Migranten in Nederland. nl

Transcriptie

1 Migranten in Nederland. nl VERSLAG VOORONDERZOEK WEBSITE MIGRATIEGESCHIEDENIS Amsterdam, 2006

2 Afbeelding omslag: Uithangbord Schoorsteenvegerssteeg Amsterdam (Amsterdams Historisch Museum) Uitvoering: Dr. Corrie van Eijl Advies: Drs. Alice van Diepen (Gemeentearchief Amsterdam) Prof. dr. Leo Lucassen (Centrum voor de Geschiedenis van Migranten) DIT ONDERZOEK IS MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR DE MONDRIAAN STICHTING, HET VSBFONDS, HET GEMEENTEACHIEF AMSTERDAM EN DE UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM (FACULTEIT GEESTESWETENSCHAPPEN). 2

3 INHOUDSOPGAVE 1. Migranten in Nederland 4 2. Moving Here Looking There 7 3. Wat is er tot nu toe op Nederlandse websites te vinden? Medewerking erfgoedinstellingen Betrokkenheid van migrantenorganisaties Migrantenerfgoed in instellingen Voor wie is de website bedoeld? Welke informatie zal op de website zijn te vinden? Organisatorische inbedding Technische infrastructuur Voorlopige begroting Mogelijkheden voor subsidieaanvragen 42 BIJLAGEN: 1. Bronnen over migratie en migranten in Nederland 2. Relevante literatuur 3. Links 3

4 1. MIGRANTEN IN NEDERLAND Voorwoord Dit verslag is het resultaat van een onderzoek naar de haalbaarheid van een website over de geschiedenis van migranten in Nederland. Dit onderzoek is een initiatief van het Centrum voor de Geschiedenis van Migranten (CGM) en het Gemeentearchief Amsterdam (GAA). Beide instellingen zijn al langer betrokken bij initiatieven rond cultureel erfgoed van migranten. Het CGM, een samenwerkingsverband waarin onder meer het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis participeert, stimuleerde onder meer lokale studies naar nieuwkomers en is een van de initiatiefnemers van het Historisch Beeldarchief Migranten (HBM). Het Gemeentearchief Amsterdam pleitte al eerder voor meer aandacht voor erfgoed van migranten in archiefinstellingen en verzamelde onder meer interviews met oprichters en sleutelfiguren van Amsterdamse migrantenorganisaties. Het vooronderzoek vond plaats in Tijdens het vooronderzoek is gekeken naar binnen- en buitenlandse voorbeelden en zijn gesprekken gevoerd met erfgoedinstellingen en migrantenorganisaties in Nederland. Dit verslag geeft daarvan de belangrijkste resultaten en gaat daarnaast in op de inhoudelijke, technische en financiële aspecten van een website over migranten in Nederland. Geschiedenis van migranten Nederland heeft een lange geschiedenis van immigratie. Vanaf de late zestiende eeuw arriveerden groepen migranten in Nederland die hun eigen land ontvluchtten zoals protestanten uit de Zuidelijke Nederlanden, sefardische joden uit Spanje en Portugal en hugenoten uit Frankrijk. Daarnaast trokken veel arme migranten uit vooral Duitsland, Noorwegen, Zweden en Denemarken naar Nederland op zoek naar werk. In de negentiende en eerste helft van de twintigste eeuw was het percentage migranten lager. In die periode kwamen arbeidsmigranten vooral uit buurlanden, zoals de Duitse ambulante handelaren, grondleggers van veel Nederlandse warenhuizen, de vele soldaten voor het Nederlandse koloniale leger, de Belgische arbeiders aan wegen en dijken en de Duitse dienstboden. Anderen kwamen van verder weg, zoals de Italiaanse muzikanten, ijsbereiders en terrazzowerkers en de Poolse en Sloveense mijnarbeiders. Na de Tweede Wereldoorlog steeg het aantal nieuwkomers opnieuw. In verband met schaarste op de arbeidsmarkt, in het bijzonder voor laaggeschoolde arbeid, begon men eind jaren vijftig met het aantrekken van buitenlandse werknemers: aanvankelijk vooral uit Zuid-Europa (Spanje, Italië), later uit Turkije en Marokko. Spanjaarden en Italianen keerden na verloop van tijd veelal terug naar hun vaderland, terwijl bij Turken en Marokkanen steeds vaker sprake was van gezinshereniging en meer permanente migratie. 4

5 Andere nieuwkomers waren afkomstig uit de (voormalige) Nederlandse koloniën: de Indische Nederlanders en Molukkers, later de migranten uit Suriname en de Antillen. Bovendien kwamen er vluchtelingen naar Nederland. Aanvankelijk was hun aantal beperkt afkomstig uit Sri Lanka, Vietnam, Turkije maar vanaf de jaren tachtig arriveerden grotere groepen uit onder meer voormalig Joegoslavië, Iran en Afrika. Belgische vluchtelingen, 1914 (IISG) Hoewel er perioden zijn geweest met veel en met minder immigratie, kwamen altijd al mensen naar Nederland om hier te trouwen, werk te zoeken en voor kortere of langere tijd te wonen. In de beelden, verhalen en documenten over de Nederlandse geschiedenis is de betekenis van migratie en migranten nog steeds onderbelicht. Kennis over de Nederlandse migratiegeschiedenis en over de betekenis van migratie voor de Nederlandse samenleving en cultuur is geen gemeengoed. In de hedendaagse debatten over nieuwkomers in de Nederlandse samenleving wordt veelal de indruk gewekt dat migratie in deze omvang een volstrekt nieuw verschijnsel is. Slechts een enkeling weet dat Nederland in 1914 bijna een miljoen Belgische vluchtelingen herbergde. Nog minder mensen weten dat rond 1600 bijna eenderde van de Amsterdamse bevolking in Duitsland was geboren. Zonder al die migranten had de bloeitijd van de Nederlandse Republiek er heel anders uitgezien. In de laatste jaren is veel onderzoek verricht naar de geschiedenis van migranten in Nederland, maar de resultaten daarvan zijn meestal alleen in kleine kring bekend. De bronnen die getuigenis geven van de verschillende migratie- en vestigingsprocessen blijven helaas verborgen in de schatkamers van archieven en musea of liggen nog in dozen op zolders bij migranten zelf. Bij erfgoedinstellingen en migrantenorganisaties neemt de aandacht voor de geschiedenis van migranten langzaam toe. Er zijn verschillende initiatieven genomen om cultureel erfgoed van migranten op te sporen en toegankelijk te maken. Hoewel deze initiatieven succesvol zijn, blijven de resultaten daarvan veelal op zichzelf staande publicaties of tijdelijke tentoonstellingen. Kinderen en kleinkinderen van naoorlogse arbeidsmigranten die op zoek zijn naar de geschiedenis van hun ouders en grootouders kunnen daarvoor nauwelijks terecht in Nederlandse archieven en musea. Er is echter wel behoefte aan meer informatie bij bijvoorbeeld de tweede generatie nieuwkomers. Dat blijkt onder meer uit de bevindingen 5

