Bijlage 6. Toetsen is Onderwijs

Transcriptie

1 Bijlage 6. Toetsen is Onderwijs Faculteit der Geesteswetenschappen, Februari 2010 Willem B. Drees op basis van voorbereidend werk van Anita Kastelijn en van het universitaire rapport Studiesucces (oktober 2009) Inleiding Een van de zes prioriteiten van de Universiteit Leiden is het bevorderen van Studiesucces. Van studiesucces is sprake als bij afronding van de opleiding de student het eigen talent maximaal ontplooid heeft en de docent zijn kennis en vaardigheden maximaal heeft kunnen overdragen. Verschillende van onze opleidingen hebben in de afgelopen jaren geprobeerd het studiesucces te verhogen, en met succes: de rendementen van een aantal opleidingen laten een stijgende lijn zien. Voor sommige opleidingen is het hogere studierendement te verklaren door intensievere begeleiding door de studiecoördinator, door het inbouwen van duidelijke leerlijnen, het structureren van het BA-eindwerkstuk of scriptie in een cursus, experimenteren met bijzondere onderwijsvormen, het aanpakken van struikelblokken, of het leren omgaan met keuzevrijheden binnen de studie. Eén element van ons onderwijs is toetsing. Een succesvol toetsproces is een samenspel van factoren. Als studenten weten wat ze kunnen verwachten tijdens de toets, tentamens een goede afspiegeling zijn van de cursus en in het rooster voldoende tijd is gereserveerd voor tussentijdse oefeningen of deeltoetsen en het voorbereiden van het tentamen, heeft dat een positief effect op de studievoortgang. Toetsing is daarmee een belangrijk sturend element in de inrichting van het onderwijs dat direct van invloed is op het studierendement. Toetsing en onderwijs hangen nauw samen; idealitair is toetsing het sluitstuk van het gevolgde onderwijs. Iedere BA- en MA-opleiding is in februari 2010 door het faculteitsbestuur gevraagd zich te bezinnen op maatregelen ter bevordering van het studiesucces in de opleiding. Daarbij zijn maatregelen aangekondigd die in het facultaire deel van het Onderwijs- en Examenregeling zullen worden opgenomen, en is het opleidingsbestuur gevraagd zaken onder de docenten aan de orde te stellen. Over de maatregelen dient iedere opleiding uiterlijk 1 mei 2010 te rapporteren. Deze notitie dient als achtergrondinformatie bij het maken van plannen, met name ten aanzien van toetsbeleid per opleiding. Voor de ene opleiding zal de totstandkoming van een toetsplan een relatief kleine inspanning vergen omdat veel al helder afgesproken is; voor een andere is dit wellicht het moment om het bestaande toetsbeleid grondig te evalueren of een toetsbeleid te creëren. Aan al deze opleidingen willen wij graag dit document aanbieden. 1. De cursus in de opleiding Het uitgangspunt is de cursus als een onderdeel van de opleiding. Een opleiding heeft bestaansrecht op basis van zijn geformuleerde eindtermen. Dit betekent dat deze eindtermen ook in het onderwijs en toetsing aan de orde zouden moeten komen. Verantwoordelijke actoren: opleidingsbestuur in samenwerking met docenten 1) Inventariseer hoe de eindtermen van de opleiding over de cursussen is verdeeld. Dit kunt u bijvoorbeeld doen door voor de opleiding het Opleidingsschema (eindtermen matrix; zie hierna) in te vullen. 2) Beoordeel het opleidingsschema: Studeerbaar? Leerlijnen? Eindtermen? 3) Probeer een oplossing te zoeken voor eventuele lacunes. Toetsschema: De verdeling van eindtermen & de mogelijkheid van leerlijnen

