Werk maken van een nieuwe arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen

Transcriptie

1 Werk maken van een nieuwe arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen

2 Werk maken van een nieuwe arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen

3 Colofon Titel: Werk maken van een nieuwe arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen ISBN: Financiering: Verbond van Verzekeraars Uitgave: Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen Adres: Postbus AD Groningen Telefoon: Projectteam: Dr. Sandra Brouwer, Rijksuniversiteit Groningen Dr. Jeanet Landsman, Rijksuniversiteit Groningen Carola Engbers MSc, Rijksuniversiteit Groningen Marit Boele MA, Verbond van Verzekeraars Drs. Olaf de Louwere, REAAL Datum: Juni

4 INHOUDSOPGAVE MANAGEMENTSAMENVATTING INLEIDING STEEDS MEER ZELFSTANDIGEN: WIE ZIJN ZE? Aantal zelfstandigen groeit: toename concurrentie en diversiteit Heterogene groep werkenden Focus op zelfstandigen die zich willen verzekeren EEN (TE) LAGE VERZEKERINGSGRAAD ONDER ZELFSTANDIGEN TOEGANKELIJKHEID VERZEKERINGSMARKT VOOR ZELFSTANDIGEN Het huidige aanbod Zelfstandigen willen of kunnen niet altijd een verzekering sluiten Aandacht voor niet-financiële factoren met invloed op de toegankelijkheid DOEL- EN VRAAGSTELLING VAN HET ONDERZOEK LEESWIJZER PROCESBESCHRIJVING ONDERZOEK DESKRESEARCH FOCUSGROEPBIJEENKOMSTEN WERKGROEPBIJEENKOMSTEN EERSTE SURVEY ONDER ZELFSTANDIG ONDERNEMERS Kenmerken steekproef EXPERTGROEP; GEVOLGEN BOUWSTENEN VOOR TOEGANKELIJKHEID Uitleg van de variabelen die het begrip toegankelijkheid bevatten TWEEDE SURVEY ONDER ZELFDE GROEP ZELFSTANDIG ONDERNEMERS TOTSTANDKOMING VIJF BOUWSTENEN BESCHRIJVING BEHOEFTEN ZELFSTANDIGEN OP BASIS VAN DESKRESEARCH DEFINIËRING KERNELEMENTEN UIT FOCUSGROEPBIJEENKOMSTEN SELECTIE EN UITWERKING BOUWSTENEN WERKGROEP, RESULTATEN EERSTE SURVEY Beschrijving van de vijf bouwstenen DE GEVOLGEN VAN DE BOUWSTENEN IN BEELD BOUWSTEEN A: MEEVEREN MET VERANDERING BOUWSTEEN B: VERPLICHTE EN VOLLEDIGE SOLIDARITEIT BOUWSTEEN C: SOCIALE IN PLAATS VAN MEDISCHE ACCEPTATIE BOUWSTEEN D: WERK BOVEN UITKERING: PARTICIPEREN BOUWSTEEN E: ACHTERVANG VAN BROODFONDS RESULTATEN TWEEDE SURVEY IN VERGELIJKING MET DE EERSTE CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN HOE NU VERDER REIKWIJDTE VAN HET ONDERZOEK LITERATUURLIJST BIJLAGEN... 43

5 Managementsamenvatting Het aantal zelfstandig ondernemers groeit, en blijft groeien. Het totaal aantal zelfstandigen nam in de periode van toe van 867 duizend naar bijna 1,1 miljoen personen, waarvan 728 duizend zonder personeel. De groep kenmerkt zich door een zeer grote onderlinge diversiteit: dé zelfstandige bestaat niet. Een (te) lage verzekeringsgraad onder zelfstandigen Iedere zelfstandige is zelf verantwoordelijk voor het organiseren van bescherming tegen het risico op ziekte en arbeidsongeschiktheid. Hiervoor zijn zij aangewezen op de private markt. Verzekeraars hebben op dit punt een belangrijke maatschappelijke verantwoordelijkheid, en bieden zelfstandigen toegang tot een breed assortiment aan arbeidsongeschiktheidsverzekeringen. Vanuit economisch perspectief zou hier sprake moeten zijn van een match tussen vraag en aanbod. De cijfers laten zien dat vooralsnog ongeveer de helft van de zelfstandigen zich heeft verzekerd. Het hoge aantal zelfstandigen dat geen arbeidsongeschiktheidsverzekering heeft wordt maatschappelijk en politiek als ongewenst beschouwd. Niet alle zelfstandigen zonder arbeidsongeschiktheidsverzekering hebben echter behoefte aan een verzekeringsproduct. Sommigen kiezen er bewust voor om geen verzekering te sluiten. Er zijn ook zelfstandigen die wel graag een arbeidsongeschiktheidsverzekering willen hebben, maar door omstandigheden geen of slechts een beperkte toegang hebben tot dit product. Dit onderzoek richt zich op deze groep: de zelfstandigen met een verzekeringsbehoefte. Focus op niet-financiële elementen De toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt voor zelfstandigen is door het Verbond van Verzekeraars benoemd als prioriteit. Daarom is het initiatief genomen om een kwalitatief en explorerend onderzoek te doen naar de vraag: Wat kunnen verzekeraars doen om de arbeidsongeschiktheidsverzekering beter te laten aansluiten op de behoeften van zelfstandigen en de verzekeringsmarkt op deze manier toegankelijker te maken, en wat zijn de gevolgen van deze vernieuwing voor zelfstandigen en verzekeraars? Het onderzoek is behoefte-gestuurd opgezet, en heeft tot doel het formuleren van een aantal niet-financiële kernelementen, die individuele verzekeraars naar eigen inzicht kunnen gebruiken om richting te geven aan de realisatie van een meer toegankelijke verzekeringsmarkt voor zelfstandigen. Onderzoeksopzet Het onderzoek is uitgevoerd volgens zes stappen: (1) deskresearch, (2) focusgroepen, (3) werkgroepen, (4) eerste survey, (5) expertgroep, (6) tweede survey --> resultaat. Via de deskresearch is een inventarisatie gemaakt van de verschillende kenmerken en motieven van zelfstandigen om zich wel of niet te verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid. Tijdens de focusgroepbijeenkomsten zijn deze kenmerken en motieven nader besproken en is gebrainstormd over elementen die de toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt potentieel zouden kunnen beïnvloeden. De uitkomsten van deze focusgroepsbijeenkomsten zijn tijdens de werkgroepbijeenkomsten op praktische haalbaarheid en eventuele belemmeringen beoordeeld. Vervolgens hebben de leden van 1