6 van het project Generaties Later van het Stadsarchief Dordrecht. Het ligt voor de hand dat die behoefte, met een sterk groeiend aantal nakomelingen van migranten, alleen maar toe zal nemen. Interesse voor de geschiedenis van migranten beperkt zich overigens niet tot migranten zelf en hun nakomelingen, ook andere groepen in de samenleving (scholieren, studenten, journalisten, beleidsmedewerkers) vragen regelmatig om meer informatie. Een migratiewebsite kan de al bestaande kennis over migranten in Nederland voor een groot publiek zichtbaar maken. Het zal tegelijkertijd een stimulans zijn om het migrantenerfgoed in instellingen te ontsluiten en toegankelijk te maken en kan behulpzaam zijn bij verdere opsporing van migrantenerfgoed. Een website kan bovendien snel inspelen op en aanknopen bij actuele gebeurtenissen. Conclusie Nederland heeft een lange traditie van immigratie. Met alle aandacht voor de huidige generaties nieuwkomers lijkt migratie een nieuw verschijnsel, maar de geschiedenis laat zien dat er eerder perioden zijn geweest met veel immigranten. Deze geschiedenis is vaak alleen in kleine kring bekend en cultureel erfgoed van en over migranten is moeilijk te vinden. Een migratiewebsite maakt de kennis en de bronnen over de geschiedenis van migranten in Nederland zichtbaar. De heer Groenberg, medeoprichter in 1975 van jongerencentrum Kwakoe (Gemeentearchief Amsterdam) 6

7 2. MOVING HERE LOOKING THERE Het plan voor een Nederlandse website over de geschiedenis van migranten ontstond naar aanleiding van een virtueel bezoek aan Moving Here, een website over 200 jaar migranten in Engeland. In de verwachting dat een Nederlands initiatief goed zou kunnen profiteren van de jarenlange ervaring van Moving Here (MH), is een bezoek gebracht aan een aantal organisaties die zijn betrokken bij de Engelse website. Wij (Alice van Diepen en Corrie van Eijl) spraken met medewerkers van The National Archives: Alison Webster (hoofd online content), Susannah Bacardax (project manager MH) en Liz Lovell (office manager MH). Daarnaast ontmoetten we enkele medewerkers van de belangrijkste partnerinstellingen: London Metropolitan Archives (Geoff Pick, hoofd publieke diensten) en Museum of London (Cathy Ross, hoofd afdeling Later London History and Collections ). Onze gesprekpartners gaven veel informatie over de opzet en werkwijze van MH, wezen op mogelijke problemen en gaven talloze tips. Hieronder volgen enkele van de belangrijkste bevindingen. Moving Here is oorspronkelijk opgezet als digitaliseringproject, met de bedoeling om zoveel mogelijk cultureel erfgoed van migranten in archieven en musea in digitale vorm op een centrale plaats toegankelijk te maken. In de tweede fase van het project (vanaf 2005) volgen specifieke toepassingen voor het (lager) onderwijs en community projecten. De eerste fase van MH is gefinancierd door de Big Lottery Fund, de tweede fase door de Heritage Lottery Fund. Moving Here is een initiatief van The National Archives (TNA) en wordt ook door deze instelling gedragen: veel materiaal afkomstig uit TNA en het TNA-team speelt een centrale rol. Daarnaast zijn 30 partnerinstelling bij het project betrokken. Omdat MH veel geld ineens kreeg stond men onder een grote tijdsdruk. De samenwerking verliep niet altijd even soepel omdat archieven en musea vaak alleen in digitalisering van eigen materiaal waren geïnteresseerd en zich minder betrokken voelden bij het gehele project. De samenwerking beperkte zich, mede door het grote aantal deelnemers, veelal tot het digitaliseren van materiaal. Dat gebeurde meestal te traag en achteraf gezien hadden vooral de kleinere partners meer hulp moeten krijgen. Voor een goede samenwerking met partners zijn een helder tijdschema van het project en formele contracten (output, copyright) erg belangrijk. 7

8 MH heeft zich in eerste instantie bewust beperkt tot vier grote groepen: Ierse, Joodse, Caribische en Aziatische migranten. Deze keuze was gebaseerd op de omvang van de populatie, het aanwezige materiaal en de samenwerkingsmogelijkheden. Voor deze vier groepen zijn uitgebreide migratiegeschiedenissen gemaakt en is veel materiaal verzameld. Voor overige groepen migranten is het materiaal veel beperkter en is er weinig inhoudelijke informatie. Achteraf denkt men dat het beter was geweest om breder (meer groepen migranten) en minder diepgaand te werken. Voor de technische infrastructuur is gebruik gemaakt van het systeem van TNA, maar er is daarnaast veel geld in nieuwe applicaties gestoken (in totaal 400,000). Achteraf denkt men dat het beter was geweest om direct een nieuw systeem op te zetten omdat het gebruik en de toepassingen sterk verschillen van die van TNA. Voor de financiering van het project was het belangrijk dat de website ook na afloop van het project enige tijd in de lucht zou blijven; TNA heeft dat toegezegd voor vijf jaar. De website wordt veel bezocht en de Gallery (plaatjes) blijkt de belangrijkste trekker. Mensen komen veel minder dan verwacht binnen via de migratiegeschiedenissen. De mogelijkheid om verhalen toe te voegen wordt als een vernieuwend en belangrijk aspect van de website gezien en krijgt ook veel waardering. MH was in opzet niet sterk gericht op bepaalde groepen ( all things for all people ) Moving Here website en aanvankelijk kwamen vooral mensen die geïnteresseerd waren in familiegeschiedenis (genealogisch onderzoek). Op dit moment richt men zich in toenemende mate op het (lager) onderwijs ( catch them while they re young ), mede door de mogelijkheden voor verdere financiering. Er is tevens een verschuiving van de aandacht bij MH: eerst concentreerde men zich vooral op grote steden, nu is er meer aandacht voor plattelandssteden. Voor de opzet van de website is het van belang voor ogen te houden op welk publiek je je richt. Bovendien zijn gebruikersanalyses aan te raden als de website eenmaal beschikbaar is. De website moet ook voortdurend vernieuwen om aandacht te blijven trekken ( keep it fresh, keep it lively ). Moving Here is met de grote hoeveelheid data en informatie en de vele toepassingen - de enige website die lijkt op wat we voor ogen hebben met een Nederlandse migratiewebsite. Er zijn echter wel andere buitenlandse initiatieven op dit gebied waar inspiratie kan worden opgedaan. Renée Kistenmaker, projectleider van het CEM-project, maakte eerder een overzicht van internationale initiatieven op het gebied van een 8

