het EXCELLENTIE model

Transcriptie

1 Topstudenten zijn belangrijk voor de economie en het bedrijfsleven. Nederlandse scholieren scoren goed in de middenmoot, maar Nederland zakt langzaam weg op de ranglijsten van best presterende landen in het onderwijs. De overheid wil de komende jaren een inhaalslag maken op het gebied van excellentiebevordering. Niet alleen de overheid, het bedrijfsleven en het onderwijs zijn belangrijk in deze ontwikkeling. Cruciaal en nog maar weinig gehoord is de mening van jongeren zelf. Want hoe denken zij over uitblinken in het onderwijs? Wat willen ze zelf in de toekomst en hoe denken ze dit te bereiken? In deze publicatie wordt het thema excellentiebevordering juist vanuit jongeren (12 t/m 25 jaar) belicht. Het Excellentiemodel behandelt de factoren die het meest van invloed zijn op excellentie onder jongeren en biedt praktische handvatten voor verschillende invloedrijke partijen om excellentie te stimuleren. het EXCELLENTIE model Jongeren over uitblinken het EXCELLENTIE model Jongeren over uitblinken

2 EXCELLENTIEMODEL sociale afremming intrinsieke prestatiemotivatie

3 het EXCELLENTIE model Jongeren over uitblinken

4 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 4 INLEIDING 5 1 WAT IS EXCELLENTIE? 6 Wat is het Excellentiemodel? 8 Voor wie is deze publicatie bedoeld? 10 2 JONGEREN OVER EXCELLEREN 10 3 HET EXCELLENTIEMODEL 16 De zeven dimensies van het Excellentiemodel 16 De vier Excellentie-types in het kort 18 4 DE VIER EXCELLENTIE-TYPES 25 Zelfbewuste Generalisten 27 Gemaksgerichte Levensgenieters 31 Berustende Volgers 35 Statusgerichte Toekomstplanners 39 5 AANBEVELINGEN PER EXCELLENTIE-TYPE 42 6 HOE AAN DE SLAG MET EXCELLENTIEBEVORDERING? 46 ONDERZOEKSVERANTWOORDING 50 3

5 VOORWOORD INLEIDING Excellence is doing ordinary things extraordinarily well. John W. Gardner Sinds enige jaren is de aandacht voor excellentie in het onderwijs toegenomen. In 2008 is door het toenmalige kabinet een start gemaakt met het Sirius Programma. Hierin ontwikkelen hogescholen en universiteiten excellentieprogramma s voor hun beste studenten. Het huidige kabinet zet deze lijn door en verbreedt deze naar de hele onderwijsketen. Om excellentiebevordering te stimuleren is een cultuuromslag nodig. In Nederland is het niet vanzelfsprekend dat jongeren uitblinken in schoolprestaties. In het hoger onderwijs is deze cultuuromslag langzaam ingezet. Er is meer aandacht voor de twintig procent beste studenten en deze activiteiten lijken ook een gunstig effect te hebben op het leerklimaat voor andere leerlingen. Een echte win-win situatie. Maar hoe denken jongeren zelf over excelleren in het onderwijs? Voor u ligt de publicatie Het Excellentiemodel. Jongeren over uitblinken. Dit boek is bedoeld voor alle betrokkenen in de onderwijswereld, inclusief de ouders en het bedrijfsleven. In het verleden is een soortgelijk onderzoek uitgevoerd gericht op jongeren en hun visie op bèta en techniek, dat heeft geresulteerd in het BètaMentality-model. Dit model bleek een eye-opener voor onderwijsinstellingen, omdat het nieuwe inzichten gaf hoe men meer jongeren tot bèta en techniek kon aantrekken. In opdracht van Platform Bèta Techniek is dit model doorontwikkeld gericht op excellentie. In het voorjaar van 2011 is een kwalitatief onderzoekstraject uitgevoerd door YoungWorks. In 26 groepsgesprekken werd met 120 jongeren gesproken van middelbare school tot universiteit. De inzichten uit deze gesprekken zijn vervolgens vertaald naar een vragenlijst voor het kwantitatieve onderzoekstraject, uitgevoerd door Motivaction. In de zomer van 2011 zijn jongeren (12-25 jaar) gevraagd naar ervaringen met excellentie. Het resultaat is het Excellentiemodel waarin vier verschillende types jongeren te onderscheiden zijn, namelijk Zelfbewuste Generalisten, Gemaksgerichte Levensgenieters, Berustende Volgers en Statusgerichte Toekomstplanners. Kortom, een diversiteit aan types en dus ook een variëteit aan instrumenten om leerlingen te stimuleren uit te blinken. Er is nog een wereld te winnen binnen het Nederlandse onderwijs om het klimaat aantrekkelijk te maken voor alle jongeren om het beste uit zichzelf te halen. Gezamenlijke visieontwikkeling en deze implementeren in de praktijk van alledag is belangrijk. Docenten zijn hierin cruciaal, evenals het stimuleren van een omgeving waarin excelleren de norm is. Het delen van kennis en het leren van elkaars ervaringen kunnen hierbij stimulerend werken. We hopen dat deze publicatie aan een dergelijke cultuuromslag kan bijdragen. Beatrice Boots Plv directeur Platform Bèta Techniek Scholieren in Nederland scoren goed in de middenmoot. Er is veel aandacht voor leerlingen die minder dan gemiddelde resultaten behalen. Maar Nederland zakt langzaam weg op de ranglijsten van best presterende landen in het onderwijs. We lopen internationaal gezien achter op het gebied van excellentie in het onderwijs. Uit diverse vergelijkende lijsten (o.a. van OESO en PISA) en uit de Policy Brief Nederlandse onderwijsprestaties in perspectief van het CPB blijkt dat de best presterende leerlingen in Nederland achterblijven bij toppers uit andere landen. Topstudenten zijn van grote betekenis voor de Nederlandse economie en het bedrijfsleven. Op dit punt wil de Nederlandse overheid de komende jaren een inhaalslag maken. Om excellentie in het onderwijs meer te stimuleren stelt het kabinet 30 miljoen euro beschikbaar. Zo is het Actieplan Beter Presteren in het leven geroepen met als doel elk talent te benutten en te streven naar een ambitieuze leercultuur. Platform Bèta Techniek voert in opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een aantal excellentiebevorderingsprogramma s uit gericht op de twintig procent best presterende leerlingen. De Nederlandse overheid, het bedrijfsleven en het onderwijs zijn belangrijk in deze ontwikkeling. Maar cruciaal (en nog weinig gehoord) in deze discussie is de mening van jongeren zelf. Want hoe denken zij zelf over uitblinken in het onderwijs? Wat willen ze in de toekomst en hoe denken ze dit te bereiken? In deze publicatie wordt het thema excellentiebevordering juist vanuit jongeren belicht. We gaan dieper in op de verschillen en overeenkomsten tussen jongeren op het gebied van uitblinken in het onderwijs. Het Excellentiemodel behandelt de factoren die het meest van invloed zijn op excellentie onder jongeren en biedt praktische handvatten voor verschillende invloedrijke partijen om excellentie te stimuleren. 4 5

