Herstel en kwaliteit van leven van opiaatafhankelijken die ambulant begeleid worden in een MSOC

Transcriptie

1 Academiejaar Tweedekansexamenperiode Herstelenkwaliteitvanlevenvanopiaatafhankelijken dieambulantbegeleidwordenineenmsoc MasterproefIIneergelegdtothetbehalenvandegraadvan MasterofscienceindePedagogischeWetenschappen,afstudeerrichtingOrthopedagogiek Promotor:Prof.Dr.Vanderplasschen MargoWauters

2

3 Academiejaar Tweedekansexamenperiode Herstelenkwaliteitvanlevenvanopiaatafhankelijken dieambulantbegeleidwordenineenmsoc MasterproefIIneergelegdtothetbehalenvandegraadvan MasterofscienceindePedagogischeWetenschappen,afstudeerrichtingOrthopedagogiek Promotor:Prof.Dr.Vanderplasschen MargoWauters

4 Ondergetekende,MargoWauters,geefttoelatingtothetraadplegenvandemasterproef doorderden.

5 Herstelenkwaliteitvanlevenvanopiaatafhankelijkendieambulant begeleidwordenineenmsoc. MargoWauters Academiejaar ,MasterOrthopedagogiek Promotor:Prof.Dr.WouterVanderplasschen ABSTRACT In deze masterproef gaat men op zoek naar de manier waarop opiaatafhankelijke ouders, die momenteeleenambulantebegeleidingvolgen,qualityoflife(qol)enherstelervaren.wanneermen peilt naar concepten zoals QoL en herstel wordt er vaak vertrokken vanuit de visie van de hulpverleningopdezedenkkaders,enwordteropdiemaniervoorbijgegaanaanhetperspectiefvan de cliënten. In dit onderzoek wordt getracht om hieraan tegemoet te komen, door te vertrekken vanuit een persoonsgerichte benadering. De opiaatafhankelijke ouders maken momenteel deel uit van het KDO (Kinderen en Drugsverslaafde Ouders) project. Dit project, ontstaan in 2008, tracht tegemoettekomenaandenodenvanopiaatafhankelijkeouders,naarspecifiekebegeleidinginhun ouderrol, en wel door tijd en de middelen te bieden voor een integrale begeleiding. De ervaringen vandeoudersmethetkdoprojectkrijgeninditonderzoekeenprominenterol. Indezemasterproefvertrektmenvanuiteenpersoonsgerichtebenadering,enonderzoektmenwelke elementen een belangrijke rol spelen bij de levenskwaliteit en bij herstel van opiaatafhankelijke oudersdiedeelnemenaanhetkdoproject.tevensgaatmennahoedeopiaatafhankelijkeoudersde ondersteuningvanuithetkdoprojectervaren,eninwelkematehetkdoprojecterinslaagtomhun doelstellingenteverwezenlijken. Om op de onderzoeksvragen een antwoord te kunnen bieden werd gewerkt met kwalitatief, semi gestructureerde interviews. In totaal werden deze interviews afgenomen bij 12 opiaatafhankelijke ouders.uitdeinterviewsblijktdatvoordeouders,dekinderenenhetgezininzijngeheel,hetmeest waardevolleelementisinhunleven.demeeststorendefactorenvooreengoedeqolzijndeleef en woonomgeving van de ouders, alsook de nadelen ten gevolge van de methadononderhoudsbehandeling.inhunzienswijzeopherstelkomenvolledigopiaatvrijzijnalsook eenevenwichtigenstabiellevenleiden,alstweebelangrijkstedoelenopdevoorgrond.wathetkdo project betreft zijn de ouders het unaniem eens over de positieve invloed van dit project op hun leven.zeervarendebegeleidstersalswaresteunfigureninhunleven.decontinuebeschikbaarheid, de open en informele houding van de begeleidsters en de opvoedingsondersteuning die ze ontvangen, zijn slechts enkele van de vele zaken die de ouders appreciëren aan het project.

6 WOORDVOORAF Deze masterproef is het resultaat van een zeer interessant en leerrijk jaar. Graag wil ik enkele mensen bedanken die mij hebben geholpen om deze studie tot een goed einde te brengen. VooreerstwilikmijnpromotorProf.Dr.Vanderplasschenbedankenommijhetvertrouwen endekanstegevenonderzoekteverrichtenomtrentditthema,alsookvoordefeedbacken bijsturingwaarnodig.tevensbedankikannedekkers,bijwieiksteedsterechtkonmetal mijnvragen.zegafmijzeerveelbruikbaretips.evenzeerbrachtzijmijnieuweinzichtenbij, waardoorditonderzoekmeertotzijnrechtkwam. Graag wil ik Fabienne Vandensteen, psychologe en hoofdverantwoordelijke van het KDO (Kinderen en Drugsverslaafde Ouders) project bedanken om mij de kans te geven om onderzoek te doen omtrent dit thema, alsook steeds antwoord te bieden op mijn vragen. DankzijhaarkreegikeeninkijkopdewerkingvanhetKDOproject.Dezemaniervanwerken inspireerdeenmotiveerdemij.tevenszorgdezijervoordatikcontactkonopnemenmetde participantendiedeelnamenaanditonderzoek.eenspecialebedankinggaatnaarhen,voor hun bereidheid tot medewerking. Ik ben zeer dankbaar dat ik mocht luisteren naar hun verhaal,hunervaringen,endezevervolgenskonverwerkeninditonderzoek. Tot slot wil ik graag een dankwoord richten tot mijn ouders en mijn vriendinnen. Mijn ouderswilikbedankenvoordenodigesteunalsookvoordeoprechteinteressetijdenshet schrijven van dit onderzoek. Evenzeer zorgde mijn vriendinnen voor aanmoediging en ontspanningsmomententijdenshetschrijvenvandezemasterproef.

7 INHOUDSTAFEL Inleiding...1 I. Theoretisch kader Verslaving Opiaatafhankelijkheid Geschiedenis Opiaatafhankelijkheidenouderschap Methadon Methadononderhoudsbehandeling Methadon:afbouw Herstel Verschillendevisiesopherstel Klinischversuspersoonlijkherstel QualityofLife Historiekenconcept Kenmerken QoLenopiaatafhankelijkheid KDOproject Ontstaanenconcept Doelstellingen Casemanagement Casemanagement concept Casemanagementindeverslavingszorg II. Probleemstelling...27 III. Methodologie Inleiding kwalitatiefonderzoek Participanten Procedure Instrumenten... 32

8 3.4.1Kwalitatiefinterview MANSA Dataanalyse Dataverwerking BetrouwbaarheidenValiditeit IV. Resultaten VisieopHerstelenQoL Betekenisherstel ElementendieoudersalsbetekenisvolaanschouwenvooreengoedeQoL ElementendieeenoptimaleQoLbelemmeren AlgemeneervaringenvandeoudersmethetKDOproject ResultatenvooropgesteldedoelstellingenKDOproject Verlenenvanopvoedingsondersteuning:eengeslaagdedoelstelling? Ervaringenmetdeoverigedoelstellingen Tevredenheidmetbetrekkingtotdewerkingvanhetproject V. Discussie Besprekingonderzoeksresultaten Interneenexterneveranderingentengevolgevanhetherstelproces HetgezinalsvoornaamstefactorvooreengoedeQoLenredentotherstel Leef woonomgevingen/ofmethadonalsmeestvernoemdestorendeelementen voorhunqol HetKDOprojectalsmultidimensioneleondersteuningsvorm Methodologischebeperkingen Aanbevelingenvoorpraktijk,beleidenverderonderzoek VI. Conclusie...63 VII. Referentielijst...64 VIII. Bijlagen...77 Bijlage1.Gegevensparticipanten Bijlage2.Informedconsent Bijlage3.Semi gestructureerdinterview... 81

