Toetsbeleid faculteit Industrial Engineering & Innovation Sciences. 9/10/2013 TU/e

Transcriptie

1 Toetsbeleid faculteit Industrial Engineering & Innovation Sciences 9/10/2013 TU/e

2 1. Onderwerp : Toetsbeleid faculteit IE&IS 2. Opgesteld door: Lilian Halsema 3. Besproken met/vastgesteld door: Versie 1: gereed Op mail gestuurd met vraag om commentaar: - Gerard van de Watering/Henk Swagten (project toetsbeleid): commentaar - EC IS: schriftelijk commentaar - EC IE: commentaar op versie 1 - Onderwijsinstituut: onderwijsadministratie, adjunct OD s, kwaliteitszorgmedewerker: begin september 2013 commentaar van Ted, Mirjam, Simone Ter kennisgeving aan: - Rector, Nicole Ummelen en Lex Lemmens ( ) - Voorzitters en secretarissen van Examencommissies TU/e (begin september 2013, via Trijntje Kraak, Esther de Brouwer) Versie 2: gereed op Op mail gestuurd met vraag om commentaar: - Gerard van de Watering en Henk Swagten - EC IS - EC IE - GP directeuren IE en IS Finale versie: gereed op Vastgesteld door FB IE&IS: 3. Eerdere relevante stukken en besluiten: Contourennota TU/e toetsbeleid, met name de bijlage die door het CvB is vastgesteld: Format facultair toetsbeleid. 2

3 Inhoudsopgave INLEIDING 4 1. VISIE OP ONDERWIJS EN TOETSING Visie op onderwijs faculteit IE&IS Visie op toetsing faculteit IE&IS 7 2. BORGING VAN DE KWALITEIT VAN TOETSEN Toetsplan Procedures het opstellen, afnemen, beoordelen van toetsen Meten van resultaten: instrumenten om kwaliteit van toetsing te meten Anti-plagiaatbeleid Verantwoordelijkheden examencommissie en decaan BORGING VAN HET EINDNIVEAU VAN DE STUDENTEN Niveau van BSc en MSc theses Kwaliteitsborging BSc en MSc theses Betrokkenheid stakeholders 19 BIJLAGE 1: PLAGIAATBELEID FACULTEIT IE&IS 20 BIJLAGE 2: PROFIEL VOORZITTER, VICE VOORZITTER EN LEDEN EXAMENCOMMISSIE (MEI 2013) 24 BIJLAGE 3: KWALITEITSBORGING BSC THESES 26 BIJLAGE 4: KWALITEITSBORGING MSC THESES 28 3

4 Inleiding De faculteit Industrial Engineering & Innovation Sciences (IE&IS) omvat een aantal opleidingen en twee Examencommissies. Onderstaand schema geeft een overzicht van de onderwijsprogramma s in de faculteit en de verantwoordelijke Examencommissies. CROHO opleidingen Bachelor College Graduate Program Examencommissie BSc Technische Bedrijfskunde Major Technische EC IE (TBdk) Bedrijfskunde (TBdk) BSc Technische Major Sustainable EC IS Innovatiewetenschappen (TIW) Innovation (SI) Major Psychology & EC IS Technology (PT) MSc Operations Management Graduate Program EC IE & Logistics (OML) MSc Innovation Management Industrial Engineering (IE) EC IE (IM) MSc Human Technology Graduate Program EC IS Interaction (HTI) Innovation Sciences (IS) MSc Innovation Sciences (IS) EC IS Deze beleidsnota toetsing is opgebouwd aan de hand van het format toetsbeleid, zoals aangegeven in de Contourennota TU/e Toetsbeleid. 1 In dit toetsbeleid geeft de faculteit IE&IS haar visie op onderwijs en toetsing (hoofdstuk 1). In hoofdstuk 2 behandelen we de borging van de kwaliteit van toetsing en in hoofdstuk 3 bespreken we de borging van de kwaliteit van het eindniveau van studenten. 1 Contourennota toetsbeleid (versie 5) 4

5 1. Visie op onderwijs en toetsing De faculteit IE&IS heeft in het document Onderwijsconcept faculteit IE&IS haar visie op onderwijs beschreven. Dit document is herhaaldelijk bijgesteld. Hiernaast volgt de faculteit de richtlijnen die sinds de invoering van het Bachelor College in 2012 zijn opgesteld. Het toetsbeleid zoals in dit document wordt beschreven is gebaseerd op documenten over kwaliteitszorg op het gebied van toetsing, die de afgelopen jaren door de opleidingsdirectie IE&IS en/of door de examencommissies zijn vastgesteld. Dit toetsbeleidsdocument is opgesteld door de opleidingsdirectie van IE&IS, voor advies voorgelegd aan de opleidingscommissies van IE en IS. Het is vastgesteld door de examencommissies van IE en IS en door het Faculteitsbestuur. 1.1 Visie op onderwijs faculteit IE&IS Eindtermen opleiding In de faculteit IE&IS spelen eindtermen (BSc en MSc) een centrale rol in de vormgeving aan opleidingen. Eenvoudig gezegd, de eindtermen van de BSc-opleiding worden afgeleid van het ingangsniveau van de MSc-opleidingen. Hiermee wordt, in lijn met de TU/e onderwijsvisie, de bacheloropleiding niet als eindstation beschouwd: De BSc-opleiding [moet] bovenal een gedegen fundament - bestaande uit een combinatie van vakkennis en ingenieursvaardigheden - leggen voor vervolgonderwijs. 2 De eindtermen van de MSc-opleidingen worden opgesteld aan de hand van de eisen die aan een academische ingenieur worden gesteld. Deze eisen zijn vooral gebaseerd op internationale benchmarks, de verwevenheid van onderwijs en onderzoek en contacten met bedrijfsleven. Bij aanvang van de vormgeving aan de major- en masteropleidingen is een overlegronde gehouden onder verschillende belanghebbenden om te komen tot heldere en breed gedragen eindtermen. Gesprekken met organisaties uit het bedrijfsleven, alumni en (internationale) onderzoekers hebben geleid tot een eerste set aan eindtermen. Bij veranderingen in de omgeving of interne veranderingen worden, in consultatie met de belanghebbenden, door de opleidingsdirectie en het management van de MSc-opleidingen de eindtermen bijgesteld. De eindtermen van de opleidingen van de faculteit zijn getoetst aan de 3TU Criteria for Academic Bachelor s and Master s Curricula. Vertaling eindtermen naar leerdoelen Studenten ontwikkelen eindkwalificaties gedurende de gehele BSc/MSc-opleiding. Dat wil zeggen, alle vakken dragen bij tot het behalen van de eindkwalificaties. Daartoe worden voor alle vakken de inhoud en doelstellingen geformuleerd in vakbeschrijvingen. De leerdoelen van het vak geven een beschrijving van datgene wat studenten moeten kennen en kunnen na het volgen van een cursus. Toetsing is gericht op de leerdoelen die voor het vak zijn opgesteld. Om de leerdoelen van de vakken en de eindtermen van de opleiding op elkaar af te stemmen zijn in het BSc-curriculum leerlijnen opgezet. Deze leerlijnen zorgen ervoor dat: a. gedurende het opleidingstraject geen sprake is van hinderlijke overlap binnen een leerlijn; b. kwalificaties steeds verder worden ontwikkeld; c. aan het eind van de opleiding het beoogde niveau is behaald. In een leerlijn wordt stapsgewijs aangegeven hoe de gestelde eindtermen worden bereikt. Van belang is dat binnen de opleiding overeenstemming is over de invulling van de leerlijnen. In docententeams (disciplinair of multidisciplinair georganiseerd) worden leerlijnen opgesteld op basis van de eindtermen. Bij het opstellen van leerlijnen geldt een aantal uitgangspunten voor de verdeling van leerdoelen over de verschillende jaren van de BSc-opleiding:. 2 Technische Universiteit Eindhoven (2008), Onderwijsvisie. TU/e: Eindhoven. p.8. 5