6 H 1. WAT IS EXCELLENTIE Voordat we dieper ingaan op het Excellentiemodel is het relevant om stil te staan bij het begrip excellentie. Want wat is dit precies? Excellentie is een ander woord voor voortreffelijkheid, uitblinken of uitmuntend zijn. Als je ergens in excelleert ben je daar extreem goed in, zo uitzonderlijk dat je uitblinkt of uitstijgt boven het gemiddelde prestatieniveau. Excellentie is relatief. Als je ergens gemiddeld genomen erg goed in bent, kun je er namelijk (bijna) altijd nóg beter in worden. Een excellente student van één school is niet per definitie excellent op nationaal of internationaal niveau. Om uit te blinken moet je jezelf bewijzen op een bepaald gebied. Zonder topprestaties is niemand excellent. Een excellent persoon moet zijn of haar talent en/of vaardigheden zo kunnen inzetten dat hij/zij op de juiste momenten uitblinkt. In het onderzoek dat aan de basis ligt van deze publicatie is naar jongeren toe voornamelijk gesproken over uitblinken, niet over excellentie. Uitblinken wordt in deze publicatie veelvuldig gebruikt als synoniem voor excelleren. Intrinsieke & extrinsieke motivatie Het stimuleren van excellentie begint bij motivatie. Hoeveel talent iemand ook bezit, als hij/zij niet gemotiveerd is om zichzelf verder te ontwikkelen wordt deze potentie niet waargemaakt. Motivatie kan worden omschreven als beweegreden, drijfveer. Het is een reden om ergens voor in beweging te komen. Iets dat mensen drijft om zich in te spannen. Motivatie kan bestaan uit een intrinsieke en extrinsieke component. Intrinsieke motivatie draait om het ervaren van plezier en interesse in een taak vanwege de nieuwsgierigheid naar nieuwe kennis. Je bent dus gemotiveerd om iets te doen, omdat je verwacht nieuwe dingen te leren en daar plezier aan beleeft. Bij extrinsieke motivatie wil je een taak uitvoeren, niet zozeer omdat je plezier of interesse hebt in de taak an sich, maar omdat je bijvoorbeeld verwacht daarvoor een bepaalde beloning te krijgen. Zoals een hoog cijfer, aanzien bij anderen of om een bepaalde straf te vermijden, zoals een laag cijfer. Uiteraard is er een wisselwerking tussen deze twee vormen van motivatie. Wetenschappers hebben zich uitvoerig gebogen over de vraag hoe deze twee vormen van motivatie samenhangen en elkaar beïnvloeden. Hierover bestaat echter geen uitsluitsel. Er zijn altijd randvoorwaarden verbonden aan motivatie. Volgens de wetenschap ligt de nadruk bij motivatie op twee aspecten: het nut van een taak en de manier waarop iemand zichzelf tijdens de taak kan blijven motiveren. Beide aspecten kunnen worden beïnvloed door middel van intrinsiek en extrinsiek motiverende factoren. Uit onderzoek van Hanneke Knoop-Van Nuland ( 1) blijkt dat motivatie om te leren niet eenduidig is aan te wakkeren. Het verschilt per situatie en per persoon hoe iemand intrinsiek en extrinsiek gemotiveerd raakt. Prestatiemotivatie & leermotivatie Naast intrinsieke en extrinsieke motivatie wordt ook een onderscheid gemaakt tussen prestatiemotivatie en leermotivatie. Bij prestatiemotivatie zorgt het uitzicht op de prestatie voor de motivatie. Als je een prestatiedoel hebt, ben je vooral bezig met het resultaat en pas tevreden als je dat behaald hebt. Het uiteindelijke resultaat geeft de voldoening; dat is waar je het allemaal voor doet. Leermotivatie werkt anders. Mensen die leergericht bezig zijn willen vooral iets leren en zijn minder bezig met de prestatie. Personen die handelen vanuit leermotivatie durven meer risico s te nemen, leren van hun fouten en voelen zich prettiger bij de activiteit. Leergerichte mensen hebben óók succeservaringen nodig om gemotiveerd te blijven, maar hebben duidelijk een andere instelling dan prestatiegerichte mensen ( 2). Bij het stimuleren van excellentie kan worden ingespeeld op al deze verschillende vormen van motivatie. Het is belangrijk jongeren te motiveren om te willen excelleren, maar hoe dit het beste gedaan kan worden verschilt dus per persoon. Voor de één kan de extrinsiek motiverende factor status enorm stimuleren, terwijl de ander hier geen enkele waarde aan hecht. Hetzelfde geldt voor leeren prestatiemotivatie: wat voor de één genoeg is om tot het uiterste te gaan kan voor een ander onvoldoende zijn om gemotiveerd te blijven. Om te achterhalen wat nodig is om verschillende jongeren te motiveren voor excellentie in het onderwijs is inzicht nodig in de verschillende drijfveren en instellingen van jongeren. ( 1) Knoop Van Nuland, H. (2011) Proefschrift: Eliciting classroom motivation: Not a piece of cake. ( 2) Buijs, C. (2011) Alle begin is moeilijk. In: Flow, maart

