DE HERBESTEMMING VAN MILITAIRE DOMEINEN IN DE PROVINCIE ANTWERPEN

Transcriptie

1 ADVIES OP EIGEN INITIATIEF VAN DE PROVINCIALE MINA-RAAD over DE HERBESTEMMING VAN MILITAIRE DOMEINEN IN DE PROVINCIE ANTWERPEN Goedgekeurd tijdens de plenaire zitting van 16 februari G30O4PNB7I.DOC 1

2 1. Inleiding In de provincie Antwerpen zijn tal van militaire domeinen gelegen. Een aantal daarvan is nog steeds in gebruik door het ministerie van defensie. Een aantal anderen werden door het ministerie van defensie overgedragen aan de registratie met het oog op vervreemding. Deze domeinen kunnen pas vervreemd worden nadat er eerst een bestemmingswijziging is gebeurd van militair domein naar een andere bestemming ten einde speculatie te vermijden. Voor sommige ex-militaire domeinen zijn in het verleden reeds bestemmingswijzigingen gebeurd (via BPA of gewestplanwijziging), een aantal andere domeinen moeten nog herbestemd worden. Veel van die militaire domeinen hebben een hoge actuele natuurwaarde en/of een hoge potentiële natuurwaarde. Sommige terreinen blijven in militair gebruik, andere zijn tijdelijk nog in militair gebruik en nog andere worden momenteel niet gebruikt. De Provinciale MINA-Raad heeft in dit advies een categorisering van alle militaire domeinen binnen de provincie opgesteld en doet concrete voorstellen voor de aanpak van de herbestemming van een (beperkt) aantal ervan waarvan de bevoegdheid voor de herbestemming bij de provincie ligt, of waarvan de provincie dient te adviseren aan het Vlaams gewest bij een eventuele herbestemming. 2. Onderzoek naar de verschillende militaire domeinen in de provincie 2.1 Situering militaire domeinen Volgens de actuele bestemmingsplannen 1 Antwerpen militair domein: zijn volgende gebieden in de provincie 1. Arendonk: oud Engels kamp, tegen de Nederlands grens gelegen, opp. 97,0 ha 2. Berlaar en Lier: oud Engels kamp, opp. 44,1 ha 3. Brasschaat, Brecht en Wuustwezel: Groot Schietveld, opp ,5 ha 4. Brasschaat en Kapellen: Klein Schietveld, Fort Brasschaat, militaire spoorlijn, Fort Kapellen, militair vliegveld, omgeving Anti-tankgracht, opp. 836,2 ha 5. Geel: domein Kievermont en militaire spoorlijn, opp. 75,8 ha 6. Grobbendonk en Herentals: militair terrein langsheen het Albertkanaal, opp. 278,7 ha 7. Herentals: kazerne, opp. 6,8 ha 8. Herentals en Westerlo: kamp A, opp. 48,0 ha 9. Kasterlee en Turnhout, militair domein Tielen, opp. 519,1 ha 1 - Gewestplan Antwerpen (KB 3/10/1979, gewijzigd bij KB van 5/11/1985 en 25/11/1987 en bij BVR van 11/10/1989, 30/05/1990, 1/04/1993, 28/07/1995, 26/03/1996, 23/05/1996, 27/10/1998, 28/10/1998, 7/07/2000 en 15/06/2001); - Gewestplan Mechelen (KB 5/08/1976, gewijzigd bij BVR van 24/07/1991, 6/05/1997, 2/02/1999 en 30/03/2001); - Gewestplan Turnhout (KB 30/09/1997, gewijzigd bij KB van 26/05/1988 en bij BVR van 12/07/1989, 9/10/1991, 31/07/1992, 16/12/1992, 22/07/1993, 29/09/1994, 9/11/1994, 14/12/1994, 22/12/1994, 28/07/1995, 19/09/1995, 23/05/1996, 24/07/1996, 28/10/1998 en 29/10/1999); - Gewestplan Herentals-Mol (KB van 28/07/1978, gewijzigd bij KB van 5/11/1985 en 27/11/1985 en bij BVR van 7/02/1990, 10/10/1995 en 24/07/1996). 1G30O4PNB7I.DOC 2

