Onderzoeksvraag 8 Hoe houdt de overheid de koopkracht van de gezinnen op peil?

Transcriptie

1 Onderzoeksvraag 8 Hoe houdt de overheid de koopkracht van de gezinnen op peil? Deze onderzoeksvraag is geen verplicht leerstofonderdeel en staat dus niet in het leerplan. Dit is een extra onderzoeksvraag die we aanbieden. Er gaat geen maand voorbij of er verschijnen artikels over inflatie en koopkracht. Het is met andere woorden een onmisbaar item voor leerlingen economie. Als je in tijdnood komt, kun je deze onderzoeksvraag gewoon overslaan. Omdat dit een extra onderzoeksvraag is, hebben we de rubrieken Direct en Action weggelaten. 1 Intro TABEL 1 Prijsevolutie van brood en suiker Jaartal Prijs brood (800 g) 0,57 0,85 1,09 1,23 1,38 1,63 Klontjessuiker (1 kg) 0,67 0,91 1,12 1,18 1,26 1,33 Bron: 1 Wat valt je op als je de prijsevolutie van brood en klontjessuiker bekijkt? Zowel van brood als van suiker is de prijs gestegen. 2 Bereken de het procentuele verschil tussen de prijs van die producten in 1975 en Brood: (1,63 0,57)/0,57 *100 = 186 % Suiker: (1,33 0,67)/0,67 *100 = 99 % TABEL 2 Inkomensevolutie per huishouden per jaar Jaartal Gemiddeld beschikbaar inkomen , , , , , , ,66 3 Hoeveel bedroeg het gemiddelde inkomen in 1979? ,22 4 Hoeveel bedroeg het gemiddelde inkomen in 2005? ,66 5 Welke loonevolutie stel je vast in de afgelopen 30 jaar? Er is een duidelijke stijging merkbaar. 6 Bereken het procentuele verschil tussen het inkomen van 1979 en dat van , ,22)/13 963,22 * 100 = 159 % Van In 1

2 7 Wat kun je besluiten over de evolutie van de prijzen en de lonen in de afgelopen 30 jaar? Zowel de lonen als de prijzen zijn de afgelopen 30 jaar gestegen. 2 Probleemstelling Hoe evolueren de prijzen? Hoe meet men de inflatie? Wat zijn de gevolgen van een prijsstijging? Bestaat er een oplossing voor de daling van de koopkracht? 3 Leerplandoelstellingen 4 VOETen LEREN LEREN De leerlingen: (opvattingen over leren) 1 werken planmatig; 2 reflecteren over hun leeropvattingen, leermotieven en leerstrategieën; (informatieverwerving) 3 kunnen uit gegeven informatiebronnen en kanalen kritisch kiezen en deze raadplegen met het oog op te bereiken doelen; (informatieverwerking) 4 kunnen zinvol inoefenen en herhalen; 5 kunnen gegeven informatie onder begeleiding kritisch analyseren en samenvatten; 6 herkennen strategieën om problemen op te lossen en evalueren ze; (regulering van het leerproces) 8 kunnen onder begeleiding hun leerproces sturen, beoordelen op doelgerichtheid en zo nodig aanpassen. STAM De leerlingen: (doorzettingsvermogen) 4 blijven, ondanks moeilijkheden, een doel nastreven; (kritisch denken) 13 kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken; (zelfredzaamheid) 24 maken gebruik van de gepaste kanalen om hun vragen, problemen, ideeën of meningen kenbaar te maken; (zorgvuldigheid) 25 stellen kwaliteitseisen aan hun eigen werk en aan dat van anderen; (zorgzaamheid) 26 gaan om met verscheidenheid. Van In 2