9 migratiemuseum. De stand van zaken lijkt niet sterk veranderd. Sommige van deze websites ontwikkelen zich, terwijl aan andere nauwelijks iets lijkt te gebeuren. Het betreft veelal projecten in oprichting, zoals: Migrationsmuseum Duitsland (Zentrum für Geschichte, Kunst und Kultur); Projekt Migrationsmuseum Schweiz. De Franse website Cité nationale de l histoire de l immigration is een voorloper van het echte migratiemuseum in Parijs, dat in 2007 zijn deuren zal openen. () Dit museum zal zijn gewijd aan de geschiedenis en cultuur van migratie in Frankrijk en aan de rol van migranten in de nationale geschiedenis, een bijdrage die in de gewone geschiedschrijving lang is genegeerd. Op deze site is een film over de Franse migratiegeschiedenis (vanaf 1820) te zien, chronologische en thematische dossiers. De site geeft geen toegang tot bronnen in archieven of beeldmateriaal. Inspirerend zijn portretten van verschillende migranten (met fotoalbums, interviews en muziek) en ook zijn nieuwe, regionale en lokale initiatieven op het gebied van migratiegeschiedenis en cultureel erfgoed van migranten opgenomen. Een ander voorbeeld is het Migration Heritage Centre, een virtueel museum over migratie en vestiging in New South Wales vanaf De website wil een ander perspectief bieden op de Australische geschiedenis, bewerkstellingen dat er een meer representatief erfgoed bewaard blijft voor toekomstige generaties, een beeld geven van de ervaringen van migranten en een tegenwicht bieden aan mythes en vooroordelen. Op de website zijn verschillende tentoonstellingen te zien, zoals Belongings met persoonlijke herinneringen van eerste generatie migranten die in de jaren na de Tweede Wereldoorlog naar Australië kwamen. Een ander voorbeeld is Getting Married, verhalen van huwelijken in verschillende (ook meer recente) migrantengroepen (Servisch, Libanees, Vietnamees) met verschillende culturele en religieuze tradities. De website geeft daarnaast informatie en verwijzingen naar projecten en tentoonstellingen in erfgoedinstellingen in New South Wales. 9

10 Om ideeën op te doen voor de Nederlandse website hoeven we ons overigens niet te beperken tot websites over immigranten, er zijn ook andere sites die wat dit betreft interessant zijn, zoals: Malta Virtual Emigration Museum, met vele inhoudelijke en statistische informatie over emigratie en vestiging van emigranten. De site geeft onder meer visuele weergave van bestemmingen in de verschillende perioden. The Association of European Migration Institutions, een site met veel links naar instituten en musea op het gebied van migratie. In Motion: The African-American Migration Experience, een prachtige site met veel afbeeldingen, teksten (documenten, brieven, kranten etc.), kaarten, verschillende toepassingen en een uitgebreide tijdbalk. Tot slot willen we graag wijzen op de website Women working, van het Harvard Open Collections Program. Deze website bevat veel verschillende soorten documenten, zoekmogelijkheden en toepassingen en geeft een uitgebreide toelichting over de opzet en aanpak. In de loop van 2006 zal binnen hetzelfde programma een website met bronnen, beeldmateriaal en literatuur over immigratie en emigratie de lucht in gaan. Conclusie De Engelse website Moving Here is een goed voorbeeld van wat ons voor ogen staat met een Nederlandse migratiewebsite. Een goede analyse van deze site is van groot belang voor de opzet van de Nederlandse website. We kunnen bovendien profiteren van de ervaringen die gedurende het project in Engeland zijn opgedaan. Ook een aantal andere buitenlandse websites geven een goed voorbeeld van de mogelijkheden. Moving Here en goede andere buitenlandse voorbeelden zijn inspirerend, motiverend en leerzaam voor de opzet van een Nederlandse migratiewebsite. 10

11 3. WAT IS ER TOT NU TOE OP NEDERLANDSE WEBSITES TE VINDEN? Ook in Nederland heeft men de afgelopen jaren niet stil gezeten. Naast nieuwe algemene historische websites zijn er websites tot stand gekomen die specifiek zijn gericht op migranten of migratie. Veel archiefinstellingen en musea hebben bovendien inmiddels een eigen website, waarop soms een deel van de (beeld)collectie te vinden is. Niettemin is het cultureel erfgoed met betrekking tot de geschiedenis van migranten voor grote groepen gebruikers niet of slecht toegankelijk. Mensen zoeken steeds vaker informatie op internet en zeker migranten zijn weinig bekend met archieven en andere erfgoedinstellingen. We kunnen dat betreuren, maar als we de toegang tot erfgoed voor deze nieuwe groepen Nederlanders (evenals voor anderen) willen vergroten is verdere digitalisering onontbeerlijk. Wat niet op internet is te vinden lijkt niet te bestaan. En wat dat betreft is het met de geschiedenis van migranten slecht gesteld. Gerichte zoekopdrachten (via Google in augustus 2005) naar bijvoorbeeld Chinese migranten of Chinezen in Nederland leveren weinig relevante hits op; dat geldt ook voor Duitse, Spaanse, Italiaanse, Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Indische migranten. We komen terecht bij veelal academische publicaties of onderzoeken en al lang geleden gehouden lezingen. Daarnaast zien we enkele sites die wat informatie over de geschiedenis van migratie en vestiging van een bepaalde groep bevatten, maar die informatie is in de regel beperkt en wordt niet altijd bijgehouden. Een mooi, maar vrij uitzonderlijk, voorbeeld van een website die meer biedt is Spaanse migranten in Eindhoven, met publicaties, foto s en egodocumenten over Spanjaarden bij Philips tussen Spaanse werknemers vieren 75-jarig jubileum van Philips in 1966 Wat opvalt, is dat ook de resultaten van veel projecten die zijn gefinancierd in het kader van de regeling Cultureel Erfgoed Minderheden (2002 t/m 2004) (nog) niet op internet 11