3 10. Kontich: kazerne, opp. 2,5 ha 11. Lier: kazerne (nabij N14), opp. 2,4 ha 12. Lier: oefenterrein (nabij R15), opp. 6,2 ha 13. Lier; officiersschool (centrum), opp. 2,3 ha 14. Malle en Zoersel: Nato-vliegveld en omgeving: 212, 8 ha 15. Mechelen: kazerne, opp. 2,5 ha 16. Mechelen: oefenterrein Walem, opp. 4,9 ha 17. Olen: terrein naast N13, opp. 5,6 ha 18. Puurs: Fort Liezele, opp. 10,5 ha 19. Ranst: Fort Broechem: opp. 10,9 ha 20. Ranst: kazerne St.-Jozef: opp. 17,3 ha 21. Ravels: Vliegveld Weelde, opp. 325,8 ha 22. Schoten: Fort Schoten en pompstation Nato-pijpleiding, opp. 27,1 ha 23. Sint-Katelijne-Waver: oefenterrein naast de spoorlijn Mechelen-Antwerpen, opp. 25,8 ha 24. Wommelgem: terrein naast N16, opp. 2,2 ha 25. Zwijndrecht: kazerne genie, opp. 24,2 ha 26. Zwijndrecht: omgeving Burchtse Weel, opp. 4,0 ha De totale oppervlakte militair domein in de provincie bedraagt bijgevolg 4.164,2 ha of 1,45% van de provincie. De gemiddelde oppervlakte van deze domeinen is 160,2 ha. 2.2 Gewenste Natuur- en Bosstructuur Van de 26 hierboven genoemde terreinen zijn er een groot aantal opgenomen in de Gewenste Natuur- en Bosstructuur. De Gewenste Natuur- en Bosstructuur (afgekort GBNS) is de sectorvisie van Natuur en Bosbouw op de afbakening van de natuurlijke en agrarische structuur op Vlaams niveau. Het merendeel van deze gebieden zal op termijn (tegen 2007) afgebakend worden als GEN (Grote Eenheid Natuur), GENO (Grote Eenheid Natuur in Ontwikkeling) of Natuurverwevingsgebied. Een beperkt deel van die afbakening is al gebeurt, maar tot op heden is geen enkel militair domein mee opgenomen in de afbakening. Volgende gebieden zijn opgenomen in de GNBS: 1. Arendonk: oud Engels kamp, tegen de Nederlands grens gelegen, opp. 89,8 ha 2. Brasschaat, Brecht en Wuustwezel: Groot Schietveld, opp ,0 ha 3. Brasschaat en Kapellen: Klein Schietveld, Fort Brasschaat, militaire spoorlijn, Fort Kapellen, militair vliegveld, omgeving Anti-tankgracht, opp. 752,5 ha 4. Grobbendonk en Herentals: militair terrein langsheen het Albertkanaal, opp. 229,6 ha 5. Kasterlee en Turnhout, militair domein Tielen, opp. 495,9 ha 6. Malle en Zoersel: Nato-vliegveld en omgeving: 212, 8 ha 7. Puurs: Fort Liezele, opp. 14,9 ha 8. Ranst: Fort Broechem: opp. 9,4 ha 9. Ravels: Vliegveld Weelde, opp. 324,3 ha 10. Schoten: Fort Schoten en pompstation Nato-pijpleiding, opp. 27,1 ha 11. Zwijndrecht: omgeving Burchtse Weel, opp. 3,8 ha De totale oppervlakte van deze gebieden is 3.705,1ha of 1,29% van de provincie met een gemiddelde oppervlakte van 336,8 ha. De algemene verwachting is dat de meeste (grote) militaire domeinen binnen de GBNS integraal zullen opgenomen worden als Natuurverwevingsgebied tijdens de afbakeningsproces. In de meeste militaire domeinen is geen actieve landbouw aanwezig waardoor het spanningsveld natuur/landbouw bij het afbakeningsproces voor deze gebieden geen probleem vormt. Anderzijds is het voor een aantal van deze gebieden wel 1G30O4PNB7I.DOC 3

4 duidelijk dat de militaire activiteiten (als oefenterrein of schietveld) wel bestendigd zullen blijven. Een beperkt aantal van deze gebieden wordt door de militaire overheid als te vervreemden beschouwd (o.m. het oude Engels kamp te Arendonk) en kan eventueel ook opgenomen worden GEN of GENO. Bij het vervreemden van het oude Engels kamp te Arendonk blijkt de afbraak van de oude munitiebunkers een probleem. De PMiNa-raad wil erop wijzen dat de bunkers op het terrein ook kunnen worden ingericht als winterverblijven voor vleermuizen (en ongewervelden). De provinciale Mina-raad dringt er op aan dat het provinciebestuur actief participeert aan het gewestelijk afbakeningsproces en pleit er voor om de afbakening van de militaire domeinen in GEN, GENO of Natuurverwevingsgebied gunstig te adviseren. 