2 Een manier om te kijken in hoeverre de eindtermen van de opleiding in de cursussen aan bod komen, is door het maken van een opleidingsschema. Een opleidingsschema laat zien hoe de eindtermen van een opleiding over de cursussen zijn verdeeld. Welke eindtermen komen voor in welke cursus? (Ook bij de zelfstudie voor een visitatie is het van belang om aan te kunnen geven op welke wijze en in welke vakken de eindtermen in het onderwijs aan bod komen.) Een dergelijk schema toont ook verbanden tussen de vakken en mogelijke leerlijnen. Met betrekking tot het verhogen van de studeerbaarheid van een opleiding, zal het verweven van het inhoudelijke, voorgestelde onderwijs met toetsing een positief effect hebben. Het inbouwen van duidelijke leerlijnen in de opleiding is hiervoor een goede eerste stap. Idealitair volgt pas daarna de inrichting van de toetsing binnen iedere afzonderlijke cursus. De eindtermen, zowel kennis van het vakgebied als ook algemene academische vaardigheden, zijn een proces: studenten werken op verschillende momenten in verschillende vakken aan verschillende onderdelen van deze eindtermen. Vanuit het oogpunt van studeerbaarheid, is het daarom zaak hiermee in de planning van onderwijs en toetsing rekening te houden; Zo kan cursus Z voortborduren op een academische vaardigheid uit cursus M, of een docent kan in zijn colleges refereren naar eerder verworven kennis. Om die reden is het belangrijk om in het studieverloop duidelijke leerlijnen in te bouwen én de communicatie tussen docenten actief te onderhouden. Het werken aan een scriptie of bachelorwerkstuk moet gestructureerd zijn, zodat de student gefaseerd de stappen doorloopt, zoals een professionele onderzoeker die volgt, studenten elkaar kunnen stimuleren en helpen, en een tijdschema wordt aangehouden. Tevens zou het werkstuk het eindpunt moeten zijn van een leerlijn waarin onderzoeks- en schrijfvaardigheden ontwikkeld en goefend zijn. 2. Toetsen in iedere cursus Doelen van toetsen & leerdoelen van het vak Idealitair toetst een toets de leerdoelen van een vak: - vakinhoudelijk en meer algemene academische inzichten en vaardigheden; - kennen en kunnen; - gekoppeld aan één studieonderdeel ( discreet ) of generiek, via verschillende studieonderdelen. Doorgaans sluit het doel van een toets aan bij de leerdoelen van een cursus, en meer generiek bij de eindtermen van een opleiding. Vaak hangt het doel van de toets samen met het moment van toetsing binnen een cursus en de fase binnen een opleiding. Doelen kunnen zijn: - Selectie en allocatie: Slagen of zakken kan gebruikt worden om studenten van elkaar te onderscheiden. De afsluitende toets van een cursus is vaak een selectieve toets. - Diagnostisch instrument: Een toets die studenten inzicht geeft in het kunnen en kennen op dat moment, en die daardoor helpt vroegtijdig studieproblemen te onderkennen. - Een deeltoets kan gebruikt worden om de student een vaardigheid te leren, maar kan ook de student voorbereiden op de eindtoets. Zo kan het wekelijks beantwoorden van een vraag, de student voorbereiden op de eindtoets doordat hij kan oefenen met bijvoorbeeld de essayvorm of begrijpt welke mate van kennis van details hij wordt geacht te verwerken in zijn antwoord. Zo ook kan het opsplitsen van schrijfopdrachten functioneren als voorbereiding op een grote eindopdracht. - Motivatie: Een toets kan de student aansporen tot studeren; de toets dwingt de student tot voorbereiding, of dat nu het grondig bestuderen van feiten of details of het scannen van ee een tekst voor het beanwoorden van een (essay-)vraag is. - Evaluatiemiddel onderwijs: De toetsen geven niet alleen zicht op de prestaties van de student, maar ook op het functioneren van de cursus. Er wordt gestreefd naar meerdere toetsen per vak. Bovendien is het ook wenselijk om binnen een cursus verschillende toetsvormen te gebruiken. Uiteraard hangen de mogelijkheden omtrent de toetsvormen

