Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG

Transcriptie

1 De Voorzitter van Twee Kamer r Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG Ons kenmerk Inlichtingen bij Doorkiesnummer Den Haag 12 nov. 07 Onrwerp Bijlage(n) Uw brief Multimorbiditeit en ourenzorg Inleiding Het karakter van gezondheidszorg veranrt. Dankzij medische vooruitgang worn veel ongeneeslijke ziekten steeds beter behanlbaar. We leven daardoor langer en dat is prachtig nieuws. Maar het betekent ook een toename van het aantal (oure) chronisch zieken, steeds vaker met meervoudige aandoeningen. De zorg wordt complexer en daarom is het van belang dat zorgverleners goed samenwerken. Dat bereiken we door consequent cliënt centraal te stellen als het ultieme perspectief voor het hanlen van alle actoren in zorg. Tijdige integrale diagnostiek aan ene kant en een daarop passend zorgaanbod aan anre kant. Daarvoor moet nog wel het een en anr gebeuren. De Themacommissie Ourenbeleid ed aanbevelingen over het omgaan met het te verwachten toenemend beroep op zorg in haar rapport Lang zullen we leven 1. Het kabinet heeft in zijn reactie op dit rapport2 aangekondigd een standpunt te bepalen over medische geriatrische functie. Om meer inzicht in medische geriatrische functie te krijgen heeft minister van VWS Raad voor Gezondheidsonrzoek gevraagd om advies over het benodig onrzoek in geriatrische zorgverlening en wijze waarop benutting ervan zou kunnen worn gestimuleerd. Ook vroeg minister Gezondheidsraad advies over co- en multimorbiditeit bij het our worn en een in Nerland te ontwikkelen sterke geriatrische hulpverlening aan ouren met meerre aandoeningen. In mijn brief van 31 mei heb ik een programma Ourenzorg aangekondigd. Met ze brief doe ik ze toezeggingen gestand en reageer ik op bovengenoem rapporten. Allereerst beschrijf ik aanleiding om het programma te starten en geef ik een typering van geriatrische patiënt en van specifieke eisen die hij stelt aan zorg. Vervolgens reageer ik op het advies Onrzoek medische zorg voor Ouren van Raad voor Gezondheidsonrzoek en het briefadvies Multimorbiditeit bij Ouren 4. Dit laatste advies ontving ik van Gezondheidsraad, vooruitlopend op het gelijknamige adviesrapport dat later dit jaar zal worn uitgebracht. Tot slot ga ik in op mijn beleidsvoornemens (1 van 12) :14:19

2 met 1 TK , , nrs TK , , nr. 8 3 TK , XVI, nr dd. 11 september 2007, kenmerk U-1098/RvdS/tvdk/782-I Postbus Bezoekadres: Corresponntie uitsluitend Internetadres: 2500 EJ DEN HAAG Parnassusplein 5 richten aan het postadres Telefoon (070) VX DEN HAAG met vermelding van Fax (070) datum en het kenmerk van ze brief betrekking tot zorg voor geriatrische patiënt/cliënt en daaruit voortvloeien activiteiten: het programma Ourenzorg. Aanleiding Het aantal ouren in onze samenleving neemt komen jaren fors toe. Op dit moment is bijna 14% van Nerlandse bevolking 65 jaar of our. In 2025 zal dit tot ruim 20% gestegen zijn en in op het hoogtepunt van vergrijzing - zal dit ongeveer 25% zijn. Er komen niet alleen meer ouren, wij worn ook steeds our. De levensverwachting voor mannen geboren in 2007 bedraagt 77,8 en voor vrouwen 81,7 jaar. Daarmee worn zij 7,4 respectievelijk 9 jaar our dan genen die in 1950 wern geboren. Het aantal 100-plussers is in 10 jaar tijd met 40% gestegen tot bijna op 1 januari Het CBS verwacht dat levensverwachting komen cennia zeker bij mannen nog verr zal toenemen. Met het stijgen van leeftijd komen ook vaker (een combinatie van) ziekten en aandoeningen als artrose, hartziekten, hoge bloeddruk, mentie en pressie om hoek kijken. Ook manifesteren zich meer stoornissen die van invloed zijn op het dagelijkse doen en laten, bijvoorbeeld problemen met mobiliteit, urine-incontinentie en zintuiglijke stoornissen. Bij een aantal ouren is sprake van een verhoog kwetsbaarheid (frailty). Er is dan sprake van een dusdanig verlies van vitaliteit, zowel lichamelijk als geestelijk, dat op zichzelf kleine incinten al snel lein tot meerre klachten en verre verstoring van zelfredzaamheid. De frailty leidt er bovendien toe dat snelle achteruitgang mogelijk (2 van 12) :14:19