2.3 Provinciale taakstelling Voor de militaire domeinen die niet zijn opgenomen in de gewenste natuur- en bosstructuur en die nu of in de toekomst geen militair gebruik meer kennen, is het aangewezen dat het provinciebestuur de herbestemming op zich neemt. Een aantal van die gebieden is gelegen binnen de taakstelling van de provincie zoals bepaald in het RSV (de kleinstedelijke gebieden en natuurverbindingsgebieden). Het gaat om een totale opp. van 257,2 ha (0,1% van de provincie) in volgende gebieden: 1. Berlaar en Lier: oud Engels kamp, opp. 44,1 ha 2. Geel: domein Kievermont en militaire spoorlijn, opp. 75,8 ha 3. Herentals: kazerne, opp. 6,8 ha 4. Herentals en Westerlo: kamp A, opp. 48,0 ha 5. Mechelen: kazerne, opp. 2,5 ha 6. Mechelen: oefenterrein Walem, opp. 4,9 ha 7. Olen: terrein naast N13, opp. 5,6 ha 8. Ranst: kazerne St.-Jozef: opp. 17,3 ha 9. Sint-Katelijne-Waver: oefenterrein naast de spoorlijn Mechelen-Antwerpen, opp. 25,8 ha 10. Wommelgem: terrein naast N16, opp. 2,2 ha 11. Zwijndrecht: kazerne genie, opp. 24,2 ha De gemiddelde oppervlakte van deze domeinen bedraagt 23,4 ha. Navraag bij de militaire overheid leert dat van deze terreinen er slechts 3 in aanmerking komen voor vervreemding. De overige zullen in gebruik blijven als militair domein en behoeven bijgevolg geen herbestemming. Het gaat om : 1. Geel: domein Kievermont en militaire spoorlijn, opp. 75,8 ha 2. Herentals en Westerlo: kamp A, opp. 48,0 ha 3. Sint-Katelijne-Waver: oefenterrein naast de spoorlijn Mechelen-Antwerpen, opp. 25,8 ha De Provinciale Mina-raad geeft hierna voor elk van deze drie gebieden een visie op de noodzakelijke herbestemming en flankerende maatregelen en verzoekt de bestendige deputatie deze visie te vertalen in Provinciale Ruimtelijke Uitvoeringsplannen via het afbakenen van natuurverbindingsgebieden en ecologische infrastructuur van bovenlokaal belang, het kleinstedelijke gebied Geel of via de adviesprocedures in het gewestelijke planningsproces voor het regionaal stedelijk gebied Mechelen. 1G30O4PNB7I.DOC 4

5 3. Advies per gebied De provinciale Mina-raad heeft de drie gebieden na toelating van de militaire overheid bezocht op 13 juli 2004 waardoor het mogelijk werd de situatie in situ te beoordelen. 3.1 Geel: domein Kievermont en militaire spoorlijn A. Situering en beschrijving gebied Het domein Kievermont is gelegen langs de N118 Geel-Retie, excentrisch van het stadscentrum van Geel (zie kaart in bijlage). Dit deel van de N118 is niet geselecteerd als secundaire weg in het RSPA. De N118 is een steenweg van 2 x 1 rijvak met beperkte ontsluitingscapaciteit. Het militair domein is via een spoorweg (waarvan de bestemming ook militair domein is) verbonden met het station van Geel. Het domein sluit nauw aan bij een complex van natuurgebieden, waaronder beschermd landschap de Reivennen, het Selguis en de vallei van de Molse Nete. Het militair domein bestaat hoofdzakelijk uit schraal grasland, een rasterpatroon van betonwegen en is ontsloten door de spoorweg en de N118. Langsheen de betonwegen staan vooral aan de voorzijde (tegen de N118) tal van gebouwen en open loodsen (metaalstructuur met betonplaten muren). De structurele kwaliteit van deze loodsen is vaak erbarmelijk waardoor hergebruik niet evident is. Het terrein werd door de militaire overheid vroeger gebruikt als stockage- en onderhoudswerkplaats voor diverse zwaar rollend materieel zoals vrachtwagens, jeeps, tanks. Daarbij gebeurden ongecontroleerde lozingen van afvalstoffen (o.m. olieën, brandstoffen en batterijzuren). Vooral in het achterste gedeelte van het terrein zijn duidelijk vervuilde terreinen waar te nemen waar geen of zeer weinig vegetatie voorkomt. De rest van het terrein bestaat uit schraal grasland