9 INLEIDING Doorheenonzeopleidingwerdenwemeerenmeerwegwijsgemaaktinmiddelenmisbruik enafhankelijkheid.zozagenwedevisieopverslavingmettertijdveranderen.eenevolutie van een leertheoretische model waarin verslaving gezien wordt als een onaangepast, aangeleerdgedrag(1960)naardevisievanvandaag,metname verslavingalsrecidiverende hersenziekte (vandenbrink,2009).doorditchronischekaraktervanverslavingwerdmijn interesse gewekt omtrent de visie op herstel van personen in behandeling. Hoe zien zij herstelenwelkevisiehanterenzij?tijdensditonderzoekwouiktewetenkomenoftotale abstinentievoorhenprioritairis,alsookwelkeelementenzijalsondersteunendervarenin hun herstelproces. Het is van belang om te achterhalen welke betekenissen personen aan het concept herstel toekennen, aangezien deze persoonlijke zingeving een belangrijke drijfveervormtbijklinischherstel(vanderstel,2012). Eengevolgvanditchronischekaraktervanverslavingisdat,zoalsreedsgebeurtbijandere chronische aandoeningen waaronder kanker, meer aandacht dient uit te gaan naar het QualityofLife(QoL)concept(DeMaeyer,2010).SchalockenVerdugoAlonso(2013,p.38) omschrijven dit QoL concept als volgt: Kwaliteit van Leven is een multidimensioneel fenomeen, dat uit vier kerndomeinen bestaat, en beïnvloed wordt door persoonlijke en omgevingsfactoren. Deze kerndomeinen zijn dezelfde voor iedere persoon, al kunnen deze individueel van relevantie en belang verschillen. Kwaliteit van Leven houdt rekening met cultuurgevoelige indicatoren. Het is echter zo, dat dit concept nog vaak door de hulpverleningingevuldwordtinplaatsvandoordecliëntzelf.evenzeerligtdefocusdikwijls opdegezondheid,niettegenstaandedatvoordecliëntenzelfvaakanderelevensdomeinen belangrijkerblijken(demaeyer,2010). Dit is de reden waarom er in dit onderzoek de nadruk ligt op een persoonsgerichte benadering, waarin er op zoek gegaan wordt naar de elementen die opiaatafhankelijken belangrijkvindenvooreengoedeqolenherstel.opdiemanierkanhetperspectiefvande persoon een belangrijke plaats krijgen in het proces en evaluatie van de behandeling (De Maeyer,2010).Omwillevanhetfeitdathetdenkkadervanverslavingalschronischeziekte nog een vrij recentelijk gegeven is, is het QoL concept in de verslavingszorg nog niet zo enormgekend(laudet,2011). 1

10 Aangeziendezeverschuivingnaareendenkkadervanverslavingalseenchronischgegeven, zoudefocusindehulpverleningeerdermoetenliggenopeenverbeteringvanqolinplaats vaneenfocusoptotaleonthouding(laudet,2011). VanuitdezeinteressegebiedenkwamikbijhetMedischSociaalOpvangcentrum(MSOC)in Gent terecht. Daar kwam ik in contact met de psychologe en hoofdverantwoordelijke van hetkinderenendrugsverslaafdeouders(kdo)project.hetkdoprojectwerdopgerichteind 2008 en richt zich specifiek tot de doelgroep van drugverslaafde ouders en zwangere vrouwen. Men besteed reeds aandacht aan deze doelgroep, desalniettemin hebben organisaties weinig tijd en middelen om voldoende aandacht te besteden aan deze specifieke doelgroep. Hierdoor krijgen ouders niet altijd de gepaste zorg. Al meer dan vijf jaarstaathetkdoprojectinvoordeondersteuningvandruggebruikendeouders,hunjonge kinderen en zwangere vrouwen. Het project is gebaseerd op de case management methodiek en combineert medische en psychosociale begeleiding. Het KDO project is afhankelijk van projectsubsidies.momenteel wordt dit project gefinancierd door het Federaalfondsterbestrijdingvandeverslavingen.Voor2015isdefinanciëlesituatienog onduidelijk.hetkdoprojectisvolledigafhankelijkvandezeprojectsubsidies,watimpliceert dathetvoortbestaanvanhetprojectafhangtvandebeslissingendiegemaaktzullenworden voor2015. DezemasterproefomschrijftdevisieenbetrachtingenvanhetKDOprojectmaarlaattevens decliëntenzelfaanhetwoord.doordedeelnemendeoudershierovertebevragen,kanhet KDO project mogelijks bijgestuurd worden waar nodig, en kan de maatschappelijke noodzaakvanhetprojectgepromootworden.overdeeffectiviteitvancasemanagementop zichbestaatalvrijveelonderzoekmaareriseengebrekaanonderzoeknaarprogramma s die deze methodiek toepassen bij drugsverslaafde ouders en hun kinderen (Masquelin, 2011).DoormethetKDOprojectincontacttekomenkreegikdekansomteonderzoeken welkeelementenopiaatafhankelijkeoudersalsbelangrijkenbetekenisvolervarenvooreen goedeqol.evenzeerkonikpeilennaarhunvisieopherstelenmogelijkeveranderingenin hunherstelprocessindshundeelnameaanhetkdoproject. Omwillevanverscheidene,bovenstaanderedenen,kregendeervaringenvandeoudersmet het KDO project, alsook de al dan niet bereikte doelstellingen van het project een prominente rol in dit onderzoek. Ik hoop zodoende met deze masterproef een beeld te kunnenschetsenvanhunvisieopqol,hetherstelprocesvandeoudersalsookoverhoezij hundeelnameaanhetkdoprojectbeleven. 2

11 I.THEORETISCHKADER 1.1VERSLAVING Uitdegeschiedenisenuitantropologischestudiesblijktdathetgebruikvanmiddelenaltijd al heeft bestaan en daarenboven wereldwijd voorkomt. Zo kwamen er reeds brouwerijen voor in Egypte en Babylonië vanaf 6000 voor Christus en werd er al in grote mate opium gebruiktbijdeoudeegyptenarenendegrieken(4000voorchristus).maarwanneerspreekt men van verslaving of afhankelijkheid? Heel wat mensen gebruiken namelijk bij gelegenheidtabak,slaapmiddelenofalcohol(broekaertet.al,2010).ineuropahebben,naar een schatting, meer dan 80 miljoen volwassenen ooit eens illegal drugs gebruikt. Dit is ongeveer een kwart van de totale bevolking in de Europese Unie (Europees drugsrapport [EMCDDA], 2014). Broekaert et al. spreken over middelenmisbruik wanneer het individu geen controle meer heeft over zijn/haar gebruik, waardoor het problematisch wordt. Er bestaattotopvandaagechtergeeneenduidigheidoverdezetermen.devisieopverslaving is evenwel veranderd over de jaren heen. Vroeger waren het leer theoretische model (verslaving als gevolg van onaangepast aangeleerd gedrag, ) en het biopsychosociale model (verslaving als resultaat van de interactie tussen biologische, psychologische en sociale omstandigheden) de dominante denkbeelden. Tegenwoordig staat de visie van verslaving als chronisch recidiverende hersenziekte centraal (van den Brink, 2009). In de DSM III en DSM IV werd gekozen om de term afhankelijkheid te gebruikeneerderdan verslaving.indedsmvspreektmenover verslavingengerelateerde stoornissen. O BrienenVolkow(2006)gevenaaninhunartikeldatdetermafhankelijkheidtraditioneel gebruiktwordtomfysiekeafhankelijkheidtebeschrijven.dezeverwijstnaardesymptomen die opduiken en resulteren in ontwenningsverschijnselen wanneer het gebruik van drugs zoals alcohol en heroïne worden stopgezet. Fysieke afhankelijkheid wordt echter ook waargenomenwanneermenbepaaldepsychoactievemedicatiesneemtzoalsantidepressiva enbètablokkers.omeendeelvanditprobleemaantepakkenwerdindedsmvdenaam vanhethoofdstukveranderdin addicitionandrelateddisorders waarinookgokverslaving werdopgenomen. 3