6 de werkgroep deze elementen uitgewerkt tot mogelijke bouwstenen voor een meer toegankelijke markt. Deze bouwstenen zijn daarna ter beoordeling voorgelegd aan zelfstandigen via een marktsurvey. Om inzicht te krijgen in de effecten van de bouwstenen op de toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt, zijn via een expertgroep de gevolgen per bouwsteen in beeld gebracht. Vervolgens zijn de bouwstenen, inclusief de potentiële gevolgen, voor de tweede maal voorgelegd aan de zelfstandigen die ook de eerste survey hebben ingevuld. Vijf bouwstenen, acht criteria voor toegankelijkheid De genoemde processtappen hebben geleid tot vijf bouwstenen. De bouwstenen moeten niet worden gezien als concreet uitgewerkte modellen die één op één kunnen worden gebruikt in de praktijk. Ze zijn slechts richtinggevend. Bouwsteen A: Meeveren met verandering Bouwsteen B: Verplichte en volledige solidariteit Bouwsteen C: Sociale in plaats van medische acceptatie Bouwsteen D: Werk boven uitkering: participeren Bouwsteen E: Achtervang van Broodfonds. In dit onderzoek is een set met de volgende acht variabelen gebruikt om de toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt te definiëren: premie, (medische) acceptatie, hoogte uitkering, duur uitkering, recht op uitkering, intensiteit klantcontact, kosten verzekeraar en fraudegevoeligheid. Onderstaande matrix geeft in één oogopslag weer wat de gevolgen zijn van de vijf bouwstenen voor de toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt. Conclusies Uit deze bouwstenen zijn uiteindelijk een aantal niet-financiële kernelementen geformuleerd die individuele verzekeraars naar eigen inzicht kunnen gebruiken om richting te geven aan de realisatie van een meer toegankelijke verzekeringsmarkt voor zelfstandigen: Kernelement A: flexibiliteit en maatwerk ook gedurende looptijd van de verzekering Kernelement B: het organiseren van een verplichte en volledige solidariteit Kernelement C: meer nadruk op gedrags- en sociale factoren in het acceptatieproces Kernelement D: focus op preventie en een snelle terugkeer naar werk 2

7 Kernelement E: het bieden van een financieel vangnet voor kleinschalige gelegenheidsformaties Bij kernelement B moet een belangrijke kanttekening worden gemaakt: dit kernelement gaat in tegen de gewenste situatie zoals beschreven in de literatuur. De behoefte van zelfstandigen op het gebied van een (wettelijke) verplichting is dan ook niet eenduidig. In dit rapport zijn ook een aantal ideeën gegeven voor verbetering van de communicatie. Uit zowel de deskresearch als uit de focusgroepen komt naar voren dat de communicatie rondom arbeidsongeschiktheidsverzekeringen en informatievoorziening daarover voor verbetering vatbaar is. Aanbevelingen Met dit onderzoek is een eerste verkenning gedaan naar de toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt, met het doel om individuele verzekeraars niet-financiële elementen te bieden die zij naar eigen inzicht kunnen gebruiken om richting te geven aan het realiseren van een meer toegankelijke verzekeringsmarkt voor zelfstandigen. Het verdient de aanbeveling om nader te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om de kernelementen toe te passen in de verzekeringsmarkt voor zelfstandigen. Het onderzoek kan daarnaast worden gebruikt als opstap naar een bredere discussie binnen de sector, maar ook met stakeholders en beleidsmakers over de toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt voor zelfstandigen. 3

8 1 Inleiding 1.1 Steeds meer zelfstandigen: wie zijn ze? De tijd van een lifetime employment lijkt voorgoed voorbij. Een toenemend aantal werknemers wisselt regelmatig van baan. Daarbij wordt ook steeds vaker gekozen voor het zelfstandig ondernemerschap. De toename van het aantal zelfstandigen sluit aan bij de toenemende flexibilisering van de arbeidsmarkt. De behoefte van arbeidsorganisaties aan meer flexibiliteit manifesteert zich in meer flexibele arbeid. 1 De flexibele schil is in de afgelopen tien jaar dan ook structureel gegroeid en bevat inmiddels een kwart van alle werkenden in Nederland. Vooral de aantallen tijdelijke werknemers en zelfstandigen zonder personeel zijn sterk toegenomen 2, en de verwachting is dat deze groep ook de komende jaren zal blijven groeien. Het totaal aantal zelfstandigen nam in de periode van toe van 867 duizend naar bijna 1,1 miljoen personen, waarvan 728 duizend zonder personeel. 3 Dit aantal is nog steeds stijgende: volgens het Verwey-Jonker instituut en het Centraal Planbureau (CBS) zullen er tot 2030 nog zo n bij komen. Ook het onderzoek dat TNO recent heeft uitgevoerd in opdracht van het Verbond van Verzekeraars naar relevante trends en hun potentiële impact op de verzekeringssector, laat zien dat de flexibilisering van de arbeidsmarkt zal leiden tot meer flexibele arbeidsrelaties en een sterke opkomst van zelfstandigen Aantal zelfstandigen groeit: toename concurrentie en diversiteit Het zelfstandig ondernemerschap is niet altijd een vrije keuze. Soms worden mensen hiertoe gedwongen omdat zij (door de recessie) hun baan hebben verloren, en er weinig perspectief is op een nieuwe baan in loondienst. Een groot deel van deze werknemers keert liever vandaag dan morgen terug in een vaste baan. De verwachting is dat deze trend zich ook in 2014 en daarna doorzet. In 2014 gaan het CPB en andere economische instituten uit van economische groei. Deze groei leidt echter niet direct tot een toename van de werkgelegenheid in voltijdseenheden. 5 Tegelijkertijd is het de verwachting dat de omvang van de beroepsbevolking tot in ieder geval 2014 blijft groeien. Jongeren die wegens de recessie langer hebben doorgestudeerd komen alsnog op de arbeidsmarkt terecht, en ook de arbeidsparticipatie van ouderen neemt toe. 6 De verminderde economische bedrijvigheid gaat gepaard met minder banen, terwijl de omvang van de beroepsbevolking toeneemt. Het toenemend aantal werknemers dat hierdoor (noodgedwongen) aan de slag gaat als zelfstandige, in combinatie met een afname in het aantal opdrachten, leidt tot meer onderlinge concurrentie en diversiteit binnen deze groep. 1 Flexibiliteit en zekerheid op een dynamische arbeidsmarkt, Ministerie van SZW, februari, 2013, p.7 2 Flexibiliteit en zekerheid op een dynamische arbeidsmarkt, Ministerie van SZW, februari 2013, p TNO, Oog voor vernieuwing; uitkomsten van een omgevingsanalyse voor de verzekeringssector. 12 april UWV Arbeidsmarktprognose : met een doorkijk naar 2018, p.14 6 UWV Arbeidsmarktprognose : met een doorkijk naar 2018, p