12 zijn te vinden, of zijn in ieder geval niet via algemene zoekmachines als Google toegankelijk zijn. Mensen die goed thuis zijn in de Nederlandse erfgoedwereld kunnen natuurlijk zoeken in de sites van archiefinstellingen en andere organisaties. De Beeldbank van het Nationaal Archief en enkele stedelijke archieven en beschikken over veel beeldmateriaal van migranten in Nederland, vooral uit de twintigste eeuw. De websites van erfgoedinstellingen zijn afzonderlijk te bekijken, maar er zijn ook mogelijkheden om meerdere collecties tegelijkertijd te doorzoeken. Met de Cultuurwijzer, ontwikkeld in opdracht van de Vereniging Digitaal Erfgoed Nederland (DEN) kan men zoeken in de collecties van verschillende musea, archieven en bibliotheken. Andere mogelijkheden zijn Thematis Erfgoed Portaal, dat een gecombineerde zoekactie uitvoert in een twintigtal Nederlandse erfgoedinstellingen en Maritiem Digitaal, een gezamenlijke database van de belangrijke maritieme musea in Nederland, waarin gegevens kunnen worden opgezocht over voorwerpen en literatuur die zich in deze musea bevinden. Uithangbord Schoorsteenvegerssteeg Amsterdam (Amsterdams Historisch Museum) Toch blijft ook hier de opbrengst beperkt en hebben de resultaten van een speurtocht naar de geschiedenis van migranten in Nederland vooral betrekking op beeldmateriaal, naast een aantal literatuurverwijzingen en nummers in archiefinventarissen. Wie wil weten wat zich in de archieven bevindt kan terecht op archieven.nl. Op deze website zijn archievenoverzichten, inventarissen en toegangen van ca. 30 archiefdiensten doorzoekbaar. Dat levert gedetailleerde informatie over stukken in archieven met betrekking tot bijvoorbeeld: vreemdelingen (323), Hugenoten (23), Belgische vluchtelingen (79), zigeuners (43), Italianen (14) Marokkanen (11). Het materiaal zelf is echter niet digitaal toegankelijk en wie de stukken wil inzien moet vervolgens naar de betreffende archiefinstelling. Dat is voor veel mensen een te grote stap. Op een aantal andere websites is meer inhoudelijke informatie te vinden over de geschiedenis van migranten in Nederland, zoals de websites van de stichting Anno, 20 eeuwen Nederland en Maritiem Digitaal. De meeste aanknopingspunten bieden echter de websites die specifiek zijn gericht op migranten in Nederland, of die een speciaal 12

13 onderdeel hieraan besteden. Dat zijn vooral Het Geheugen van Nederland (KB) en de educatieve website 'Sporen van Migratie in Rotterdam' (Gemeentearchief Rotterdam). Daarnaast zullen de websites van het Historisch Beeldarchief Migranten (IISG) en ImagineIC op den duur meer cultureel erfgoed van migranten ter beschikking stellen. HET GEHEUGEN VAN NEDERLAND Het Geheugen van Nederland is een programma van de Koninklijke Bibliotheek dat zorgt voor de digitalisering van belangrijke bronnen van cultureel erfgoed. Inmiddels is een grote digitale collectie ( objecten) opgebouwd met beeldmateriaal van verschillende Nederlandse erfgoedinstellingen. De collectie heeft uitsluitend betrekking op de 20e eeuw. Bij het verzamelen van het materiaal is ook gedacht aan nieuwkomers in de Nederlandse samenleving. Een aantal verzamelingen is specifiek gewijd aan migranten, zoals die over de geschiedenis Suriname en van Nederlands Indië. Het gaat daarbij echter niet om migratie en vestiging in Nederland, maar om informatie over het land van herkomst. Voor de migratiewebsite zijn vooral de collecties Molukse geschiedenis en cultuur in beeld en joods Nederland rond 1900 van betekenis. Daarnaast bevatten ook andere (foto)collecties in het Geheugen materiaal over het leven van migranten in Nederland. Door de hele collectie heen kan gezocht worden op bijvoorbeeld: migranten, gastarbeid, etnische minderheden en vluchtelingen. Aanvankelijk richtte men zich vooral op het verzamelen van digitale beelden, maar vooral voor gebruik in het onderwijs kwam er meer aandacht voor inhoudelijke informatie. In het educatieve gedeelte vinden docenten in het voortgezet onderwijs lessen op basis van de digitale collecties. Voor de migratiewebsite is vooral de digitale les Migranten in Nederland na 1945 van belang. Deze is gemaakt in samenwerking met de stichting Beeld en Geluid en bevat veel historische geluidsfragmenten en bewegend beeld. De educatieve website Sporen van Migratie in Rotterdam is ontwikkeld door het Gemeentearchief Rotterdam in samenwerking met twee Rotterdamse middelbare scholen. De website is ontstaan als reactie op de vraag naar digitaal lesmateriaal over de geschiedenis van migratie in Rotterdam. De naam verwijst naar de sporen die migranten in erfgoedinstellingen hebben nagelaten. 'Sporen van Migratie' geeft een overzicht van de geschiedenis van migratie in Rotterdam en biedt daarnaast informatie over de belangrijkste migrantengroepen. De website is vooral bedoeld voor leerlingen in de tweede fase van het voortgezet onderwijs en de lessen passen in de eindtermen voor het vak geschiedenis. De site geeft vragen bij de verschillende onderdelen en handleidingen voor leerlingen en docenten. Leerlingen kunnen de resultaten van hun onderzoek op de site plaatsen. 13

14 Historisch Beeldarchief Migranten In het Historisch Beeldarchief Migranten (HBM) worden digitale beelden verzameld uit particuliere collecties van migranten die in de afgelopen honderd jaar naar Nederland kwamen. Het project is ondergebracht bij het IISG in Amsterdam. In de periode wordt een basiscollectie aangelegd van circa 5000 foto s die een representatief beeld moeten geven van de geschiedenis van migranten in Nederland. Daarbij is gekozen voor de grootste migrantengroepen: Indische Nederlanders, Surinamers, Turken en Marokkanen. Daarnaast komt een aantal kleinere groepen aan bod, zoals migranten uit Italië, Spanje, Portugal, Griekenland, Kaapverdië en het voormalige Joegoslavië. Bij het verzamelen van foto s werkt het HBM samen met verschillende migrantenorganisaties en geeft samen met hen een training 'Culturele Spoorzoekers' voor jongeren die wortels hebben in landen die tot de doelgroep behoren. De database met afbeeldingen en beschrijvingen zal in de komende jaren via de website toegankelijk worden gemaakt. In afwachting daarvan is op de website een selectie van foto s van de verschillende migrantengroepen te zien. ImagineIC is een instituut voor de verbeelding van identiteiten en culturen. Door gebruik te maken van oral history en ICT verzamelt Imagine verhalen over migratiegeschiedenis en eigentijdse culturele diversiteit. Migranten presenteren daarbij een eigen visie op hun leven in Nederland. Voor jongeren organiseert ImagineIC bijvoorbeeld digitale video- en fotoworkshops waarin zij hun eigen beeldproducties maken. Senioren werken bij Imagine aan digitale programma s om hun verhaal vast te leggen. Van deze persoonlijke geschiedenissen maken kunstenaars en wetenschappers in opdracht van Imagine tentoonstellingen, audiovisuele programma's en digitale producties voor nieuwkomers en gevestigden. Op de website van Imagine IC is een aantal projecten beschreven. Soms zijn resultaten van projecten en tentoonstellingen te zien, maar veelal zijn die (nog) niet op via internet toegankelijk. De laatste twee initiatieven het HBM en ImagineIC richten zich op cultureel erfgoed van migranten dat (nog) niet in bestaande erfgoedinstellingen is te vinden. Het HBM gaat op zoek naar beeldmateriaal dat zich bevindt in de fotoalbums en persoonlijke archieven 14