6 Het eerste jaar/niveau 1: - Doel is oriëntatie, selectie, maar ook het aanreiken van basiskennis en vormen van een academische attitude; - Opbouw: de nadruk ligt in het begin op relatief eenvoudige taken, met meer aandacht voor het competentiegebied in zijn geheel (generiek); - Niveau: een groep studenten kan nog niet geheel zelfsturend opereren. Zij zijn veelal niet in staat tot zelfstandige inrichting en planning van hun studieprogramma. Dit betekent dat in deze fase vooral aandacht zal moeten zijn voor het leggen van een basis voor de verdere ontwikkeling van competenties in latere jaren (het beginnerniveau). In het tweede en derde jaar/niveau 2 en 3: - Doel is verdieping van kennis, toepassen van kennis en ontwikkelen van vaardigheden en academische attitude; - Opbouw: de taken worden meer complex. De verschillende aspecten van competenties komen aan de orde (specifiek); - Niveau: langzaamaan kan meer aandacht komen voor zelfstandig werken en dus kan het programma wat meer studentgericht worden ingevuld (gevorderdenniveau). 3 Van belang is dat alle academische competenties (kennis, vaardigheden en houding) zonder herhaling aan de orde komen gedurende de gehele opleiding, dat wil zeggen dat ze in ieder geval op beginners- en gevorderdenniveau aan de orde komen. Aansluiting leerdoelen en toetsvormen Op basis van de leerdoelen van een vak wordt bepaald welke didactische vorm wordt gebruikt. In de BSc-opleiding maken we onderscheid tussen drie types van leerdoelen van een vak 4 : 1. Het verwerven van nieuwe kennis; 2. Het werken met kennis: a. oefenen met kennis (gericht op automatiseren); b. toepassen van kennis in een context; 3. Het ontwikkelen van niet-vakgebonden competenties (vaardigheden en houding). In verschillende didactische vormen kunnen deze kennis, vaardigheden en houding worden aangeleerd. In onderstaand schema wordt een ideaaltypisch beeld geschetst van types leerdoelen en bijbehorende werk- en toetsvormen in de BSc-opleiding. Veelal zal het verwerven van kennis vooraf gaan aan het oefenen en toepassen van die kennis. Vakken bestaan uit mix van didactische vormen. Type leerdoel Didactische vorm Type toetsing Verwerven van kennis Colleges Schriftelijke toetsen Verwerven van en oefenen met kennis Verwerven en toepassen van kennis, ontwikkelen niet-vakgebonden competenties Instructies, begeleide zelfstudie en opdrachten met feedback Ontwerp Gericht Onderwijs (OGO) Schriftelijke toetsen en werkstukken Werkstukken en portfolio Controle De controle op de aansluiting tussen leerdoelen, onderwijsvormen en toetsvormen vindt vooraf en achteraf plaats. Vooraf, via de overzichten in de OER, bespreekt de opleidingscommissie en de examencommissie jaarlijks de aansluiting tussen de leerdoelen, onderwijsvormen en de wijze van 3 In de masterfase wordt toegewerkt naar het expertniveau. 4 Zie: Visie TM op OGO, oktober 2007 (notitie 245). 6

7 toetsing. Zij adviseren aan de opleidingsdirecteur over het opleidingsprogramma, de vakken, onderwijs- en toetsvormen. Achteraf kunnen klachten van studenten via de examencommissie, opleidingscommissie of de opleidingsdirectie (schriftelijke klachten of vakevaluaties) aanleiding geven om de aansluiting van leerdoelen en toetsing te bespreken met docenten. 1.2 Visie op toetsing faculteit IE&IS De TU/e is zich bewust van de invloed die toetsen heeft op het studeergedrag van studenten en zet in op toetsen als een tool of learning en als een tool for learning. In de faculteit IE&IS hebben docenten hun eigen overtuigingen over leren. Zij maken keuzes over de manier waarop zij toetsen binnen de grenzen van het onderwijsbeleid -en richtlijnen van de TU/e en de faculteit. De opvattingen van docenten over toetsen zijn te plaatsen op een continuüm 5 : Toetsing als controle van kennis ( tool of learning ): het resultaat van leren is de verzamelde feitenkennis of vaardigheden die ofwel juist of onjuist is <--> Toetsing als leren ( tool for learning ): toetsen is een middel om leren te faciliteren en ondersteunt studenten om hun eigen begrip van een onderwerp te ontwikkelen. Toetsing beïnvloedt de manier waarop studenten leren. In de faculteit IE&IS worden de onderstaande uitgangspunten gehanteerd: - Toetsing maakt aan studenten duidelijk wat als belangrijke kennis wordt gezien; - Toetsen geeft inzicht in het leerproces, het geeft feedback over wat studenten wel en niet begrijpen en/of kunnen en of ze goed of voldoende gestudeerd hebben. Toetsing is dus niet alleen een eindstation (summatieve toetsen), maar het toetsen kan ook feedback geven over hoever een student is gevorderd in het leerproces (formatieve toetsen). Studenten krijgen door feedback inzicht in hun eigen leerproces waarmee ze gerichter kunnen studeren; - Online tools voor feedback en toetsen kunnen worden ingezet. Via bijvoorbeeld learning analytics is het mogelijk de online-activiteiten van studenten te volgen en er gericht op te reageren; - Directe feedback kan afkomstig zijn van een docent, maar ook van een medestudent ( peerreview ). De faculteit heeft een lange traditie op het gebied van kwaliteitsverbetering inzake toetsing. Al in 1999 heeft de faculteit een project toetsing gestart, gericht op de vergroting van de kennis en vaardigheden van docenten in het opstellen en analyseren van toetsvragen. Het is echter nog niet gekomen tot een samenhangend toetsbeleid. In 2010 is in de faculteit een lijst met vragen opgesteld als voorbereiding op de totstandbrenging van het toetsbeleid van de faculteit. De conclusie van de opleidingsdirectie was dat een aantal elementen van toetsbeleid nog niet aanwezig was binnen de faculteit. Naar aanleiding van deze inventarisatie heeft de opleidingsdirectie IE&IS in overleg met beide Examencommissies stappen ondernomen om te komen tot een facultair toetsbeleid. De volgende stappen zijn genomen: - Notitie toetsbeleid (2008); - Voorstel uitwerking project OGO beoordelingssysteem (2009); - Procedure kwaliteitsborging BSc en MSc theses voor IE en IS (2010); 5 Zie: Weurlander, M. & M. Soderberg, M. Scheja, H. Hult, A. Wernerson (2012), Exploring formative assessment as a tool for learning: students experiences of different methods of formative assessment. In: Assessment & Evaluation in Higher Education, 37/2012,

