Jaarverslag 2004 NMa en DTe

Transcriptie

1 Jaarverslag 2004 NMa en DTe Nederlandse Mededingingsautoriteit

2 Kerngegevens NMa en DTe Rapporten en boetes * Aantal mededingingsrechtelijke onderzoeken * Aantal onderzoeken dat is afgedaan middels een rapport (vaststelling van een redelijk vermoeden dat de Mededingingswet is overtreden) * Aantal zaken dat is afgedaan middels de inzet van een ander instrument dan een rapport nb * Aantal zaken waarin het onderzoek is stopgezet vanwege onvoldoende bewijs nb * Aantal zaken waarin een boete en/of last is opgelegd * Totaal boetes in 1 miljoen 78,7 135,5 99,6 Ontheffingen, klachten en informele zienswijzen * Afgeronde verzoeken ontheffingen van het kartelverbod * Afgeronde klachten over overtredingen van de Mededingingswet * Informele zienswijzen Concentraties * Meldingen van fusies, overnames en joint ventures (concentraties) * Ingetrokken meldingen * Ontheffing van wachtperiode * Besluiten op meldingen concentraties * Vergunning voor concentratie vereist * Besluiten op vergunningsaanvraag Vervoerkamer * Zaken gemeentelijke vervoerbedrijven in behandeling genomen * Aantal zaken afgerond met rechtsoordeel DTe * Methode-besluiten * Uitvoeringsbesluiten * Handhavingsbesluiten * Adviezen aan minister van Economische Zaken Bezwaar * Afgerond bezwaar in mededingingszaken * Afgerond bezwaar in DTe-zaken Beroep * Afgeronde zaken beroep tegen mededingingsbesluiten door rechtbank Rotterdam * Afgeronde zaken hoger beroep tegen mededingingsbesluiten door College van Beroep voor het bedrijfsleven * Afgeronde zaken beroep tegen DTe-besluiten door College van Beroep voor het bedrijfsleven Budget en personeel * Totaal toegekend budget in 1 miljoen * Aantal medewerkers op 31 december De NMa maakte in 2004 in vier zaken rapport op, waarvan drie in de bouwsector. Twee van deze zaken waren zeer omvangrijk; bij één zaak waren 379 ondernemingen betrokken. 2 Inclusief vijf zaken bij de Adviescommissie bezwaarschriften Mededingingswet (BAC).

3 Jaarverslag 2004 NMa en DTe

4 Inhoudsopgave Visie en missie 4 Voorwoord 5 Leeswijzer 7 Dubbelinterview Aanbesteden 8 Deel 1: Algemeen verslag 1 De NMa in Het jaar in het kort De NMa in dialoog Rondom de NMa De NMa internationaal De NMa in bedrijf 26 Dubbelinterview Vrije beroepen 38 2 Verslag per taak Toezicht op kartelverbod en verbod op misbruik 42 economische machtspositie 2.2 Concentratietoezicht Uitvoering energiewetgeving: DTe Toezicht op vervoerwetten: Vervoerkamer 54 Outcome: de economische resultaten van 58 handhaving in de jaren Deel 2: Aandachtsvelden 3 Aanbesteden Clementieaanvragen bouwsector Bouwonderzoeken in Boetegrondslag GWW Overige bouw Resultaat 66 Dubbelinterview Financiële sector 68 4 Financiële sector Monitor Financiële Sector Compliance verzekeringssector Interpay-sanctie Overige resultaten 74 2 Jaarverslag 2004 NMa en DTe

5 Dubbelinterview Energiesector 76 5 Energiesector Resultaten/activiteiten 80 Dubbelinterview Zorgsector 86 6 Zorgsector Inleiding Deelsectoren 91 Dubbelinterview Inkoopmacht 96 Deel 3: Overzichten 7 Kwaliteitsrapportages netbeheerders Kwaliteitsrapportages netbeheerders elektriciteit Kwaliteitsrapportages netbeheerders gas Monitoren van de elektriciteitsmarkt en de gasmarkt Inleiding Leveringsmarkt Groothandelsmarkt elektriciteit Groothandelsmarkt gas Conclusies Besluiten mededingingszaken Besluiten en adviezen energiezaken Rechterlijke uitspraken in mededingingszaken Rechterlijke uitspraken in energiezaken WOB-verzoeken Trefwoordenregister 164 Jaarverslag 2004 NMa en DTe 3