12 Een andere belangrijke wijziging betreft de afschaffing van de tweedeling misbruik/afhankelijkheid, gezien het ontbreken van data over een tussenfase (O'Brien, 2011). In de DSM V omschrijft men het hoofdkenmerk van middelgerelateerde en verslavingsstoornissen als volgt (American Psychiatric Association, 2013, p. 658): Het hoofdkenmerk van een stoornis in het gebruik van een middel is een cluster van cognitieve, gedragsmatige en somatische symptomen waaruit blijkt dat de betrokkene het middel blijft gebruiken ondanks de significante problemen die dit oplevert. Van den Brink (2009) verwijst naar een toenemende belangstelling voor verslaving als hersenziekte in de laatste decennia. In deze visie spelen de medisch biologische aspecten een belangrijke rol. Men legt hier namelijk de nadruk op een aangeboren kwetsbaarheid voorfrequentgebruikvanpsychoactievemiddelen,watopzijnbeurtkanleidentotmoeilijk terug te draaien veranderingen in het brein(van den Brink, 2009). Dit heeft als gevolg dat eenbelangrijkdoelvandebehandelinggerichtmoetzijnophetomkerenofcompenseren van deze veranderingen in het brein. Deze doelstellingen kunnen het best worden bereikt door medicamenteuze en gedragstherapeutische behandelingen, en kunnen zorgen voor een daling van het middelenmisbruik en langere perioden van onthouding. Bij de veronderstellingdatverslavingeenchronischehersenziekteismoetnamelijkvooraldefocus liggen op een controle en beheer van de ziekte in plaats van enkel en alleen de focus te leggen op genezing (Leshner, 1997). Naast de medicamenteuze behandelingen wordt het belang van een aanhoudende hulpverlening in de praktijk alsook van psychosociale ondersteuningbenadrukt.metbehulpvandezeondersteuningkandequalityoflife(qol) vanopiaatafhankelijkepersonenverhoogtworden(demaeyer,dekkers&vanderplasschen, 2012). Verslaving brengt zowel sociale, lichamelijke als psychische implicaties met zich mee. Mclellan,Lewis,O'Brien,&Kleber(2000)wijzenvooralopdesocialeproblementengevolge van verslaving met name criminaliteit, werkloosheid, pleegzorg enzovoorts. De hulpverleningdientzichdusnietenkeltefocussenophetvoorkomenenbehandelenvande gezondheidsproblemen die verslaving met zich mee brengt. Het is tevens een sociaal probleem dat om rechtshandhaving vraagt. Zo kunnen sociale gevolgen van verslaving variërenvangeluidsoverlastenvandalismetotcriminaliteit,arbeidsverzuimalsookhuiselijk geweld, kindermishandeling enzovoorts(van Hasselt, 2010). Naast deze sociale implicaties zijn er tevens lichamelijke gevolgen van verslaving. Een voortgezet gebruik van middelen zorgtvoorveranderingeninhetcentralezenuwstelsel. 4

13 Deze veranderingen leiden uiteindelijk tot tolerantie, lichamelijke afhankelijkheid, craving, enherval(cami&farré,2003).middelenmisbruikbrengtookgroterisico smetzichmeeop gebiedvangezondheid.zolooptmenbijintraveneusgebruikhetrisicoomallerleiinfecties vanzeeruiteenlopendeaardoptelopen.demeestgekendezijnhethepatitisbvirusenhet humanimmunodeficiëntivirus(hiv)(vanlimbeek,buster&vanbrussel,1995).tevenskan verslaving psychische gevolgen met zich meebrengen zoals schaamte en schuldgevoelens (Broekaertetal.,2010). In het volgende hoofdstuk wordt er dieper ingegaan op opioïdegerelateerde stoornissen. DezekrijgeneenapartecategorieindeDSMV. 1.2OPIAATAFHANKELIJKHEID GESCHIEDENIS Opiaatgebruik kent een rijke geschiedenis. Vanaf de twaalfde eeuw is in Europa in toenemende mate gebruik gemaakt van opium als medicijn. Aan het einde van de achttiende eeuw werd opium gebruikt als genotsmiddel en deze gewoonte werd snel verspreid.wanneerhetgaatoverandereopiatenzoalsheroïnewordterveelminderterug indetijdgegaan.zowerdheroïnegesynthetiseerdin1898enhetduurdenogeenheletijd vooraleerdezestofverbodenwerd(kerssemakers,meerten,noorlander&vervaeke2008). Toendezeopiatenwerdenontdekt,gebruiktemenzeoverhetalgemeenmatigalsrecreatief genotsmiddel of als medicijn, bijvoorbeeld opiumlikeur tegen stress. Het merendeel van opiaatafhankelijke personen in de laat 19 e eeuw waren oudere blanke vrouwen van de midden en hogere klasse. De producten waren hen voorgeschreven voor aandoeningen zoals menstruatiepijn en "vrouwelijke problemen," de overige gebruikers waren oorlogsinvalidenenmensenmeteenbeperking(nicaiseetal.,2003).inde19 e eeuwwerder naarhengekekenvanuiteenzekereverdraagzaamheidenmedeleven,ditalthansvanuitde medischewereld(kauffman,2003).ditveranderdeechteraanhetbeginvande20 e eeuw, alsgevolgvandeintredevanmigrantenuiteuropaenchinainamerika.zeleefdeninde achtergestelde buurten en de getto s waar reeds veel criminaliteit bestond(nicaise et al., 2003).Hetmerendeelvandegebruikerswerdenjongemannendieinarmoedeleefdenen vanaf hun adolescentie vaak hun toevlucht zochten tot illegale activiteiten om hun opiaatgebruiktekunnenbekostigen(kauffman,2003). 5