3 CONTEXTEN De leerlingen: (omgeving en duurzame ontwikkeling) 3 zoeken naar mogelijkheden om zelf duurzaam gebruik te maken van ruimte, grondstoffen, goederen, energie en vervoermiddelen; 4 zoeken naar duurzame oplossingen om de lokale en globale leefomgeving te beïnvloeden en te verbeteren; (socio economische samenleving) 1 leggen met voorbeelden uit hoe welvaart wordt gecreëerd en hoe een overheid inkomsten verwerft en aanwendt; 2 toetsen de eigen opvatting aan de verschillende opvattingen over welzijn en verdeling van welvaart; 5 geven voorbeelden van het veranderlijke karakter van arbeid en economische activiteiten; 6 geven voorbeelden van factoren die de waardering van goederen en diensten beïnvloeden; (socioculturele samenleving) 2 gaan constructief om met verschillen tussen mensen en levensopvattingen. Interessante link: 5 Opdrachten Opdracht 1 Hoe evolueren de prijzen? Hier kun je een inleiding geven aan de hand van de tabel. De leerlingen kunnen de vragen in duo oplossen, waarna een klassikale bespreking volgt. Tabel 1: Consumptieprijzen van 1 januari 2006 tot 31 oktober 2008, in euro Vergelijk de prijzen van de producten over de drie jaren. 1 Wat is er met de prijzen van de goederen gebeurd tussen januari 2006 en oktober 2008? Is dat voor alle goederen hetzelfde? Voor bijna alle producten zijn de prijzen gestegen tussen 2006 en Van welke producten is de prijs gestegen, welke producten zijn in prijs gedaald? Vul de tabel in. Prijs is gestegen (4 voorbeelden Koffie Spaghetti Volle melk Biefstuk Prijs is gedaald (3 voorbeelden) Dvd speler Dvd Digitaal fototoestel Van In 3

4 In tabel 4 zie je een aantal producten opnieuw verschijnen. 3 Bereken met hoeveel % de prijs van deze producten is gestegen. TABEL 4 Procentuele stijging % stijging Koffie (gemalen, 1 kg) 7,57 7,90 8,16 8 % Water (1,5 l) 0,67 0,69 0,70 4 % Bruin brood (800 g) 1,68 1,77 1,88 12 % Pizza (1000 g) 6,41 6,75 7,40 15 % Spaghetti (1 kg) 1,41 1,52 2,02 43 % Cornflakes (1 kg) 3,95 4,17 4,61 17 % Biefstuk (1000 g) 11,38 11,89 12,16 7 % Braadkip (1 kg) 3,72 3,83 4,01 8 % Salami (1 kg) 14,11 14,28 14,85 5 % Volle melk (1 l) 0,70 0,77 0,89 27 % Kippenei (per stuk) 0,14 0,17 0,20 43 % Shampoo (250 ml) 2,11 2,16 2,27 8 % Tandpasta (75 ml) 1,31 1,32 1,36 4 % 4 Wat kun je zeggen over de producten in tabel 3? Zijn die producten belangrijk? Het zijn inderdaad belangrijke producten. Het zijn levensnoodzakelijke producten die we dagelijks nodig hebben. 5 In het algemeen kunnen we zeggen dat de prijs van de goederen gemiddeld gestegen / gedaald is. (Schrap wat niet past.) Opdracht 2 Hoe meet men de inflatie? Voor opdracht 2 raden we aan om die stapsgewijs en klassikaal met de leerlingen te bespreken. Als je internettoegang hebt, kun je meteen naar de website surfen van en een update zien van de onderstaande grafiek. Het is belangrijk dat de leerlingen begrijpen hoe de consumptieprijsindex wordt berekend en waarom men dit de korf van de huisvrouw (of de gezinskorf) noemt. Licht ook toe dat het vermelde bedrag, het bedrag is dat een gezin wekelijks gemiddeld uitgeeft. Na deze opdracht zouden ze het begrip consumptieprijsindex moeten begrijpen en moeten weten dat de prijzen kunnen schommelen. Een prijsstijging noemen we dan inflatie. Van In 4