9 1.1.2 Heterogene groep werkenden Dé zelfstandige bestaat niet. De groep kenmerkt zich door een zeer grote diversiteit. De SER maakt in haar rapport ZZP ers in beeld 7 uit 2010 onderscheid tussen de groep klassieke zelfstandigen (met een eigen winkel, landbouwonderneming of vrachtwagen), en nieuwe zelfstandigen die vooral de eigen arbeid, kennis en vaardigheden aanbieden. Met name de nieuwe zelfstandigen vertonen onderling ook weer grote verschillen in beroepen en sectoren: het kan zowel gaan om een zelfstandige timmerman, als om een financieel planner die zijn diensten aanbiedt aan bedrijven. Uit het SER rapport blijkt bijvoorbeeld dat het opleidingsniveau uiteenloopt van laag tot hoog: veertig procent heeft een middelbare opleiding en eveneens veertig procent een hogere opleiding. Daarnaast zijn zelfstandigen werkzaam in allerlei sectoren. Ruim een kwart is werkzaam in de zakelijke dienstverlening, andere sectoren met veel zelfstandigen zijn reparatie en handel, en landbouw en bouwnijverheid. Ook in kleinere sectoren kan het aandeel zelfstandigen groot zijn. Zelfstandigen worden door het CBS gedefinieerd als personen die werkzaam zijn in het eigen bedrijf of in dat van partner of ouders en meer dan twaalf uur per week werken. 8 Freelancers worden ook onder deze categorie geschaard, directeur-grootaandeelhouders (dga s) niet. Het aantal dga s dat actief is in Nederland is kleiner dan het aantal overige zelfstandigen en het inkomen hoger (tabel 1). tabel 1: dga s en zelfstandigen en hun gemiddelde bruto ondernemersinkomen 9 Personen Totaal X 1000 Man X 1000 Vrouw X 1000 Inkomen Totaal X Man X Vrouw X dga s ,4 69,2 33,0 Zelfstandigen ,7 40,2 26,5 Wanneer zelfstandigen worden vergeleken met werknemers, blijken er verschillen te bestaan op meerdere persoons- en werkkenmerken. Onder werknemers is de verhouding tussen mannen en vrouwen ongeveer gelijk en de gemiddelde leeftijd ligt lager. 10 Verhoudingsgewijs zijn er meer hoger opgeleiden onder zelfstandigen dan onder werknemers in loondienst. Cijfers van de Belastingdienst laten zien dat bijna de helft van alle zelfstandigen (45 procent) hybride ondernemer is, en behalve inkomsten uit de onderneming ook inkomsten uit loon of pensioen heeft. Voor ongeveer tweederde van deze groep bedragen deze andere inkomsten meer dan euro per jaar. Volgens onderzoek van EIM (2008) heeft ongeveer zestig procent van de zelfstandigen 11 voldoende inkomen bij het wegvallen van inkomen uit de onderneming. Voor achttien procent is dit uit financiële buffers, voor een kwart via de levenspartner en voor vijftien procent door inkomsten uit dienstbetrekking (hybride ondernemers). 7 Bovens THJFRM. ZZP ers in beeld: Een integrale visie op zelfstandigen zonder personeel. Den Haag; SER: Jong, P, de [et al.] (2009) Evaluatie Einde WAZ 9 CBS, CBS. statline.cbs.nl, Berg N Van Den, Mevissen, JWM, Tijsmans, N. Zelfstandigen zonder personeel. EIM; (2008) 5

10 1.1.3 Focus op zelfstandigen die zich willen verzekeren Sinds de afschaffing van de Wet Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen Zelfstandigen (WAZ) 12 zijn zelfstandigen zelf verantwoordelijk voor het organiseren van bescherming tegen ziekte en arbeidsongeschiktheid. Zelfstandigen zijn hiervoor aangewezen op de private markt. Ze kunnen ervoor kiezen om een arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluiten bij een verzekeraar. Een verzekeraar kan een aanvraag voor een verzekering afwijzen om medische redenen, bijvoorbeeld als de kans op arbeidsongeschiktheid te groot is. Zelfstandigen kunnen er in een aantal gevallen - voor kiezen om zich vrijwillig te verzekeren bij het UWV. Verzekeraars bieden daarnaast een vangnetverzekering voor moeilijk verzekerbare zelfstandigen. Deze verzekering is uitsluitend bedoeld voor zelfstandigen die om medische redenen geen reguliere arbeidsongeschiktheidsverzekering kunnen sluiten. Wanneer zelfstandigen geen gebruik maken van deze regelingen, zijn zij onverzekerd tegen het risico op arbeidsongeschiktheid. Een keuze voor ondernemerschap wordt door de overheid nadrukkelijk gezien als een keuze voor eigen verantwoordelijkheid. Ten grondslag aan het besluit om de WAZ af te schaffen lag onder meer de constatering dat zelfstandigen geen behoefte hebben aan een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering. Afschaffing van de WAZ bood zelfstandigen meer keuzevrijheid, inclusief de mogelijkheid om geen verzekering af te sluiten. 13 Dit onderzoek richt zich op de zelfstandigen die wel graag een verzekering tegen het arbeidsongeschiktheidsrisico willen sluiten. 1.2 Een (te) lage verzekeringsgraad onder zelfstandigen De arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen kent een breed assortiment met uiteenlopende dekking en premiehoogte. Het assortiment loopt uiteen van instapproducten waarbij de looptijd en risicodefinitie zijn ingeperkt, tot meer uitgebreide dekkingen die bijvoorbeeld dekking bieden op grond van het criterium beroepsarbeidsongeschiktheid. 14 Vanuit economisch perspectief zou hier sprake moeten zijn van een match tussen de vraag naar arbeidsongeschiktheidsproducten en het aanbod van deze producten in de markt. Vooralsnog heeft circa de helft van de zelfstandigen zich niet verzekerd tegen de gevolgen van arbeidsongeschiktheid. 15 Het hoge aantal zelfstandigen zonder arbeidsongeschiktheidsverzekering wordt maatschappelijk en politiek als ongewenst beschouwd. Onderzoek uit 2012 laat zien dat ondanks het feit dat minimaal 28 procent van de zelfstandigen een periode van arbeidsongeschiktheid meemaakt, een percentage van slechts 48,9 procent het risico op arbeidsongeschiktheid (deels) heeft afgedekt. 16 Uit de laatste ZZP barometer (2013) blijkt dat 46,2 procent van de zelfstandigen over een arbeidsongeschiktheidsverzekering beschikt. Dit betekent dat de meerderheid van de zelfstandigen (53,8 procent) geen arbeidsongeschiktheidsverzekering heeft. Opvallend is dat ZZP Barometer eind 2012 eenzelfde meting heeft gedaan, waaruit bleek dat 50,8 12 De WAZ was een verplichte verzekering tegen arbeidsongeschiktheid voor zelfstandigen. De uitkering bedroeg bij volledige arbeidsongeschiktheid maximaal 70% van het brutominimumloon 13 Bovens THJFRM. ZZP ers in beeld: Een integrale visie op zelfstandigen zonder personeel. Den Haag; SER: 2010, p Bovens THJFRM. ZZP ers in beeld: Een integrale visie op zelfstandigen zonder personeel. Den Haag; SER: Bovens THJFRM. ZZP ers in beeld: Een integrale visie op zelfstandigen zonder personeel. Den Haag; SER: Jager, W de. Risicobewustzijn arbeidsongeschiktheid onder zelfstandigen, mei