3 is, er vaker complicaties optren en genezing trager verloopt. Deze groep ouren heeft doorgaans een grote behoefte aan onrsteuning en zorg. Uit diverse rapporten en signalen uit het veld komt naar voren dat juist groep frailty ouren vaak niet zorg krijgt die zij nodig heeft. Zij verliezen daardoor functies en doen vervroegd een beroep op langdurige zorg. Het aantal mensen waarbij sprake is van frailty bedraagt naar schatting In (nabije) toekomst zal dit aantal fors toenemen. aantal personen our dan 65 jaar waarvan met comorbi problematiek waarvan met frailty ,2 miljoen 1,4 miljoen ,6 miljoen 2,4 miljoen ,2 miljoen 2,9 miljoen De toename van het aantal ouren en daarmee ook van het aantal mensen met ziekten en stoornissen leidt tot een verhoogd beroep op zorg. Dit geldt het meest voor ouren die extra kwetsbaar zijn, ze duid ik aan met geriatrische patiënt. De geriatrische patiënt Mijnheer van Zaanen (80 jaar) heeft last van kortamigheid en vermoeidheid en bezoekt cardioloog. Die schrijft hem ACE-remmers voor. Dat is een protocollaire behanling tegen hartfalen. Maar het gaat niet beter, mijnheer voelt zich steeds vaker lusteloos en moe. De huisarts neemt contact op met thuiszorg. Die komt nu vaker. Ondanks hulp blijft vermoeidheid aanwezig. Op een avond is mijnheer van Zaanen bij het opstaan uit zijn stoel gevallen en wordt met een gebroken heup naar het ziekenhuis gebracht. Daar constateert men dat bloeddruk heel laag is en zijn nieren niet goed meer werken. Er wordt direct gestopt met ACE-remmers. De bloeddruk en nierfunctie herstellen, er wordt een nieuwe heup geplaatst. Na drie maann revaliren in een verpleeghuis gaat mijnheer van Zaanen weer naar huis, maar het lopen gaat nog moeizaam. Daarom zal voortaan iemand van thuiszorg boodschappen moeten doen. Oure patiënten stellen vanwege hun bijzonre kenmerken speciale eisen aan skundigheid van medische zorgverleners. Veel ouren kampen met leeftijdsspecifieke ziekten en stoornissen. Veel voorkomend, daarom ook wel geriatric giants genoemd, zijn vergeetachtigheid, mentie, doof- en/of slechtziendheid, incontinentie en mobiliteitsstoornissen. Bij geriatric giants spelen gelijktijdig meerre medische (3 van 12) :14:19