6 Visie en missie Markten laten werken De wettelijke taken van de NMa en haar kamers omvatten de handhaving van de Mededingingswet, de Elektriciteitswet 1998, de Gaswet, de Wet personenvervoer 2000 en de Spoorwegwet. Centraal bij de uitvoering van deze taken staat de missie markten laten werken : het bewaken van marktwerking en toezicht houden op de randvoorwaarden die aan markten worden gesteld. Een concurrerende omgeving stimuleert innovatie en geeft een impuls aan de concurrentiekracht van het bedrijfsleven. Bovendien draagt concurrentie bij aan de optimalisering van de prijs-kwaliteitverhouding van goederen en diensten alsook aan een eªciënte aanwending van (productie)middelen, wat weer ten goede komt aan de consument. Gezonde concurrentie Een goed werkende markt vereist gezonde concurrentie. Aan gebrekkige marktwerking kunnen gedragingen of machtsposities van ondernemingen ten grondslag liggen. De NMa houdt daarom mededingingstoezicht. Het is ondernemingen verboden door afspraken met concurrenten de mededinging te beperken (kartelverbod). Daarnaast is het ondernemingen met een economische machtspositie verboden die macht te misbruiken, bijvoorbeeld door het hanteren van onredelijke voorwaarden jegens afnemers of door het uitsluiten van concurrenten. Economische machtsposities kunnen ook ontstaan door fusies of overnames. De NMa controleert het samengaan van bedrijven om te voorkomen dat concentraties ontstaan die een goede marktwerking in de weg staan. Sectorspecifiek toezicht Naast het toezicht op de naleving van de Mededingingswet, heeft de NMa bepaalde sectorspecifieke taken en bevoegdheden, te weten voor de sectoren energie en vervoer. Uitvoering van deze sectorale taken vindt plaats binnen de kamers van de NMa: de Dienst uitvoering en toezicht Energie (DTe) en de Vervoerkamer. Het kamermodel waarborgt een samenhangende inzet van de instrumenten van de Mededingingswet en die van sectorspecifieke regulering. Op deze wijze kunnen de voordelen van gezonde concurrentie zoveel mogelijk ook in de gereguleerde sectoren worden bereikt. 4 Jaarverslag 2004 NMa en DTe