15 van migranten en hun nakomelingen, terwijl ImagineIC met medewerking van migranten nieuw erfgoed creëert. Conclusie De speurtocht op internet laat zien dat er wel initiatieven zijn om cultureel erfgoed van migranten te verzamelen en toegankelijk te maken, maar dat de informatie zelf en de hoeveelheid gedigitaliseerd erfgoed beperkt en versnipperd is. Hoewel een migratiewebsite raakvlakken heeft met een aantal van deze initiatieven zal er zeker geen sprake zijn van verdubbeling, gelet op de specifieke focus van de genoemde instellingen. Een migratiewebsite die bestaande initiatieven aanvult, goede en uitgebreide informatie over de migratiegeschiedenis verstrekt en nieuwe initiatieven stimuleert is daarom absoluut geen overbodige luxe. Opening Turks volkshuis in Rotterdam, 1982 (IISG) 15

16 4. MEDEWERKING ERFGOEDINSTELLINGEN In hoeverre kan het initiatief voor een migratiewebsite rekenen op de steun van Nederlandse archieven en musea? Het oorspronkelijke plan om tijdens het vooronderzoek te werken met een schriftelijke enquête onder medewerkers van belangrijke erfgoedinstellingen hebben we snel laten varen. Uit eerdere onderzoeken bleek dat bij archiefinstellingen sprake is van een enquêtemoeheid en dat formulieren vaak niet of slordig worden ingevuld. 1 Omdat we graag wilden horen wat men van het initiatief vond en op welke manier archieven en musea een bijdrage wilden leveren, besloten we een aantal grotere instellingen persoonlijk te bezoeken. Daarnaast zijn meer informele gesprekken gevoerd met medewerkers van erfgoedinstellingen, zoals tijdens de presentatie van het project op de studiedagen van de stichting Digitaal Erfgoed Nederland (DEN) in november Met de volgende instellingen / projecten is overlegd over het opzetten van een migratiewebsite: Nationaal Archief (NA) Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) Internationaal Instituut en Archief voor de Vrouwenbeweging (IIAV) Gemeentearchief Amsterdam (GAA) Gemeentearchief Rotterdam (GAR) Haags Gemeentearchief (HGA) Het Utrechts Archief (HUA)* Gemeentearchief Dordrecht (GAD) Zeeuws Archief (ZA)* Openluchtmuseum Arnhem Amsterdams Historisch Museum (AHM) Historisch Museum Rotterdam (HMR)* Moluks Historisch Museum (MHM)* Joods Historisch Museum (JHM)* Historisch Beeldarchief Migranten (HBM) Imagine Identity and Culture (Imagine IC) Het Geheugen van Nederland Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid * Met de instellingen die zijn gemarkeerd met een * is terloops overlegd, bij de andere zijn we op bezoek geweest. De bezochte instellingen kregen vooraf informatie over het vooronderzoek. Het belangrijkste doel van de gesprekken was te ontdekken in hoeverre men het initiatief 1 Zie bijvoorbeeld: Erhan Tuskan, Zülfikar Özdogan en Marlou Schrover, Collecties en beleid van openbare archiefinstellingen (Amsterdam 2002)

17 ondersteunde en in welke vorm en onder welke voorwaarden men medewerking wilde verlenen. Bovendien wilden we weten welk relevant erfgoed - zowel documenten, foto s, als audiovisueel materiaal - zich in de collecties bevindt en in hoeverre dit erfgoed is geïnventariseerd en gedigitaliseerd. Marktvergunning voor de Italiaanse ijsverkoper M.Tofani, 1934 (Gemeentearchief Amsterdam) De erfgoedinstellingen staan vrijwel zonder uitzondering positief ten opzichte van het initiatief voor een migratiewebsite. De meeste hebben zelf al het en ander gedaan om erfgoed van migranten in de collectie op te sporen en/of nieuwe collecties op dit gebied binnen te halen of te creëren. In veel instellingen maakt erfgoed van migranten echter geen structureel onderdeel uit van het collectie- en presentatiebeleid. Een positieve uitzondering hierop vormt het IIAV waar erfgoed van migranten (vrouwen) al langere tijd een belangrijk aandachtspunt is. Bij instellingen waar erfgoed van migranten niet de hoogste prioriteit heeft, beseft men wel dat nieuwkomers en hun nakomelingen gezien de veranderende samenstelling van de bevolking een belangrijke doelgroep vormen. Het initiatief voor een website die laat zien wat zich allemaal in erfgoedinstellingen bevindt en bovendien nieuwe initiatieven op dit terrein kan stimuleren, juicht men dan ook toe. Sommige instellingen kampen met kleine budgetten of zelfs bezuinigingen waardoor de prioriteit (terecht of onterecht) op dit moment niet ligt bij erfgoed van migranten. De positieve opstelling van instellingen komt vooral tot uiting bij gebruik van al gedigitaliseerd erfgoed van migranten. Vrijwel alle instellingen zeggen toe dat de website gebruik kan maken van dit materiaal. Een aantal stelt daarbij wel voorwaarden. Zo hecht het HGA aan herkenbaarheid en wil graag dat duidelijk is te zien waar het materiaal vandaan komt. Een dergelijke voorwaarde is uiteraard geen probleem omdat bij al het materiaal een bronvermelding zal staan. Instellingen moeten ook baat hebben bij de samenwerking. Het GAA stelt als voorlopige voorwaarde dat alleen thumbnails 17

18 gedownload kunnen worden en dat geen materiaal gratis ter beschikking wordt gesteld waarvoor bezoekers van de eigen website/ het eigen archief moeten betalen. In een later stadium, als duidelijk is wie onder welke voorwaarden toegang geeft tot het materiaal, is hierover wellicht nog overleg mogelijk. Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid werkte al eerder samen met Het Geheugen aan Migranten in Nederland na 1945, een project waarvoor veel materiaal is gedigitaliseerd. Bij deze instelling bevindt zich veel meer waardevol materiaal voor de website, maar dat is vaak moeilijk te gebruiken in verband met rechten. Hierover zou op termijn uitgebreider overlegd moeten worden. Een andere zaak is in hoeverre instellingen bereid zijn om nieuw materiaal voor het project te digitaliseren. De meeste instellingen hebben eerder deelgenomen aan digitaliseringprojecten, in het kader van Metamorfoze dan wel Het Geheugen van Nederland. Instellingen die samenwerkten met het Geheugen hebben vooral positieve ervaringen. Dat heeft deels te maken met de financiering van het digitaliseren: instellingen dragen 30% bij en vast personeel mag in de begroting worden opgenomen. Daarnaast waardeert men dat Het Geheugen gebruik maakt van de inhoudelijke expertise van instellingen (die zelf konden beslissen welk materiaal waardevol was), en de goede ondersteuning, verslaglegging en afspraken over het gebruik. Enkele instellingen hebben wat minder goede ervaringen, vooral omdat het erg lang duurt voor de projecten zijn afgerond en de resultaten op de website staan. Het ging bij Het Geheugen in de regel om zeer grote collecties (het IISG leverde bijvoorbeeld 6000 beelden en 6000 pagina s tekst). Als er aanvullende financiering aanwezig is zijn de meeste instellingen wel bereid om deel te nemen aan nieuwe initiatieven om het migrantenerfgoed te digitaliseren. Een gedeeltelijke financiële bijdrage kan instellingen over de streep trekken om binnen de grote opdracht tot digitalisering prioriteit te leggen bij erfgoed van migranten. Erfgoed van migranten behoeft extra aandacht omdat het veelal verstopt zit in verschillende collecties en niet als zodanig ontsloten is. We komen hier later in het verslag nog op terug. Conclusie Als onderdeel van dit haalbaarheidsonderzoek zijn gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van een groot aantal erfgoedinstellingen. Zij staan vrijwel zonder uitzondering positief ten opzichte van het initiatief voor een migratiewebsite. Reeds gedigitaliseerd materiaal kan gebruikt worden en met extra financiering is men bereid migrantenerfgoed in de eigen collecties op te sporen en te digitaliseren. Een migratiewebsite kan dat gedigitaliseerde materiaal direct laten zien en stimuleert tot verdergaande digitale beschikbaarheid van collecties. 18