4 problemen met hun diagnostiek en eventuele interventies. Én het gaat om zorg die nodig is door beperkingen als gevolg van die medische problemen. Het gaat zorg ter compensatie van ADL en HDL activiteiten door thuiszorgorganisaties en organisaties die maatschappelijke onrsteuning realiseren. Deze problematiek is complex doordat er veel zorgverleners bij zijn betrokken, zorgontvanger regie heeft, maar niet altijd in staat wordt gesteld en/of in staat is om afwegingen te maken die tot best mogelijke oplossingen lein. Allereerst vraagt diagnostiek bijzonre aandacht. Sommige ziekten manifesteren zich bij ouren anrs dan bij jongeren, wat het risico van onrdiagnostiek met zich mee brengt. Als bijvoorbeeld een chronisch hartfalen niet wordt opgemerkt of niet als zodanig herkend, kan dit op n duur lein tot een hartinfarct, met alle gevolgen van dien. Door veranringen in hun stofwisseling kunnen ouren anrs of sterker op medicijnen reageren. Dit maakt dat algemene medische richtlijnen voor behanling van bepaal ziekten vooral bij oudste ouren niet altijd goed uitwerken. Dit kan lein tot functieverlies en ziekenhuisopnames. Zo kan het ook: De huisarts van meneer Van Zaanen heeft binnen zijn praktijk op basis van geriatrische zeef vastgesteld dat meneer bij groep kwetsbaren hoort. Meneer ziet daarom periodiek verpleegkundige assistent. Deze stelt vast dat meneer achteruit gaat. Daarop besluit huisarts het geriatrisch adviescentrum van het ziekenhuis in stad te consulteren. Deze stelt vast dat meneer een beginnend hartfalen heeft en adviseert om te starten met een lage dosering ACE-remmers onr stricte controle van bloeddruk. Ook wordt geadviseerd om te beginnen met oefentherapie om het uithoudingsvermogen en coördinatie van zijn bewegingen te verbeteren. De huisarts neemt bei adviezen over. Bij een bezoek van verpleegkundig assistent klaagt meneer van Zaanen over duiligheid bij opstaan, bloeddruk blijkt erg laag te zijn geworn. De huisarts besluit ACE-remmers te staken. Inmidls is ook het oefen- en revalidatieprogramma gestart me op aandringen van zijn zoon die uit Het gemeentelijke voorlichting heeft begrepen dat dit voor ouren belangrijk is. verd Ook weet hij dat dit oefenprogramma van thuiszorg en het verpleeghuis om re hoek bij var beschikbaar is. Meneer van Zaanen knapt op en blijkt na een half jaar oefenen weer naar begraafplaats van zijn vrouw te kunnen lopen. behanlen. (4 van 12) :14:19

5 Als niet tijdig wordt ingegrepen of behanlingen niet goed uitwerken, kan het nodig zijn patiënt in het ziekenhuis op te nemen. Onrzoek5 wijst uit dat in 2003 circa mensen door medicijngebruik (onrling niet verdragen, bijwerkingen, overdoses) in het ziekenhuis belandn, vooral ouren. Het medicatiedossier kan bij verminring van ze opnamen een belangrijke rol spelen. De medicijnvergiftigingen die het gevolg zijn van veranr stofwisseling van ouren worn hierdoor niet voorkómen. Het medicatiedossier is weliswaar een zeer nuttig instrument, maar is op zichzelf niet voldoen om te verhinren dat veel ouren als gevolg van hun medicijngebruik in het ziekenhuis belann. Dit vereist kennis van farmacokinetiek bij ouren en hangt tegelijkertijd samen met organisatie van zorg. Op basis van een ruwe schatting bedragen kosten van ze ziekenhuisopnamen 225 mln. Zo kan het ook: In het Farmacotherapeutisch Transmuraal Overleg voeren vertegenwoordigers van zorgverleners afstemmingsoverleg over keuze van medicijnen en het voorschrijfgedrag. Eens per half jaar neemt huisarts van heer Zaanen helft van zijn kwetsbare patiënten door op dit overleg. De geriatrische kennis met betrekking tot medicijngebruik wordt hierdoor beter verspreid en vastgelegd. De kwaliteit van behanling van geriatrische patiënt verbetert. Ook draagt het overleg bij aan multidisciplinairiteit omtrent medicijngebruik. Soms zijn gevolgen van medicijngebruik zo ernstig dat patiënt in het ziekenhuis overlijdt. Maar ook als ziekenhuisopname voorspoedig verloopt, kunnen gevolgen verstrekkend zijn. Uit praktijk komt namelijk naar voren dat 50% van oure patiënten 5 Van r Hooft, Adverse Consequences of Drug Use in the Elrly, 2006 na een opname op een geriatrische afling van een ziekenhuis minr zelfredzaam wordt. Deze patiënten zullen in eerste instantie een beroep doen op (extra) thuiszorg. Een el van ze patiënten kan echter niet meer zelfstandig wonen en zal naar een verpleeg- of verzorgingshuis gaan. Ongeveer 10% van ziekenhuisopnames heeft tot gevolg dat betrokken oure patiënt in een verpleeghuis belandt. De verpleeghuiskosten van mensen die in het ziekenhuis belann door hun medicijnen en het daaruit voortvloeien (5 van 12) :14:19