en heide dat door gebrek aan beheer zeer sterk evolueert naar struweelvorming en zelfs verbossing. B. Bodemverontreiniging Volgens OVAM is er een oriënterend bodemonderzoek gebeurd in 2001, maar werd dat pas voor registratie ingestuurd bij OVAM in Recent zouden de resultaten nog geactualiseerd zijn, maar dit onderzoek is nog niet conform verklaard. De inhoud van dit onderzoek is bijgevolg nog niet vrijgegeven. C. Gemeentelijke en sectorale visies De gemeente Geel deed bij de opmaak van haar ruimtelijk structuurplan een voorstel voor de aanleg van een KMO-zone, maar dat voorstel werd afgewezen door het Vlaams gewest omdat de ontsluiting via de N118 onvoldoende gegarandeerd is. De gemeente Geel is voorstander voor het sluiten van de ring, maar dit is vanwege het enorme protest niet haalbaar. De ontsluiting via de vallei van de Molse Nete en het Selguis is door het waardevolle karakter niet aangewezen. De PMiNa-Raad verzet zich principieel tegen het sluiten van de ring. UNIZO heeft een gemengd voorstel ingediend met KMO-zone, recreatie, sociale woningbouw en natuur. Dit kan interessant zijn vanwege de ligging die aansluit bij het stadscentrum. 1G30O4PNB7I.DOC 5

6 Voor een KMO-zone is de nabijheid van de spoorweg mogelijk een voordeel, alhoewel kleine bedrijven dit minder zullen benutten (ev. lokaal bedrijventerrein: afzet binnen straal van 50 km). Als er bedrijven komen, is het aangewezen dat ze weinig vervoersgenererend zijn (niet te veel vervoershinder langs de weg). Het creëren van bijkomende sport- en recreatiemogelijkheden is voor Geel wenselijk. Of de herbestemming naar recreatie en wonen haalbaar is, zal ook afhangen van de bodemvervuiling. De normen voor recreatie, wonen en natuur liggen veel hoger dan voor een bedrijventerrein. Het oriënterend bodemonderzoek bij verkoop zal hierover uitsluitsel geven. De graslanden en heide hebben een hoge potentiële waarde en zouden mits aangepast beheer ontwikkeld kunnen worden tot heischraal grasland (blauwgrasland niet mogelijk, daarvoor is kwel noodzakelijk). D. Advies Provinciale Mina-raad De Provinciale Mina-raad is van mening dat de provincie de mogelijkheden voor een herbestemming van het domein Kievermont moet meenemen in de afbakening van het kleinstedelijk gebied Geel. Het deel van het terrein gelegen aan de N118 komt mogelijk in aanmerking voor de invulling van de taakstelling stedelijk woongebied (voor sociale woningbouw), recreatief knooppunt (bv voor overdekte sportterreinen) en/of regionaal bedrijventerrein op voorwaarde dat er geen verkeersgenerende bedrijven worden aangetrokken. Het achterliggende deel, minstens 2/3 de van de oppervlakte, komt in aanmerking voor stadsbos of stedelijk groengebied met recreatief medegebruik. De militaire spoorlijn kan, gelet op de beperkte meerwaarde voor de ontwikkeling van een bedrijventerrein op de site, best omgevormd wordt tot een veilige en groene fietsroute die vanuit het centrum van Geel (via de N118) de verbinding kan realiseren. De stroken langsheen dit fietspad kan dan als natuurverbindinsgebied, met een aangepast beheer, bestemd worden. Voor het deel dat de bestemming parkbos of stedelijk groengebied krijgt, dient een gedetailleerde beheersvisie en visie rond zacht recreatief medegebruik (wandelen en fietsen) uitgewerkt te worden. 