7 WAT IS het EXCELLENTIEmodel? Het Excellentiemodel brengt in kaart wat de beste aanpak is om verschillende jongeren voor excellentie te motiveren. VOOR WIE IS DEZE PUBLICATIE BEDOELD? Om meer jongeren te motiveren voor excellentie is inzicht nodig in wat hen drijft. Platform Bèta Techniek heeft YoungWorks en Motivaction daarom gevraagd een segmentatiemodel te ontwikkelen: het Excellentiemodel. Dit model is gebaseerd op de resultaten uit zowel kwalitatief als kwantitatief onderzoek onder jongeren van 12 tot 25 jaar. YoungWorks voerde in de kwalitatieve onderzoeksfase 26 groepsgesprekken met jongeren van verschillende leeftijden en opleidingsniveaus, met als doel inzicht te krijgen in de beleving van jongeren ten opzichte van excellentie. Naast nieuwe kwalitatieve inzichten leverde dit onderzoek ook handvatten op voor het kwantitatieve vervolgonderzoek uitgevoerd door Motivaction. Aan de hand van de kwantitatieve gegevens is het uiteindelijke segmentatiemodel voor excellentie in het onderwijs ontwikkeld. Kansen voor excellentie Excellentie in het onderwijs speelt op dit moment nog geen belangrijke rol in het leven van veel Nederlandse jongeren. Dit betekent niet dat ze afwijzend staan tegenover excellentie, maar wel dat ze er weinig actief mee bezig zijn. Hier liggen veel kansen voor invloedrijke partijen als ouders, onderwijsinstellingen en bedrijven. Deze kunnen jongeren op diverse manieren stimuleren. Het verschilt per jongere hoe hij/zij het beste gemotiveerd kan worden voor excellentie in het onderwijs. Het Excellentiemodel brengt in kaart wat de beste aanpak is om verschillende jongeren voor excellentie te motiveren. Vier Excellentie-types Het Excellentiemodel is een segmentatiemodel dat jongeren verdeelt in vier Excellentie-types. Deze types hebben elk een verschillende kijk op excellentie. Met het Excellentiemodel bieden we een tool om zo nauwkeurig mogelijk te bekijken welke groep jongeren al voldoende wordt gestimuleerd en wie nog (verder) gemotiveerd kan worden om uit te blinken. Daarnaast biedt het model handvatten voor het actief stimuleren van de nog niet (volledig) bereikte jongeren. Verantwoording De vier Excellentie-types zijn globale types. Het is een model, dus een versimpeling van de werkelijkheid: iedereen is uniek en er zijn altijd onderlinge verschillen tussen personen. Binnen iedere groep lijken de jongeren echter sterk op elkaar qua houding ten opzichte van excellentie, zowel als het gaat over hun instelling als over de factoren die hen motiveren. Professionals in het onderwijs Het Excellentiemodel biedt praktische informatie voor professionals met uiteenlopende functies binnen alle sectoren (po, vo, mbo, hbo en wo) van het onderwijs. Het model geeft zowel een docent, decaan, studieloopbaanbegeleider als directielid meer inzicht in hoe ze jongeren kunnen motiveren om maximaal te presteren. Het Excellentiemodel is een tool om te bepalen hoe potentieel excellente jongeren tot maximale hoogte gebracht kunnen worden. Daarnaast toont het model ook aan wat potentieel excellente jongeren demotiveert. Bedrijven Het bedrijfsleven is gebaat bij een grotere rol van excellentie in het onderwijs. Excellente werknemers, die hun talenten optimaal weten te benutten, kunnen een sleutelrol spelen bij innovaties. Bedrijven kunnen hier zelf ook aan bijdragen. Het Excellentiemodel toont de urgentie van samenwerkingsverbanden tussen bedrijven en het onderwijs voor het succesvol op de kaart zetten van excellentie onder de Nederlandse jeugd. Ouders Ook voor ouders is een belangrijke rol weggelegd bij het motiveren voor excellentie. Momenteel blijken veel Nederlandse ouders hier niet bewust mee bezig te zijn. Om excellentie meer op de kaart te zetten binnen Nederland is ook onder ouders een mentaliteitsverandering nodig. Het is daarom belangrijk ouders in toenemende mate te betrekken bij excellentie in het onderwijs. Leeswijzer In hoofdstuk 2 komt de mening van jongeren over excelleren aan bod. Wat zijn de drempels om te excelleren, hoe is het in het onderwijs geregeld en welke rol spelen vrienden en ouders in uitblinken? Na een toelichting op de totstandkoming van het Excellentiemodel in hoofdstuk 3, wordt in hoofdstuk 4 nader kennis gemaakt met de vier Excellentietypes. Er wordt ingegaan op kenmerken en bijzonderheden binnen elk type. Ook zijn korte interviews toegevoegd met jongeren uit de verschillende groepen. In hoofdstuk 5 beantwoorden we de vraag hoe je het model toepast en hoe je de verschillende types kunt motiveren tot betere prestaties. Tenslotte wordt in hoofdstuk 6 concreet ingegaan op hoe onderwijsinstellingen aan de slag kunnen gaan met het Excellentiemodel in de praktijk. 8 9

8 H 2. JONGEREN OVER EXCELLEREN durf te dromen Hoe denken jongeren over uitblinken in het onderwijs? Wat zijn drempels of juist een stimulans om te excelleren? We belichten hier de algemene uitkomsten uit het onderzoek. We bespreken de invloed van de omgeving op prestaties en welke rol het onderwijs hierin speelt. Je moet weten wat je leuk vindt en daar de kans voor krijgen, want als je het weet dan kan je pas doorzetten. Ik keek bijvoorbeeld een programma over antimaterie en toen ben ik me er in gaan verdiepen. Ik weet het nu ongeveer een jaar, daarvoor had ik geen gebieden waar ik in wilde uitblinken. (Abdel, 12 jaar, vwo) Ambitie en toekomstdromen stimuleren excellentie. De helft van de Nederlandse jongeren is (nog) niet serieus bezig met hun toekomstige carrière. Ze hebben vaak moeite zich te identificeren met échte uitblinkers en voelen niet de drang om hetzelfde niveau te bereiken. Het is voor veel jongeren moeilijk om een held of iemand waar ze tegenop kijken te benoemen. Er blijkt echter ook een groot potentieel: veel jongeren zijn wel degelijk geïnteresseerd om het beste uit zichzelf te halen. Naarmate jongeren ouder worden, zijn ze meer en bewuster bezig met hun persoonlijke kwaliteiten en interesses. Maar excellentie speelt hierbij niet altijd een grote rol. Praten over uitblinken voelt 10 voor veel jongeren ook als opscheppen en ze generen zich om er (in de groep) over te praten. Dit laat zien dat excellentie onder veel Nederlandse jongeren nog een weinig geaccepteerd thema is. Een concreet doel motiveert jongeren om te excelleren. Wanneer een activiteit relevant is voor het behalen van een concreet doel is het voor jongeren makkelijker om zich hiervoor volledig in te zetten. Deze motivatie is noodzakelijk om jongeren te laten excelleren. In de onderwijscontext is motivatie bepalend voor de mate waarin leerlingen plezier ervaren en presteren in de schoolbanken. De wil om te excelleren wordt op vele manieren gestimuleerd en is afhankelijk van zowel intrinsieke als extrinsieke motivatiefactoren. Wat motiveert jongeren? 1. Ik wil later een uitdagende baan. 75% 2. Een omgeving met mensen die graag willen presteren, werkt stimulerend. 75% 3. Als ik iets leuk vind, wil ik daar in uitblinken. 72% 4. Als je een goede baan wilt, moet je op school/ je opleiding al hard je best doen. 71% 5. Ik vind het belangrijk mezelf doelen te stellen en steeds beter te worden. 68% 6. Om later in mijn leven succesvol te zijn, moet ik nu alvast hard werken. 66% 7. Op school wil ik uitgedaagd worden. 66% 8. Als ik ergens veel geld mee kan verdienen, doe ik er beter mijn best voor. 66% 9. Als ik zeker zou weten dat ik succesvol zou zijn, zou ik er alles aan doen om de top te bereiken. 61% 10. Mijn inzet op school of studie zegt niets over hoe goed ik later in mijn werk zal zijn. 50% drempels om te excelleren Ik zou het er niet voor over hebben. Als je elke dag extra dingen moet doen dan zie je je vrienden veel minder vaak. Dan moet je wel zeker weten dat het wat gaat worden. Als je het voor niets doet, is het niet de moeite waard. (Martijn, 17 jaar, havo) Veel jongeren ervaren drempels om uit te blinken. Voor topprestaties is talent belangrijk, maar ze worden niet behaald zonder doorzettingsvermogen, hard werken en discipline. Jongeren zien uitblinken daarom als een bewuste keuze, waarvoor je veel moet opgeven. Dit is voor veel jongeren een drempel, want ze willen ook andere dingen blijven doen. Ze zitten in een leeftijd waarin ontspanning en vrienden belangrijk voor ze zijn. Het bereiken van een doel mag daar in veel gevallen niet mee botsen. De brede interesse van veel jongeren maakt het verder lastig om prioriteiten te stellen en te focussen op één doel. Jongeren komen veelvuldig in aanraking met nieuwe interessante activiteiten die allemaal concurreren met hun aandacht. Sommige jongeren relativeren hun eigen kwaliteiten sterk wanneer ze nadenken over uitblinken. Ze zijn onzeker over hun eigen kunnen. Pas als ze zeker zijn over hun kans van slagen, durven ze er volledig voor te Top vijf redenen om 1! uit te willen blinken. 1. Omdat ik dat leuk vind. 55% 2. Een grotere kans op een baan. 41% 3. Waardering van mijn ouders. 36% 4. Mijn eigen inbreng. 31% 5. Waardering van mijn vrienden. 30% gaan. Wanneer jongeren vasthouden aan deze fixed mindset staat dat excellentie vaak in de weg. Naarmate jongeren ouder worden en dichter bij het betreden op de arbeidsmarkt komen, gaan ze meer nadenken over hun kwaliteiten en uitblinken. Deze ontwikkeling zien we op alle onderwijsniveaus. Nog een drempel om te excelleren is speciaal zijn, dit is volgens sommige jongeren een belangrijke negatieve kant van uitblinken. Hoge prestatiedruk, maar ook de sociale druk, zien ze als nadelen. Het idee dat mensen jaloers op je zijn en kritiek zullen uiten schrikt deze jongeren af. Ze steken liever niet boven het maaiveld uit. 11 Fixed mindset vs. growth mindset Motivatie hangt samen met de overtuigingen die je hebt ten aanzien van persoonlijke groei: heb je een fixed of een growth mindset? Mensen die opereren vanuit een fixed mindset denken bij voorbaat dat inspanningen geen nut hebben, omdat ze er toch geen talent voor hebben. Deze mensen geven het snel op bij tegenslagen en benutten hun potentieel daardoor niet volledig. Tegenover deze fixed mindset staat de growth mindset. Mensen met een growth mindset gaan uitdagingen aan in de overtuiging dat ze het wel onder de knie kunnen krijgen. Iemand met een growth mindset staat open voor kritiek, voelt zich geïnspireerd door te kijken hoe anderen het doen en benut zo het eigen potentieel optimaal. (Bron: Dweck, C. (2010) Even geniuses work hard. In: Educational Leadership)