11 procent van de zelfstandigen een arbeidsongeschiktheidsverzekering zou hebben. In 2013 is hier is dus een daling zichtbaar van 9,1 procent. 17 Een reden voor deze daling kan zijn de hoge prijs van het product. Onderzoek van Baken Adviesgroep uit 2013 laat zien dat negen procent van de zelfstandigen overweegt om zijn verzekering op te zeggen. 33 procentgeeft daarbij aan dat de belangrijkste reden hiervoor is de prijs van het product Toegankelijkheid verzekeringsmarkt voor zelfstandigen Om het arbeidsongeschiktheidsrisico te dekken kunnen zelfstandigen een individuele arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV) sluiten bij een verzekeraar. Via dit product kunnen zelfstandigen zichzelf verzekeren tegen de financiële gevolgen van arbeidsongeschiktheid. De zelfstandige ontvangt in het geval van arbeidsongeschiktheid een periodieke uitkering Het huidige aanbod De SER onderscheid in haar rapport ZZP ers in beeld uit 2010 verschillende schuifjes waarmee de verzekerde de voorwaarden, en daarmee ook de prijs van de individuele arbeidsongeschiktheidsverzekering kan wijzigen. Deze mogelijkheid maakt dat zelfstandigen in het algemeen toegang hebben tot een breed assortiment verzekering met uiteenlopende dekking en premiehoogte. De SER onderscheid, op basis van informatie aangeleverd door het Verbond van Verzekeraars, de volgende productkenmerken van de reguliere AOV: 19 Oorzaak van arbeidsongeschiktheid De meest bekende AOV is de vorm waarbij iedere oorzaak van arbeidsongeschiktheid is verzekerd. Daarnaast bestaan er mogelijkheden om bepaalde aandoeningen, bijvoorbeeld psychische aandoeningen, uit te sluiten in ruil voor een lagere premie. Ook zijn er verzekeringen, die alleen ernstige ziektes/aandoeningen verzekeren ( critical illness -verzekeringen) of alleen arbeidsongeschiktheid die het gevolg is van een ongeval. Tot slot zijn er ook combinaties mogelijk, bijvoorbeeld de combinatie van ernstige ziekte en ongeval. Arbeidsongeschiktheidscriterium De meest voorkomende criteria voor de beoordeling van arbeidsongeschiktheid zijn beroepsarbeidsongeschiktheid, passende arbeid 20 en gangbare arbeid. Volgens cijfers van het Verbond van Verzekeraars kiezen de meeste zelfstandigen voor beroepsarbeidsongeschiktheid. Dit is de duurste vorm van verzekeren, omdat bij de beoordeling van arbeidsongeschiktheid alleen gekeken wordt naar de mogelijkheden om het eigen beroep te blijven uitoefenen. Indien dat niet mogelijk is, is er sprake van arbeidsongeschiktheid. Bij passende arbeid of gangbare arbeid als 17 ZZP Barometer Themarapport Financiën & administratie, 2013, p Onderzoek arbeidsongeschiktheidsverzekeringen (AOV) onder zelfstandigen, Baken Adviesgroep, september De informatie voor dit productoverzicht is door het Verbond van Verzekeraars aangeleverd, en is gepubliceerd in: Bovens THJFRM. ZZP ers in beeld: Een integrale visie op zelfstandigen zonder personeel. Den Haag; SER: 2010, p In het geval van passende arbeid wordt naar het verleden gekeken, bijvoorbeeld naar wat voor opleiding iemand heeft gedaan of wat zijn of haar arbeidsverleden is, terwijl bij gangbare arbeid naar de toekomst wordt gekeken, wat iemand bijvoorbeeld nog kan doen gezien zijn krachten en bekwaamheden en wat de verzekerde hiermee kan verdienen 7

12 beoordelingscriterium geldt een lagere premie, maar komen ook de mogelijkheden om andere vormen van arbeid te verrichten aan bod, voordat de verzekerde arbeidsongeschikt wordt verklaard. Verzekerd inkomen/bedrag De verzekerde kan een lager inkomen verzekeren dan hij daadwerkelijk verdient. Dit is aantrekkelijk als iemand meer verdient dan hij nodig heeft in geval van arbeidsongeschiktheid. Een lager verzekerd inkomen betekent een lagere premie. Er zijn ook polissen in de markt die alleen vaste lasten dekken (bijvoorbeeld de woonlasten), ongeacht het inkomen van de zelfstandige. Indexering Om de koopkracht te handhaven, kan de verzekerde kiezen om zowel het verzekerde bedrag als de uitkering te laten stijgen met een vooraf gekozen percentage of index, zodat bijvoorbeeld inflatie kan worden gecompenseerd. Uitkeringshoogte De uitkering is gekoppeld aan de mate van arbeidsongeschiktheid. Dit gebeurt aan de hand van een uitkeringstabel. Iemand kan ervoor kiezen om pas vanaf een bepaald percentage arbeidsongeschiktheid (bijvoorbeeld 45 procent) recht op uitkering te verkrijgen tegen een lagere premie. Dit is aantrekkelijk voor mensen die verwachten dat zij bij gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid (in dit voorbeeld minder dan 45 procent) zelf in hun inkomen kunnen blijven voorzien. Eindleeftijd Het is mogelijk de looptijd van de verzekering aan te passen aan de gewenste pensioenleeftijd. Vaak wordt gekozen voor de AOW-leeftijd, maar een lagere eindleeftijd (bijvoorbeeld 60 jaar) is ook mogelijk. Hoe lager de eindleeftijd, hoe lager de premie. Bij zware beroepen kan de verzekeraar soms besluiten maximaal tot 55 of 60 jaar te verzekeren. Uitkeringsduur Dit is de maximale periode van de uitkering bij arbeidsongeschiktheid. Standaard is dat de uitkering wordt verstrekt tot de gekozen eindleeftijd, maar de keuze kan ook vallen op een vaste uitkeringsduur (bijvoorbeeld vijf jaar ter overbrugging van de eerste periode van arbeidsongeschiktheid) tegen een lagere premie. Wachttijd De wachttijd is de periode na het ontstaan van arbeidsongeschiktheid waarin de verzekerde nog geen uitkering ontvangt. Hoe langer de wachttijd, hoe lager de premie. De verzekerde kan zelf voor een wachttijd kiezen, variërend van veertien dagen tot een jaar of zelfs nog langer Zelfstandigen willen of kunnen niet altijd een verzekering afsluiten Er zijn verschillende redenen voor zelfstandigen om geen verzekering af te sluiten. Een aantal redenen hangt samen met rationele overwegingen. Op basis van rationele overwegingen kunnen zelfstandigen er bewust voor kiezen om geen arbeidsongeschiktheidsverzekering te sluiten. Redenen hiervoor kunnen zijn dat de ondernemer te weinig inkomsten heeft om zich te verzekeren, omdat de ondernemer kan terugvallen op het inkomen van de partner, of omdat de zelfstandige om andere 8