8 - Bureau Examens (2010); - Assessment Quality Procedure (april 2012); - Versterking Examencommissies IE&IS (oktober 2012); - Regels en richtlijnen Examencommissie TIW (december 2012). Deze documenten zijn als uitgangspunt genomen bij de beschrijving van het toetsbeleid van de faculteit IE&IS. 8

9 2. Borging van de kwaliteit van toetsen Het uitgangspunt van de kwaliteitszorg rond toetsing is dat het kwaliteitssysteem gericht moet zijn op continue verbetering. In figuur 1 geven we de kwaliteitszorgcyclus op het gebied van toetsing in de faculteit IE&IS. Assessment construction Test taking Grading Lecturers Control Control Control Self/Peers/ Group Assurance Exam committee Figuur 1 Schematisch overzicht van de toetskwaliteitszorgcyclus Het toetskwaliteitssysteem bestaat uit drie onderdelen: Toetsconstructie, toets afname en het nakijken. Iedere toets voldoet aan de toetsingscriteria: transparantie, validiteit en betrouwbaarheid. - Transparant: voorafgaand aan de toets is duidelijk aan de studenten gecommuniceerd, hoe en waarop zij beoordeeld worden; - Valide: de toets dekt de leerdoelen. Bij validiteit speelt zowel inhoud (congruent met de leerdoelen), niveau (de moeilijkheidsgraad) als representativiteit een rol; - Betrouwbaar: de toets maakt een betekenisvol onderscheid tussen de studenten die de leerdoelen goed of minder goed beheersen. Hierbij speelt de kwaliteit van de toets een rol (onderscheidend vermogen, minimale gokkans, eenduidigheid), de omstandigheden waaronder de toets wordt afgenomen (standaardisatie en objectiviteit) en de wijze waarop de resultaten worden beoordeeld (objectief, niet willekeurig, nauwkeurig). Docenten zijn primair verantwoordelijk voor deze drie onderdelen. Controle op de kwaliteit hiervan vindt in eerste instantie plaats binnen de groep waarin de docent werkzaam is. Capaciteitsgroepen nemen per onderdeel specifieke maatregelen voor de kwaliteitsborging van de toetsing. De examencommissie heeft een specifieke rol in de kwaliteitszorgcyclus rond toetsen vanwege haar wettelijke verantwoordelijkheid voor de borging van de kwaliteit van alle toetsen en examens in het Hoger Onderwijs. Zij controleert het eindniveau van de opleiding en de kwaliteit van toetsing binnen een opleiding. De examencommissie kan onderzoek doen naar processen en procedures die door de capaciteitsgroepen worden gebruikt om de kwaliteit van toetsing te monitoren en te verbeteren. Tevens heeft de examencommissie de bevoegdheid om examinatoren te benoemen. 2.1 Toetsplan Jaarlijks wordt per opleiding een toetsplan opgenomen als bijlage bij het Opleidings- en Examenreglement (OER). Hierin wordt een verantwoording gegeven van de wijze waarop vakken worden afgesloten. Dit toetsplan gaat over alle toetsen in een vak (zowel summatief als formatief, eind als tussen, voorwaardelijk als selecterend, etc.). In box 1 wordt een overzicht gegeven van de in de OER opgenomen gegevens van een vak: 9

10 - Het semester waarin een vak wordt gegeven; - De vakcode en eventueel de vakcode(s) van de tussentoets(en); - De naam van het vak; - Het aantal studiepunten in ec; - De toetsvormen: Schriftelijk, Opdracht, Verslag, Presentatie, Mondeling, Notebook toets, Afronding praktische oefening, Toets; - Het kwartiel waarin de toetsen worden afgenomen. Op vakniveau wordt in een studeerwijzer verantwoord hoe de toetsing plaatsvindt. In box 2 wordt een overzicht gegeven van de elementen die in een studeerwijzer worden beschreven: 1. Opzet toets - Vorm tussen - en eindtoetsen 2. Toetsstof 3. Data toets en herkansing 4. Inleverprocedure 5. Data feedback en/of inzage - Planning feedbackmomenten en wijze waarop feedback wordt gegeven (bijvoorbeeld vragenuurtje, responsiecollege, afspraken met begeleider etc) - Planning inzage en werkwijze 6. Bepaling eindcijfer - Wijze waarop eindcijfer wordt vastgesteld: zoals weging van delen, minimumeisen, peer review. - Wie bepaalt eindcijfer 7. Bij werkstukken: - Beoordelingscriteria - Peer assessment 8. Optioneel bij multiple choice toetsen: - Verdeling toetsvragen over toetsstof Vooraf is dus duidelijk wat getoetst wordt (gekoppeld aan de doelstellingen of onderwerpen van het vak), hoe getoetst wordt, wanneer de toetsen worden afgenomen, eventueel welke consequenties zitten aan het behalen of niet behalen van een toets, hoe de verschillende toetsen meewegen in het eindcijfer van het vak, hoe er wordt beoordeeld (en door wie), et cetera. Een dergelijke omschrijving zorgt voor transparantie; het dwingt docenten om vooraf na te denken over hoe ze de toetsing van hun vak vorm gaan geven en stelt de examencommissie in staat om hun controlerende taken beter uit te voeren. Het aantal (tussen-)toetsen en de aard ervan worden beschreven in de vakomschrijving ( zie De vakbeschrijvingen worden voor advies voorgelegd aan de opleidingscommissie (OC). Het totale overzicht van alle toetsen wordt beschreven in de OER, waarover de OC en de EC adviseren, de Faculteitsraad (FR) instemming geeft, en die wordt vastgesteld door het Faculteitsbestuur. De Examencommissie heeft hiermee de mogelijkheid om vooraf haar controlerende rol ten aanzien van (tussen)toetsen te vervullen. 2.2 Procedures het opstellen, afnemen, beoordelen van toetsen De toetsprocedures staan beschreven in de examenreglementen van de opleidingen. Deze zijn te vinden op de onderwijssite van de faculteit IE&IS ( Het examenreglement wordt opgesteld door de Examencommissie en omvat naast richtlijnen voor de examencommissie ook richtlijnen voor het opstellen, afnemen, beoordelen en analyseren van toetsen. 10