9 Als je echt iets wilt, dan is het mogelijk. Maar de universiteit zal nooit zeggen: hé, jij bent een goede student, jij moet daar en daar heen gaan. (Fianna, 23 jaar, universiteit) voor iets extra s en dat hun onderwijsinstelling niet met excellentie bezig is. Excellentie is binnen het onderwijs niet altijd zichtbaar genoeg voor jongeren. Ze vinden dat ze er zelf teveel achteraan moeten. Als je mee wilt doen aan bijvoorbeeld de Wiskunde Olympiade moet je dat nu nog vaak zelf uitzoeken en Het onderwijs speelt een belangrijke rol in het bevorderen van excellentie. Kwalitatief regelen. Dit vraagt om veel eigen initiatief en doorzettingsvermogen en dit werkt voor veel goed onderwijs is een basisvoorwaarde voor uitblinken. Zonder een goede ondersteuning vanuit je school of opleiding kun je niet praten over excellentie. De helft van de Nederlandse jongeren staat positief ten opzichte van excellentie. Excellentie jongeren demotiverend. Jongeren hebben liever meer ondersteuning en begeleiding vanuit de onderwijsinstelling. binnen het onderwijs is daarentegen een thema dat geen centrale plek heeft binnen hun belevingswereld. De meeste jongeren vinden dat ze tussen de schoolbanken niet Deliberate Practice Theory De Zweeds-Amerikaanse onderzoeker Dr. K. Anders Ericsson introduceerde in 1996 de Deliberate Practice Theory. Deze theorie verklaart topprestaties door de hoeveelheid oefeningen en met name de kwaliteit hiervan. Talent of aanleg zijn volgens Ericsson, los van bepaalde drempelwaarden als gezondheid, irrelevant. Zijn bevindingen wijzen aan dat iemand minimaal trainingsuren maken om ergens in uit te blinken, wat in de praktijk neerkomt op tien jaar lang enkele uren per dag te trainen. Dat betekent echter niet dat ieder gezond mens zonder meer de top kan bereiken, want er is volgens Ericsson bijzonder veel inzet voor nodig. Daarbij moet je bereid zijn om je zwakkere elementen te trainen. Ericsson noemt dit deliberate practice. Vrij vertaald: EXCELLEREN IN HET ONDERWIJS voldoende worden uitgedaagd. Een aantal scholen neemt hierin initiatief, maar er is nog veel te winnen. Aanvullende programma s of extra opdrachten blijken vaker uitzondering dan regel. Terwijl jongeren juist behoefte hebben aan lesstof die echt aansluit op hun niveau. Ze denken vaak dat er geen ruimte is De rol van docenten Docenten zijn een belangrijke sleutel tot het succes van leerlingen en studenten. Inspirerende en enthousiaste docenten motiveren jongeren om te willen excelleren. Jongeren willen harder werken als ze geïnspireerd worden. Persoonlijke aandacht voor ontwikkeling ontbreekt vaak binnen het onderwijs, terwijl dit juist stimulerend werkt voor jongeren. Ook studiebegeleiders kunnen hierin een belangrijke rol vervullen door jongeren te tonen wat de mogelijkheden zijn binnen, maar ook buiten school. Jongeren die veelvuldig contact hebben met hun studiebegeleider zijn bewuster bezig met de ontwikkeling van eigen talenten en interesses. een doelbewuste vorm van oefening. Voor het succes van deliberate practice is een aantal factoren van belang: De trainings- of oefentaken moeten aansluiten op het niveau van de lerende. Dat wil zeggen: de taak moet niet te makkelijk zijn, want anders valt er niet meer veel te leren. En ook niet te moeilijk, want dit frustreert de lerende. Er moeten mogelijkheden zijn voor herhaling. Dit lijkt vanzelfsprekend, maar vaak wordt de lerende geen tweede of derde kans geboden iets te leren. Fouten moeten gemaakt en gecorrigeerd kunnen worden. In het verlengde van het vorige punt, is het belangrijk dat er fouten gemaakt mogen worden zonder dat dit (negatieve) consequenties heeft. Er moet sprake zijn van goede feedback. Misschien het belangrijkste element is dat Groepswerk Werken in groepsverband wordt door veel jongeren gewaardeerd. Deze vorm van onderwijs leert jongeren veel over samenwerken en over hoe je bijvoorbeeld kritiek kunt geven en ontvangen. Voor veel jongeren drukt samenwerken in een groep echter tegelijkertijd op de wil om te excelleren. Social loafing is hierbij een belangrijk probleem. Uitblinken doen de meeste jongeren daarom liever individueel, omdat bij samenwerken hun individuele kwaliteiten en inzet vaak niet worden beloond. Jongeren die goed presteren vinden het wel prettig om met andere uitblinkers in een groep te zitten, zoals in een aparte honoursklas. In dat geval kan samenwerken ze juist wel motiveren om boven zichzelf uit te stijgen. anderen feedback geven, zodat de lerende zich bewust is van alle fouten die gemaakt zijn en hoe deze anders aangepakt kunnen worden. In het ideale geval wordt deze feedback door een ervaren coach gegeven. Samengevat is deliberate practice een vorm van oefening waarbij de lat steeds iets hoger wordt gelegd en waarbij zeer reflectief wordt omgegaan met de taak die dient te worden uitgevoerd. Het is een voortdurende confrontatie met de eigen beperkingen. Hoewel niet onomstreden, geeft de deliberate practice theory een interessante kijk op wat nodig is voor het bereiken van excellentie en op het belang van passende oefening. (Bron: Rikers, R. (2009) Talent bestaat niet! Rede aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op 27 februari 2009) Social Loafing Social loafing treedt op wanneer mensen in groepsverband werken. Bij social loafing leveren mensen minder individuele inspanning dan wanneer zij alleen werken. Social loafing wordt ook geassocieerd met het free rider effect en het daaruit voortvloeiende sucker effect. Bij het free rider effect profiteert iemand van de inspanningen van anderen zonder zelf een grote bijdrage te leveren. Met andere woorden: je lift mee op de inzet van je klasgenoten. Het sucker effect is het verschijnsel waarbij de bijdrage van groepsleden afneemt, op het moment dat zij zien dat andere groepsleden ook de kantjes er vanaf lopen. Zij worden als het ware meegezogen in de improductiviteit van zwartrijdende groepsleden. Deze effecten worden tegengegaan als iedereen in de groep een zinvolle taak heeft. Dit zorgt voor meer betrokkenheid. Als groepsleden zien dat zij een belangrijke rol vervullen, zetten ze zich meer in voor een goed eindresultaat. Belangrijk hierbij is dat iemand de vrijheid heeft om zijn eigen rol te kiezen, want het toewijzen van rollen leidt vaak tot klachten en frustratie. Door groepsleden de keuzevrijheid te geven neemt social loafing af en moedigt het leden aan om samen te werken als een team. (Bron: Ingham, A (1974). The Ringelmann effect: Studies of group size and group performance. Journal of Experimental Social Psychology.) 12 13