7 Voorwoord De NMa en DTe geven op basis van hun wettelijke taken en bevoegdheden uitvoering aan hun missie, markten laten werken. Hun besluiten en adviezen raken het merendeel van de markten die samen de Nederlandse economie vormen. Dat maakt de taakvervulling van de NMa en DTe relevant voor de gehele maatschappij. Maatschappelijke relevantie vormt daarom de leidraad van dit jaarverslag. In dit jaarverslag leggen de NMa en DTe verantwoording af door de gebruikte middelen en de bereikte resultaten consistent in beeld te brengen vanuit juridisch, economisch en maatschappelijk perspectief. Juridisch perspectief Het werk van de NMa en DTe heeft een onmiskenbaar juridische dimensie. Nederlandse en Europese regelgeving markeren het speelveld waar toezichthouder, ondernemingen en consumenten elkaar ook noodgedwongen ontmoeten. Hoewel de aanpak door de NMa en DTe breder is dan alleen het wettelijke instrumentarium, blijven juridisch bindende beslissingen een centrale rol spelen. Dat geldt zowel voor het optreden tegen ondernemingen die de marktwerking verstoren, als voor het reguleren van delen van de energiesector waarin vrije marktwerking wettelijk is uitgesloten. De eventuele rechterlijke toets van die beslissingen versterkt het gezag van het optreden van de NMa en DTe. In 2004 erkende de rechter de bevoegdheid van de NMa om volgens bepaalde criteria te beslissen welke zaken de NMa in onderzoek neemt. In deel 3 van dit jaarverslag vindt u overzichten met alle uitspraken van diverse rechterlijke colleges. Het juridische debat blijft overigens niet beperkt tot de rechtszaal: de NMa en DTe hebben een open oor voor professionele juridische kritiek, zoals die ook in 2004 viel te horen. Economisch perspectief Geïntegreerd in de beslissingen en adviezen van de NMa en DTe is de economische dimensie. De NMa en DTe richten zich op het genereren van marktconforme prijzen, het bieden van meer keuzemogelijkheden en het stimuleren van innovatie. Daarvoor is het nodig markten goed te kennen; alleen dan zijn realistische beslissingen mogelijk. Ook in 2004 werkten de NMa en DTe onverminderd aan de versterking van hun economische competentie. Er is onderzoek verricht naar de kwantificering van economische resultaten om zo de relevante outcome in beeld te brengen. De NMa en DTe doen dat in dit jaarverslag met een zekere terughoudendheid, omdat zij zich ervan bewust zijn dat de methodologie om outcome te kwantificeren nog in ontwikkeling is. Maatschappelijk perspectief Zin voor realiteit staat centraal bij al hetgeen de NMa en DTe doen. Zij hebben de vaste gewoonte om relevante stakeholders en de samenleving als geheel te raadplegen via consultatiedocumenten voordat beleidsregels worden vastgesteld. Op die manier kunnen ze hun taken afstemmen op die onderwerpen die in de samenleving leven. Omgekeerd rekenen de NMa en DTe het tot hun taak de samenleving te informeren over wat er op het terrein van mededinging en Jaarverslag 2004 NMa en DTe 5

8 energie speelt, bijvoorbeeld door middel van een informatielijn en een ondernemersloket. Ook geven beide voorlichting ( guidance ) door het publiceren van zienswijzen en door het organiseren van lezingen of workshops. Aan de hand van de aandachtsvelden uit de Agenda 2004 doen de NMa en DTe hier verslag. Binnen elk aandachtsveld spelen uiteenlopende maatschappelijke belangen, waarvan de dubbelinterviews getuigen. Daarnaast is er in dit jaarverslag aandacht voor de bedrijfsvoering van de NMa en DTe, waarbij de ingezette middelen aan de orde komen. Er zijn grote vorderingen gemaakt om bedrijfsvoering en personeelsmanagement te verbeteren, zodat taken en bevoegdheden in de toekomst blijvend eªciënt en e ectief kunnen worden uitgevoerd. Oorsprong, doel en zin van het optreden van de NMa en DTe bestaan in het realiseren van gezonde marktwerking. Binnen de op zich strikte wettelijke kaders neemt de maatschappelijke relevantie van hun optreden toe naarmate beide toezichthouders erin slagen toegankelijk en realistisch te zijn. De medewerkers van zowel de NMa als DTe hebben in het verslagjaar hard gewerkt om de taakstellingen vorm te geven. Daarvoor komt hun veel dank toe. Mr. P. Kalbfleisch Directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit Ir. G.J.L. Zijl Directeur Dienst uitvoering en toezicht Energie Den Haag, 20 april Jaarverslag 2004 NMa en DTe