11 Overige richtlijnen voor toetsing zijn bij de invoering van het BSA (2010) opgesteld en bijgesteld bij de invoering van het Bachelor College (2012). Hieronder geven we een overzicht van de richtlijnen voor schriftelijke toetsing: Procedure voor het opstellen van toetsen In de faculteit IE&IS wordt onderstaande procedure gehanteerd bij de constructie van toetsen: 1. De toets wordt vooraf ontwikkeld door de docent; 2. De doelen/inhoud van het vak worden gebruikt als startpunt voor de constructie van de toets. De docent dient inzicht te kunnen geven in de relatie tussen doelen/inhoud en toetsvragen. Bijvoorbeeld naar aanleiding van een semestergesprek van de opleidingsdirectie met de capaciteitsgroepvoorzitter of op verzoek van de examencommissie; 3. De toets omvat een overzicht van de punten die per subvraag behaald kunnen worden en een antwoordmodel; 4. De toets is bekeken, besproken en goedgekeurd door minstens twee docenten. 6 Bij het inleveren van de toetsvragen voegt de docent een door zijn/haar collega ondertekend memo toe, waarop is aangegeven welke collega de toets heeft bekeken. Gecheckt wordt ook of het antwoordmodel aanwezig is. De examencommissie houdt toezicht op de uitvoering van deze richtlijn.; 5. Naar aanleiding van de check past de verantwoordelijke docent de vragen of het antwoordmodel aan; 6. Als het vak loopt, informeren de docenten de studenten over de toetsing. Studenten krijgen de mogelijkheid om te oefenen met vergelijkbare opgaven (bijvoorbeeld via oude toetsen); 7. De definitieve toets wordt uiterlijk een week voor de toets door de verantwoordelijke docent ingeleverd bij het secretariaat van de capaciteitsgroep. Op gezag van de examencommissie wordt tenminste een maand voor het begin van het semester het toetsrooster voor dat semester bekend gemaakt waarin data en tijdstippen van de toetsen worden vastgelegd. Het verplaatsen van een verroosterde toets (plaats of tijd), is alleen toegestaan na toestemming van de examencommissie. Toetsvragen behoren valide te zijn. In tabel 1 geven we een overzicht van de instrumenten die kunnen worden gebruikt bij de meting van de representativiteit (inhoudsvaliditeit) van toetsvragen. Tevens wordt aangegeven wat het beleid binnen de faculteit is met betrekking tot deze instrumenten. Tabel 1: Instrumenten en beleid rond meting van de representativiteit (inhoudsvaliditeit) van toetsvragen. Instrument Door wie Beleid bij IE&IS Vooraf: Het maken van een toetsmatrijs. In de matrijs wordt aangegeven hoeveel vragen onderdeel uitmaken van de toets, gegeven een bepaald onderwerp en gegeven een bepaald niveau (bijvoorbeeld feitenkennis of toepassen). Deze matrijs weerspiegelt de eindtermen van het te toetsen vak of onderdeel (voorbeeld zie: Docent Dit instrument wordt steeds meer gebruikt, vooral door docenten die in het kader van hun BKO een cursus Toetsconstructie hebben gevolgd. Deze cursus wordt vanaf 2013 verplicht voor de BKOcursisten van de faculteit IE&IS. 6 Zie Examenreglement 2012 artikel 2.1.2: Uiterlijk één week voordat een examinator een schriftelijk tentamen/de eindtoets afneemt, beoordeelt ten minste één andere ter zake kundige docent of het voorgenomen tentamen/eindtoets en het nakijkmodel voldoende representatief zijn, of de vragen eenduidig zijn gesteld en of de moeilijkheidsgraad past bij die van het gegeven onderwijs. De examencommissie ziet toe op de kwaliteit van tentamens op basis van de informatie verkregen via de studenten en via de kwaliteitszorgmedewerker onderwijs (die beoordeelt de kwaliteit van de onderwijseenheden en bespreekt dit met de docent). De informatie wordt onder meer verkregen door vragen in de enquêtes voor de vakevaluaties. 11

12 Vooraf: De controle door peers op inhoud, vorm en antwoordmodel (in geval van open vragen). Een voorbeeld van een checklist voor de beoordeling van open en gesloten vragen (zie voor voorbeelden: Achteraf: De controle op de moeilijkheid van toetsvragen en de toets als geheel (p-waarde), aantrekkelijkheid van afleiders (a-waarde), de bijdragen van iedere vraag aan de betrouwbaarheid (Rit, Rat, Rir en D-index). Peer review Toetsdeskundige Binnen de faculteit IE&IS is dit instrument verplicht voor elke toets. Nieuw beleid: opstellen criteria voor peer review van toetsen. Enkele docenten maken een dergelijke analyse voor MC toetsen. Met de aanstelling van een toetsdeskundige aan de TU/e kan dit instrument, bijvoorbeeld op verzoek van de EC, vaker worden ingezet. Procedures afnemen van toetsen De procedures betreffende het afnemen van toetsen binnen de faculteit IE&IS zijn: Procedure inleveren toetsvragen en antwoordmodel De vragen voor schriftelijke toetsen, inclusief voorblad en het antwoordmodel worden voor aanvang van de toetsweek ingeleverd bij het secretariaat van de capaciteitsgroep. Aanpassingen in het antwoordmodel na kennisname van de antwoorden van de studenten is mogelijk. De onderwijsadministratie IE&IS zorgt voor een adequate toetsruimte met betrekking tot het aantal deelnemende studenten en de aard van de toets. De onderwijsadministratie geeft het aantal aanmeldingen voor de toets en de toetszaal door aan de secretariaten. Bij tijdige inlevering zorgt het secretariaat van de capaciteitsgroep ervoor dat voldoende toetsen op de toetslocatie aanwezig zijn. Het secretariaat levert de toetsen in bij de coördinator tentamens, deze zorgt ervoor dat de toetsen worden verspreid onder de surveillanten. Na afloop van de toets worden de toetsen ingenomen door de surveillant en ingeleverd bij de coördinator tentamens. De secretariaten halen de toetsen af of ze worden per koerier bij de secretariaten bezorgd. Procedure surveilleren - Aanwezigheid docent tijdens de toets: De docent of één van de docenten van het vak dienen gedurende de toets aanwezig te zijn in de zaal. Er zijn ook surveillanten aanwezig, maar de docent is degene die bij vragen en onduidelijkheden met betrekking tot de toetsvragen, toegestane hulpmiddelen etc. opheldering dient te geven. Indien een docent slechts een deel van de tijd bij de toets aanwezig kan zijn, dan moet dit worden doorgegeven aan de onderwijsadministratie, zodat zij tijdig een externe surveillant kunnen regelen (per locatie twee surveillanten). - Instructie surveillanten: Docenten kunnen aan op het voorblad van de toets doorgeven als zij willen dat studenten na de toets geen opgaven, antwoordformulieren of kladpapier etc. meenemen. De toets wordt gemaakt op officieel TU/e papier. Kladpapier wordt in principe niet ingenomen, en in ieder geval niet nagekeken. - Bereikbaarheid docent tijdens herkansing: Tijdens de herkansing in de zomerperiode is de fysieke aanwezigheid van een docent niet vereist. Wel dient de docent (of één van de docenten) van het vak telefonisch bereikbaar te zijn. - Ophalen van de gemaakte toetsen: Docenten kunnen aan het einde van de toets zelf de gemaakte toetsen meenemen. Indien dit niet is gebeurd, worden de toetsen door de Dienst Interne Zaken meegenomen en in de kluis gelegd. De docenten worden verzocht de toetsen zo spoedig mogelijk op te halen. Dit kan op werkdagen tussen en uur en tussen en uur, bij het servicebureau van het Auditorium (AUD 2.26). 12