3.2 Herentals-Westerlo: Kamp A A. Situering en beschrijving gebied Kamp A is gelegen op de grens van Herentals en Westerlo, ten zuiden van de dorpskern van Olen en nabij het provinciaal domein Kamp C (waarvan de bestemming militair domein met de gewestplanwijziging van 24 juli 1996 gewijzigd werd in gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en openbare nutsvoorzieningen, woongebied en natuurgebied ) (zie kaart in bijlage). Het terrein omvat een oude basis van het Britse leger. Destijds werd door het Brits leger op het terrein een Military Golf Court aangelegd die gebruikt kon worden door de Britse officieren. Na de vertrek van het Brits leger werd het golfterrein, hoewel het zonevreemd gelegen is, overgenomen door een private golfclub Olense Golfclub die het gebied verder ontwikkelde en het aantal holes uitbreidde (zonevreemd). 1G30O4PNB7I.DOC 6

7 Het terrein zelf omvat een aantal oude Britse militaire loodsen, waarvan de structurele kwaliteit veel beter is dan die van de basis Kievermont in Geel (en dus quasi onmiddellijk een andere functie kunnen krijgen), een aantal betonwegen, een golfterrein (met de nodige greens, fairways en roughs), een oefenveld voor de afslag, een clubhuis (cafetaria) en een aantal bossen (hoofdzakelijk dennen, een paar delen zijn gemengd naald/loofbos) gelegen tussen de holes en de militaire loodsen. Het gebied is bijzonder belangrijk voor de talloze padden die zich komen voortplanten in de aanwezige waterbassins. Het gebied is op wandelafstand (400 m) gelegen van kamp C, sluit naadloos aan op de bosgebieden rond Kamp C maar is momenteel niet toegankelijk (behalve voor de leden van de golfclub). B. Sectorale visies De Olense golfclub is vragende partij om het golfterrein uit te breiden met bijkomende holes en drive ranges. In de golfnota van de Vlaamse regering wordt de taakstelling over het behoud, de mogelijke uitbreiding en de eventuele herbestemming naar golfterrein toegewezen aan het Vlaams gewest. Dit zal verder gebeuren in samenspraak met de afbakening van het Economisch Netwerk Albertkanaal (ENA). C. Advies Provinciale Mina-raad De Provinciale Mina-Raad adviseert dat het provinciebestuur bij de afbakening van het ENA aan het Vlaams gewest duidelijk maakt dat de uitbreiding van het bestaande golfterrein ongewenst is. Een herbestemming en regularisatie van het bestaande golfterrein is wel bespreekbaar op voorwaarde dat enerzijds het terrein opengesteld wordt voor andere vormen van zachte recreatie (wandelen en fietsen), zodat de verbinding tussen Kamp C en de er bij horende bossen in dit domein mogelijk wordt, en voor het gebruik van de bestaande loodsen voor andere vormen van recreatie (bv. overdekte en openlucht sportterreinen, klimmuren, ) voor zover de bestaande bossen en de waterbassins behouden blijven. Het beheer van de bossen dient bij voorkeur natuurgericht te zijn. De waterbekkens dienen voor amfibieën optimaal ingericht te worden. Het gebruik van pesticiden en meststoffen op het golfterrein zou beperkt moeten worden. 1G30O4PNB7I.DOC 7

8 3.3 Sint-Katelijne-Waver: oefenterrein naast de spoorlijn Mechelen-Antwerpen A. Situering en beschrijving gebied Dit gebied maakt deel uit van een groter boscomplex dat doorsneden wordt door de spoorwegen 25 en 27 A (Antwerpen Brussel) ter hoogte van een aantal ongelijkse kruisingen en wissels van die spoorlijnen (zie kaart in bijlage). Het terrein is verlaten door de militairen en heeft geen afsluiting. Het sluit aan bij een woonwijk (waardoor het nu reeds een feitelijke functie krijgt als wandelgebied). Door het ontbreken van duidelijkheid rond eigendom (niet heel het gebied is eigendom van de militairen, sommige stukken zijn eigendom van de NMBS) en het ontbreken van een beheer (zowel naar natuurbehoud als naar openstelling toe) geeft het een onafgewerkte indruk. Aan