10 Een positief excellentieklimaat onder leeftijdsgenoten zorgt ervoor dat jongeren elkaar onderling stimuleren. Beloning en competitie stimuleert! Jongeren hebben behoefte aan erkenning en beloning van topprestaties. Ze voelen nu weinig prikkeling om hoge cijfers te halen, iedereen krijgt namelijk toch hetzelfde diploma. De meeste jongeren vinden het jammer dat er geen echte beloning gekoppeld wordt aan onderwijsprestaties, je haalt het of je haalt het niet. Het zichtbaar maken van kwaliteiten door competitie blijkt voor veel jongeren een stimulans om beter te presteren. Ze willen zich onderscheiden en de beste zijn. Competitie maakt inzichtelijk hoe goed je het doet ten opzichte van anderen. Jongeren willen zich meer inspannen om hogere cijfers te halen als ze duidelijk weten wat er tegenover staat. Loting motiveert Strenge selectie of loting zorgt voor een meer prestatiegerichte sfeer. Een toelatingsprocedure trekt vooral gemotiveerde jongeren die het echt willen en er hard voor willen werken. Dit zijn vaker jongeren met een duidelijk toekomstbeeld; ze weten wat ze willen en waar ze het voor doen. Het geeft jongeren het idee dat ze bijzonder en beter zijn dan anderen, omdat ze zijn toegelaten tot een bepaalde school of studie. Strengere selectie of loting zorgt er vaak ook voor dat jongeren meer worden gedwongen om bewust na te denken over wat ze willen. PEER- PRESSURE EN EEN EXCELLEN- TIEKLIMAAT Het verschilt ook echt per leeftijd. Op de middelbare school was je een nerd en nu is het cool als je goed presteert op school. Vroeger was je meer bezig met wat anderen van je dachten, dan is dat nog heel belangrijk. (Roos, 20 jaar, hbo) Een positief excellentieklimaat onder leeftijdsgenoten zorgt ervoor dat jongeren elkaar onderling stimuleren en (ook middels concurrentie) tot het hoogst haalbare niveau pushen. Dit geldt zowel voor binnen als buiten de schoolbanken. Jongeren zijn gevoelig voor groepsdruk en conformeren snel aan de heersende mening binnen een groep. Wanneer excellentie belangrijk is binnen de groep heeft dit een positief stimulerend effect. Maar wanneer excellentie juist not done is, raken jongeren door de groepswerking sneller gedemotiveerd. Excellentie kan ook een non-issue zijn onder leeftijdsgenoten. In dat geval wordt er onderling weinig over uitblinken en topprestaties gesproken en is de rol van leeftijdsgenoten klein. Jongeren krijgen geen bevestiging, maar ook geen afkeuring van hun peers en moeten hun motivatie ergens anders vandaan halen. Individuele verschillen De invloed van leeftijdsgenoten verschilt per individu. Sommigen laten zich sterk leiden door de heersende mening terwijl anderen de rol van leeftijdsgenoten minimaliseren en hun eigen doelen voorop stellen. Deze jongeren zijn vaak bewuster bezig met uitblinken. Uitblinkers in de omgeving Uitblinkende leeftijdsgenoten kunnen jongeren zowel motiveren als demotiveren. Sommige jongeren worden meegetrokken in een opwaartse leercurve wanneer ze worden omringd door uitblinkers, terwijl anderen juist gedemotiveerd raken. Ze hebben het idee het nooit beter te kunnen doen dan die ander en verliezen de motivatie om het te blijven proberen. Dit verschil in beleving is vooral te verklaren door individuele verschillen: de ene jongere is meer overtuigd van het eigen kunnen dan de ander. rol van Mijn ouders vinden het al goed genoeg dat ik studeer. Ook als ik een zes of zeven haal. Als ik een goed cijfer haal vinden ze dat natuurlijk nog beter, maar we hebben geen hele de ouders gesprekken over. Ze zijn gewoon trots op me en dat is het. (Romy, 19 jaar, hbo) Mijn ouders vinden het al goed genoeg dat ik studeer. Ook als ik een zes of zeven haal. Als ik een goed cijfer haal vinden ze dat natuurlijk nog beter, maar we hebben er geen hele gesprekken over. Ze zijn gewoon trots op me en dat is het. (Romy, 19 jaar, hbo) Ouders spelen een belangrijke al dan niet - stimulerende rol op het gebied van excellentie. Steun en bevestiging van ouders motiveert jongeren om door te gaan met wat ze doen. Om hun kinderen te motiveren moeten ouders interesse tonen, bevestiging geven en excellentie zo veel mogelijk faciliteren. Op dit moment zijn veel ouders hier echter niet bewust mee bezig. Ze willen wel dat hun kind zijn/haar best doet op school en een diploma haalt, maar het hoeft niet de beste van de klas te zijn. Ze willen vooral dat hun zonen en dochters kunnen doen waar ze gelukkig van worden. Wanneer ouders het niet eens zijn met de richting die hun kind op wil, kunnen ze vanuit hun machtspositie sturende keuzes maken en hun kind mogelijk afremmen. Ik wil dat mijn ouders mij aanmoedigen om hoge cijfers te halen percentage Oneens 16 Niet eens, niet oneens 34 Eens 50 Afkomst & cultuurverschillen Etnische afkomst kan de beleving van excellentie en met name de rol van ouders sterk beïnvloeden. Veel allochtone jongeren schrijven meer invloed toe aan hun ouders op het gebied van excellentie dan autochtone jongeren. In statusgerichte culturen is het belangrijk voor ouders om te kunnen laten zien dat hun zoon of dochter goed presteert. Jongeren uit dergelijke culturen voelen daarom vaak meer druk van thuis om goed te presteren op school. Deze sociale druk kan zowel een stimulerend als een afremmend effect hebben. Hoe hier mee wordt omgegaan verschilt per jongere. Sociaal-economische status De sociaal-economische status van gezinnen speelt ook een rol op het gebied van het stimuleren van excellentie. De ouders van jongeren met een lagere sociaal-economische status zijn vaker minder betrokken bij de prestaties van hun kinderen. Als ouders zich al met hun schoolprestaties bemoeien, is dat meestal om slechte prestaties te straffen. De positieve stimulans ontbreekt. Sociaaleconomische status en opleidingsniveau zijn veelal met elkaar verbonden, vandaar dat dit gebrek aan ouderlijke aandacht ook te herkennen is onder lager opgeleiden