14 Aandeperiodedatmenopiatenalszinvollemedicijnenzagkwameeneindeenmenkeek ernaaralsgevaarlijkegenotsmiddelendieenkelnogdoormarginaledelenvandebevolking werden genuttigd. Als antwoord hierop kwam er in de meeste Westerse landen een drugswetgeving waarin werd opgenomen dat men opiaten enkel nog mocht gebruiken wanneerereenwetenschappelijkeofmedischeredenvoorbestond(dekort,1997).naast deze drugwetgeving ontstond in Amerika tevens de methadononderhoudsbehandeling. Doordat midden en eind jaren 60 heroïnegebruik de voornaamste doodsoorzaak bij jongvolwassenen in New York vormde en mede door het feit dat een groot aantal opiaatafhankelijke personen in gevangenissen verbleven door vele druggerelateerde delictenzochtmennaareeneffectievebehandeling.omdezeredenwerddehaalbaarheid endoeltreffendheidvaneenmethadononderhoudsbehandelingbestudeerd(nicaiseetal., 2003).DemethadononderhoudsbehandelingwerdinEuropageïntroduceerdin1960,eerst in Zweden, dan in Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Denemarken, zij het vaak in de contextvanopabstinentiegerichteprogramma s(hedrich,pirona&wiessing,2008). Het aantal Europese landen die een methadononderhoudsbehandeling in hun beleid opnamenissneltoegenomenindejaren 90.In2009ondersteunenongeveer31Europese landen harm reduction in het drugsbeleid en in de praktijk. Ze voorzien substitutiebehandelingen en/of spuitenruil. Europa heeft een belangrijke rol gespeeld in deze ontwikkeling en blijft belangrijk voor de verdere ontwikkeling van harm reduction op internationaal niveau (Cook, Bridge & Stimson, 2010). Met de opkomst van HIV in 1980 werd er nieuw leven geblazen in deze vorm van interventie door ze te combineren met outreachende modellen. Outreachend werken richt zich op mensen met een complexe problematiekenhoudtsterkrekeningmetdienscontext.tevensverwachtdehulpverlener geenhulpvraagvandecliënt,hetzijndehulpverlenerszélfdienaardecliëntstappen(van Doorn,2004). Tot op heden veroorzaakt het illegale gebruik van opiaten nog steeds een groot sterfte aantalineuropa.menschathettotaleaantalproblematischeopiaatgebruikersineuropaop 1,3 miljoen, waarvan de meerderheid heroïnegebruikers zijn (EMCDDA, 2014). Opiaatafhankelijke ouders vormen hierin een aparte doelgroep die om specifieke ondersteuningvraagt.inhetvolgendehoofdstukbespreektmendemoeilijkhedenenrisico s dieopiaatafhankelijkheidenouderschapmetzichmeebrengt. 6

15 1.2.2 OPIAATAFHANKELIJKHEID EN OUDERSCHAP Wanneereenpersoonmeteendrugsverslavingkampt,zorgtditnietalleenvoorimplicaties voor onze samenleving (zie 1.1) maar heeft dit ook een invloed op de directe omgeving. Drugsmisbruiktijdensdezwangerschapkanschadelijkeeffectenhebbenopdeontwikkeling vandefoetus.nadegeboortevanhetkindkunnenerneonataleontwenningsverschijnselen optreden (National Advisory Committee on Drugs [NACD], 2011). Kinderen die worden blootgesteld aan drugs tijdens de zwangerschap lopen bovendien een verhoogd risico op ontwikkelings engedragsproblemen(jansson,montoya,schweitzer,golden&svikis,2004). Kinderen van drugsverslaafde ouders komen derhalve in een risicovolle opvoedingssituatie terecht(vanderplasschen,autrique&dewilde,2010). De ouderlijke capaciteiten van opiaatafhankelijken staan onder druk omwille van een verscheidenheid aan redenen. Enkele elementen die het ouderschap kunnen beïnvloeden zijn middelenmisbruik, de eigen opvoedingsgeschiedenis, een chaotische leefsituatie en levensstijl, psychische problemen enzovoorts (Jansson & Velez, 1999). Drugsverslaving is echtergeenfactordiegoedouderschapindewegstaat.hetisweleenfeitwaarrekening mee moet gehouden worden, omdat deze het ouderschap wel gecompliceerder maakt (Marcenko,Kemp&Larson,2000).Omwillevanhetmiddelenmisbruikwordendezeouders beperkt in het geven van gepaste zorg aan hun kinderen. Een ouder onder invloed is namelijknietaltijdbeschikbaar.kinderenvanopiaatafhankelijkeoudershebbenmeerkans op het ervaren van diverse problemen op verscheidene domeinen in hun leven. Enkele voorbeelden hiervan zijn problemen op gebied van geestelijke gezondheid, sociale vaardigheden, academische prestaties alsook middelenmisbruik. Naargelang de termijn waarin een kind wordt blootgesteld aan ouderlijk drugmisbruik wordt de cognitieve ontwikkelingvanhetkindnegatiefbeïnvloed(nacd,2011). Dit wil niet zeggen dat we ze als ongeschikte ouders mogen beschouwen, al zeker niet wanneer ze bereidheid tonen tot aanvaarding van hulp (Adeniji et al., 2010). Zo biedt de zwangerschaps endeperinataleperiodeeenverscheidenheidaankansenvoorvrouwenom even stil te staan bij hun eventuele behoefte en/of verlangen naar herstel alsook over de relatie met hun pasgeborene. Net omdat deze periode een cruciale ommekeer kan betekenen in het leven van deze moeders en hun omgeving zijn aangepaste programma s voormoederenkindgewenst(nardi,1998). 7

16 MomenteelbestaanreedsenkeleinitiatieveninVlaanderenomvroegtijdigondersteuningte bieden aan deze specifieke doelgroep, maar het aanbod blijft echter vrij beperkt. Enkele voorbeelden van bestaande initatieven zijn onder meer: het KDO project (MSOC Gent), KiDO project (MSOC Oostende), OP+ (ADIC), het Tipi programma (De Kiem) en Druglink (CGG Vagga Antwerpen)(Masquelin, 2011). In hoofdstuk 1.5 wordt het ontstaan en de werkingvanhetkdoprojectnadertoegelicht.aldezehulpverleningsprogramma sbevatten een medische component, een substitutiebehandeling, en dit in combinatie met psychosocialebegeleiding.demedischecomponent,demethadononderhoudsbehandeling, vormt zoals reeds vermeld een belangrijk hulpmiddel in de strijd tegen opiaatafhankelijkheid. Er wordt tot 2/3 e van de cliënten behandeld met methadon, waardoor het de meest voorgeschreven substitutiemedicatie vormt in Europa (EMCDDA, 2014). In het volgende hoofdstuk wordt besproken wat methadon precies is. Aansluitend wordtdemethadononderhoudsbehandelingnadertoegelicht METHADON Methadon is een synthetisch opiaat met een langdurige werking (Kauffman, 2003). Het opiaatwerdin1947goedgekeurdalspijnstillerdoordefoodanddrugadministration(fda). Vanaf 1950 werd het gebruikt om de ontwenningsverschijnselen van heroïne en andere opiaten tegen te gaan (Baxter et al., 2013). Methadon wordt oraal toegediend voor de behandelingvanopiaatafhankelijkenenbiedteenstabiliteitvanzo n24tot36uur.doordat hetlangzaamvrijkomtinhetlichaammoethetslechtséénkeerperdagingenomenworden. Wanneer er dagelijks een voldoende dosis methadon geboden wordt, ervaart de cliënt minder craving of verlangen naardrugs.kauffmanverwijsttevensopdeverminderingvan symptomen die optreden bij druggebruik en op het voorkomen van herval. Onderzoek toont aan dat methadon een werkzame stof is voor de behandeling van opiaatafhankelijkheid.erzijnechterooknadelenaanmethadon.zomoetmenaandachtig zijnvooreentesnelleopbouwvandemethadondosis.ditkannamelijkleidentoteensuf, loom gevoel alsook tot ademhalingsdepressie. Enkele bijwerkingen van methadon zijn irritatievandehuidenconstipatie(driessen&noorlander,2004).anderebijwerkingendie kunnen optreden zijn gewichtstoename, depressie, en een afname van het libido (Winklbaur,Jagsch,Ebner,Thau&Fischer,2008). 8