9 Leeswijzer NMa en DTe leggen in dit jaarverslag verantwoording af over de inzet in 2004 van hun mensen, middelen en instrumenten om markten te laten werken. Dit jaarverslag beoogt inzichtelijk te maken welke resultaten NMa en DTe hebben geboekt op juridisch en economisch vlak. Centraal staat hierbij de maatschappelijke relevantie van het werk van NMa en DTe. Zijn de juridische, economische en maatschappelijke dimensies vaak verweven in dit jaarverslag, de drie volgende onderdelen belichten elk van deze dimensies afzonderlijk. De overzichten van besluiten, adviezen en rechterlijke uitspraken in het derde deel geven invulling aan de juridische dimensie. Het katern over economische resultaten, dat is opgenomen aan het eind van het eerste deel, belicht de economische dimensie. Ten slotte gaan de dubbelinterviews, die verspreid zijn opgenomen in dit jaarverslag, met name in op de maatschappelijke relevantie van het werk van NMa en DTe. Dit jaarverslag biedt zoekingangen via de inhoudsopgave aan het begin van het jaarverslag, deze leeswijzer en via het trefwoordenregister aan het eind ervan. Deel 1 Algemeen verslag In het eerste deel van dit jaarverslag vindt u het algemene verslag van NMa en DTe over Hoofdstuk 1 geeft een overzicht met hoofdpunten, gaat in op de aanpak, resultaten en omgeving van de organisatie en op de bedrijfsvoering. Nieuw dit jaar is de verkorte jaarrekening met accountantsverklaring, die in dit hoofdstuk is opgenomen. Hoofdstuk 2 beschrijft de prestaties en inzet per taak. Het eerste deel wordt afgesloten met het hierboven reeds genoemde katern over economische resultaten. Deel 2 Aandachtsvelden De Agenda 2004 van de NMa kondigde aan dat aanbesteden, inkoopmacht, de financiële sector, de energiesector, de zorgsector en vrije beroepen bijzondere aandacht zouden krijgen. De hierboven reeds genoemde dubbelinterviews gaan in op elk van deze zes aandachtsvelden. In het tweede deel van dit jaarverslag vindt u bovendien vier hoofdstukken, die nader ingaan op vier van de zes aandachtsvelden: aanbesteden, de financiële sector, de energiesector en de zorgsector. Deel 3 Overzichten Het derde deel van het jaarverslag is het naslagwerk: u vindt hier rapportages over de kwaliteit van elektriciteits- en gasleveranciers, monitoren van de elektriciteits- en gasmarkt, evenals de reeds genoemde overzichten van de rechtspraak in 2004 betre ende mededingings- en energiezaken. Jaarverslag 2004 NMa en DTe 7

10 We wilden ons weer op de toekomst kunnen richten. Age Vermeer Het onderwerp waarmee de NMa in 2004 het meeste in het nieuws kwam, waren de mededingingsovertredingen in de bouwsector. Dat daarbij de bouwsector niet alleen maar in het beklaagdenbankje zat, maar actief meewerkte aan een cultuuromslag, blijkt uit de ontmoeting tussen René Jansen, plaatsvervangend directeur-generaal van de NMa en Age Vermeer, lid van de Raad van Bestuur van Dura Vermeer en directeur van Dura Vermeer Divisie Infra. Begrijpt u de maatschappelijke discussie die over de werkwijze in de bouw is ontstaan? Vermeer Die discussie was terecht. Er was een zekere levensstijl in de branche op het punt van aanbesteden die uit de hand gelopen was. Bovendien werd de handelwijze door de sector zelf gebagatelliseerd. Er wordt over zoveel gepraat ; dat was ongeveer de opvatting. Door de discussie 8 Jaarverslag 2004 NMa en DTe

11 De sector was verwikkeld geraakt in een Gordiaanse knoop. René Jansen in de samenleving werd de sector nog niet echt van zijn stuk gebracht. De aannemer heeft een imago-probleem, we zijn daardoor wel wat gewend aan commentaar. Jansen Het dossier is lang. Tot begin jaren 90 was er sprake van een legaal kartel, van Samenwerkende Prijsregelende Organisaties, mede omdat de overheid een zekere marktordening wilde hebben. De angst was dat door verbieden het systeem ondergronds zou gaan; hetgeen dus ook is gebeurd. Maar daarmee ontstond een situatie waar de bouwsector toen de oude structuur verboden werd niet meer uit geraakte. Het lukte niet meer om uit het systeem van onderlinge relaties en verrekeningen te komen.» Dubbelinterview Aanbesteden 9