13 Met betrekking tot de kwaliteit van toetsing is transparantie een belangrijk uitgangspunt. Transparantie heeft in het kader van toetsing betrekking op de procedures en processen. Deze processen en procedures dienen goed zichtbaar te zijn voor de studenten en studenten moeten zich kunnen informeren of dienen goed geïnformeerd te zijn. Tabel 2 geeft een overzicht van de instrumenten die kunnen worden gebruikt bij de meting van de kwaliteit van het afnemen van toetsen, tevens wordt het beleid ten aanzien van deze instrumenten gegeven. Tabel 2: Instrumenten en beleid rond meting van transparantie van toetsen. Instrument Door wie Beleid bij IE&IS Vooraf: Verplichte toetsinstructie. Docent Nieuw beleid: Elke schriftelijke eindtoets bevat een voorblad waarop de toetsinstructies voor studenten en surveillanten zijn weergegeven. Vooraf: In studeerwijzers duidelijkheid te Docent Verplicht (Zie paragraaf 1.2). geven over de cijferbepaling. Vooraf: Oefentoetsen verstrekken. Docent In het Bachelor College geven docenten in week 8 van elk kwartiel geen onderwijs, maar houden responsiecolleges en geven oefentoetsen. Achteraf: Vakevaluaties, curriculumevaluaties, studentenraden. Achteraf: Verslagen van surveillanten. De opleidingsdirectie en de examencommissie ontvangen na elk toetsperiode een verslag van de onregelmatigheden die zijn opgetreden bij toetsen. Procedures beoordelen van toetsen Kwaliteitszorgmedewerker, studieverenigingen, individuele studenten Dienst huisvesting 13 Via de studentenraden komen opmerkingen over onduidelijkheden terecht bij de opleidingsdirectie. De examencommissie ontvangt klachten van studenten en handelt deze zelf af of via de opleidingsdirectie. Indien nodig wordt via de Examencommissie of opleidingsdirectie contact opgenomen met de desbetreffende docent. De procedures voor het beoordelen van toetsen binnen de faculteit IE&IS zijn: 1. De toetsen van een deel van de deelnemende studenten worden nagekeken met behulp van het antwoordmodel. Na deze eerste ronde wordt het antwoordmodel, indien nodig, bijgesteld; 2. Als meerdere docenten zijn betrokken bij het nakijken, dan kijken zij bij voorkeur ieder een eigen vraag na in plaats dat zij de toetsen onderling verdelen; 3. De verantwoordelijke docent zorgt ervoor dat de procedures inzake nakijken worden nageleefd; 4. Conform de OER artikel 4.7, lid 8, moeten alle toetsen, die in het eerste jaar die met een 5 worden beoordeeld en van invloed zijn op het BSA, door een tweede examinator worden beoordeeld. De vaststelling van het uiteindelijke resultaat geschiedt na overleg tussen de eerste en tweede examinator. In de School of IE geldt deze regel ook als richtlijn voor de overige jaren. Procedure inleveren cijfers De resultaten van alle schriftelijke toetsen dienen uiterlijk 15 werkdagen na de toets bekend te zijn bij de onderwijsadministratie. Met uitzondering van de beoordelingen van de toetsen van kwartiel 4 en de Interim-periode. Deze moeten uiterlijk 5 werkdagen na afloop van de toetsperiode worden ingeleverd (en voor 1 september). De uiterste datum van bekendmaking wordt op de

14 toetsdeelnemerslijst vermeld (zie verder onder punt 3). Dit geldt ook voor de resultaten van werkstukken e.d. De resultaten van tussentoetsen worden binnen 5 werkdagen vastgesteld, en in ieder geval uiterlijk 5 dagen voor de eindtoets bekend gemaakt. De onderwijsadministratie stuurt deelnemerslijsten (hardcopy en digitaal) van de betreffende doelgroepen aan de docent. De resultaten kunnen hierop worden vermeld. Procedure automatische verwerking van multiple-choice (MC) toetsen MC toetsen kunnen door de secretariaten onder eindverantwoordelijkheid van Bureau Automatisering worden verwerkt met behulp van het computerprogramma Sonate. Het Bureau levert invulformulieren voor studenten. De formulieren zijn vooral geschikt voor meerkeuze- en juist/onjuistvragen, maar zijn ook - onder bepaalde voorwaarden - bruikbaar bij open vragen. Bureau Automatisering kan zorgen voor onder meer inlezen van de toetsgegevens en de verwerking ervan. De faculteit kent een procedure inzake het te laat nakijken van toetsen: - aan iedere toets wordt een voorblad gehangen waarop duidelijk de uiterste datum bekendmaking resultaten is vermeld. Tevens wordt naar het secretariaat een overzicht gezonden met daarop alle info met betrekking tot de toetsen zoals tijdstip/dag/aantal deelnemers en ook weer de uiterste datum aanleveren resultaten. Bovendien staat op elke pagina de uiterste inleverdatum van de resultaten voorgedrukt. - Een dag naar de uiterste bekendmaking (in geval van een vrijdag de maandag daarop) ontvangt de docent van de onderwijsadministratie een met de vraag wanneer de resultaten verwacht kunnen worden. Op verzoek van de docent kan de examencommissie een langere nakijktermijn toestaan. - Aan het eind van de toetsperiode wordt het gehele overzicht naar de examencommissie gezonden. De examencommissie krijgt op deze manier inzicht in de omvang van het probleem en kan vervolgens door de aan haar toegewezen bevoegdheden zelf handelen. Bij het nakijken van toetsen is vooral het vraagstuk van de betrouwbaarheid van belang. Betrouwbaarheid hangt samen met de mate waarin de toets consistent meet ongeacht het doel. De meettechnische juistheid of de betrouwbaarheid van een toets kan volgens de klassieke testtheorie op twee manieren opgevat worden: 1) de mate waarin overeenstemming tussen beoordelaars wordt bereikt (= beoordelaarsbetrouwbaarheid); 2) de mate waarin de scores bij een herhaalde meting en bij dezelfde beoordelaar consistent is (= interne consistentie). In tabel 3 geven we een overzicht van de instrumenten en het beleid bij IE&IS met betrekking tot de meting van de betrouwbaarheid van toetsen. Tabel 3: Instrumenten en beleid rond meting van betrouwbaarheid van toetsen. Instrument Door wie Beleid bij IE&IS Computerprogramma Sonate Docent met ondersteuning van Bureau Automatisering en MC worden binnen de faculteit IE&IS nagekeken en geanalyseerd met behulp van Sonate. secretariaat Antwoordmodel Peers Bij open vragen dient een antwoordmodel aanwezig te zijn, dat door peers vooraf wordt goedgekeurd en dat wordt gebruikt bij het nakijken van toetsen. 14