17 1.2.4 METHADONONDERHOUDSBEHANDELING Methadononderhoudsbehandeling is de oudste vorm van de harm reduction behandeling die de verslavingszorg kent (Rutten, 2009). Tevens is het de standaard medische behandeling voor opiaatafhankelijkheid in de meeste landen (De Maeyer et al., 2011). De basiseffecten die van een methadononderhoudsbehandeling verwacht worden, volgen rechtstreeksuitdefarmacologischeeigenschappenvanhetmiddel.wanneermeneenvaste dosis per dag over lange termijn toedient, kan men een stabiele plasmaconcentratie van opiaten behouden. Hierdoor treden er geen eufore perioden op, maar ondervindt de persoon geen hinder van afkickverschijnselen (Balthazar, De Ruyver & Van Bouchaute, 1994). Deafwezigheidvanontwenningsverschijnselenzorgtervoordatdepersoonnormaal kanfunctionerenindemaatschappij(departementofhealthandhumanservices[dhhs], 2002). Een methadononderhoudsbehandeling is langdurig van aard. Voor sommigen zelfs levenslang. Het belangrijkste aandachtspunt hierbij is dat de tijd van de behandeling individueel wordt bepaald (Kauffman, 2003). Ook in een rapport van de Aegis Medical Systems (AMS, 2002) wordt er gewezen op het belang van een geïndividualiseerde behandelingwaarbijdeduurvandeonderhoudsbehandelingnietalleenbepaaldwordtdoor de hersenfuncties maar ook door een aantal belangrijke psychosociale factoren zoals omgevingsfactoren, persoonlijkheidskenmerken, stress, enzovoorts. Kauffman(2003) wijst als gevolg hiervan op het nut van een multidisciplinaire benadering. Een methadononderhoudsbehandeling is volgens de auteur immers enkel effectief wanneer deze gecombineerd wordt met psychosociale behandeling waarbij voortdurende aandacht wordt geschonken aan de medische, psychologische, sociale, omgevings, culturele en gedragsmatigefactoren. VerbruggeendeJong(2004)wijzenevenzeerophetfeitdatopiaatafhankelijkheidvaakeen zekere complexiteit in problematiek met zich meebrengt. De hulpverlening mag zich om deze reden nooit focussen op slechts één probleem van de cliënt. Het aanpakken van de onderliggende redenen waarom men gestart is met heroïne en de behandeling van de gevolgen van de afhankelijkheid die men ervaart kan pas beginnen wanneer de persoon gestabiliseerdisopeenbepaaldedosismethadon. 9

18 Bijgevolg kan men besluiten dat een efficiënte methadononderhoudsbehandeling altijd uit twee componenten bestaat die sterk met elkaar in verbinding staan, namelijk zowel een medische component, het toedienen van methadon, als een psychosociale component waarinmentherapiegeeftenaandachtschenktaandecontextuelefactoren(vanbeusekom &Iguchi,2001).TenslottehalenBestetal.(2010)hetbelangaanvandecontinuïteitvande zorg.ditiseenessentieelonderdeelvoordedoeltreffendheidvandebehandeling. Eenmethadononderhoudsbehandelingheeftzowelvoordelenalsnadelen. Dezewordenin hetvolgendehoofdstukverduidelijkt Voor en nadelen van een methadononderhoudsbehandeling Eenmethadononderhoudsbehandelingheeftheelwatpositieveeffecten,nietteminbestaan er ook neveneffecten. Allereerst worden de voordelen besproken. Uit onderzoek blijkt dat de methadononderhoudsbehandeling werkzaam is in het verminderenvanhetillegalegebruikvanopiaten.ditheeftalsgevolgdathetverschillende levensdomeinen van cliënten stabiliseert (DHHS, 2002). Kauffman (2003) bevestigt dat methadondeernstvandeverslavingendruggebruikvermindert.ditdoordathetdecliëntin staat stelt om op een aanvaardbaar niveau in de maatschappij te functioneren. Er vindt immers verbetering plaats op verschillende domeinen zoals de lichamelijke en geestelijke gezondheid van de cliënt. Verder biedt het ook mogelijkheden op gebied van werkgelegenheid,aangezienmethadonervoorzorgtdatdecliëntbeterkaninspelenop,en deelnemen aan de arbeidsmarkt. Bovendien ervaart de cliënt doorgaans succeservaringen met betrekking tot familierelaties evenals een verbetering van de woon en leefomgeving. Doordatereendalingisinhetillegaalopiaatgebruikalsgevolgvanhetmethadongebruikis er een afname van druggerelateerde criminaliteit op te merken (DHHS, 2002; Kauffman 2003). Deze daling zorgt er ook voor dat het risico op verspreiding en oplopen van besmettelijke ziekten zoals aids, aanzienlijk teruggedrongen wordt (Masuda, Stotts & Wilson,2006). Tenslotte zorgt het ook voor een beter verloop van de zwangerschap (DHHS, 2002). Wanneerdemoedertijdensdezwangerschapgenotsmiddelenmisbruikt,zorgtditnamelijk voor allerlei bijkomende gezondheidsrisico s voor het ongeboren kind, enkele hiervan zijn prematuriteit, het foetaal alcohol syndroom (FAS), groeiachterstand enzovoorts (van de Wetering,Strootker&Heida,2006). 10

19 Toch blijft de methadononderhoudsbehandeling controversieel. Zo zijn de personen die dezebehandelingvolgenvolledigafhankelijkvanmethadon.sommigeprofessionalszijnvan mening dat het substitueren van de ene verslaving door een andere niet ethisch of therapeutisch aanvaardbaar is. Daarnaast zorgt een langdurige methadononderhoudsbehandeling voor beperkingen in de dagelijkse activiteiten (steeds naar de apotheek voor dagelijkse dosis), en een stigma (Masuda et al., 2006). Uit een onderzoek van Smye, Browne, Varcoe, & Josewski (2011) blijkt namelijk dat ongeachte de goede intenties van de hulpverleners, cliënten die dagelijks of wekelijks beroep doen voorzieningen die aan harm reduction doen, nog steeds stigmatisering en discriminatieervaren. Als je een methadonprogramma volgt, word je door de maatschappij nog steeds niet geaccepteerd als een persoon die zichzelf onder controle heeft. Menigmaal zien de potentiële werkgevers, familie en vrienden, en zelfs het individu zelf zich nog steeds als verslaafde. (Järvinen,2008,p.986) Verder blijken er ook enkele kritieken op de kwaliteit van de methadononderhoudsbehandelingtebestaan.zoiservaakgeencompleetpakketvanzowel medischealspsychosocialezorgaanwezigtijdensdebehandeling.defocusligtdanophet medische luik terwijl de psychosociale zorg beperkt en vaak zeer vrijblijvend is waardoor mensen zich niet altijd aangesproken voelen. Het scala aan fysieke, psychische en sociale problemen van opiaatafhankelijken vraagt echter om deze omvattende ondersteuning(de Maeyer,Dekkers&Vanderplasschen,2012). Een bijkomend nadeel van een methadononderhoudsbehandeling is dat de personen in behandeling nog steeds afhankelijkheid ervaren. Zo definiëren vele van de gebruikers hun afhankelijkheidvanmethadonalsevenproblematischenpijnlijkalsdeafhankelijkheidvan heroïne.enerzijdservarenzemethadonalseensoort vangnet,anderzijdszienzeditookals een gevaarlijk opiaat dat hen angst inboezemt en voor blijvende afhankelijkheid zorgt. Dit zorgtvooreenblijvendonderscheidtussen methadongebruikers en deanderen (Järvinen, 2008).Stigmatiseringendedaaruitvoortvloeiendediscriminatielijkendemeeststerkeen aanhoudende elementen die een volledige aanvaarding van de methadononderhoudsbehandelingindewegstaan(joseph,stancliff&langrod1999). 11