5 In de bovenstaande tabellen zag je de prijsevolutie van een aantal producten. Eigenlijk kun je spreken van een korf van goederen. In die korf zitten allerlei producten van verschillende product en dienstencategorieën. Van al die producten houdt men de prijzen in de gaten. De waarde van de korf geeft een raming van de uitgaven die een gemiddeld gezin moet doen in de loop van een week. Elk product en elke dienst heeft zijn gewicht in de korf. Men gaat dan de prijs van de goederen en diensten op twee tijdstippen vergelijken. Daarna vermenigvuldigt men die prijs met het gewicht van dat artikel of die dienst in de korf. Ten slotte berekent men dan het gemiddelde van de prijsevolutie. Dat gemiddelde is het indexcijfer, namelijk de CPI of ConsumptiePrijsIndex. Op basis van die index kan men vervolgens de inflatie berekenen. Men spreekt van inflatie als de prijzen van de goederen in de korf gestegen zijn. De samenstelling van de korf wordt om de twee jaar herbekeken, omdat men ook rekening wil houden met de evolutie van de levensstijl. Sommige goederen en diensten die achterhaald zijn of minder gebruikt worden, zijn uit de korf verdwenen terwijl andere werden toegevoegd (zoals dvd, vaatwasmachine, gsm, internetabonnement). Ook hun gewicht in de korf kan worden aangepast. GRAFIEK 1 Waarde van de korf van de huisvrouw Bron: Van deze grafiek kun je aflezen hoe de waarde van de korf op iets minder dan een jaar tijd evolueerde. 1 Wat gebeurde er met de waarde van die korf tussen september 2008 en juli 2009? Tussen september 2008 en november 2009 schommelde de waarde van de korf tussen 575 euro en 554 euro. Van In 5

6 2 Bereken het procentuele verschil. (564,6 573,26)/573,26 * 100 = 1,51 % De korf van de huisvrouw is 1,51 % goedkoper geworden tussen september 2008 en juli Opdracht 3 Wat zijn de gevolgen van een prijsstijging? Hier wordt het verband gelegd tussen inflatie en koopkracht. Belangrijk is dat je dit samen met de leerlingen bespreekt. 1 Uit de tekst kun je het gevolg van inflatie afleiden. Noteer het hier met je eigen woorden. De prijzen van de producten zijn duurder geworden. Je moet meer betalen voor dezelfde producten in vergelijking met een jaar eerder. 2 Waarom zijn de vakbonden woedend? Omdat de koppeling van de lonen aan de CPI in het gedrang komt. 3 Welke drie erkende vakbonden zijn er? ACV, ABVV, ACLVB 4 Zoek op het internet wat de kleuren van die vakbonden zijn en schrijf dat telkens naast de naam. ACV: GROEN ABVV: ROOD ACLVB: BLAUW 5 Schrap wat niet past. Wanneer de prijzen stijgen/dalen, stijgt/daalt de koopkracht en worden de mensen armer. Wanneer de prijzen dalen/stijgen, daalt/stijgt de koopkracht en worden de mensen rijker. 6 Omschrijf nu het begrip koopkracht met je eigen woorden. Onderstreep de kernwoorden. De hoeveelheid goederen en/of diensten die je kunt kopen voor een gegeven hoeveelheid geld. Opdracht 4 Bestaat er een oplossing voor de daling van de koopkracht? Ook deze opdracht raden we aan om klassikaal te maken. Hier moet je het verschil tussen de CPI en de gezondheidsindex toelichten. Eventueel kan dit met een bordschema. Van In 6