6 tijlijk of permanent functieverlies bedragen naar schatting ongeveer 108 mln. De kosten voor thuiszorg na ze opnames zijn 20 mln. De kosten blijven dus niet beperkt tot curatieve zorg. Chronische ziekten en stoornissen lein vaak tot beperkingen. Als een patiënt/ cliënt hiervoor aandacht vraagt, is reactie veelal het bien van compenseren zorg. Bijvoorbeeld wanneer iemand door zijn beperkingen niet meer kan koken of zich moeilijker kan verplaatsen wordt er voor maaltijn respectievelijk een busje gezorgd. Dit is niet altijd in het belang van cliënt. Deze kan erbij gebaat zijn als hij gestimuleerd wordt gebruik te maken van zijn restcapaciteit. De nog beschikbare functies blijven dan langer beschikbaar en cliënt is minr afhankelijk van hulp. Een cliënt stelt het vragen van hulp vaak zo lang mogelijk uit. Wanneer het echt niet anrs kan is hij geneigd om hulp in het medische domein te zoeken. Bij chronische ziekten is meerwaar van medische interventies vaak, maar zeker niet altijd, beperkt. Op ze manier blijven oplossingen voor gevolgen van medische problematiek, met name op het gebied van wonen en welzijn onrbelicht. Conclusie Het ontbreekt zorgverleners aan voldoen kennis om aquaat te kunnen reageren op hulpvraag van oure patiënt, zeker als er sprake is van complexe problematiek. De zorgverlening werkt reactief, wanneer problemen uit hand lopen wordt pas ingegrepen. De zorgverleners werken in een organisatorische context waarbij zij los van elkaar naar slechts een el van problemen van patiënt kijken. De patiënt krijgt hierdoor het gevoel dat hij niet voldoen geholpen wordt en van het kastje naar muur gestuurd wordt. Nergens wordt afweging gemaakt welke combinatie van zorg uit het cure, care en maatschappelijk domein tot het beste resultaat voor betrokkenen leidt. Het is in iers belang dat kwaliteit van zorg voor ouren op ze punten verbeterd wordt. Adviezen Raad voor Gezondheidsonrzoek (RGO) en Gezondheidsraad (GR) De RGO bood in augustus 2006 het Advies Onrzoek medische zorg voor Ouren aan minister van VWS aan. Uitgangspunt voor RGO was vraag hoe wetenschappelijk onrzoek kan bijdragen aan het waarborgen van kwaliteit van medische zorg voor ouren. De RGO adviseert om het onrzoek op frailty, co-morbiditeit en beperkingen, op wetenschappelijke onrbouwing van richtlijnen voor medici en verpleegkundigen en op organisatie van geriatrische zorg te richten. Daarnaast is het volgens raad (6 van 12) :14:19