11 H 3. HET EXCELLENTIE- MODEL DE zeven DIMENSIES VAN HET EXCELLENTIEMODEL Het Excellentiemodel verdeelt jongeren in vier Excellentie-types. In het kwalitatieve onderzoekstraject hebben we in 26 groepsgesprekken 120 jongeren gesproken over uitblinken. Vervolgens zijn de uitkomsten hiervan vertaald naar stellingen in het kwantitatieve onderzoeksdeel. Op stellingen als Ik wil later een uitdagende baan, In alles wat ik doe wil ik de beste zijn en Cijfers vind ik niet belangrijk, zolang ik mijn diploma maar haal gaven jongeren antwoord. De stellingen zijn onderverdeeld in zeven dimensies, zoals onder andere Intrinsieke prestatiemotivatie, Toekomstbewustzijn en Prestatieurgentie. In dit hoofdstuk bespreken we deze dimensies en introduceren we kort de Excellentie-types. De zeven dimensies zijn bepalend voor de houding van jongeren ten opzichte van excellentie. Elk Excellentie-type heeft een unieke combinatie van scores op onderstaande zeven dimensies. Een dimensie is gebaseerd op een cluster van waardestellingen, die onderling met elkaar samenhangen. Dit zijn de zeven dimensies: Intrinsieke prestatiemotivatie: In hoeverre is een jongere op zoek naar uitdaging en is hij/zij gemotiveerd om de beste te zijn/worden op een bepaald gebied? Prestatie-urgentie: In welke mate wil een jongere nú presteren om in de toekomst succesvol te kunnen zijn? Zesjescultuur: Hoe veel belang hecht een jongere aan het behalen van een hoog cijfer? Is hij/zij net zo tevreden met een zes als met een acht? Toekomstbewustzijn: Hoe duidelijk is het beeld dat een jongere van de toekomst heeft? Sociale afremming: In hoeverre wordt uitblinken afgekeurd door 16 de sociale omgeving van een jongere? Extrinsieke prestatiemotivatie: In hoeverre wil een jongere excelleren om een specifiek doel te bereiken zoals bijvoorbeeld beroemdheid, de beste zijn of veel geld verdienen? Onderwijsuitdaging: In welke mate wordt een jongere uitgedaagd tussen de schoolbanken? Alle jongeren die hebben meegedaan aan het onderzoek zijn uiteraard uniek. Als je kijkt naar hun houding ten opzichte van de zeven gemeten dimensies zie je daarom grote onderlinge verschillen, maar ook overeenkomsten. Deze overeenkomsten zijn de basis voor dit model. Op basis van hun scores op deze zeven dimensies zijn jongeren onderverdeeld in vier segmenten die intern zo veel mogelijk gelijkenis vertonen, maar onderling als segment zo veel mogelijk van elkaar verschillen. De jongeren binnen een segment denken globaal zo veel mogelijk hetzelfde over de zeven dimensies en hebben eenzelfde houding ten opzichte van excellentie. EXCELLENTIEMODEL intrinsieke prestatiemotivatie sociale afremming 17

12 DE VIER EXCELLENTIE- TYPES IN HET KORT De vier segmenten zijn (het percentage betreft de omvang van het segment onder Nederlandse jongeren van jaar): -1,00-0, ,50 1,00 Zelfbewuste Generalisten (39%) Zelfbewuste Generalisten zijn breed geïnteresseerd en intrinsiek gemotiveerd om het beste in zichzelf naar boven te halen. Ze hebben vaak een duidelijk beeld van wat ze kunnen en van wat ze later willen bereiken. Uitblinken heeft in de ogen van Zelfbewuste Generalisten vooral positieve kanten. Excellentie is voor deze groep een breed begrip, excelleren in het onderwijs is daarom niet altijd de meest voor de hand liggende keuze. -1,00-0, ,50 1,00 Gemaksgerichte Levensgenieters (34%) Gemaksgerichte Levensgenieters zijn tevreden met hun leven en maken zich niet druk over de toekomst. School en studie spelen geen belangrijke rol in hun leven. Ze zien geen noodzaak om hier in uit te blinken. Ze staan niet negatief tegenover excelleren en presteren, maar het is voor hen ook niet belangrijk. Met een zesje red je het ook en die goede baan komt vanzelf wel. Bruin = Intrinsieke prestatiemotivatie Rood = Prestatie-urgentie Paars = Zesjescultuur Blauw = Toekomstbewustzijn Grijs = Sociale afremming Geel = Extrinsieke prestatiemotivatie Groen= Onderwijsuitdaging 18 19