20 1.2.5 METHADON: AFBOUW Zoals eerder vermeld bestaan er verscheidene negatieve gevolgen van een methadononderhoudsbehandeling. Om die reden bestaat er een behandeling die de cliënt helptomaftebouwen.hetafbouwenvanmethadoniseenprocesdatgeleidelijkdientte gebeuren. Tijdens dit proces wordt doorgaans een schema gevolgd, waarbij iedere dag de dosering met tien procent verlaagd wordt. Op die manier komt het zogenoemde onttrekkingssyndroom geleidelijktotstand(verbrugge&dejong,2004).inhetrapportvan Aegis Medical Systems(2002) wordt vermeld dat het onderzoeken van de oprechtheid en motivatievandecliëntomaftebouwenvangrootbelangis,alsookofhij/zijermentaalen fysiekklaarvooris.timingishiereencruciaalelement.indiendecliëntbeslistomvroeger uit de methadononderhoudsbehandeling te stappen, is het belangrijk dat men de kans op terugval evalueert en dat de cliënt hier grondige redenen heeft voor deze vroegtijdige beëindiging(josephetal.,1999). Er zijn meerdere drempels te overwinnen bij de ontwenning van methadon. Een eerste obstakel dat optreedt zijn de fysieke en psychologische ongemakken. Wanneer je snel wil afkicken van methadon veroorzaakt dit namelijk langdurige fysiologische klachten (bijvoorbeeldmisselijkheid,diarree,pijninbotten).uitervaringenvancliëntenblijkendeze klachtenzelfsnogernstigertezijndanbijhetafkickenvanheroïne.ookpsychischeklachten treden op, deze zijn voornamelijk te wijten aan een intense angst gerelateerd aan het ervaren van de ontwenningssymptomen. Reeds vooraleer de eerste fysieke symptomen optreden rapporteerden cliënten angst en zorgen over dreigende pijn en mogelijk lijden (Masuda et al., 2006). Verbrugge & de Jong (2004) benadrukken om deze redenen het belangvaneengoedebegeleidingtijdensditprocesvanafbouwenenontwenning. Ze leggen de klemtoon op een gezond eetpatroon, lichamelijke verzorging, herstellen enzovoorts.ondanksdezegevolgenbestaatereengrotematevaninteressevoordeafbouw van methadon met als doel volledige abstinentie. Hierin spelen verscheidene nadelen van methadon een belangrijke rol. Het is zo dat zowel hulpverleners als gebruikers vaak verschillendevisiesoverditherstelproceskunneninnemen.inwatvolgtwordenerenkele visiesverduidelijkt. 12

21 1.3HERSTEL VERSCHILLENDE VISIES OP HERSTEL Wanneermenterugkijktindegeschiedenisvandeverslavingszorgmerktmendat herstel nietaltijdeenprominenteplaatsgekregenheeft.waarmenzichvroegerindehulpverlening voornamelijk concentreerde op het verminderen van de schade, veroorzaakt door druggebruik,zienwedatmennudefocusruimerheeftgemaakt.tegenwoordigwilmeneen alomvattende ondersteuning bieden aan personen die herstel kiezen als een weg naar onafhankelijkheid(groshkova,best&white,2013).ditheeftgevolgenvoorhetsociaalen politiekbeleidbetreffendeverslavingalsookvoorhetklinischemodelindeverslavingszorg (Rakib et al., 2005). Deze paradigmaverschuiving vormt een motief voor het opstarten van anderevormenvanhulpverleningzoalsoutreachendwerken,recoverycoaching,enzovoorts (White,2008).Indeverslavingszorgbestaaterechternoggeenconsensusoverdedefinitie van herstel van ernstige en aanhoudende alcohol en drugproblemen. Er worden twee concretevoorbeeldenvanbeschouwingenover herstel besproken. White (2007) definieert herstel als volgt: Recovery is the experience (a process and a sustained status) through which individuals, families, and communities impacted by severe alcohol and other drug (AOD) problems utilize internal and external resources to voluntarily resolve these problems, heal the wounds inflicted by AOD related problems, actively manage their continued vulnerability to such problems, and develop a healthy, productive, and meaningful life. (White,2007,p.236). In deze definitie wordt benadrukt dat herstel een proces is en dat de ondersteuning bij problemenzoalsalcohol endrugsverslavingeenvoortdurendeinspanningvergtomherstel oplangetermijntebereiken(finney,humphreys&moos,1995). Doordatdedefinitieaandachtschenktaandesteunfigurenuitdeomgevingoverstijgtdeze de traditionele focus op het individu. Op die manier wordt de klemtoon gelegd op de onderlingeverbondenheidtussenhetindividu,defamilieendegemeenschap(granfield& Cloud, 2008). Familie en andere steunfiguren uit de omgeving spelen vaak een cruciale rol en zouden, indien van belang voor de cliënt, een pertinente plaats moeten krijgen in het herstelverhaal(shepherd,boardman&slade,2008).hetisbelangrijkdatzowelinnerlijkeals omgevingsaspecten een rol spelen in het herstelproces. Granfield & Cloud (2008) hebben hethierover herstelkapitaal waarlaternogopzalwordenteruggekomen. 13