de rand wordt veel sluikstort en zwerfvuil achtergelaten. De gemeente kan hier niet tegen optreden omdat het geen openbaar domein is. B. Gemeentelijke en sectorale visies Het gebied sluit aan bij de grens van het regionaal stedelijk gebied Mechelen. Daarom is het de taakstelling van het Vlaams gewest om hierover uitspraken te doen. Binnen de discussie van de afbakening van het regionaal stedelijk gebied Mechelen (waar het gebied zowel binnen als buiten kan vallen) worden er claims gelegd op het gebied om het te ontwikkelen als nieuwe woonzone, regionaal bedrijventerrein en stadsbos (toegankelijke stadsnatuur). De bevoegdheid voor herbestemming ligt ofwel bij het Vlaams gewest (als uit het afbakeningsproces gebleken is dat het binnen het regionaal stedelijk gebied is gelegen) of de provincie (als het gebied wordt aangeduid als natuurverbindingsgebied buiten het regionaal stedelijk gebied) of bij de gemeente (als lokaal groengebied). In het afbakeningsvoorstel is de omgeving nabij de spoorlijn, de R6 en het kasteel van Kauwendaal aangeduid als groene vinger. Bij het afronden van het afbakeningsproces was nog niet duidelijk of dit gebied ook in aanmerking kwam voor de locatie van een stadsbos. Een onderzoek daartoe werd daarom door AMINAL opgestart. Hieruit bleek dat die omgeving inderdaad potenties heeft voor de inrichting van een stadsbos. Dit sluit ook aan op de opties van de gemeentelijke structuurplannen van Mechelen en Sint-Katelijne- Waver. Het gebied is in het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan van Mechelen aangeduid als groene vinger (bindende bepaling nr. 9). In het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan van Sint-Katelijne-Waver wordt het aangeduid als randstedelijk groengebied en groengebied met recreatieve functie (bindende bepaling nr ). De gedeelten gelegen binnen de initiëel voorgestelde grenslijn van de afbakening van het regionaal stedelijk gebied Mechelen zijn grotendeels reeds bestemd als bos. Enkel het militaire domein nog niet. Het domein is thans niet meer in gebruik door de Belgische Krijgsmacht. Deze heeft de intentie het gebied te verkopen (desaffecteren). Een herbestemming naar bos in functie van de aanleg van een stadsbos is bijgevolg mogelijk. Momenteel wordt een studie uitgevoerd om een inrichtingsplan voor het stadsbos uit te werken 2. 2 Mens en Ruimte i.s.m. Vereniging Bos in Vlaanderen, Inrichtingsplan stadsbos Kauwendael, in opdracht van AMINAL- afdeling Bos en Groen. 1G30O4PNB7I.DOC 8

9 spoorlijn * M Legende: schetsmatige aanduiding grenslijn onderzoeksgebied inrichting stadsbos...m... gedesaffecteerd militair domein * kasteel * R6 Achtergrond: digitale orthofoto's, opname Bron: OC GIS Vlaanderen Figuur 4: Situering onderzoeksgebied inrichtingsstudie stadsbos C. Advies Provinciale Mina-raad De Provinciale Mina-Raad adviseert dat het provinciebestuur bij het overleg rond de afbakening van regionaal stedelijk gebied Mechelen bij het Vlaams gewest aandringt om het gehele militaire domein te herbestemmen naar hetzij stadsbos hetzij stedelijk groengebied waarin natuur, bos en zacht recreatief medegebruik de nevengeschikte functies worden. Om het volledige militaire domein op te nemen en te herbestemming binnen het regionaal stedelijk gebied dient de initiëel voorgestelde grenslijn aangepast te worden zodat ook het deel van het militair domein ten noorden van de R6 opgenomen is in het stedelijk gebied. De aankoop, de inrichting en het beheer van het gebied kan dan toegewezen worden aan AMINAL afdeling Bos en Groen. 1G30O4PNB7I.DOC 9