3 samen met de aard van het onderwijs. Indien het de bedoeling is de studenten bij de les te houden, kan bijvoorbeeld gekozen worden voor meerdere regelmatig over het semester verspreidde kleine, verplichte opdrachten. Indien een vak wil opbouwen naar een eindpaper, kan de student stapsgewijs door kleine opdrachten tot een inspanning worden verplicht. Evenzo zal het moment voor een diagnostische toets anders vallen dan een toets die dient ter motivatie of inspiratie van de student. Het heeft ook te maken met de aard van het vak; een paper inleveren in week twee is vaak weinig zinvol; terwijl een woordjestoets wekelijks zou kunnen plaasvinden. Voorbeelden van toetsvormen en toetsmomenten - schriftelijk tentamen (vaak afsluiting van een bepaald studieonderdeel) - met gesloten vragen - met korte vragen open (invul) vragen - met enkele essayvragen - take-home tentamen - schriftelijk werkstuk: paper, essay, of recensie - mondeling tentamen - mondelinge bijdrage: referaat, presentatie, bijdrage aan discussie Deze toetsvormen kunnen individueel of met mede studenten worden uitgevoerd en beoordeeld en de omvang ervan is variabel. Ook kunnen afhankelijk van het soort onderwijs verschillende vormen worden gecombineerd binnen een (deel)toets of cursus. Combinaties zoals: - om de week een mini-opdracht/ vraag die de studenten moeten inleveren. Dit kan een essayvraag van een half kantje zijn + een presentatie + een tentamen - Opbouwen naar een essay; op een aantal momenten vragen de student bepaalde onderdelen digitaal in te laten leveren; met als eindtoets een eindpaper; - Midtermpaper en eindtentamen; In het eindtentamen kunnen de brede lijnen worden getoetst/ kennis overhoord worden, terwijl het paper verdieping kan bieden/ ruimte kan geven aan eigen onderzoeksvaardigheden c.q. het ontwikkelen van een betoog. Vanuit het rendementsoogpunt, verdient het aanbeveling de studie zo te organiseren dat studenten vanaf de start van een cursus gestimuleerd worden tot actieve participatie door prestaties te leveren. Zo gaat een kennistentamen aan het einde van de onderwijsperiode in veel gevallen met minder activiteit gepaard dan een cursus waarbij studenten een presentatie, halverwege een essay, en aan het eind een afsluitend kennistentamen moeten aflegen. Hoewel het niet een standaard toetsvorm is, zet ook de aanwezigheidsplicht, of beoordeling van inzet bij discussie aan tot actief studeergedrag. Overigens kan deze aanwezigheidsplicht formeel vallen onder de praktische oefening in de OER. Let op: het idee van meerdere toetsmomenten per vak, is dat de student bij de les gehouden wordt. De toetsweek halverwege het semester biedt een mogelijkheid voor toetsing. Echter, indien de toetsmomenten van alle cursussen in de break-week én de tentamenweek vallen, is dat geen gelijkmatige verdeling voor de opleiding als geheel. Primaire actoren: docenten van de afzonderlijke cursussen In overeenstemming met de leerdoelen van de opleiding en in afstemming met het opleidingsbestuur formuleert iedere docent de doelstellingen van de cursus die ook in de elektronische studiegids moeten staan), en in het verlengde daarvan de doelstellingen van de afzonderlijke toetsen. Per deeltoets kiest de docent een passende toetsvorm. Vanuit de leerdoelen ontwikkelt iedere docent items/ vragen/ opdrachten voor de deeltoetsen. Belangrijk is dat de toets representatief is (verschillende aspecten toetst) en valide (meet wat die zou moeten meten). Het is waardevol om de toetsen te controleren, bijvoorbeeld door ze voor te leggen aan collega s of aan een toetsencommissie. Belangrijk is ook dat de toets aansluit bij de verwachtingen die de vakbeschrijving van het vak en het onderwijs bij studenten hebben gecrëeerd. Bruikbaarheid, tenslotte: Staat de tijd die het