22 TheBettyFordInstitute(BFI)(2007)definieertherstelalsvolgt: Recovery from substance dependence is a voluntarily maintained lifestyle characterized by sobriety, personal health, and citizenship. (BFI,2007,p.222). IndedefinitievanBFI(2007)wordtondermeerdenadrukgelegdop sobriety,eentermdie verwijst naar onthouding van alcohol en alle andere niet voorgeschreven drugs. Uit een onderzoekvanlaudet(2007)blijktdatmensendiezichinhetprocesvanherstelbevinden, deze term over het algemeen definiëren als totale abstinentie. Herstel gaat echter over veel meer dan alleen onthouding. Het wordt ervaren als een soort van nieuw leven, een continuprocesvangroei,persoonlijkeontwikkelingenhetherontdekkenvanjezelf(laudet, 2007). Een tweede belangrijk begrip volgens het BFI verwijst naar personal health. Persoonlijke gezondheid wijst op een betere persoonlijke levenskwaliteit die wordt beïnvloeddoorverscheidenefactorenzoalslichamelijkeenpsychischegezondheid. Wanneer de twee definities met elkaar vergeleken worden zien we dat White (2007), in overeenstemming met Laudet (2007), oog heeft voor de ontwikkeling van een gezond, productief en zinvol leven. Herstel is echter volgens deze benadering veel meer dan enkel een veranderd patroon van AOD gebruik. De klemtoon ligt op vooruitgang en niet op perfectie. Deze vooruitgang kan men weerspiegeld zien in interne veranderingen (bijvoorbeeld nieuwe kennis, waarden, denkpatronen) of in externe veranderingen (dagelijkserituelen,veranderingenindeinterpersoonlijkerelatiesmetnamemetfamilieen vrienden, enzovoorts). Met gezond wordt een verbetering bedoeld van de kwaliteit van leven,lichamelijkeenemotionelegezondheideneenverbeteringvaniemandsfamilialeen sociale relaties. Met productief wijst White op het feit dat men door verandering van gedrag,inplaatsvanschadetebrengen,eenbijdragekanleverenaandegemeenschap.die bijdrage aan de gemeenschap krijgt ook een plaats in de definitie van het BFI. Het begrip citizenship verwijst naar burgerschap en naar leven met respect voor de mensen om je heenennaarhetopnemenvanverantwoordelijkhedenendergelijke(bfi,2007). DedefinitievanWhite(2007)biedt,invergelijkingmetdedefinitievanBFI,eenbrederekijk ophetbegrip herstel.zotoontwhitemethetbegrip zinvol aandatmendankzijherstel zijn leven ziet als iets van persoonlijke waarde. Het definiëren van wat betekenisvol en bevredigend is in het leven is iets dat enkel en alleen gebeurt door de persoon zélf (Shepherd et al., 2008). White legt tevens sterk de nadruk op de ervaring van herstel en hiermee ook op het zeer persoonlijke karakter hiervan, dat gekleurd wordt door leeftijd, geslacht,etniciteit,cultureleachtergrond,seksuelegeaardheidenreligie. 14

23 Doorervaringalscentraalbegriptebeschouwen,onderstreeptmenderolvandiegenendie hetherstelprocesbeleven,alsookdemensenuitdiensomgeving,enniethetperspectiefvan deprofessionals. Indithoofdstukwerdentweeconcretevoorbeeldenaangekaartvanzienswijzenopherstel. Met deze voorbeelden wordt aangetoond dat ondanks de gemeenschappelijke elementen dieterugkomenindedefinities,ertocheenverschilisindeopvattingenoverherstel.zolegt White(2007)meerdenadrukophetzeerpersoonlijkekaraktervanherstel.Uiteraardgeeft dit slechts een schets van de verschillende visies die kunnen ontstaan. Men kan verschillendevisiesoverherstelechterookonderverdeleningroterecategorieënmetname persoonlijkherstel en klinischherstel KLINISCH VERSUS PERSOONLIJK HERSTEL Erzijnverschillendemanierenomnaarhersteltekijken.Demanierwaaropwenaarherstel kijken bepaalt ook voor een groot stuk hoe we naar mensen kijken die een behandeling volgen of gevolgd hebben. Twee verschillende visies hierop zijn klinisch herstel en persoonlijk herstel. Deze eerste visie is eerder gericht op het wegnemen van eventuele beperkingen en symptomen bij personen in behandeling, terwijl de tweede visie vertrekt vanuithetuniekeenpersoonlijkeaspectvanherstel Klinisch herstel Klinischherstelisontstaanvanuitdevakliteratuurenrichtzichopaanhoudendeabstinentie en op het volledige herstel van functioneren. Dit plaatst het begrip herstel binnen een ziektekader waarbij het hoofdkenmerk is dat herstel bij elk individu volgens hetzelfde stramienverloopt(slade,amering&oades,2008).klinischherstelbetreftdeinspanningen van psychiaters, psychologen en alle overige hulpverleners die erop gericht zijn om de symptomenteverlichtenofwegtenemenenmensentegenezen(vanderstel,2012). De meeste klinische interventies, vooral diegene gericht op chronische aandoeningen en problemendiegerelateerdzijnaandevolksgezondheid,wordennietalleengeëvalueerdop deeffectiviteitvanhetverminderenofwegnemenvandesymptomen,maarookvoorhun effecten op ziekte gerelateerde kosten voor het individu en voor de samenleving. Het is belangrijk dat mogelijke oorzaken en consequenties ook worden aangepakt daar enkel en alleen het wegnemen van het middelenmisbruik tot een minder gunstig vooruitzicht zal leiden(mclellan,mckay,forman,cacciola,&kemp,2005). 15

24 Deze holistische benadering is belangrijk, omdat de persoon geholpen wordt op verscheidenevlakkenomuiteindelijktoteenverbetertemotioneel,fysiekensociaalwelzijn tekomen(breslin,reed&malone,2003). Het voornaamste doel van klinische interventies is vaak het reduceren van alcohol en drugsgebruik, maar er moet beklemtoond worden dat dit zelden volstaat voor de verwezenlijking van andere belangrijke doelstellingen. Voorbeelden hiervan zijn een verbeteringvanpersoonlijkegezondheidensociaalfunctionerenalsookoplangeretermijn een vermindering van de bedreiging van de volksgezondheid en het algemene veiligheidsgevoel (McLellan et al., 2005). Persoonlijk herstel focust zich meer op het persoonlijkekaraktervanherstel Persoonlijk herstel Persoonlijk herstel vertrekt vanuit het perspectief van de betrokkenen zelf. Het gaat erom dat mensen hun verslaving weten te plaatsen (van der Stel, 2012). Ze gaan actief zelf op zoek naar wat voor hen in het leven belangrijk is (zingeving), wie ze zijn of willen zijn (identiteit),welkedoelenzewillennastrevenengaanopdiemaniervoorzichzelfhoopop verandering creëren (Shepherd et al., 2008; van der Stel, 2012). Persoonlijk herstel kan een belangrijke drijfveer zijn bij klinisch herstel. Men kan namelijk een behandeling zeer moeilijk uitvoeren wanneer de betrokkenen hier niet met volle overtuigingaanmeewerken(vanderstel,2012). Bestetal.(2010)wijzenophetfeitdathetindividudécentraleactorisinhetherstelproces. Verder halen ze het belang van empowerment, hoop en kracht aan, als belangrijke voorspellersvaneenduurzamerecovery.zospelenverschillendethema seencentraleeen rol binnen persoonlijk herstel waaronder empowerment, groeiend zelfvertrouwen, zelfwaardering en een veranderde zelfperceptie. Ook de gemeenschap en peer learning spelen hierin een belangrijke rol, wat ontbreekt bij de klinische benadering. Persoonlijk herstel is een continu en dynamisch proces van verandering (Best et al., 2010). Een belangrijke drijvende kracht achter het succes van persoonlijk herstel is herstel kapitaal (Granfield&Cloud,2008). 16