13 redenen niet afhankelijk is van het inkomen dat hij als zelfstandige verdient, bijvoorbeeld vanwege eigen kapitaal. 21 Er zijn ook zelfstandigen die wel graag een arbeidsongeschiktheidsverzekering willen hebben. Dit onderzoek richt zich op deze groep. Niet alle zelfstandigen met een verzekeringsbehoefte hebben ook daadwerkelijk een arbeidsongeschiktheidsverzekering. Hiervoor zijn verschillende redenen: Beperkte toegang tot de verzekering: Verzekering is (te) duur zelfstandigen vinden het te duur om het arbeidsongeschiktheidsrisico af te dekken. 42,5 procent van de zelfstandigen geeft aan dat het verzekeren van het arbeidsongeschiktheidsrisico zo duur is dat zij dit niet kunnen betalen. Nog eens 26,3 procent vindt het verzekeren van het risico ook te duur, maar zou dit wel kunnen betalen. 22 In het onderzoek Risicobewustzijn arbeidsongeschiktheid onder zelfstandigen 23 uit 2012 komt naar voren dat voor 68,8% van de zelfstandigen de hoge prijs van het product de belangrijkste reden is om geen arbeidsongeschiktheidsverzekering te sluiten. Onderzoek van het Verbond van Verzekeraars uit 2007 laat zelfs zien dat 82% van de respondenten een arbeidsongeschiktheidsverzekering als te duur beschouwd. 24 Acceptatiebeleid private verzekeraars mogen zelfstandigen bij het afsluiten van een verzekering vragen om een gezondheidsverklaring in te vullen. Soms is het ook nodig om een medische keuring uit te voeren. Deze gegevens maken het mogelijk om een goede inschatting te maken van het risico op arbeidsongeschiktheid. De voorwaarden waaronder een verzekering wordt gesloten, zijn afhankelijk van de omvang van dit risico. Op deze manier is het mogelijk dat de zelfstandig ondernemer een premieopslag en/of medische uitsluiting krijgt, of in het minst gunstige geval niet wordt geaccepteerd voor de verzekering. Uit de Evaluatie einde WAZ (2009) blijkt uit de gegevens van een grote verzekeraar dat in 2008 circa 82 procent van de aanvragen zonder meer wordt geaccepteerd. Ongeveer drie procent van de zelfstandigen die zich wil verzekeren is geweigerd, en ongeveer acht procent van de aanvragers zet de aanvraag niet door als blijkt dat de verzekeraar aanvullende eisen stelt ten aanzien van de verzekering, zoals opslagen of uitsluiting. 25 Ook uitstelgedrag is een reden waarom zelfstandigen geen verzekering hebben. Het verzekeren van het arbeidsongeschiktheidsrisico kan namelijk op een later moment ook nog. In figuur 1 zijn de keuzemogelijkheden en onmogelijkheden om een arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV) bij een verzekeraar af te sluiten, visueel in kaart gebracht. 21 Deskresearch Toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt voor zelfstandigen, 1 maart 2013, Rijksuniversiteit Groningen, p Deskresearch Toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt voor zelfstandigen, 1 maart 2013, Rijksuniversiteit Groningen, p. 23 Jager, W de. Risicobewustzijn arbeidsongeschiktheid onder zelfstandigen, mei Treur HF. De rationele ondernemer: Motieven van zelfstandig ondernemers en dga s om zich te verzekeren tegen het risico van arbeidsongeschiktheid. Den Haag: Verbond van Verzekeraars; Centrum voor Verzekeringsstatistiek; Deskresearch Toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt voor zelfstandigen, 1 maart 2013, Rijksuniversiteit Groningen 9

14 Zelfstandige met verzekeringsbehoefte Zelfstandige kan een reguliere AOV sluiten bij een verzekeraar Zelfstandige kan om medische redenen geen reguliere AOV sluiten bij verzekeraar Reguliere AOV bij verzekeraar Reguliere AOV met premieopslag en/of aangepast dekking Zelfstandige sluit geen reguliere AOV (onverzekerd) Alternatief: vangnetverzekering voor niet regulier verzekerbare zelfstandigen Alternatief: vrijwillige verzekering bij het UWV Zelfstandige maakt geen gebruik van de mogelijke alternatieve regelingen (onverzekerd) Reguliere AOV is onbetaalbaar Reguliere AOV wordt als onbetaalbaar ervaren Aanbod van verzekeraar voldoet niet aan behoefte Figuur 1: keuzemogelijkheden en onmogelijkheden voor zelfstandigen om het risico op arbeidsongeschiktheid te verzekeren Aandacht voor niet-financiële factoren met invloed op de toegankelijkheid De hoogte van de premie van een arbeidsongeschiktheidsverzekering wordt vaak genoemd als doorslaggevende reden om geen verzekering af te sluiten. 26 De prijs van het product is vooral een probleem voor zelfstandigen met een laag inkomen die een beroep uitoefenen waarvan bekend is dat er een grote(re) kans op arbeidsongeschiktheid bestaat, bijvoorbeeld zelfstandigen in de bouw..voor deze beroepen is het risico voor de verzekeraar groter, en dus zal de premie hoger zijn. Het is echter niet plausibel te veronderstellen dat alleen de hoogte van de premie de toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt beïnvloedt. Daarom is in dit rapport niet alleen gekeken naar financiële factoren, maar is in dit onderzoek juist onderzocht welke niet-financiële factoren van invloed zijn op de toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt. 1.4 Doel- en vraagstelling van het onderzoek De kern van verzekeren is dat verzekeraars risico s overnemen, zodat voor klanten mogelijkheden ontstaan. Op de markt van arbeidsongeschiktheidsverzekeringen voor zelfstandigen hebben verzekeraars een belangrijke maatschappelijke verantwoordelijkheid, omdat zelfstandigen voor het organiseren van bescherming tegen ziekte en arbeidsongeschiktheid zijn aangewezen op de private markt. Het is dan ook van belang dat verzekeraars toegankelijke producten bieden die volledig zijn afgestemd op de behoeften van de klant, en dat deze producten ook worden aangepast wanneer deze behoeften veranderen. De toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt voor zelfstandigen is door het Verbond van Verzekeraars dan ook benoemd als belangrijk aandachtspunt in de 26 Bovens THJFRM. ZZP ers in beeld: Een integrale visie op zelfstandigen zonder personeel. Den Haag; SER:

15 beleidsprogramma s. Om een goede agenda vast te stellen is een kwalitatief en explorerend onderzoek gedaan naar de vraag wat verzekeraars moeten doen om de arbeidsongeschiktheidsverzekering toegankelijker te maken voor zelfstandigen met een verzekeringsbehoefte. Dit zodat de sector in staat is om beter in te spelen op maatschappelijke ontwikkelingen en nieuwe klantwensen, maar ook zekerheid kan bieden en de verzekeringsmarkt verder toegankelijk kan maken. Het onderzoek is behoefte-gestuurd opgezet en heeft als doel het formuleren van een aantal niet-financiële kernelementen, die individuele verzekeraars naar eigen inzicht kunnen gebruiken om richting te geven aan de realisatie van een meer toegankelijke verzekeringsmarkt voor zelfstandigen. Dit onderzoek kan daarnaast worden gebruikt als opstap naar een bredere discussie binnen de sector, en met stakeholders en beleidsmakers, over de toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt voor zelfstandigen. De vraagstelling in dit onderzoek is: Wat kunnen verzekeraars doen om de arbeidsongeschiktheidsverzekering beter te laten aansluiten op de behoeften van zelfstandigen en de verzekeringsmarkt op deze manier toegankelijker te maken, en wat zijn de gevolgen van deze vernieuwing voor zelfstandigen en verzekeraars? 1.5 Leeswijzer Dit rapport is als volgt opgebouwd: 1. In hoofdstuk twee worden de processtappen beschreven die in dit onderzoek zijn gezet. 2. In hoofdstuk drie worden de belangrijkste resultaten uit de processtappen beschreven en volgt een uiteenzetting van de vijf bouwstenen die op basis van deze stappen zijn ontwikkeld. 3. In hoofdstuk vier wordt inzicht gegeven in de gevolgen die de vijf bouwstenen grofweg hebben voor de toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt voor zelfstandigen en verzekeraars. Deze gevolgen worden inzichtelijk gemaakt aan de hand van een achttal variabelen die in dit onderzoek zijn gebruikt om toegankelijkheid te definiëren. 4. In het vijfde en laatste hoofdstuk volgen de conclusie en aanbevelingen. Dit hoofdstuk geeft invulling aan de doelstelling van dit onderzoek: het formuleren van een aantal niet-financiële kernelementen, die individuele verzekeraars naar eigen inzicht kunnen gebruiken om richting te geven aan de realisatie van een meer toegankelijke verzekeringsmarkt voor zelfstandigen. 11

16 2 Procesbeschrijving onderzoek Het onderzoek betreft een kwalitatief en explorerend onderzoek en is uitgevoerd volgens zes stappen zoals weergegeven in onderstaande figuur. 1. Deskresearch 2. Focusgroepen 3. Werkgroep 4. Eerste Survey 5. Expertgroep 6. Tweede Survey Resultaat figuur 2: Stappen in het onderzoek 2.1 Deskresearch Een deskresearch is uitgevoerd in de vorm van een korte literatuurstudie (zie bijlage 4), met als doel om de reeds beschikbare kennis op dit terrein in kaart te brengen en als basis te laten dienen voor de vervolgstappen. Relevante literatuur is verzameld via betrokken stakeholders en door middel van een beperkt literatuuronderzoek. Voor het zoeken naar relevante literatuur werd in eerste instantie gebruik gemaakt van drie relevante rapporten op dit terrein. 27,28,29 Op basis van de literatuurlijst uit deze rapporten is door toepassing van de sneeuwbalmethode aanvullende relevante literatuur gevonden. Met behulp van zoektermen ( kenmerken arbeidsongeschiktheidsverzekering, zelfstandigen, arbeidsongeschiktheidsverzekering en productvernieuwing ) zijn vervolgens verschillende sites op internet doorzocht, waaronder Google en de website een vergelijkingswebsite over verzekeringen voor zelfstandigen. Daarnaast werd de wetenschappelijke zoekmachine PubMed gebruikt met dezelfde zoektermen. De internetsearch vond plaats in december Er is gezocht naar Nederlandse literatuur. Het resultaat van de deskresearch is een beschrijving van de kenmerken en motieven van zelfstandigen om zich wel/niet te verzekeren voor arbeidsongeschiktheid. De motieven van de verzekerden waren onderdeel van de uitkomsten van de deskresearch, en zijn als vertrekpunt genomen om met verschillende stakeholders in de stappen 2-6 op zoek te gaan naar niet-financiële kernelementen die individuele verzekeraars naar eigen inzicht kunnen gebruiken om richting te geven aan de realisatie van een meer toegankelijke verzekeringsmarkt voor zelfstandigen. 27 Jong P de, Meyenfeldt L von, Tsiachristas A, Franken C. Evaluatie Einde WAZ. Den Haag: Ape; Bovens THJFRM. ZZP ers in beeld: Een integrale visie op zelfstandigen zonder personeel. Den Haag; SER: Treur HF. De rationele ondernemer: Motieven van zelfstandig ondernemers en dga s om zich te verzekeren tegen het risico van arbeidsongeschiktheid. Den Haag: Verbond van Verzekeraars; Centrum voor Verzekeringsstatistiek;

17 2.2 Focusgroepbijeenkomsten Er zijn twee focusgroepbijeenkomsten geweest, waarvoor vertegenwoordigers van verschillende organisaties waren uitgenodigd (zie bijlage I). Voorafgaand aan de bijeenkomst ontvingen de deelnemers het verslag van de deskresearch. Met deze kennis, aangevuld met eigen kennis en ervaring van de deelnemers aan de focusgroepen, is tijdens de bijeenkomsten gebrainstormd over kenmerken die zouden kunnen worden gebruikt bij het verder uitwerken van potentiële vernieuwende niet-financiële kernelementen ten behoeve van het realiseren van een meer toegankelijke verzekeringsmarkt voor zelfstandigen. De deelnemers werd gevraagd om out of the box te denken en zich niet te laten beperken door de vraag of het praktische haalbaarheid zou zijn. De bijeenkomsten werden door de onderzoekers opgenomen en naderhand in de vorm van een verslag volledig uitgetypt en ter accordering voorgelegd aan de deelnemers. Vervolgens hebben de projectgroepleden onafhankelijk van elkaar deze transcripties geanalyseerd en de belangrijkste kenmerken eruit gehaald conform de gebruikelijke wetenschappelijke procedures die gehanteerd worden bij dergelijk kwalitatief onderzoek. De ideeën van de deelnemers zijn vervolgens gegroepeerd in een aantal potentiële nietfinanciële elementen. 2.3 Werkgroepbijeenkomsten Tijdens twee werkgroepbijeenkomsten is deze lijst met elementen voorgelegd aan een werkgroep met leden van de Technische Commissie Inkomensverzekeringen (TCI) van het Verbond van Verzekeraars (zie bijlage 1) en enkele personen die zijn verbonden aan het Academische Centrum voor Private Verzekeringsgeneeskunde (ACPV) (zie bijlage 1). Zij kregen de opdracht om een selectie van de elementen te maken, waarbij werd gekeken naar de haalbaarheid en het vernieuwingsgehalte van deze elementen. Vervolgens werd hen gevraagd om dit verder uit te werken in een beschrijving van mogelijke bouwstenen. 2.4 Eerste survey onder zelfstandig ondernemers De beschreven bouwstenen zijn vervolgens opgenomen in een online survey. Via het bedrijvenpanel van onderzoeksbureau GfK zijn in juni 2013 aan een representatieve groep zelfstandigen de vijf bouwstenen voorgelegd en is hen een aantal vragen gesteld over toegankelijkheid en aansluiting bij de behoeften inzake arbeidsongeschiktheidsverzekeringen (zie bijlage 2 voor de vragenlijst). Het bedrijvenpanel van GfK is daarmee gebruikt als steekproefbron voor het onderzoek, een groep mensen die op regelmatige basis worden benaderd voor onderzoeken. Meewerken aan een onderzoek wordt beloond met een klein geldbedrag. In totaal zitten meer dan duizend zelfstandigen in het panel. Bij de opmaak van de steekproef is ervoor gezorgd dat de samenstelling een dwarsdoorsnede vormt van de totale populatie zelfstandigen. In totaal vulden n=685 zelfstandig ondernemers de survey in, een respons van zeventig procent. 13