12 Zal het optreden van de NMa bijdragen aan een cultuurverandering binnen de bouwwereld? Vermeer Door het optreden van de NMa ontstond begin 2004, toen een tweede schaduwboekhouding (van Boele & Van Eesteren) boven water kwam, een kentering in de houding van de bouwbedrijven. We zagen dat er enerzijds geen ontkomen meer aan was, maar ook dat het ons anderzijds een kans bood om uit deze situatie te komen. We begrepen de oproep van de NMa om schoon schip te maken uiteindelijk heel goed. Jansen De sector was verwikkeld geraakt in een Gordiaanse knoop; het onderlinge netwerk was zo complex geworden dat eigenlijk niemand in staat was een oplossing aan te dragen. Daarnaast zag de bouwsector zich geconfronteerd met onderzoeken van verschillende overheidsdiensten. Het is misschien wel de rol van de NMa om markten die er zelf niet meer uitkomen, te ondersteunen. Vermeer Ook de bouwwereld was overtuigd van de noodzaak van verandering. Er waren nieuwe structuren nodig, die we zelf niet konden bedenken. Ook de aanbesteders weten t even niet, er is duidelijk sprake van een vertrouwensbreuk tussen aanbesteders en bouwwereld. Men durft momenteel even niet met ons om de tafel te gaan zitten, bang voor de gevolgen. Jansen Aan onze kant was er vanaf eind 2001 ook urgentie. De maatschappelijke discussie maakte de druk hoog, er waren schaduwboekhoudingen, er was een Parlementaire Enquête, de verontwaardiging was publiek, er moest iets gebeuren. Bij de NMa is topprioriteit gegeven aan de bouw, er heeft een groot team aan gewerkt, er is stevig geïnvesteerd in kennis en middelen. Vermeer Wij wilden ons weer op de toekomst kunnen richten... Jansen... en de NMa is in staat om een sector geloofwaardig met het verleden te doen afrekenen. Daarbij speelde een rol dat er wederzijds respect ontstond voor posities... Vermeer... en door de NMa creatief is gezocht naar een oplossing, credits daarvoor. Jansen Ook wij hadden er belang bij dat de zaak snel werd afgerond, waardoor we ons binnenkort weer kunnen gaan richten op het normale toezichthouden. In de bouw zijn er voortrekkers geweest, er is ook van binnenuit gewezen op het langere-termijnbelang van een oplossing. Vermeer Kijk, de komende tijd moet er weer meer gebouwd gaan worden, er is meer ruimte voor infrastructuurprojecten en noodzaak voor woningbouw; hoe gaan we nu om met deze problematiek? Hoe zorgen we dat het niet weer gebeurt? Waar ligt de grens van het toelaatbare bij zakelijke samenwerking? We zullen nieuwe structuren en definities moeten ontwikkelen. Jansen De NMa zal daarbij overigens niet actief betrokken zijn. Wij richten ons op overtredingen van de wet, niet op marktordening. De bouwsector zal eigener beweging moeten voldoen aan de regelgeving. Heeft de Mededingingswet een plek gekregen binnen de bouwwereld? Vermeer Er is absoluut sprake van een cultuurverandering en van behoefte aan een nieuwe aanpak en nieuwe afspraken. Door de betrekkelijk onafhankelijke positie van de NMa kon deze een belangrijke rol spelen in het oplossen van de problematiek, daar waar andere onderdelen van de overheid het overzicht niet konden behouden. Bovendien heeft de NMa gehoor gegeven aan onze vraag om een praktische, snelle aanpak. Jansen Die roep kwam van Brinkman, met zijn Beul, maak het kort. De bouwwereld wist zelf heel goed wat er moest gebeuren. We hebben namens de overheid in deze complexe situatie de lead genomen, zo e ectief mogelijk geopereerd en een snelle sanctiemogelijkheid geboden. 10 Jaarverslag 2004 NMa en DTe