7 1 Stel schematisch het verband voor tussen inflatie en koopkracht. Indien de koopkracht daalt, kan je met dezelfde hoeveelheid geld minder kopen. Indien deze stijgt, kan je met dezelfde hoeveelheid geld meer kopen. 2 Lees het artikel op de volgende bladzijde. Wat zorgt ervoor dat ook de lonen stijgen wanneer de prijzen meer dan 2 % stijgen? De lonen zijn gekoppeld aan de gezondheidsindex. Wanneer de gezondheidsindex de spilindex overschrijdt, dan stijgen ook de lonen. 3 Het gezondheidsindexcijfer gebruikt men voor de indexering van de huurprijzen en de lonen en wedden. Wat betekent dat? Men berekent de evolutie van het algemene prijspeil. Daaruit berekent men de gezondheidsindex. Wanneer de gezondheidsindex een bepaald percentage is gestegen, gaan de lonen omhoog, maar ook de huurprijzen. 4 Wanneer worden de lonen en wedden aangepast? Die worden aangepast wanneer de gezondheidsindex een vooraf bepaalde waarde overschrijdt. Dat is de spilindex. 6 To the point De prijzen van producten en diensten kunnen stijgen of dalen. Wanneer de prijzen van de meeste producten stijgen en dus het gemiddelde prijspeil duurder wordt, spreekt men van inflatie. Om de inflatie te meten, maakt men gebruik van de korf van de huisvrouw. In die korf zitten de meest voorkomende producten en diensten die een gezin aankoopt. Maandelijks worden de prijzen van die producten en diensten bijgehouden. Op basis van die prijsevolutie kan men de consumptieprijsindex (CPI) berekenen. Wanneer men dan het procentuele verschil tussen de CPI van maand 1 (of jaar1) en maand 2 (of jaar 2) berekent, weet men hoeveel de inflatie bedraagt. Wanneer de prijzen stijgen, daalt de koopkracht van een gezin. Je kunt immers in dat geval met evenveel geld minder kopen dan in de maand (of het jaar) daarvoor. Om ervoor te zorgen dat de koopkracht van een gezin in stand gehouden wordt, heeft men de gezondheidsindex in het leven geroepen. Dat is de consumptieprijsindex zonder tabak, alcoholische dranken en motorbrandstoffen. Men berekent dan de gemiddelde waarde van de gezondheidsindex in de vier voorbije maanden. Die afgevlakte index is de basis voor de indexering van lonen en wedden. De indexaanpassing van overheidswedden en sociale uitkeringen gebeurt wanneer de afgevlakte index een bepaalde waarde overschrijdt, de zogenaamde spilindex. Wanneer de prijzen stijgen en de gezondheidsindex in die mate stijgt dat de spilindex wordt overschreden, worden o.a. de lonen en huurprijzen aangepast. Van In 7

8 7 Mindmap Stijging van het algemene prijspeil Berekening CPI berekenen van Inflatie Wat? Berekenen gezondheidsindex Op basis van CPI Gevolg? De producten worden duurder en de koopkracht van de mensen daalt. Spilindex? Wat? Dit is de consumptieprijsindex, maar zonder de tabaksproducten en brandstoffen zoals olie, diesel Op basis daarvan worden de lonen aangepast. Wanneer de gezondheidsindex een vooraf bepaalde spilindex overschrijdt, worden de lonen en de huurprijzen aangepast. 8 Oefeningen Oefening 1 Wat is de waarde van de korf van de huisvrouw op dit moment? Voor deze oefening heb je internettoegang nodig. Het is perfect mogelijk dat de leerlingen deze oefening(en) thuis maken. Op de website zie je links in de marge gezinskorf staan. Wanneer de leerlingen daarop klikken, vinden ze de antwoorden op de onderstaande vragen. Van In 8

9 Ga naar de website van OIVO ( Noteer hieronder de waarde van de korf van de huisvrouw op dit moment. Vul de tabel verder aan. Van In 9

10 Oefening 2 Wat is het verschil tussen de gezondheidsindex en de consumptieprijsindex? Deze opdracht kun je eerst de leerlingen zelf laten uitleggen. Overloop daarna bij voorkeur samen de oplossing. Wat is het grote verschil tussen de gezondheidsindex en de consumptieprijsindex? Leg uit waarom dat verschil bestaat. In de consumptieprijsindex (CPI) berekent men de evolutie van de prijzen van de producten en diensten. Zo kan men nagaan hoe de prijzen evolueren. Op die manier berekent men ook de inflatie. Voor de gezondheidsindex gebruikt men de CPI, maar dan zonder deze producten: alcoholische dranken, tabak en motorbrandstoffen (benzine en diesel). Zo stijgt de gezondheidsindex niet als de heffingen op sigaretten, brandstoffen enz. stijgen. Oefening 3 Kunnen de prijzen ook dalen? Deze opdracht staat op de methodesite. We hebben ze bewust niet opgenomen in het leerwerkboek omdat we het thema deflatie behandelen, wat nog een stapje verder gaat. In de handleiding staat de oefening hieronder, inclusief de oplossing. In de vorige opdrachten ging het over prijsstijgingen en dus over inflatie. Maar kunnen de prijzen ook dalen? Welke naam bestaat daar dan voor? Worden de lonen dan ook aangepast? Maak de oefening op Van In 10