18 2.4.1 Kenmerken steekproef In tabel 2 zijn de algemene kenmerken van de zelfstandigen uit het panel van GfK die hebben deelgenomen aan de survey afgezet tegen gegevens van het CBS 30, TNO 31 en de Kamer van Koophandel. 32 Tabel 2: Vergelijking kenmerken respondenten survey (n=685) en landelijke gegevens Kenmerk Categorieën Landelijk (%) Steekproef (%) Personeel Zelfstandige zonder personeel Zelfstandige met personeel Geslacht Man Vrouw Leeftijd Gemiddeld Leeftijd jaar jaar Gezin Samenw/gehuwd met kinderen Samenw/gehuwd zonder kinderen Alleenstaand Stedelijkheidsgraad Niet Weinig Matig (Zeer) sterk Opleidingsniveau Laag Midden Hoog Branche Zakelijke dienstverlening Detailhandel Industrie, bouw, agrarisch Overig (groothandel, horeca, vervoer, facilitair, algemene diensten) Ondernemingsleeftijd Gemiddeld (jaar) AOV verzekering Wel Niet Op de meeste kenmerken komt de ondervraagde groep (n=685) overeen met landelijke gegevens. De steekproef heeft wel meer zelfstandigen die het risico op arbeidsongeschiktheid niet hebben verzekerd (78 procent heeft geen AOV tegenover vijftig procent in de totale populatie) en bestaat uit meer vrouwen (52 procent, landelijk is dit 33 procent). De vrouwen in de steekproef hebben relatief vaker jonge eenmansbedrijven (jonger dan vijf jaar). 2.5 Expertgroep; gevolgen bouwstenen voor toegankelijkheid Om inzicht te krijgen in de gevolgen van de bouwstenen voor de toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt, is in dit onderzoek het begrip toegankelijkheid gedefinieerd aan de 30 CBS. statline.cbs.nl, Zelfstandigen enquête arbeid 2012, TNO en CBS. 32 KvK ondernemersprofiel

19 hand van een aantal variabelen die van belang zijn voor de zelfstandigen en de verzekeraars. Deze variabelen bepalen niet alleen voor een deel de toegankelijkheid voor de verzekering, ze zeggen ook iets over mogelijke veranderingen die de zelfstandige en de verzekeraar op basis van de bouwstenen te wachten staat. Er is een verschil in hoe de zelfstandige (vanuit de klantenrol), en de verzekeraar (vanuit de aanbiedersrol) kijken naar het begrip toegankelijkheid. Daarom is er onderscheid gemaakt tussen zes variabelen die direct van belang zijn voor zowel de zelfstandige als de verzekeraar, en een tweetal aanvullende variabelen die direct van belang zijn voor de verzekeraar, maar indirect ook weer invloed kunnen hebben op de toegankelijkheid van het product voor de zelfstandige. Ter illustratie: een bouwsteen kan in potentie leiden tot een lagere premie waardoor de toegankelijkheid op dat element wordt vergroot, maar als de uitvoering van een bouwsteen daarnaast zeer fraudegevoelig is, en hoge kosten met zich meebrengt, zal deze potentieel lage premie niet realiseerbaar zijn in de praktijk. Het gebruik van constante variabelen maakt het mogelijk om de uiteindelijke bouwstenen tot op zekere hoogte onderling te vergelijken op het gebied van toegankelijkheid. Er zijn vanzelfsprekend (veel) meer variabelen die mede bepalen of een bepaald aanbod voor een bepaalde groep toegankelijk is, maar de hieronder genoemde variabelen voldoen voor het doel van het onderzoek Uitleg van de variabelen die het begrip toegankelijkheid bevatten Variabelen van belang voor zelfstandige en verzekeraar: 1. Premie - de hoogte van de premie per maand. 2. (Medische) acceptatie de mate waarin zelfstandigen door de (medische) acceptatie wel of geen verzekering kunnen afsluiten, of worden geconfronteerd met een premieopslag en/of aangepaste dekking. 3. Hoogte uitkering - de hoogte van het bedrag dat de zelfstandige elke maand ontvangt wanneer hij of zij arbeidsongeschiktheid is. 4. Duur uitkering tot wanneer blijft de zelfstandige een maandelijks bedrag ontvangen van de verzekeraar als hij of zij arbeidsongeschikt is? De uitkering kan bijvoorbeeld doorlopen tot de pensioengerechtigde leeftijd, maar kan ook eerder stoppen. 5. Recht op uitkering als de zelfstandige een aanvraag tot uitkering indient bij de verzekeraar, bekijkt de verzekeraar via een schadebehandelingsproces of de zelfstandige hier recht op heeft. Dit is afhankelijk van de voorwaarden van de verzekering. Op basis van sommige voorwaarden heeft de zelfstandige sneller recht op een uitkering dan op basis van andere voorwaarden. 6. Intensiteit klantcontact de frequentie en intensiteit van het contact (telefonisch, face-to-face) dat de zelfstandige met de verzekeraar heeft tijdens het afsluiten van de verzekering, tijdens de aanvragen tot uitkering, maar ook regulier tijdens de looptijd van de verzekering. 15

20 Aanvullende variabelen van belang voor verzekeraar: 7. Kosten voor de verzekeraar de kosten die de verzekeraar moet maken voor het uitvoeren van de verzekering. Hierbij kan worden gedacht aan loonkosten voor personeel, of kosten voor de marketing. 8. Fraudegevoeligheid de mate waarin de verzekering fraudegevoelig is. In overleg met door het Verbond van Verzekeraars geselecteerde experts (zie bijlage 1) is per bouwsteen nader uitgewerkt wat per bovengenoemde variabele de consequenties zouden zijn voor zelfstandigen en voor de verzekeraar. 2.6 Tweede survey onder zelfde groep zelfstandig ondernemers Omdat de respondenten bij de ontwikkeling en uitzetting van de eerste survey onvoldoende inzicht konden hebben in wat de concrete gevolgen van de bouwstenen waren (aangezien die toen nog niet waren uitgewerkt), is besloten om een tweede survey uit te voeren. De resultaten van de expertgroep, namelijk de informatie over de gevolgen voor de zelfstandige ondernemers, is aan die zelfstandigen (die de eerste survey hadden ingevuld en geretourneerd) in een tweede survey voorgelegd. In november 2013 zijn zij door GfK benaderd en is gevraagd in hoeverre zij bij hun eerdere antwoord bleven, indien zij nu ook hierin de eventuele consequenties mee zouden wegen (zie bijlage 3 voor de vragenlijst). Van de 685 zelfstandigen uit de eerste survey, hebben 502 de tweede survey ingevuld. Een respons van 73 procent. De algemene kenmerken van deze groep verschillen niet van het totaal. Deze groep is dus een representatieve selectie. Nadat alle onderdelen zijn uitgevoerd, zijn de resultaten gebruikt om te komen tot het opstellen van een voorstel voor innovaties op het terrein van arbeidsongeschiktheidsverzekeringen voor zelfstandig ondernemers om daarmee de toegankelijkheid tot deze verzekering te vergroten. 16