7 van belang ouren in regulier klinisch onrzoek te incluren, omdat veel van huidige kennis in gezondheidszorg experimenteel is geëvalueerd bij jongere populaties met enkelvoudige problematiek. Co-morbiditeit en leeftijd zijn vaak renen om mensen buiten het onrzoek te houn. De RGO adviseert vooral gebruik te maken van bestaan netwerken en te bevorren dat onrzoeksgroepen een menging zijn van praktijk en onrzoek. Tenslotte is een van aanbevelingen het onrzoek op een beperkt aantal onrwerpen te concentreren. De GR heeft een briefadvies over multimorbiditeit uitgebracht hetgeen u eveneens heeft ontvangen. Het fintieve advies van GR over Multimorbiditeit bij ouren verschijnt dit jaar. De GR constateert in haar briefadvies dat gezondheidszorg in Nerland onvoldoen is ingericht op medische en verpleegkundige zorg voor ouren met complexe multimorbiditeit. In zorg aan ze ouren zijn tenminste vier functies onontbeerlijk: 1. tijdige signalering van dreigen risico s van complexe multimorbiditeit; 2. regie over behanling en zorg aan ze ouren; 3. specialistisch advies door twee lijn; 4. toepassing van geriatrische kennis in kliniek. De GR acht het gewenst dat er regionale afspraken over een samenhangen geriatrische functie tot stand komen. Deze afspraken moeten bestuurlijk worn vastgelegd om onrling binn afspraken te kunnen maken over toegang en inhoud van zorg, over vereiste consultatiemogelijkhen en communicatie tussen verschillen zorgverleners. De GR is van mening dat geriatrische functie, na investeringen in totstandkoming hiervan, tot kostenbesparing zal lein. De GR adviseert op vier gebien initiatieven te nemen of te versterken om tot een goe geriatrische functie te komen. Het gaat om organisatie en financiering daarvan, informatie-infrastructuur, opleiding en nascholing en onrzoek. Als onrzoeksprioriteiten worn aangegeven: kennis over omvang, aard en aanknopingspunten voor preventie van complexe multimorbiditeit; effectieve mogelijkhen voor tijdige signalering van complexe multimorbiditeit; (7 van 12) :14:19

8 onrzoek naar verbetering van diagnostiek en ontwikkeling van betere behanlstrategieën en zorgstrategieën bij complexe multimorbiditeit. Ik heb met waarring kennisgenomen van inhoud van adviezen van RGO en GR. De bevindingen van bei ran komen overeen met signalen die ik uit het veld krijg, namelijk dat er meer kennis moet komen over geriatrische patiënt en complexe comorbiditeit en dat zorg zo georganiseerd moet worn dat geriatrische functie gecreëerd kan worn. De adviezen bien mij belangrijke aanknopingspunten voor mijn beleid en daaruit voortvloeien activiteiten. Duilijk is dat nog veel kennis over geriatrie en geriatrische functie moet worn opgedaan. Door onrzoek en praktijk sterk te verbinn is het mogelijk opgedane kennis snel te versprein. De aanbevelingen rond samenwerking van verschillen zorgverleners bevestigt mij in overtuiging dat het programma Ourenzorg een midl is om betere zorg tot stand te brengen. Het programma Ourenzorg Mijn ambitie voor zorg is een situatie waarin cliënt daadwerkelijk centraal staat. Dat geldt juist ook voor oure cliënt met meerre aandoeningen. Dit doet recht aan complexiteit van zijn aandoeningen en is mijns inziens ook beste impuls voor kwalitatief goe en doelmatige zorg. De cliënt zelf is immers het schakelpunt tussen diagnose (s) en zorgaanbod. Voor cliënt is een zorgaanbod van belang dat is afgestemd op zijn specifieke behoeften ( wat heb ik met mijn problematiek nodig? ) en wensen ( hoe wil ik dat zorg voor mij vormgegeven wordt? ). Dat is vaak niet afhankelijk van één diagnose met één bepaald zorgaanbod, maar gaat om een integrale afweging tussen verschillen diagnoses en mogelijke behanlingen of aanpakken én tussen voorkeuren van patiënt. Als beeld kan dit als volgt weergegeven worn: samenhangend zorgaanbod diagnostiek, multi-morbiditeit en beperkingen cliënt met behoefte aan een individueel afgestemd zorgaanbod Om een afgestemd zorgaanbod te realiseren zijn drie punten van belang: -hoe komen we tijdig tot juiste diagnose in ze complexe situaties; (8 van 12) :14:19