13 -1,00-0, ,50 1,00-1,00-0, ,50 1,00 Berustende Volgers (16%) Berustende Volgers houden van hun vertrouwde omgeving; ze treden niet graag buiten hun comfort zone. Zowel in hun vrije tijd als op school zijn ze niet op zoek naar uitdagingen. Ze hebben geen behoefte om uit te blinken en weten ook niet waarin ze zelf kunnen excelleren. Ze zijn bang voor de mogelijke negatieve gevolgen van excellentie, zoals kritiek, jaloezie en sociale druk om niet uit te blinken of op te vallen. 20 Statusgerichte Toekomstplanners (11%) Statusgerichte Toekomstplanners hebben een relatief duidelijk toekomstbeeld en willen nu goed presteren om later verzekerd te zijn van succes. Ze zijn competitief ingesteld en steken graag de handen uit de mouwen. Status is belangrijk, dus factoren als geld en aanzien stimuleren deze jongeren om extra hard te lopen. Bruin = Intrinsieke prestatiemotivatie Rood = Prestatie-urgentie Paars = Zesjescultuur Blauw = Toekomstbewustzijn Grijs = Sociale afremming Geel = Extrinsieke prestatiemotivatie Groen= Onderwijsuitdaging Opleidingsniveau Type Vmbo g/b/k/t mbo havo, vwo Hbo, wo totaal Zelfbewuste Generalisten 10,6% 17,8% 36,7% 34,9% 100% Gemaksgerichte Levensgenieters 19,9% 15,2% 26,8% 38% 100% Berustende Volgers 39,9% 25,6% 16,7% 17,7% 100% Statusgerichte Toekomstplanners 20,3% 30,1% 25,9% 23,8% 100% Leeftijd Type < 15 jaar jaar jaar Zelfbewuste Generalisten 26% 37% 37% Gemaksgerichte Levensgenieters 23% 40% 38% Berustende Volgers 40% 30% 30% Statusgerichte Toekomstplanners 31% 35% 34% geslacht Type Man Vrouw Zelfbewuste Generalisten 44% 56% Gemaksgerichte Levensgenieters 48% 52% Berustende Volgers 57% 43% Statusgerichte Toekomstplanners 59% 41% EXCELLEREN IN HET ONDERWIJS Het is interessant om te kijken naar een aantal demografische kenmerken van de vier groepen in het Excellentiemodel. Natuurlijk zijn jongeren van 12 tot 25 jaar enorm divers. De stellingen waren zo geformuleerd dat zowel een jongen van 13 op het vmbo als een meisje van 24 aan de universiteit ze kon beantwoorden. Wat excellentie is en wat het voor iemand betekent, verschilt per persoon en context. Wanneer we één Excellentie-type bekijken is het daarom belangrijk om ook oog te hebben voor (demografische) verschillen binnen die groep. Bij opleidingsniveau valt op dat weinig laag opgeleide jongeren binnen de groep Zelfbewuste Generalisten vallen. Dit is de groep die het hoogst scoort op intrinsieke prestatiemotivatie. Een derde van de laag opgeleide jongeren is te vinden in de groep van Berustende Volgers. Dit type heeft een relatief negatieve houding ten opzichte van excellentie in het onderwijs. Opvallend is dat de Gemaksgerichte Levensgenieters vaak te vinden zijn onder midden- en hoogopgeleide jongeren, terwijl excelleren in het onderwijs in deze groep een zeer kleine rol speelt. We zien interessante resultaten op het gebied van leeftijd. Binnen de groep Berustende Volgers zien we een oververtegenwoordiging van jongeren onder 15 jaar. Dit resultaat sluit aan bij het profiel van deze groep. Voor jongere jongeren is het belangrijker om bij de groep te horen dan voor oudere jongeren. Berustende Volgers zijn passiever en ontvankelijker voor groepsdruk. De andere drie Excellentie-types zijn meer gericht op hun 21 eigen leven of persoonlijke ontwikkeling en deze types zien we dan ook vaker terugkomen binnen de oudere leeftijdsgroepen. Wat betreft geslacht valt het op dat relatief veel mannen onder de Excellentie-types Berustende Volgers en Statusgerichte Toekomstplanners vallen. Dit zijn types waarvoor de mening van de sociale omgeving zwaar meetelt in hun houding ten opzichte van excellentie. Voor veel jongens speelt aanzien en erkenning van prestaties een belangrijke rol in hun houding ten opzichte van excellentie in het onderwijs. Terwijl veel meisjes liever hun eigen pad bepalen en zich laten leiden door hun eigen behoefte om wel of niet te excelleren in het onderwijs.

14 Demografische highlights per Excellentie-type Zelfbewuste Generalisten Meer meisjes (56%); vaker op vwo, minder vaak op vmbo; op het vmbo kiezen ze vaker het economieprofiel; ze hebben vaker vaders met een hoge opleiding. Gemaksgerichte Levensgenieters Ongeveer evenveel jongens als meisjes; minder vaak jaar; alle opleidingsniveaus evenredig vertegenwoordigd; volgen op het vmbo vaker een opleiding in (Bèta)Techniek. Berustende Volgers Meer jongens (57%) en vaker jaar; lager opgeleid; vaker een opleiding in een agrarische richting. Op havo/vwo wordt vaker voor het profiel Economie en Maatschappij gekozen. Statusgerichte Toekomstplanners Meer jongens (59%) en alle leeftijden evenredig vertegenwoordigd; ze zitten vaker op het mbo en op havo/vwo kiezen ze vaker voor het profiel Economie en Maatschappij

15 H 4. DE VIER EXCELLENTIE - TYPES In dit hoofdstuk ontmoeten we de vier groepen jongeren uit het Excellentiemodel: Wie zijn zij? Wat houdt hen bezig? Wat willen ze graag doen in de toekomst? Hoe kijken ze aan tegen excellentie? Maak uitgebreid kennis met de Zelfbewuste Generalist, de Gemaksgerichte Levensgenieter, de Berustende Volger en de Statusgerichte Toekomstplanner. 25

16 Zelfbewuste Generalisten Ik doe het voor mezelf, voor een goed gevoel. Dat je weet dat je het uiterste uit jezelf hebt gehaald. Ik doe het niet per se voor anderen. Ik vind het wel erg leuk als mensen zeggen: Wat goed van je!. (Josephine, 24 jaar, wo) Wie ben ik? Zelfbewuste Generalisten zijn gemotiveerd, ambitieus, breed geïnteresseerd en worden graag uitgedaagd. Ze hebben een sterke intrinsieke motivatie en willen, vergeleken met de andere Excellentie-types, meer leren, beter worden en uitblinken. Zelfbewuste Generalisten hebben een duidelijk beeld van wat ze later willen bereiken en durven daarover te dromen. Een uitdagende baan in de toekomst is voor deze groep een goede reden om nu uit te willen blinken. Hun brede interesse maakt het soms wel moeilijk om één activiteit te kiezen waar ze zich volledig op willen focussen. Een richting met economie, onderwijs, talen of iets creatiefs heeft de voorkeur. Wel zijn ze zich er van bewust dat ze nu moeten excelleren om hun kans op een droombaan later te vergroten. Wat doe ik? De Zelfbewuste Generalisten kom je vaker tegen op het vwo dan op het mbo. Meer dan de helft van deze groep is vrouw (56%). Veel Zelfbewuste Generalisten worden vanuit hun sociale omgeving gestimuleerd om goed hun best te doen op school. De thuissituatie van deze groep is vaak een goede voedingsbodem voor topprestaties en hun ouders zijn vaker hoog opgeleid dan in de andere groepen. Daarnaast hebben ze een duidelijk beeld van hun talenten en mogelijkheden. Zelfbewuste Generalisten hebben vertrouwen in hun eigen kunnen en functioneren goed in een sociale omgeving. Hoe denk ik over excellentie? Uitblinken is belangrijk om toekomstdromen te verwezenlijken. Hiervoor wil de Zelfbewuste Generalist hoge cijfers halen. Ze geloven in de maakbaarheid van het leven en succes. Discipline, zelfvertrouwen, doorzettingsvermogen en hard werken zijn volgens deze groep de belangrijkste drijfveren voor uitmuntende prestaties. Ze blinken graag uit in hun studie, sociale vaardigheden, presenteren, leren, ondernemen en samenwerken. Succesvolle zakenmensen, schrijvers, journalisten, topsporters en wetenschappers vindt de Zelfbewuste Generalist inspirerend. 27