21 3 Totstandkoming vijf bouwstenen Met behulp van de deskresearch, focus- en werkgroepen, alsmede de twee survey s, zijn vijf bouwstenen geformuleerd. Vervolgens is per bouwsteen beschreven wat de gevolgen zouden kunnen zijn voor de toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt voor zelfstandigen en verzekeraars. In de volgende paragraaf worden de belangrijkste resultaten uit de verschillende stappen kort toegelicht. 3.1 Beschrijving behoeften zelfstandigen op basis van deskresearch De behoeften van de zelfstandigen zijn als vertrekpunt genomen om tot het formuleren van niet-financiële kernelementen te komen, die individuele verzekeraars naar eigen inzicht kunnen gebruiken om richting te geven aan de realisatie van een meer toegankelijke verzekeringsmarkt voor zelfstandigen. De afgelopen jaren is de nodige kennis verzameld over de factoren die van invloed zijn op de keuze van zelfstandigen om wel of geen arbeidsongeschiktheidsverzekering te sluiten. Naast het veel gehoorde aandachtspunt dat zelfstandigen een arbeidsongeschiktheidsverzekering willen die betaalbaar is, zijn ook andere motieven genoemd in de bestudeerde literatuur. 33,34,35 Hieruit komt naar voren dat, uitgaande van de wensen van zelfstandigen, het productaanbod van verzekeraars in ieder geval zou moeten voldoen aan de volgende kenmerken: Flexibel; vier op de vijf zelfstandigen wil zelf kunnen bepalen wat ze wel en niet verzekeren, en willen in ieder geval niet vastzitten aan een dure verzekering. Geen verplichting; de meerderheid van de zelfstandigen (62,4 procent) is geen voorstander van het invoeren van verplichte verzekeringen en verplichte sociale voorzieningen voor zelfstandigen. Collectiviteiten: de meerderheid van de zelfstanden (88,6 procent) vindt dat het mogelijkheid moet zijn om aan te sluiten bij een collectieve (niet verplichte) arbeidsongeschiktheidsregeling. Andere aandachtspunten ten behoeve van de toegankelijkheid zijn: Acceptatiebeleid; achttien procent van de zelfstandigen met gezondheidsproblemen (die een arbeidsongeschiktheidsverzekering willen afsluiten) wordt geweigerd of er worden aanvullende eisen gesteld, zoals opslagen of uitsluiting. Aandacht voor preventie; de keuze voor het zelfstandig ondernemerschap is een serieuze keuze, waarbij preventie van noodgedwongen uitval in de toekomst veel meer aandacht verdient, dan dat het nu krijgt. Broodfondsen; 68,5 procent van de zzp ers vindt dat broodfondsen als verzekering tegen risico s als ziekte en arbeidsongeschiktheid actieve en fiscale steun verdienen. Overige randvoorwaarden: Informatie van een onafhankelijke partij; zelfstandigen willen informatie van een onafhankelijke partij. De meeste informatie met betrekking tot 33 Dekker F, Stavenuiter M. ZZP-ers en het sociale stelsel: op weg naar herziening. Verwey-Jonker Instituut; Dekker F. Flexible Employment, Risk and the Welfare State. Rotterdam: Academisch proefschrift; Hochguertel S. en Ejrnaes M. Zelfstandigen en sociale verzekeringen. In: ESB Sociale Zekerheid, jaargang 98 (4652), 25 januari 2013, p

22 arbeidsongeschiktheid en/of manieren om het risico af te dekken, is afkomstig van partijen die er een commercieel voordeel bij hebben om deze informatie te verspreiden. Begrijpelijke informatie; zelfstandigen willen informatie die niet te complex is, maar begrijpelijk en overzichtelijk. De informatie over zowel het arbeidsongeschiktheidsrisico als over de manieren om dit risico af te dekken wordt door zelfstandigen als matig tot vrij complex ervaren. De complexiteit van de informatie maakt het niet alleen moeilijk om te begrijpen en te onthouden, maar schrikt wellicht ook af. 3.2 Definiëring elementen uit focusgroepbijeenkomsten Uit de twee focusgroepbijeenkomsten is een lijst met niet-financiële kenmerken naar voren gekomen die in potentie zouden kunnen worden gebruikt ten behoeve van de toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt. Deze kenmerken zijn door de onderzoekers gegroepeerd in elementen die van invloed kunnen zijn op de toegankelijkheid van de verzekeringsmarkt: 1. Flexibiliteit Het voorstel van de deelnemers aan de focusgroepen is om te komen tot flexibilisering op drie gebieden: beperkte instapproducten die na een aantal jaren kunnen worden uitgebreid; eens in de drie jaar iemand op een klant afsturen om te kijken of de situatie is veranderd of gelijk is gebleven. Op basis hiervan moet een advies komen aan klant om product eventueel aan te passen; elk jaar opnieuw de premie vaststellen op basis van omzet. Misschien is het een idee om winstgerelateerde polissen te maken, bijvoorbeeld: ik maak dit jaar euro winst, dan ben ik bereid meer premie te betalen, volgend jaar is het wat minder, dan betaal ik minder premie. 2. Passend werk in plaats van beroepsarbeidsongeschiktheid In de huidige verzekeringsmarkt worden bijna alleen maar arbeidsongeschiktheidsproducten afgesloten op grond van het criterium beroepsarbeidsongeschiktheid. Het advies van de focusgroepsleden is om meer producten te verkopen met een dekking voor passende arbeid. Dit heeft een aantal voordelen: de verzekering wordt goedkoper; de verzekering biedt meer mogelijkheden voor re-integratie, aangezien dit ook richting ander passend werk kan gebeuren. Een groot percentage (80 procent) betreft op dit moment beroepsarbeidsongeschiktheid, terwijl ze niet eens over de juiste opleiding/werkervaring beschikt. Begin eens met passend werk meer te verkopen. Daar wordt het goedkoper van. 3. Ondernemersfasegerichte aanpak De fase van ondernemerschap dient volgens de focusgroepleden meegenomen te worden in het aanbieden van een arbeidsongeschiktheidsverzekering. In de verschillende fasen 18