19 5. BETROKKENHEID VAN MIGRANTENORGANISATIES Naast de samenwerking met erfgoedinstellingen is voor het succes van een migratiewebsite ook de medewerking van migrantenorganisaties van belang. In een eerder stadium bleek al dat instellingen als het Inspraakorgaan Turken (IOT) en de stichting Lize (Zuid-Europeanen) zeer positief stonden ten opzichte van het initiatief. Zij denken dat er bij hun achterban veel belangstelling bestaat en verwachten dat de website een sterke stimulans zal zijn om materieel en immaterieel erfgoed bij migranten te kunnen verzamelen en toegankelijk te maken. Om ook de reacties van andere migrantenorganisaties te horen is een afspraak gemaakt met het Directeurenoverleg van het Landelijk Overleg Minderheden (LOM). Het LOM is het overleg tussen het kabinet en de samenwerkingsverbanden van minderheidsgroepen. Er zijn acht samenwerkingsverbanden van minderheidsgroepen die tot het LOM zijn toegelaten: Inspraakorgaan Chinezen (IO) Inspraakorgaan Turken (IOT) Landelijk Overlegorgaan Welzijn Molukkers (LOWM) Lize, overlegpartner Rijksoverheid Zuid-Europese gemeenschappen Overlegorgaan Caribische Nederlanders (OCaN) Surinaams Inspraak Orgaan (SIO) Samenwerkingsverband van Marokkanen en Tunesiërs (SMT) Vluchtelingen-Organisaties Nederland (VON) Vertegenwoordigers van deze samenwerkingsverbanden, aanwezig op het directeurenoverleg, hadden van te voren informatie over het websiteproject toegestuurd gekregen. Tijdens de vergadering is vervolgens toelichting gegeven op de plannen en de vorderingen. Er blijkt brede steun te bestaan voor het opzetten van een website. Men verwacht ook dat zowel de organisaties als de achterban profijt zullen hebben van een website met een goed verhaal over de geschiedenis van alle groepen migranten. De afzonderlijke organisaties krijgen nu herhaaldelijk verzoeken om informatie over de migratiegeschiedenis (scholieren, pers, overheid, maar ook veel andere geïnteresseerden) en er is nog weinig op papier of via internet toegankelijk. 19

20 Men steunt bovendien het plan om niet alleen de geschiedenis van etnische groepen te beschrijven, maar om ook de positie van migranten te laten zien aan de hand van bijvoorbeeld veranderingen in de stedelijke samenleving of in bedrijven. Tijdens het overleg zijn tevens enkele suggesties gedaan: - Omdat migratie geen eenrichtingsverkeer is zou bij voorkeur ook aandacht moeten worden besteed aan mensen die Nederland verlieten en naar bijvoorbeeld het Caribische gebied of Indië vertrokken, evenals aan zogenaamde retourmigranten. - Men vraagt zich af hoe toegankelijk de informatie zal zijn voor verschillende doelgroepen. Zo kan het een lastig dilemma zijn om veel informatie te willen geven, terwijl dat niet goed te combineren is met het zapgedrag op internet. Men raadt aan om de website te testen onder doelgroepen zoals hun achterban. - Hoewel sommigen opmerken dat de plannen erg ambitieus zijn, vinden anderen dat er misschien nog wel meer zou kunnen gebeuren. Men raadt aan in ieder geval te zorgen voor veel publiciteit. Dat zou kunnen door de site stapsgewijs op te bouwen en aan het eind van een etappe een gezichtsbepalend evenement te organiseren (boek, festival et.) om de aandacht op de website te vestigen. Dat betekent wel dat er een flink budget voor publiciteit zou moeten zijn. - De organisaties hechten veel belang aan het ontwikkelen van onderwijstoepassingen in een later stadium. De website kan bovendien een stimulans zijn voor de uitbreiding van het cultureel erfgoed. Migranten, nakomelingen en anderen die enthousiast zijn over de website zullen sneller geneigd zijn (kopieën van) eigen foto s en documenten af te staan. Bovendien kan door de website blijken dat er belangrijke hiaten zijn en kunnen nieuwe initiatieven worden ontplooid om die met bijvoorbeeld interviews in te vullen. Migrantenorganisaties kunnen daarbij een bemiddelende rol vervullen. Conclusie Vertegenwoordigers van migrantenorganisaties worden betrokken bij het verdere verloop van het project. Zij kunnen waardevolle adviezen geven over de inhoud en opzet van de website en hun achterban motiveren tot gebruik van de site. Bovendien kunnen migrantenorganisaties wellicht ook een bemiddelende rol spelen waar het gaat om het verwerven van migrantenerfgoed (documenten, foto s interviews) ten behoeve van de website. Een actieve bijdrage van migrantenorganisaties is voorwaarde voor de realisatie van een migratiewebsite. 20

