ω belasting 3) Uitgangsimpedantie = 0,5 Ω bij 1 khz 4) THD en IMD vervormingen zijn kleiner dan 0,1 % bij 1 Watt in 8 Ω 5) Laagfrequent neigt de versterker tot instabiliteit (motorboaten) 6) De lineariteit van de versterking is laagfrequent vreemd 7) De uitgangsimpedantie vertoont geen constant gedrag en wordt maximaal in de omgeving van 3 Hz (resonantie?). Bij 20 khz loopt de uitgangsimpedantie ook op ten gevolge van de lekinductie van de uitgangstrafo. Dat laat ik op dit moment buiten beschouwing. De waarnemingen 5, 6 en 7 bespreek ik verderop, want die waren de aanleiding om te twijfelen aan dit ontwerp. De eerste 4 eigenschappen zijn uitmuntend, waarbij vooral 3 en 4 precies de voorspellingen van hoofdstuk 2 volgen. De subjectieve eigenschappen van dit ontwerp zijn ontiegelijk positief. Ik liet dit prototype onder andere horen op een avond van Audio Vereniging Midden Nederland. De aanwezigen gingen rechtop zitten en maakten opmerkingen als: zo moet het klinken, wat een details en ruimte en schoonheid en zuiverheid en goede klankbalans; dit is beter als SE.. Tja, had ik in de inleiding al niet verteld dat ik goud in de vingers heb? Voor alle duidelijkheid: dit test-ontwerp is echt niet het best haalbare. Er zitten fouten in, bijvoorbeeld de instelling van spanningen kan veel beter om meer vermogen te krijgen. Voor mij was bepalend dat het werkt! Nu

5 op weg naar een sterk verbeterde versie. Daarin zouden de fouten 5 en 6 en 7 niet meer mogen zitten. Maar. waar komen die fouten vandaan? Dat ga ik nu behandelen. In verband met de grote vakantie stopt nu de voorpublicatie. Onderhandelingen met de uitgever zijn gaande. Met mijn TubeSociety studenten wordt een speciale workshop geregeld.