11 Belga december 2008 Voor de derde maand op rij is de consumptie index gedaald. Ook de inflatie daalde. Die is sinds juli teruggevallen van 5,91 procent tot 2,63 procent. De consumptieprijsindex daalde in december met 0,24 punt en bedraagt nu 111,25 punten tegenover 111,49 punten in november. Vooral de olieprijzen zijn de laatste vijf maanden fors gedaald, en die bepalen in sterke mate het inflatiecijfer en de index. Maar voor onze lonen heeft dat geen gevolgen. Die volgen de gezondheidsindex en daar maakt olie geen deel van uit. De gezondheidsindex is deze maand zelfs een beetje gestegen (met 0,15 punt tot 111,24 punten), al is de spilindex nog lang niet overschreden. Pas als dat gebeurt, gaan onze lonen omhoog. Voor alle duidelijkheid: als de index daalt, moeten we onze indexaanpassing nooit opnieuw inleveren. Maar het leven is nu dus wel voor de derde maand op rij goedkoper geworden. Toch zijn enkele producten ook duurder geworden, zoals aardgas (+7 %), buitenlandse reizen (+7 %), vakantiedorpen (+25 %) en verse groenten (+5 %). Voor het eerst in 50 jaar deflatie in België De Belgische inflatie is in mei voor het eerst sinds augustus 1960 in het rood gedoken. De inflatie kwam uit op -0,37 procent. In mei vorig jaar bedroeg de inflatie in Belgie nog 5,21 procent. 'Technisch gesproken is dit deflatie', zegt econoom Bart Van Craeynest van KBC. 'Maar het verhaal is genuanceerder dan dat.' (tijd) - De Belgische consumptieprijsindex daalde deze maand met 0,08 punt tot 111,25 punten. Daarmee bedraagt de inflatie in mei -0,37 procent, tegenover 0,60 procent in april en 0,62 procent in maart. Het is geleden van augustus 1960 dat de inflatie in ons land negatief was. Toen bedroeg de inflatie -0,51 procent. Vooral aardgas, verse groenten, elektriciteit, wagens en vakantiedorpen werden goedkoper in mei. Motorbrandstoffen, aardappelen, snijbloemen en huisbrandolie werden dan weer duurder. De spilindex voor het openbaar ambt en de sociale uitkeringen werd niet overschreden. 'Negatieve inflatie staat gelijk aan deflatie', legt Bart Van Craeynest, econoom bij KBC, uit. 'Maar de huidige deflatie is niet te vergelijken met verwoestende dalingen van de consumptieprijzen, zoals de VS in de jaren 30 en Japan in de jaren 90 van vorige eeuw beleefden.' Dat heeft alles te maken met de forse schommelingen van de olieprijs op de internationale markten. In de zomer van 2008 piekte de olieprijs in Londen nog op bijna 150 dollar per vat, zes maanden later deed het uitbreken van de financiële crisis de olieprijs kelderen tot nauwelijks 40 dollar per vat. Ondertussen is de olieprijs wat hersteld, tot niveaus rond 60 dollar. 'Het grote contrast tussen de Belgische inflatie van vorig jaar en dit jaar is nagenoeg volledig toe te schrijven aan de buitelingen van de olieprijs', aldus Van Craeynest. 'Om tot een kwalijke neerwaartse spiraal van het prijspeil te komen, moet de prijsdaling algemener zijn en moeten bijvoorbeeld ook de lonen gaan dalen, en dat is niet het geval. In dat geval zouden consumenten aankopen beginnen uitstellen, en zou de inflatie voor langere tijd negatief worden.' Zo ver hoeft het niet te komen, denkt Van Craeynest. 'Volgens onze prognoses zal de inflatie in Belgie negatief zijn tot oktober, met een dieptepunt van -1,5 procent. Maar daarna krijgen we opnieuwe lichte inflatie. Vanaf oktober-november zal de olieprijs weer ongeveer op hetzelfde peil zitten als twaalf maanden terug.' Ook minister van Ondernemen en Vereenvoudigen Vincent Van Quickenborne wil niet van deflatie gehoord hebben. Zijn ministerie wijst er in een persbericht op dat er beter wordt gekeken naar de onderliggende inflatie, de inflatie exclusief energieprijzen. Die is sinds oktober 2008 weliswaar licht aan het vertragen, maar bevond zich in mei nog steeds op 2,2 procent. 'In historisch perspectief is dit zeker niet abnormaal laag', staat te lezen in het persbericht. De gezondheidsindex daalde deze maand met 0,21 punt tot 110,96 punten. Van In 11