9 -hoe komen we tot een aquaat zorgaanbod; -hoe stemmen we dat vanuit het perspectief van cliënt goed af (ofwel hoe realiseren we ketenzorg of integrale zorg)? Deze drie punten staan dan ook centraal in mijn aanpak. Allereerst is het van belang dat zorgverleners voldoen kennis hebben, flexibel zijn en samenwerken. De geconsulteer zorgverlener bekijkt een zorgvraag met een multidisciplinaire blik en betrekt waar nodig anre zorgverleners bij het stellen van een integrale diagnose (medisch en sociaal). Vervolgens is het van belang dat cliënt díe informatie krijgt die hij nodig heeft om een weloverwogen keuze over het vervolg te maken. Die keuze omvat voor het curatieve geelte behanlingsmogelijkhen en consequenties daarvan, voor het caregeelte mogelijke invulling van noodzakelijke zorgen omvat ook mogelijkhen voor onrsteuning op lokaal niveau (wonen en welzijn). Met realisatie van dit beeld en daarmee van geriatrische functie verwacht ik dat meerwaar wordt gecreëerd voor cliënt, zorgverlener en uiteinlijk ook voor samenleving als geheel. Voor cliënt omdat hij zelfredzamer is, zijn functies langer behoudt en behanllast lager is. Voor zorgverleners omdat zij binnen een samenwerkingsverband meer kennis en skundigheid hebben en effectiever zijn. Dit zal hun positie versterken. Voor samenleving omdat een goed functioneren geriatrische functie naar verwachting zal lein tot relatieve kostenbesparing. Aanpak Ik heb ZonMw opdracht gegeven een programma Ourenzorg op te stellen en dat in samenwerking met relevante veldpartijen komen vier jaar uit te voeren. Doelstelling van dit programma Ourenzorg is het verbeteren van uitkomsten van zorg voor oure mens, zodat hij een op zijn behoeften en wensen afgestemd zorgaanbod krijgt terwijl kosten daarvan beheersbaar blijven. Het programma kent drie kernelementen: 1. effectievere diagnostiek t.a.v. ouren met meer aandoeningen; 2. experimenten om geriatrische zorg vorm te geven; 3. ontwikkeling van kennis en bre verspreiding van ze kennis. Ad 1. (9 van 12) :14:19

10 Niet iere oure die een huisarts of specialist bezoekt is een geriatrische patiënt. Om geriatrische zorg effectief in te kunnen zetten is het nodig te beschikken over een zeef waarmee geriatrische patiënt kan worn opgespoord. Een rgelijke zeef kan worn ontwikkeld door risico s bij en op diverse ziekten, beperkingen en anre signalen onr bepaal (leeftijds)groepen onr bevolking in kaart te brengen. Binnen regionale samenwerkingsverbann kunnen bij geriatrische patiënt sneller juiste medische en zorgdiagnose(s) worn gesteld. Vervolgens kan gerichter worn doorverwezen en eerr een behanling en/of zorg worn ingezet die aansluit bij behoefte van cliënt. Voor verbetering van diagnostiek en een bre analyse van vragen van cliënt is het essentieel dat zorgverleners voldoen kennis hebben, flexibel zijn en samenwerken. De samenwerking wil ik stimuleren door een organisatorische infrastructuur op te laten zetten. Deze infrastructuur moet lein tot samenwerkingsverbann die regionaal organisaties bestuurlijk verbindt om een betere geriatrische zorg te scheppen. De leiding voor het opzetten van ze infrastructuur ligt bij universitaire medische centra en universiteiten conform het RGO-advies. Dergelijke netwerken zijn in sommige regio s al actief en daar wil ik op voortborduren. Uiteinlijk moeten ze samenwerkingsverbann gezamenlijk een lanlijke kking hebben. Bij omvang van regio s nk ik aan regio s van huisartsenwerkplaatsen. Naast een medische faculteit met onrzoekscapaciteit en geriatrische kennis omvatten ze samenwerkingsverbann ook algemene ziekenhuizen, verpleeghuizen, thuiszorgorganisaties, cliëntenorganisaties en gemeentelijke diensten en bedrijven die werkzaam zijn op het gebied van maatschappelijke onrsteuning. Juist ze bre bezetting vindt ik essentieel. Deze partijen krijgen in het netwerk een gelijkwaardige rol. Het netwerk wordt zo ingericht dat het kan besluiten over noodzakelijke samenwerking, over ketens rond bepaal problemen, maar ook over beoog experimenten. Ad 2. Niet alleen het herkennen van kwetsbare ouren is van belang, maar ook een integraal antwoord op hun vraag naar zorg en onrsteuning vereist samenwerking. De regionale infrastructuur is het voertuig om binnen regio geriatrische zorg verr vorm te geven. Met geriatrische zorgbedoel ik structureel georgeniseer acties van van professionals en organisaties rond veel voorkomen geriatrische problemen. Hier kan integratie van zorgaanbod voor ouren met meerre aandoeningen vorm kan krijgen. Dit gaat door experimenten die worn geëvalueerd op meerwaar voor cliënten. Bij meerwaar nk ik bijvoorbeeld aan meer zelfredzaamheid, minr functieverlies, minr zorgconsumptie en (10 van 12) :14:19