21 6. MIGRANTENERFGOED IN INSTELLINGEN Het vooronderzoek naar de haalbaarheid van een migratiewebsite richtte zich niet alleen op de steun bij erfgoedinstellingen en migrantenorganisaties, maar ook op het cultureel erfgoed van migranten in de collecties van die instellingen. Voor dit onderdeel verwachtten we gebruik te kunnen maken van de onderzoeken die enkele jaren geleden zijn verricht in het kader van het project Cultureel Erfgoed Migranten. Deze onderzoeken hadden tot doel om te inventariseren welke schriftelijke, mondelinge en digitale bronnen van en over migranten zich bevonden in de collecties van archiefinstellingen en bij migrantenorganisaties. Dat resulteerde in zeven onderzoeksverslagen. 2 Deze inventarisaties leverden echter veel minder op dan we hoopten. In de eerste plaats richtten die onderzoeken zich in het bijzonder op de periode na de Tweede Wereldoorlog terwijl de website een veel langere periode in de geschiedenis van migranten zal gaan bestrijken. Daarnaast concentreerde een aantal onderzoeken zich sterk op definities, afbakening van het terrein en/ of aanbevelingen voor verder onderzoek. De meeste inventarisaties geven daarom weinig concrete informatie over het aanwezige erfgoed in instellingen. Voor de website, die zich concentreert op de geschiedenis van migratie naar en vestiging in Nederland, lijken vooral de collecties van historische musea zoals het Amsterdams Historisch Museum en het Moluks Historisch Museum van belang. Hutkoffers van de 1e generatie Molukkers, die in 1951 per schip in Nederland aankwam (Moluks Historisch Museum). 2 Erhan Tuskan, Zülfikar Özdogan en Marlou Schrover, Collecties en beleid van openbare archiefinstellingen (Amsterdam 2002); Mieke Boer, Inventarisatieonderzoek bij 29 musea naar het cultureel erfgoed van migranten en vluchtelingen (z.j.) Kadir Catan, Inventarisatie Cultureel Erfgoed Minderheden. Zelforganisaties van koloniale migranten, arbeidsmigranten en vluchtelingen (2002); Kadir Catan, Inventarisatie islamitisch erfgoed bij zelforganisaties (z.j.); Touria Bouhkim, Onderzoek naar islamitisch erfgoed bij 13 Nederlandse musea (z.j.); Aspha Bijnaar e.a., Op zoek naar de stilte... Een handreiking voor het opsporen van cultureel erfgoed Nederlands slavernijverleden (z.j.); Behrang Mousavi, Onderzoek naar islamitisch erfgoed in de Nederlandse archieven (2002). 21

22 Uit de onderzoeken kwam verder naar voren dat migrantenorganisaties vrijwel niet beschikken over materiële objecten, maar wel over schriftelijk en audiovisueel materiaal. Voor de geschiedenis van deze organisaties en voor de bronnen daarover nemen sleutelpersonen een belangrijke plaats in. De meeste organisaties staan positief ten opzichte van ontsluiting en overdragen van het materiaal aan instellingen die zich richten op cultureel erfgoed van migranten. Hoewel de inventarisaties weinig concrete informatie geven over het aanwezige erfgoed in musea en bij migrantenorganisaties, geldt dat veel minder voor het onderzoek naar erfgoed in openbare archiefinstellingen. Toch blijkt ook uit dit rapport dat de verstrekte informatie heel algemeen is en dat er talrijke lacunes zijn. Op basis van de verkregen reacties kunnen nauwelijks uitspraken worden gedaan over de totale omvang van het aanwezige cultureel erfgoed van migranten. Het meest opvallende resultaat van de inventarisatie van erfgoed in openbare archiefinstellingen is namelijk dat 40 procent van de instellingen beweert geen archiefmateriaal te bezitten over migratie en migranten. De indruk bestaat dat men vooral heeft gekeken naar specifieke organisaties en archieven en niet naar materiaal in overheidsarchieven, bedrijfsarchieven of andere meer algemene collecties. Zo zit er vaak materiaal over vreemdelingen in de politiearchieven en hebben gemeentes veelal bemoeienis gehad met bijvoorbeeld huisvesting, taalcursussen en met organisaties van migranten. Bovendien bevatten archieven van grote bedrijven soms waardevol materiaal over tewerkstelling van migranten. Affiche manifestatie jongerenorganisties, 1980 (IISG) Het grootste deel van het verslag van de inventarisatie van openbare archiefinstellingen heeft betrekking op de collectie van het IISG. Het IISG heeft relatief veel archieven van organisaties van en over migranten en ook een aantal grotere collecties (vakbeweging, politieke partijen etc.) waarin zich materiaal over migranten bevindt. Daarnaast zijn er veel jaarverslagen en periodieken, maar ook beeld- en geluidsmateriaal Het inventarisatierapport geeft een korte beschrijving van de relevante archieven en een opsomming van de aanwezige periodieken, jaarverslagen en andere collecties (p ). 22

23 Veel van het materiaal heeft betrekking op de periode na Beeld- en geluidsmateriaal is deels toegankelijk via de online publiekscatalogus. In dit vooronderzoek is opnieuw geprobeerd om meer zicht te krijgen op de inhoud van de collecties in de verschillende erfgoedinstellingen, ook voor de periode vóór de Tweede Wereldoorlog. In de eerste plaats gebeurde dat tijdens de gesprekken die in het kader van dit vooronderzoek zijn gevoerd met medewerkers van erfgoedinstellingen. We kwamen daarbij meer te weten over bepaalde (nieuwe) projecten en bronnen rond cultureel erfgoed van migranten die relevant zijn voor de website. Insulinde (passagiersschip) Rotterdamse Lloyd N.V. (Gemeentearchief Rotterdam) Het Gemeentearchief in Rotterdam vermeldde bijvoorbeeld dat adresboeken zijn gedigitaliseerd en dat ook de archieven van de havens en van de Rotterdamse Lloyd van belang zijn voor de migratiewebsite. In samenwerking met Avanco, de organisatie van Kaapverdianen, het Rotterdams Historisch Museum en het Wereldmuseum werkt men aan een project over Kaapverdië. Er komt een documentaire over de migratiegeschiedenis en wordt materiaal verzameld, zoals objecten die de migratiecultuur symboliseren en muziek. Alle aanwinsten worden gedigitaliseerd en kunnen ook voor de migratiewebsite worden gebruikt. Het Haags Gemeentearchief werkt aan een extensie van de eigen website die door verschillende migrantenorganisaties gebruikt kan worden om cultureel erfgoed toe te voegen. Sommige migrantenorganisaties werken daar al aan. Bovendien beschikt het archief in Den Haag over de collectie van de migrantenomroep. Uitzendingen, of fragmenten daarvan, zouden wellicht in het kader van de nieuwe migratiewebsite ontsloten kunnen worden. In Amsterdam is de collectie van de migrantenomroep onlangs gedigitaliseerd, maar het zal veel tijd kosten om bepaalde fragmenten te selecteren. De fotocollecties in beide instellingen zouden ook voor de website bruikbaar zijn, maar moeten dan wel van nieuwe (etnische) labels worden voorzien. Bij Het Utrechts Archief loopt een onderzoek naar migranten bij de Demka staalfabrieken, in samenwerking met het Instituut voor Geschiedenis in Leiden. De resultaten van dit project, dat onder meer moet leiden tot een tentoonstelling in het Centraal Museum, zijn eveneens bruikbaar voor de website. 23