15 Overleg tussen beoordelaars Docententeam In geval van meerdere beoordelaars dient overleg gepleegd te worden over het nakijken van de toetsen. Bij voorkeur worden vragen verdeeld, en niet gehele toetsen. Analyse van toetsen (met open vragen) via de coëfficiënt alpha methode (bijv. Cronbach s alpha). Toetsdeskundige Met de aanstelling van een toetsdeskundige aan de TU/e kan dit instrument, bijv. op verzoek van de EC, vaker worden ingezet. 2.3 Meten van resultaten: instrumenten om kwaliteit van toetsing te meten Faculteit IE&IS heeft in haar procedure voor toetsing (Assessment Quality Procedure) vastgelegd dat de docent, samen met zijn/haar collega s binnen de capaciteitsgroep, verantwoordelijk is voor de kwaliteit van toetsing. Om de kwaliteit van toetsing te meten, wordt in eerste instantie gebruik gemaakt van vakevaluaties. Art 2.1 lid 2 examenreglement schrijft namelijk voor dat: De examencommissie ziet toe op de kwaliteit van toetsen op basis van de informatie verkregen via de studenten en via de kwaliteitszorgmedewerker onderwijs (die beoordeelt de kwaliteit van de onderwijseenheden en bespreekt dit met de docent). De informatie wordt onder meer verkregen door vragen in de enquêtes voor de vakevaluaties. Voorbeelden van vragen over toetsing in de vakevaluaties zijn: Ben je tevreden over de opzet van de opdrachten? (denk hierbij aan het niveau van de eindopdracht, de beschikbare tijd, de relatie tussen de eindopdracht en de tussentoetsen, de duidelijkheid en relevantie van de opdracht en beoordelingscriteria, beantwoordde de eindopdracht aan de verwachtingen); Ben je tevreden over de eindtoets? Ben je tevreden over de multiple-choice toets? Ben je tevreden over de tussentoetsen? (bijvoorbeeld, de feedback die je kreeg, de motiverende werking ervan, de voorbereiding op de eindtoets). Indien de resultaten van de vakevaluaties er op wijzen dat een toets en/of de beoordelingsprocedure niet voldoet aan de vereiste kwaliteit, verwijst de examencommissie de verantwoordelijke docent naar het Bureau Kwaliteitszorg & Onderwijsinnovatie. Het Bureau zorgt ervoor dat de docent een nadere analyse maakt van de kwaliteit van de toetsing en een verbeterplan opstelt (zie Examenreglement artikel 2.1 lid 5). Voor de drie fasen in de toetskwaliteitcyclus (figuur 1) heeft de docent instrumenten ter beschikking om de kwaliteit te meten (zie 1.3). Tevens kan een Examencommissie deze instrumenten inzetten om vooraf en achteraf de kwaliteit van toetsen te onderzoeken en te waarborgen. Voor wat de analyse en evaluatie van toetsen is verder geregeld dat: 1. Studenten hun werk kunnen inzien na de beoordeling, zodat zij ervan kunnen leren en de beoordeling kunnen checken. De verantwoordelijke docent maakt vooraf duidelijk (in de studeerwijzer) hoe, waar en wanneer studenten hun toetsen kunnen inzien. Studenten krijgen nadat de toets is nagekeken een met de datum waarop de inzage plaatsvindt; 2. Alle toetsen, inclusief vragen en antwoordmodellen moeten gedurende minimaal 2 jaar worden bewaard door het secretariaat van de Capaciteitsgroep. Conform OER artikel 4.11 lid 3 (OER BScopleidingen). BSc en MSc theses worden ten minste 7 jaar bewaard (conform OER artikel 4.11). In het examenreglement worden de richtlijnen voor de administratieve afhandeling en archivering gegeven. 15

16 Schriftelijke toetsen en werkstukken worden 2 jaar bewaard; 3. Conform de BC OER zijn de resultaten van tussentoetsen en vaardigheidstoetsen slechts geldig in het studiejaar waarin ze zijn afgelegd. De examencommissie kan bepalen dat: - tussentoetsen geldig blijven gedurende langere termijn wanneer sprake is van bijvoorbeeld een proef, een experiment, veldwerk of een excursie; - vaardigheidstoetsen geldig blijven wanneer er sprake is van uitsluitend een training. 2.4 Anti-plagiaatbeleid Naast de kwaliteitsborging van theses vooraf en achteraf heeft de faculteit sinds 2006 beleid opgesteld om plagiaat tegen te gaan. Met dit plagiaatbeleid trachten we studenten (en docenten) bewust te maken van de wetenschappelijke normen op het gebied van plagiaat en het opsporen ervan in werkstukken. In bijlage 1 worden een aantal maatregelen beschreven op facultair en instellingsniveau. Hiernaast gaat het beleid in op plagiaatdetectie met behulp van het software programma 'Ephorus'. 2.5 Verantwoordelijkheden examencommissie en decaan De examencommissie is een onafhankelijk orgaan in de faculteit IE&IS. Haar belangrijkste taak met betrekking tot toetskwaliteit is de borging van het kwaliteitssysteem zoals beschreven in figuur 1 en proactieve betrokkenheid bij de processen en procedures zoals hierboven zijn beschreven. De proactieve rol van de EC wordt in de faculteit IE&IS vorm gegeven door onder meer: - Twee keer per jaar overleg tussen de voorzitter van de EC en het faculteitsbestuur; - Vier keer per jaar overleg tussen de voorzitter van de EC, OC en de opleidingsdirecteur; - De monitoring van het toetsproces binnen de faculteit, zoals het toezicht op de peer review procedure. De examencommissie heeft het wettelijke recht om de kwaliteit van toetsing, de resultaten van toetsing en de slagingspercentages etc. te onderzoeken met behulp van vakevaluaties, vragenlijsten of het verzamelen van klachten etc. Een nadere beschrijving van de taak en de rol van de examencommissie is te vinden in het examenreglement van de beide Schools (zie bijvoorbeeld: Hiernaast benoemt de examencommissie examinatoren, waarbij als uitgangspunten wordt gehanteerd dat de examinatoren in het algemeen docenten zijn die met de verzorging van het onderwijs, waarop het tentamen betrekking heeft, zijn belast. Dat betekent dat de examencommissie voor het afnemen van tentamens in de door de student gekozen vakken dan ook examinatoren aanwijst die met de verzorging van het onderwijs in de desbetreffende vakken zijn belast. Het zijn de examinatoren, die beoordelen of een student de tentamens of praktische oefeningen met goed gevolg heeft afgelegd, het bewijsstuk daarvan wordt namens de examencommissie uitgereikt. De examencommissie blijft zelf eindverantwoordelijk. 7 De Examencommissie moet goed op de hoogte zijn van het programma van de opleiding en de regelingen (TU en WHW) en dient gemakkelijk bereikbaar te zijn voor alle stakeholders (OC, studenten, docenten, studieadviseur, studentenraden, opleidingsdirecteur). Het streven is om de gezamenlijke leden van de Examencommissie inhoudelijk thematisch en methodologisch - de verschillende richtingen in de opleidingen af te laten dekken. Daarbij dienen alle leden voldoende goede voeling met de organisatie te hebben en houden om zaken die ter tafel komen in hun context te kunnen bezien. Samenstelling Examencommissie: 7 De Examencommissie IE en IS zal aan de hand van het nog op te stellen TU/e profiel van de examinator een eigen profiel van de examinator bij de verschillende opleidingen opstellen. 16