12 Loondaling als gevolg van negatieve inflatie bedraagt 0,43 procent BRUSSEL - De bedienden die vallen onder het Aanvullend Nationaal Paritair Comité voor Bedienden (ANPCB) of pc 218, goed voor zo n mensen uit diverse sectoren als media, ICT of callcenters, zullen in principe vanaf 1 januari 0,43 procent minder loon ontvangen. Dat is het gevolg van de negatieve inflatie gedurende een groot deel van dit jaar. Na de hoge inflatie in 2008 ontvingen deze werknemers begin dit jaar 4,51 procent meer brutoloon. Door de negatieve inflatie van de laatste maanden, was echter duidelijk dat de lonen in 2010 naar beneden zouden worden aangepast. Maar het bleef wachten tot vandaag, met de publicatie van het inflatiecijfer voor december, om te weten hoeveel de loondaling precies zou bedragen. Die komt voor de bedienden uit het ANPCB uit op -0,43 procent, luidt het bij hr-dienstverlener SD Worx. Op een brutoloon van 2500 euro is dat 10,75 euro minder. In België zijn de lonen gekoppeld aan de levensduurte. Er zijn wel grote verschillen tussen de sectoren. In de banksector bijvoorbeeld gebeurt de loonaanpassing om de twee maanden. Nog andere sectoren zoals de gezondheidszorg passen de lonen pas aan als de spilindex wordt overschreden. In een paritair comité zoals het ANPCB worden de lonen telkens op 1 januari gewijzigd. Ook andere categorieën zouden de lonen begin januari aanpassen aan de evolutie van de gezondheidsindex. Dat is het geval voor de voedingssector (-0,42 pct), de horeca (-0,423 pct), elektriciens (-0,44 pct) en de verzekeringssector (-0,44 pct). Bron: Belga, december Kunnen de prijzen ook dalen? De prijzen kunnen inderdaad dalen. 2 Welke naam bestaat daar dan voor? Dat heet dan deflatie. 3 Worden de lonen dan ook aangepast? De lonen worden pas aangepast als er een aantal maanden na elkaar deflatie plaatsvindt. Daarnaast verschilt het ook nog eens van sector tot sector of de loondaling wordt doorgerekend. 9 Check up Kun je de opdrachten en oefeningen zelfstandig oplossen? Zo ja, vink dan het vakje ernaast aan. Zo neen, maak dan eerst de extra oefeningen via Noteer daarna in de laatste kolom de nummers van de Extra s die je maakte. Doelstelling Opdracht Oefening Extra Hoe evolueren de prijzen? 1 Hoe meet men de inflatie? 2 Welke zijn de gevolgen van een prijsstijging? 3 Bestaat er een oplossing voor de daling van de koopkracht? 4 Wat is de waarde van de korf van de huisvrouw op dit moment? 1 Wat is het verschil tussen de gezondheidsindex en de consumptieprijsindex? 2 Kunnen de prijzen ook dalen? 3 Van In 12