24 Het Gemeentearchief Dordrecht kreeg de nodige bekendheid met het project Generaties Later, gericht op het verzamelen van bronnen ten behoeve van nakomelingen van de Turkse migranten (uit Kayapinar). Men werkt nu aan het toegankelijk maken van wat is geacquireerd en aan uitbreiding van het verzamelen van cultureel erfgoed naar andere migrantengroepen. Er komen veel foto s, brieven en ook dagboeken, materiaal dat ook voor de migratiewebsite toegankelijk zal zijn. Bij het IIAV is in januari 2006 startte het Kalenderproject gestart, bedoeld om cultureel en historisch erfgoed (materieel en immaterieel) op het gebied van gender en etniciteit voor een breed publiek zichtbaar te maken. Het project concentreert zich op Marokkaanse, Surinaamse en Indische vrouwen. In samenwerking met organisaties van migrantenvrouwen wordt een kalender uitgegeven - aan de hand van belangrijke gebeurtenissen, gekoppeld aan een datum en er komt een website. Het gedigitaliseerde materiaal is ook te gebruiken voor de migratiewebsite. Hoewel er dus zeker sprake is van nieuwe initiatieven rond het opsporen en ontsluiten van cultureel erfgoed van migranten, bleek tijdens de gesprekken dat archiefinstellingen, mede door gebrek aan menskracht, vaak niet precies weten welk materiaal over migratie en migranten men zelf in de collectie heeft. In geen enkele instelling is daar systematisch onderzoek naar gedaan. Casestudy Dordrecht In Dordrecht is enige jaren geleden in archieven gezocht naar bronnen over migranten, mede in verband met een film over nieuwkomers in de stad. Tijdens een gesprek met archivaris Charles Jeurgens ontstond het idee om Dordrecht als casestudy te nemen en systematisch uit te zoeken welke bronnen over nieuwkomers zich in de (overheids) archieven bevinden. Dordrecht zou daarvoor een goed voorbeeld kunnen zijn: er bevinden zich zowel bronnen over (zeer) oude als over nieuwe groepen migranten, de stad is niet te groot en er is al het een en ander gebeurd in het kader van cultureel erfgoed migranten. Bovendien bekleedt archivaris Jeurgens de leerstoel historische archivistiek in Leiden en kan wellicht studenten hiervoor inschakelen. Ook historici aan de Leidse universiteit en de koepelorganisatie DIVA zijn op de hoogte van dit plan en zoeken naar mogelijkheden om het uit te voeren. Hopelijk kunnen de resultaten van dit onderzoek de basis gaan vormen voor een methode die ook in andere stedelijke en provinciale archieven bruikbaar is. Gebrekkige informatie over de aanwezigheid van cultureel erfgoed van migranten is overigens niet specifiek voor de Nederlandse situatie. Ook bij Moving Here besteedde men in het begin een deel van tijd aan inventarisaties van erfgoed. 24

25 Omdat we tijdens het vooronderzoek toch graag meer informatie wilden over mogelijke bronnen is het probleem ook nog op een andere manier benaderd. Daarbij ging het niet langer om de vraag wat er in de archieven te vinden is, maar om de vraag welke bronnen ooit zijn gecreëerd in verband met de komst van migranten naar Nederland. Op basis van een aantal bronnenpublicaties en eigen onderzoekservaringen, zijn de volgende categorieën gemaakt: Wet- en regelgeving Registraties van binnenkomst, verblijf, uitleiding Verandering in burgerschap en nationaliteit Huwelijken Armenzorg Justitiële bronnen (vooral voor de vroege periode) Werk Opvang Eigen organisaties van migranten Dagbladen, weekbladen, geïllustreerde tijdschriften Overige media Vervolgens is een overzicht gemaakt van de bronnen die bij deze aandachtsgebieden horen. Een voorbeeld van bronnen die zijn gecreëerd in het kader van registraties van binnenkomst, verblijf en uitleiding van vreemdelingen zijn de vreemdelingenregisters. Daarnaast zijn van veel uitgeleide vreemdelingen met een korte vermelding in het Algemeen Politieblad opgenomen. Van de verschillende bronnen in het overzicht is tevens geschat of en waar zij beschikbaar zouden kunnen zijn en in hoeverre ze via de website toegankelijk moeten worden gemaakt. Meer gedetailleerde informatie hierover is te vinden in de bijlagen. Conclusie De informatie over de aanwezigheid van cultureel erfgoed van migranten bij erfgoedinstellingen is gebrekkig te noemen. Het haalbaarheidsonderzoek heeft én door de gesprekken én door eigen bronnenanalyse beter zicht gekregen op de potentie van de collectie migrantenerfgoed. De migratiewebsite vormt een stimulans om migrantenerfgoed dat tot nu toe verstopt zit in de archieven op te sporen en zichtbaar te maken. 25

26 7. VOOR WIE IS DE WEBSITE BEDOELD? De migratiewebsite is bedoeld voor iedereen die belangstelling heeft voor de geschiedenis van migranten in Nederland, of dat nu een specifieke groep migranten betreft dan wel de Nederlandse migratiegeschiedenis of het cultureel erfgoed van migranten. Uit het gesprek met migrantenorganisaties, aangesloten bij het Landelijk Overleg Minderheden (LOM), blijkt dat er bij hun achterban veel belangstelling bestaat voor een dergelijke website. Maar ook scholieren vragen bijvoorbeeld regelmatig informatie over migratie die ze niet op het internet kunnen vinden. Daarnaast kan een goede, aantrekkelijke website ook nieuw publiek aantrekken. Migratie en integratie zijn belangrijke thema s in het politieke debat en staan volop in de publieke belangstelling. De Engelse website Moving Here leert dat het onderwerp een breed publiek trekt, waaronder veel mensen die op zoek zijn naar de geschiedenis van hun eigen familie. Ook de Nederlandse website moet zich op die brede doelgroep richten van nieuwkomers, nakomelingen, scholieren, studenten en andere geïnteresseerden. Als de website in de lucht is kan met gebruikersonderzoeken worden vastgesteld welke groepen het meest naar de site komen en of ze daar vinden wat ze zoeken. Op basis van deze informatie kunnen dan aanpassingen plaatsvinden in de collectie, de informatie en de toepassingen. Winkels in de Vierambachtsstraat, 1992 (Gemeentearchief Rotterdam) Om voor een brede doelgroep aantrekkelijk te zijn moet de site wel aan een aantal voorwaarden voldoen. Mensen die op zoek zijn naar leuke beelden en verhalen moeten niet worden overstelpt met informatie, terwijl je aan de andere kant mensen die gedetailleerde informatie zoeken niet eindeloos moet laten doorklikken om die te vinden. De informatie moet daarom op verschillende niveaus worden aangeboden. De brede doelgroep moet niet alleen tot uiting komen in variatie in de vorm waarin de informatie wordt aangeboden, maar ook in het afgebeelde materiaal zelf (diversiteit in afkomst, religie, leeftijd, periode van migratie, sekse, vestigingsplaats in Nederland, klasse, beroep) en in de zoekmogelijkheden. Meer informatie hierover is in de volgende paragraaf opgenomen. 26