4 voorbereiden, afnemen, nakijken en terugkoppelen van de toets kost in verhouding tot de totale tijd en menskracht beschikbaar voor het vak? Is de toets goed te maken in de tijd die ervoor is toebedeeld? Een toetsmatrijs In een toetsmatrijs kan overzichtelijk worden aangegeven welke leerdoelen in welke toetsen aan bod komen, c.q. door welke elementen in een toets het bereiken van die leerdoelen geetest worden. Communicatie en voorbereiding voor de studenten Informeer de student over de toetsvormen en verwachtingen. Herhaal deze communicatie afhankelijk van het moment van toetsing binnen een cursus. Stel tijdig een voorbeeldtentamen inclusief het antwoord en de beoordeling beschikbaar. Formuleer de toetsinstructies en communiceer deze tijdig naar eventuele surveillanten, studenten en beoordelaars. Achteraf Controle achteraf; bekijk de antwoorden, beoordeel de kwaliteit van de items en de toets en bekijk de studentenevaluaties. Bepaal de cesuur, waardeer en beslis. Geef feedback op het werk van de student. De student heeft recht op inzage van het beoordeelde werk voor een tentamen en desgewenst op een toelichting op de beoordeling (Instellingsdeel Studentenstatuut 2009/2010). 1 De informatie over het praktische organiseren van de feedback en het inzage moment dient duidelijk naar de student gecommuniceerd te worden. Evalueer de toets. Neem ook de feedback van de studenten mee. Denk na over manieren waarop in de toekomst onderwijs en toetsen kunnen worden verbeterd. 3. De toetsen in de opleiding als geheel Toetsplan Uit het voorgaande volgen twee schema s - het opleidingsschema, waarin leerdoelen en vakken met elkaar worden verbonden; - de toetsmatrijs, waarin binnen één cursus leerdoelen en toetselementen worden verbonden. Het eerste is de verantwoordelijkheid van het opleidingsbestuur; bij het tweede zijn de afzonderlijke docenten de primaire actoren. Het is voor een opleiding van groot belang dat de keuzes die door docenten voor de afzonderlijke cursussen worden gemaakt ook bekend zijn bij het opleidingsbestuur, zodat het opleidingsbestuur kan zien of het toetsbeleid van de opleiding als geheel (gezamenlijk over alle vakken) spoort met de doelstellingen van de opleiding. Dat totaaloverzicht is het toetsplan voor de opleiding. Een toetsplan zet uiteen hoe de toetsing binnen een opleiding samenhangt met het aantoonbaar behalen van de eindtermen en hoe de toetsing daartoe is georganiseerd. Daartoe wordt onder andere ingegaan op de volgende elementen: - Toetsvormen: zo divers mogelijk en ten allen tijde passend bij het onderwijs; - Toetsmomenten: het liefst zo regelmatig mogelijk; - Compensatie & de voorwaarden hiervoor; - Herkansingen: het liefst zo weinig mogelijk, passend bij een actieve, stimulerende studiecultuur waarin toetsing zo snel mogelijk op het onderwijs volgt; - Kwaliteitsborging van toetsen; - Communicatie & transparantie: wat, op welk moment naar studenten en docenten gecommuniceerd wordt. Actor: Opleidingsbestuur 1 Instellingsdeel Studentenstatuur 2009/

5 Verzamel van alle docenten de specificatie van leerdoelen en toetsvormen en elementen. Gezamenlijk is dat het toetsplan voor de opleiding als geheel. Bezie of dat recht doet aan de doelstellingen van de opleiding en de beoogde leerlijnen ten aanzien van inhoudelijke kennis en academische vaardigheden. Houd ook de uitvoerbaarheid in de gaten, inclusief de spreiding van toetsen in de tijd. Communiceer dit totaalbeeld met docenten en onderwijscommissie, zodat het beeld van de opleiding gezamenlijk gedragen en geëvalueerd kan worden.