17 1. Het Faculteitsbestuur stelt de Examencommissie in; 2. De Examencommissie wordt als volgt samengesteld: a. een voorzitter; b. een vicevoorzitter, te benoemen uit de leden; c. drie leden; d. een ambtelijk secretaris. 3. De leden alsook de voorzitter dienen te bestaan uit stafleden die een substantieel aandeel leveren aan een of meer van de door de faculteit verzorgde opleidingen; 4. De benoeming is voor 3 jaar. Herbenoeming is mogelijk; 5. De Examencommissie kan bestaan uit subcommissies, zoals een commissie dagelijkse werkzaamheden en een commissie borging kwaliteit MSc en BSc theses. De faculteit IE&IS heeft een profiel van de voorzitter, vicevoorzitter, secretaris, leden en adviseurs opgesteld (zie bijlage 2). De voorzitter en secretaris van de examencommissies van de School of IE&IS nemen deel aan universiteitsbrede overlegorganen, te weten de Adviescommissie Examens Bacheloropleidingen (AEB) en de intervisiegroep Examencommissies. Indien nodig kan de commissie zich laten adviseren door de studieadviseur, (adjunct-) opleidingsdirecteur of anderen. De examencommissies hebben de mogelijkheid om een training te volgen die op TU/e-niveau wordt aangeboden. Hiernaast wordt door de TU/e een toetsdeskundige aangetrokken die de examencommissies zal gaan adviseren. De examencommissie verantwoordt (en reflecteert op) haar jaarlijkse activiteiten in een jaarverslag. Het jaarverslag wordt door de voorzitter van de Examencommissie besproken met het faculteitsbestuur (inclusief de adviserende leden: opleidingsdirecteur IE&IS en directeuren Graduate School IS en IE). 17

18 3. Borging van het eindniveau van de studenten Hoofdstuk 7 van de Wet op het Hoger Onderwijs bevat voorschriften voor de inrichting van het hoger onderwijs. Volgens de onderwijsinspectie zijn onderstaande de belangrijkste bepalingen die de toetsing en beoordeling van studenten betreffen en randvoorwaardelijk zijn voor de borging van het eindniveau 8 : - De onderwijs- en examenregeling. Deze beschrijft per opleiding of groep van opleidingen de inhoud van het onderwijs, de tentaminering en de examinering, en vormt het basisdocument voor studenten, docenten, examencommissies, examinatoren en leidinggevenden waarin de geldende procedures en de rechten en plichten van zowel de studenten als de opleiding zijn vastgelegd (art WHW); - De examencommissie. De examencommissie bewaakt het niveau van de opleiding door intern toezicht te houden op de tentaminering en examinering qua inhoud, werkwijze en niveau. De examencommissie heeft de taak om vast te stellen of de afgestudeerde de in de onderwijs- en examenregeling beschreven eindkwalificaties gerealiseerd heeft (art. 7.12, 7.12a en 7.12b); - De examinatoren. Examinatoren beoordelen studenten en leveren daarmee een belangrijke bijdrage aan de borging en bevordering van het niveau van studenten (art. 7.12c); - Naleving interne regels en procedures. Hieronder beschrijven we de manier waarop de faculteit IE&IS het eindniveau van studenten bewaakt en borgt. 3.1 Niveau van BSc en MSc theses Om de kwaliteit van BSc en MSc theses op een hoog niveau te houden, worden verschillende instrumenten ingezet: 1. Een afstudeerhandleiding die jaarlijks wordt vernieuwd door de adjunct opleidingsdirecteur/ coördinator op de onderwijswebsite van de faculteit wordt geplaatst. Deze handleiding beschrijft de te nemen stappen in het BSc en MSc afstudeerproces en de regelgeving rond begeleiding, beoordeling etc.; 2. Het afstuderen in BSc en MSc is een onderdeel van de curriculumevaluatie van de BSc en MSc. In deze evaluaties kunnen studenten hun mening geven over verschillende aspecten van het BSc en MSc afstuderen, de begeleiding en de beoordeling van de scriptie. 3. De beoordeling van BSc theses vindt plaats door minimaal een beoordelaar. a. School of IS: aan de eerste examinator wordt een tweede lezer toegevoegd. Deze tweede lezer/reviewer wordt voor de vaststelling van de beoordeling gevraagd het eindverslag te lezen en mede te beoordelen. b. School of IE: Geen tweede beoordelaar, behalve als het BSc eindproject wordt begeleid door een AIO. 4. Bij de School of IS schrijft een student een onderzoeksvoorstel voor de MSc scriptie die wordt beoordeeld door beide beoordelaars. Deze wordt voor goedkeuring aan de examencommissie voorgelegd. 5. In de faculteit IE&IS worden verplichte beoordelingsformulieren voor BSc en MSc theses gebruikt. De examencommissie speelt een belangrijke rol in de opstelling en regelmatige bijstelling van deze beoordelingscriteria. 6. De beoordeling van MSc theses vindt conform het Examenreglement plaats door minimaal twee beoordelaars. De examencommissie benoemt de tweede beoordelaar, hij/zij is bij voorkeur lid 8 8 Inspectie van het onderwijs (2011), Alternatieve afstudeertrajecten en de bewaking van het eindniveau in het hoger onderwijs. Utrecht. 18

19 van een onderzoeksschool en komt bij voorkeur uit een andere groep/faculteit. Beide beoordelaars beoordelen de thesis en de verdediging. 7. De onderwijsadministratie draagt zorg voor de archivering van BSc en MSc theses inclusief beoordelingsformulieren. Indien formulieren niet adequaat zijn ingevuld wordt aan de beoordelaars gevraagd dit alsnog te doen. 3.2 Kwaliteitsborging BSc en MSc theses Eind 2007 is een faculteitsbrede regeling voor de kwaliteitsborging van BSc en MSc theses opgesteld en goedgekeurd door EC en FB. De regelingen (zie bijlage 3 en 4) zijn in de loop van de tijd op details bijgesteld en bevatten bepalingen over: - Toetsing van onderzoeksvoorstellen (ex ante); afgekeurde onderzoeksvoorstellen moeten worden bijgesteld voordat ze opnieuw voorgelegd kunnen worden aan de Examencommissie; - Benoeming van twee beoordelaars door de examencommissie; - Beoordelingsformulieren: de controle op het invullen hiervan ligt bij de onderwijsadministratie, niet voldoende ingevulde formulieren worden teruggestuurd naar de beoordelaars; - Toetsing van de kwaliteit van de beoordeling van de theses door (een commissie van) de Examencommissie: o School of IE: de EC ontwikkelt een procedure voor het geval de beoordeling van de commissie afwijkt van die van de beoordelaars. o School of IS: de examencommissie spreekt de 1 e en de 2 e begeleider, indien er een groot verschil in beoordeling geconstateerd wordt. In dit gesprek wordt het beoordelingsformulier meegenomen. Heeft de beoordelingsprocedure niet voldaan aan de vereiste kwaliteit dan verwijst de examencommissie de examinator naar de kwaliteitszorgmedewerker. Deze biedt de examinator een verbeterplan en geeft hierin begeleiding. 3.3 Betrokkenheid stakeholders De beste graadmeter voor de kwaliteit van afgestudeerden van onze opleidingen is de tijd die zij nodig hebben om een baan te vinden. Over het algemeen hebben al onze studenten binnen drie maanden een baan gevonden, waarvan de meesten al in een veel vroeger stadium. Door middel van regelmatige alumni enquêtes en de alumni monitor houden beide Schools de vinger aan de pols voor wat betreft de aansluiting van de opleidingen op de arbeidsmarkt. De faculteit heeft een Raad van Advies ingesteld die adviseert over onderwijszaken. Deze Raad bestaat voor een deel uit alumni van de opleiding. Zij denkt actief mee over het niveau en de inhoud van de opleidingen.er is regelmatig contact met alumni en alumni verenigingen van de beide Schools waarbij de aansluiting tussen de opleiding en de arbeidsmarkt een belangrijk onderwerp van gesprek is. 19