17 STIJN, 21 JAAR, UNIVERSITEIT: Bewondering Hoe maak je van mij een uitblinker? Een omgeving van mensen die graag willen presteren stimuleert de Zelfbewuste Generalist om zelf hard te werken. Als ze iets leuk vinden gaan ze er ook helemaal voor. Zelfbewuste Generalisten zijn gevoelig voor positieve aandacht en bevestiging vanuit de De toekomst sociale omgeving. Ook een enthousiaste en goede docent stimuleert. Een valkuil voor deze groep is hun brede interesse. Ze willen alles kunnen en overal in uitblinken. Het onderwijs is niet altijd het meest voor de hand liggende gebied om in te excelleren. Buitenschoolse activiteiten en hobby s krijgen vaak de voorkeur. Daarom is het belangrijk om de mogelijkheden en voordelen van uitblinken op school of in de studie te benadrukken. Excellentie in het onderwijs moet zichtbaar zijn. Daarnaast hebben Zelfbewuste Generalisten met name sturing nodig bij het bepa- len van een carrièrepad en hun persoonlijke ontwikkeling. 28 BACHELOR BESTUURSKUNDE Wie ik wel bewonder is Matthijs van Nieuwkerk. Hij is goed in wat hij doet. Dat komt door zijn levenservaring en journalistieke verleden. Hij kan heel snel doorvragen en iemand op subtiele manier afkappen. Ik was bij zijn show en merkte dat hij heel gastvrij en sympathiek is. Het belangrijkste is dat ik mijn studie goed afrond, zodat ik daarna carrière kan maken. Ik wil politicus worden, wetten maken. We leren nu hoe we het bedrijfsleven daarbij moeten betrekken en dat lijkt mij echt een uitdaging. Een beetje filosofie erbij vind ik trouwens ook fantastisch, dat geeft het wat meer diepgang. Ik vind de universiteit in Groningen heel goed. Ze bieden bijvoorbeeld extraatjes zoals een beurs voor reizen naar het buitenland. Ik vind het goed dat studenten gestimuleerd worden. Tijdens mijn studie heb ik al bij drie bedrijven stage gelopen, dat is heel inspirerend. Als je eenmaal een ingang hebt gevonden, wordt het straks toch makkelijker. Ouder worden Op de middelbare school is iedereen nog min of meer gelijk. Ik had niet het idee dat mensen daar heel erg uitblonken. Niemand was een held of zo. Nu is iedereen zich echt aan het ontwikkelen en gaat ieder een eigen kant op. Ik praat er nu ook over met vrienden, hoe je denkt over bepaalde dingen, over de toekomst. Ik denk altijd dat je sociale leven en succes op andere gebieden met elkaar samenhangen. ELINE, 17 JAAR, VWO: NATUUR & TECHNIEK Laat het niet zomaar liggen Wibi Soerjadi is mijn held. Ondanks dat hij gehoorproblemen had, zet hij toch door. Hij volgt zijn intuïtie en zijn hart. Pianospelen is mijn grote hobby, maar ik houd ook van dansen en fotografie. Wat ik over tien jaar doe weet ik nog niet. Ik ben nu bezig met daar achter te komen, er zijn zoveel interessante dingen. Ik moet nu onderzoeken wat het beste bij me past. Om alle mogelijkheden open te houden heb ik voor N&T gekozen en probeer ik zo hoog mogelijk te scoren. Complimenten Mijn ouders steunen me altijd in wat ik doe en wat ik leuk vind. Ze vinden het belangrijk dat ik het naar mijn zin heb. Ik denk dat ze 29 Mijn ouders steunen me altijd in wat ik doe en wat ik leuk vind. Ze vinden het belangrijk dat ik het naar mijn zin heb. een behoorlijk grote rol spelen in mijn uitblinken. Als ik iets goed heb afgerond, dan geven ze me een compliment. Dat stimuleert me om door te gaan. Ik denk dat leeftijdsgenoten ook een grote rol spelen. Die brengen je bijvoorbeeld weer in contact met andere interessante mensen. Iedereen heeft connecties. Vrienden dagen je natuurlijk ook uit. Ze zijn kritisch en zeggen: Gaat dat je lukken? Laat maar eens zien! De hele wereld over Mijn zusje motiveert mij het meest om uit te blinken. Net als haar wil ik na het vwo in een weeshuis in Brazilië werken. Ze heeft de hele wereld over gereisd, ze is nu net terug van een dovenproject in Tanzania en studeert in Utrecht. Het motiveert me als ik dat zie. Ze ziet net als ik oplossingen in plaats van problemen.

18 Gemaksgerichte Levensgenieters Ik ben wel goed in voetbal. Maar ik doe het meer omdat ik het leuk vind, niet omdat ik de beste wil zijn. Zou er ook echt niet superhard voor willen trainen. Ik wil ook leuke dingen kunnen doen met mijn vrienden, dat vind ik veel belangrijker dan de top. (Veerle, 17 jaar, havo) Wie ben ik? Gemaksgerichte Levensgenieters leven in het hier en nu. Ze leven met de dag en maken zich niet zo druk over de toekomst. Van de Nederlandse jongeren valt 34 procent in deze groep met evenveel jongens als meisjes. Een duidelijk doel heeft de Gemaksgerichte Levensgenieter niet en dit vindt hij niet zo belangrijk. De jongeren willen vooral dat hun leven op dit moment leuk is. Ze zijn snel tevreden en kunnen weinig dingen noemen waar ze echt veel moeite voor willen doen. Een duidelijk toekomstperspectief hebben ze niet. Ze weten (nog) niet welk vakgebied voor hen interessant is en wat voor baan ze later willen. Wat doe ik? Gemaksgerichte Levensgenieters hebben een afwachtende levenshouding en laten het leven rustig over zich heen komen. Deze jongeren zijn te vinden op alle opleidingsniveaus en zijn vaak wat ouder. Gemaksgerichte Levensgenieters zijn niet zo sportief en ondernemend. Ze omschrijven zichzelf eerder als lui dan als actief. Voor Gemaksgerichte Levensgenieters is de sociale omgeving erg belangrijk. Ze spenderen van alle groepen de meeste tijd met vrienden en leeftijdsgenoten. Hobby s of andere activiteiten mogen absoluut niet botsen met hun sociale leven. Ook (toekomstig) werk moet een sociaal aspect hebben: ze willen later graag met mensen werken. Hoe denk ik over excellentie? Excellentie speelt een marginale rol in het leven van Gemaksgerichte Levensgenieters. Het is voor hen onduidelijk wat het voordeel van uitblinken is en ze tonen weinig inzet om zelf te excelleren. Ze leggen de lat niet hoog voor zichzelf en zijn vaak net zo tevreden met een zesje als met een acht. Gemaksgerichte Levensgenieters hebben weinig behoefte om uitgedaagd te worden tijdens de les of op de werkvloer. Ze hechten weinig belang aan hun opleiding en tonen weinig ambitie. 31