11 minr behanllast. De geïntegreer eerstelijn speelt hierbinnen een sleutelrol. Verbetering van integratie van het zorgaanbod wil ik bereiken door huisarts, thuiszorg en maatschappelijke zorg c.q. 1e lijn met behulp van het samenwerkingsverband zodanig toe te rusten en onrsteunen dat hij regie rond behanling van geriatrische patiënten kan voeren. De opdracht aan ZONmw bevat voorwaar dat experimenten curatieve zorg, langdurige zorg en maatschappelijke onrsteuning bevatten. Zonr ze bre invalshoek is geen integrale afweging te maken voor behanling in bre zin van een geriatrische patiënt. De in het kar van het ZONprogramma uit te voeren activiteiten en experimenten moeten aantoonbaar kunnen maken welke meerwaar een bepaal organisatorische aanpak in zich herbergt. Ik wil na afloop van het programma inzicht hebben in winst voor cliënt van een geïntegreerd zorgaanbod en manier waarop ze het best gerealiseerd kan worn, dan wel welke randvoorwaarn daarvoor essentieel zijn. Ad 3. Succesvolle geriatrische zorg is afhankelijk van het ontwikkelen en toepassen van benodig kennis over geriatrische patiënt. Ik nodig samenwerkingsverbann uit om binnen het programma voorstellen te doen om door midl van onrzoek en experimenten geriatrische zorg verr te ontwikkelen. Aansluitend bij adviezen van RGO en GR nk ik daarbij aan activiteiten op volgen terreinen: - het vergaren van kennis over omvang en aard van complexe multimorbiditeit; - het verkrijgen van aanknopingspunten voor preventie van complexe multimorbiditeit; - tijdige signalering van complexe multimorbiditeit; - verbetering van diagnostiek en ontwikkeling van behanlstrategieën bij complexe multimorbiditeit, ook in relatie met bestaan algemene richtlijnen; - onrzoek naar effectiviteit van ( organisatie van) geriatrische functie. (11 van 12) :14:19

12 De samenwerkingsverbann kunnen een belangrijke rol spelen bij verre verspreiding van opgebouw kennis en resultaten uit experimenten. Ik verlangdaarom binnen het programma voorstellen om om ze kennis en resultaten te versprein onr anre samenwerkingsverbann. Voor het programma Ourenzorg gericht op verbetering van samenhang in zorg is vanaf 2008 tot 2012 in totaal 80 mln beschikbaar Bij uitvoering van het programma Ourenzorg wordt aangesloten bij al lopen activiteiten in het kar van Zorg voor Beter, waarvan ik specifiek noem het Lanlijk Dementie Programma en Innovatie in care. ZonMW zal na twee jaar een tussenevaluatie doen, waarin zij ingaat op effectiviteit van geriatrische netwerken en kansrijkheid van experimenten die op dat moment lopen. De Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, mw. dr. J. Bussemaker (12 van 12) :14:19