20 BIJLAGE 1: Plagiaatbeleid faculteit IE&IS (november 2006) Met dit plagiaatbeleid trachten we studenten (en docenten) bewust te maken van de wetenschappelijke normen inzake plagiaat en het opsporen ervan in werkstukken en papers. In bijgaande notitie worden een aantal maatregelen beschreven op facultair en instellingsniveau. Hiernaast gaat de notitie in op een project rond plagiaatdetectie met behulp van het software programma 'Ephorus'. Dit project bestaat eruit dat een aantal docenten (op vrijwillige basis) gaat gebruikmaken van Ephorus in hun onderwijs. Deze docenten worden ondersteund door een studentassistent (1 dag per week, gedurende een jaar) en door Bureau Automatisering (training). De resultaten van dit project worden gecommuniceerd naar alle docenten binnen de faculteit. 1. Wat is plagiaat? Plagiaat is volgens de Van Dale 'het overnemen van stukken, gedachten, redeneringen van anderen en deze laten doorgaan voor eigen werk', en 'een van anderen overgenomen deel van een geschrift enz.'. Plagiaat is dus elke vorm van overnemen van derden zonder exacte bronvermelding. Om van plagiaat te spreken volstaat het dus al om zonder verwijzing bepaalde onderdelen of zinnen van een tekst, tabellen, grafieken of afbeeldingen over te nemen. De komst van internet maakt het knippen en plakken van teksten steeds gemakkelijker. Scholieren op het Vwo (en Hbo) zijn gewend om teksten van het Internet over te nemen, zonder bronvermelding. Exacte cijfers over het aantal plagiaatplegers zijn er niet. Recent bleek aan de UU dat zo'n 78% van de studenten wel eens informatie van Internet of bij medestudenten haalt. 66% daarvan neemt de tekst in eigen woorden over en een kwart daarvan presenteert het vervolgens als eigen werk (Pieters e.a. 2005). 2. Plagiaatbeleid Bij het opstellen van plagiaatbeleid kunnen vier fases worden onderscheiden (Harris 2002, Rienties & Arts 2005): - Bewustwording - Preventie - Detectie - Sanctionering We bespreken de vier fasen hieronder en geven aan wat het beleid op facultair niveau en op instellingsniveau is en welke aanvullende maatregelen nog genomen kunnen worden. 2.1 Bewustwordingsfase Studenten weten niet vanzelf wat plagiaat is en wat zij moeten doen om dit te voorkomen. Goede voorlichting aan studenten over plagiaat is dus noodzakelijk. Om studenten de regels te leren kennen en correct te leren citeren worden bij TM specifieke vaardigheidstrainingen gegeven. Leerlijn bibliotheekvaardigheden De opleidingen van TM hebben een leerlijn bibliotheekvaardigheden opgenomen. In het eerste jaar wordt in een training aandacht besteed aan het kunnen rapporteren over gevonden wetenschappelijke informatie volgens academische conventies. 1. informatie citeren en parafraseren (bronverwijzing in de tekst) 2. citeren/parafraseren versus frauderen 20

21 Maatregelen die de faculteit TM kan ondernemen om studenten bewust te maken van plagiaat zijn: - Vwo scholen informeren over richtlijnen voor plagiaat aan universiteiten; - Voorlichting over plagiaat in het tweede en derde jaar van de BSc opleidingen; - Voorlichting over plagiaat in de pre-msc; - Voorlichting over plagiaat aan buitenlandse studenten; - In afstudeerhandleidingen en studeerwijzers standaard een paragraaf over plagiaat opnemen; - Een verklaring die studenten verplicht moeten opnemen bij een werkstuk. Het doel van een dergelijke verklaring is dat studenten zich bewust zijn dat ze geen plagiaat mogen plegen. Hiernaast zijn studenten door het ondertekenen van de verklaring ook aanspreekbaar (aansprakelijk) op mogelijk plagiaat in hun werkstukken. Een voorbeeld van een dergelijke verklaring: 'De auteur (s)... verklaart (verklaren) in dit werkstuk getiteld... niets overgenomen te hebben zonder bronvermelding. Tenzij expliciet anders is vermeld zijn er geen grafieken, tabellen, afbeeldingen, tekst (van internet, uit boeken of tijdschriften) overgenomen uit het werk van anderen'. De bewustmaking van studenten van wat plagiaat is kan worden versneld door op instellingsniveau de verantwoordelijkheid hiervoor neer te leggen. In het instellingsdeel van het TU/e studentenstatuut, wordt gesproken over gedragsregels, maar niet specifiek over plagiaat (zie bijlage 1). Mogelijke maatregelen op instellingsniveau zijn (Rienties & Arts, 2005): - Inzicht van docenten en beleidsmakers in waarom studenten plagiaat plegen; - Het voeren van instellingsbrede discussie (wat bijvoorbeeld leidt tot gedragsregels, zie voorbeeld UvT 'code of conduct'); - Training docenten en studenten in toepassing gedragsregels; - Sancties duidelijk maken. Code of Conduct Omgangsregels van de Universiteit van Tilburg. De Code of Conduct beschrijft de waarden die richting geven aan het werken en studeren aan de Universiteit van Tilburg. Het is een kader voor reflectie op de uitgangspunten van de universiteit en bepaalt het handelen van medewerkers en studenten. De Code of Conduct biedt ruimte om elkaar daarop aan te spreken. Specifieke gedragsvoorschriften zijn vastgelegd in afzonderlijke regelingen. Deze regelingen voorzien in klachtenprocedures en sanctiemogelijkheden. 2.2 Preventiefase Om te voorkomen dat plagiaat wordt gepleegd is bewustmaking een eerste stap, maar zal daarnaast ook aan preventie moeten worden gewerkt. Op dit moment wordt op faculteitsniveau binnen TM geen preventief beleid gevoerd. Het hangt dus sterk af van individuele docenten of bijvoorbeeld in handleidingen aandacht is voor gedragsregels rond plagiaat of dat opdrachten zodanig worden geformuleerd dat plagiaat onmogelijk wordt. Toch is het in vrijwel alle vakken mogelijk om plagiaat te voorkomen. Capaciteitsgroepvoorzitters hebben een belangrijke rol in het voorkomen van plagiaat. Zij kunnen aan docenten duidelijk maken dat plagiaat voorkomen dient te worden en hen inlichten over de mogelijkheden om preventief iets te doen aan plagiaat, zoals het jaarlijks vernieuwen van opdrachten. Harris (2002) geeft nog een aantal tips voor docenten: 21