25 Herstel kapitaal Met de benadrukking van herstel als een proces (zie 1.3.1) verwijst herstel kapitaal naar het scala aan elementen die een impact kunnen hebben op dit proces. Het begrip is een toepassing van het begrip sociaal kapitaal, afkomstig uit de sociologie. Granfield& Cloud (2001)pastenditbegriptoebinnendeverslavingsproblematiek.Zestellendatermogelijks minder ingrijpende vormen van behandeling nodig zijn voor diegene die beschikken over sociaalkapitaal.ditbegripduidtechternietalleenopdesocialehulpbronnenwaarophet individu beroep kan doen in moeilijke tijden(de ouders, familie, vrienden). Het impliceert ook engagement vanuit de persoon zelf alsook een zekere inzet voor de gemeenschap (Granfield&Cloud). In het artikel van White & Cloud (2008) worden drie soorten van herstel kapitaal aangehaaldwaaronderalseerste persoonlijkherstelkapitaal.hierondervaltzowel fysiek als menselijk kapitaal. Hiermee wordt eerst en vooral de lichamelijke gezondheid, financiële aspecten, ziekteverzekering, onderdak, kleding, voeding en vervoer bedoeld. menselijkkapitaal wijstdanweeropdepersoonlijkewaardenvanhetindividu,samenmet zijn kennis, onderwijs en beroepsvaardigheden, probleemoplossend vermogen, eigenwaarde, Eentweedesoortherstelkapitaalis familiaalensociaalkapitaal.ditomvat intiemerelaties,familieenverwantschappenendesocialerelaties.dezevormvanherstel kapitaal wordt bepaald door de bereidheid van de partners en familieleden om ondersteuningtebiedenaandepersooninbehandelingendoordetoegangenconnecties mettraditioneleinstellingenzoalsschool,werkenanderemaatschappelijkeorganisaties. AlslaatstehalenWhite&Cloud(2008) herstelkapitaalvandegemeenschap aan.ditomvat dehoudingvandegemeenschap,hetbeleidenhulpmiddelendiedirectgerelateerdzijnaan herstelomdestrijdtegenalcohol endrugsproblementebevorderen.enkelevoorbeelden hiervanzijn:actieveinspanningenvandegemeenschapomhetstigmarond verslaving te verminderen en het bevorderen van de toegankelijkheid van hulpmiddelen binnen de verslavingszorg. Samenvattend vormt herstel kapitaal een ondersteuning voor problemen diebijherstelkunnenoptredenzoalsonvoldoendemotivatieomaodgebruikteveranderen, emotioneelleed,groepsdruk,interpersoonlijkeconflictenenanderesituatiesdierisico sop hervalopleveren(white&cloud,2008). 17

26 Onderzoekers Laudet, Becker & White (2009) verwijzen in hun artikel naar het verband tussenherstelenqol.uithunonderzoekblijktnamelijkdateenhogetevredenheidvanqol in verbinding zou staan met een langere termijn van onthouding. Om deze reden benadrukken de auteurs het belang van onderzoek naar tevredenheid van QoL bij opiaatafhankelijken.tevenstonenstark&cambell(1991)inhunonderzoekaandatéénvan de grootste motivaties van opiaatafhankelijken om een methadononderhoudsbehandeling te volgen een betere QoL is. In het volgende hoofdstuk wordt het QoL concept nader omschrevenenwordthetverbandgelegdtussenqolenopiaatafhankelijkheid. 1.4QUALITYOFLIFE Historiek en concept De oorsprong van Quality of Life (QoL) ligt in de sociologie, maar actueel wordt QoL algemeentoegepastinverscheidenedisciplines(mandzuk&mcmillan,2005).hetconcept wordtondermeergebruiktindepsychologie,economie,milieuwetenschappenenkrijgteen prominente plaats in de medische wereld (Costanza et al., 2007). Zo wordt er in de gezondheidszorg verwezen naar Health Related Quality of Life (HRQOL) (Derrett, Paul & Morris,1999). WanneermenkijktnaardegeschiedenisvanhetconceptQoLzienwedatdebelangstelling hiervoorgegroeidisvanuitdrieelementairebronnen.vooraleerstkwamereenverschuiving in het denkbeeld dat men voor een verbetering van de levenskwaliteit in zijn geheel zich enkelmoetfocussenopwetenschappelijke,medischeentechnologischevooruitgang. Men kwam tot het inzicht dat er allerlei bijkomende factoren en interacties hierin een belangrijke rol spelen. Voorbeelden hiervan zijn persoonlijke, familiale en omgevingsfactoren alsook elementen die een rol spelen bij het maatschappelijk welzijn, eigen waarden en percepties. Het leek ook een logische stap als gevolg van de normalisatiebeweging, waarbij aan community based services gevraagd wordt om de waarde vaneenindividuindemaatschappijinkaarttebrengen.tevensisheteengevolg vandenadrukop empowerment vandeburgerendiensrechten.hierbijligtdenadrukop personaloutcomes alsookopzelfbeschikking(verdugo,schalock,keith&stancliffe,2005). OndankshetfeitdatQoLeenveelgebruiktconceptis,ontstaanertotopvandaagnogvaak onduidelijkhedenoverdedefiniëringvanditbegrip(mandzuk&mcmillan,2005). 18

27 Zo worden er vaak meerdere interpretaties toegekend aan QoL (Haas, 1999). Volgens Dijkers(2007) is er geen nood aan een universeel aanvaarde definitie van QoL. De auteur benadrukt het feit dat we ons voortdurend bewust moeten zijn dat er vele verschillende betekenissenaanhetbegripqolkunnenwordentoegekend.waarmenhetwelovereens is,isdatqoleenmultidimensioneelensubjectiefbegripis(costanzaetal.,2007) KENMERKEN Cummins (2005, p. 700) haalt in zijn artikel aan dat QoL onder te verdelen is in vier principes. Deze houden in dat QOL kan worden opgevat als een begrip dat: (1) multidimensioneel is en beïnvloed wordt door persoonlijke en omgevingsfactoren en interacties, (2) dezelfde elementen bevat voor iedereen, (3) zowel subjectieve als objectieve elementen bevat en (4) wordt versterkt door zelfbepaling, hulpmiddelen, doelen in het leven en een gevoel van verbondenheid. BijgevolgmagQoLnietwordengedefinieerdintermenvanofwelzijnobjectieveofwelzijn subjectieve componenten. Beide zijn waardevolle indicatoren van de levenskwaliteit. Bovendien bestaat er gewoonlijk een zwakke relatie tussen deze elementen. Zo kunnen mensen hun QoL als goed beoordelen terwijl objectieve elementen wijzen op een eerder slechteqol.omdezeredenishetbelangrijkdatbeidewordengemetenomdealgemene levenskwaliteit te kunnen bepalen (Cummins, 2000). QoL bestaat dan uit de relatie van objectieve menselijke behoeften en persoonlijke opvattingen over het subjectief welzijn. Wanneer men zowel de objectieve als de subjectieve componenten opneemt in de beoordeling krijgt men een meer compleet en bruikbaar beeld van QoL (Costanza et al., 2007). Actueel wordt het QoL begrip gebruikt als een sociale constructie met als hoofddoel een verbeteringteweegbrengeninhetwelzijnvandepersoon.hetwordtechtervoormeerdere zaken gebruikt. Zo is QoL een sensibiliserend begrip dat als een soort van gids kan dienen voordehulpverlening.hetgeefthetonseenbeeldvanhetperspectiefvanhetindividu,met inbegripvandiensomgeving.bovendienzorgthetvoorverstrekkenvaneenkaderomop die manier QoL te kunnen conceptualiseren, kwantificeren alsook toepassen (Schalock, 2004). Tenslotte is QoL een dynamisch gegeven, en moet bijgevolg gezien worden als een constructinvoortdurendeverandering(allison,locker&feine,1997;mandzuk&mcmillan, 2005). 19