13 Hoe ziet de bouwmarkt er over 5 tot 10 jaar uit? Zien we dan gevolgen van de hele bouwfraude en het optreden van de NMa? Zal er een shake out van niet-eªciënte bedrijven plaatsvinden? Jansen De algemene welvaart is gediend bij een eªciënt werkende sector. Je ziet juist bij minder presterende sectoren, bij overaanbod, beschermende kartelconstructies ontstaan. Voor ons is het minder presteren van een sector dus reden voor aandacht. Vermeer De erkenning van het belang van concurrentie heeft even geduurd, maar door het optreden van de NMa zal op termijn de overcapaciteit verdwijnen. Minder presterende bedrijven zullen door het wegvallen van de onderlinge afspraken waarschijnlijk niet overleven. Je moet je voorstellen dat we het hier over een heel grote branche hebben. Er zijn zo n bouwbedrijven; dat is een veelkoppige eenheid die best wat marktwerking gebruiken kan. Jansen En verder zal in toenemende mate aan internationale regelgeving op het gebied van mededinging moeten worden voldaan. De NMa heeft nu al Europese regelgeving te handhaven. Maar van een level playing field op internationaal niveau is nog geen sprake. Vermeer Dat herken ik wel. Wij doen vrij veel met buitenlanders; ze hebben ons nodig. Maar voor buitenlandse bedrijven is de Nederlandse markt vrij lastig. De toetredingsdrempels zijn best hoog. π De algemene welvaart is gediend bij een eªciënt werkende sector. De bouwsector kan best wat marktwerking gebruiken. Dubbelinterview Aanbesteden 11

14 1 De NMa in Het jaar in het kort Noot 1 Images/11_15944.pdf Aanbesteden Energiesector Zorgsector In een markt waar gezonde concurrentie heerst, ontstaat innovatie. De voordelen komen ten goede aan consumenten, ondernemers en belastingbetalers. De NMa heeft tot doel deze voordelen te genereren of door te geven en neemt vanuit haar missie besluiten die maatschappelijke relevantie hebben. In 2004 boekte de NMa een aantal duidelijke resultaten, die ook maatschappelijk relevant waren. Staan resultaten centraal in dit gehele jaarverslag, in deze paragraaf worden de hoofdpunten belicht. Dit korte overzicht sluit aan bij de zes aandachtsvelden, zoals deze zijn vastgesteld op basis van de Agenda 2004 van de NMa 1, tot stand gekomen na een brede, maatschappelijke consultatie. Schoon schip in de bouwsector Na de parlementaire enquête over de bouwsector kwam begin 2004 opnieuw een schaduwboekhouding aan de oppervlakte met kartelafspraken in de bouwsector. In de nasleep van deze bouwa aire bleek dat een fors aantal bouwbedrijven na een oproep door de minister van Economische Zaken en de directeur-generaal van de NMa schoon schip wilde maken. Zij gaven daarmee aan een actieve bijdrage te willen leveren aan normale marktwerking binnen de bouwsector. Deelnemers aan een kartel kunnen schoon schip maken door bewijzen voor het kartel uit eigen beweging te overhandigen aan de NMa. De NMa ontving 481 clementieverzoeken die vooral betrekking hadden op vooroverleg bij aanbestedingen. Een verkorte sanctieprocedure werd door de NMa geïntroduceerd om deze zaken versneld te behandelen. Consument centraal bij energie Op 1 juli 2004 kon de Nederlandse burger voor het eerst volledig vrij kiezen waar hij of zij elektriciteit en gas wil afnemen. De Dienst uitvoering en toezicht Energie (DTe) heeft het vrijmaken van de gas- en elektriciteitsmarkt intensief begeleid. Dat gebeurde vooral vanuit het perspectief van de consument. DTe stelde transparantierichtlijnen op waaraan energienota s moeten voldoen en hield toezicht op de naleving van vergunningsvoorschriften voor energieleveranciers. Ook beoordeelde de NMa de overname van elektriciteitsproducent Reliant door Nuon om het ontstaan van een machtspositie te voorkomen. Marktwerking in de zorg bewaken In de gezondheidszorg worden gestaag stappen gezet op weg naar meer marktwerking. Het doel is een betere, goedkopere, eªciëntere en meer innovatieve zorgsector met oog voor de publieke belangen. Bij dit proces zijn politiek, patiënten, zorgaanbieders, zorgverzekeraars en toezichthouders betrokken. De NMa zette kaders uit in visiedocumenten voor de Ziekenhuiszorg en de AWBZ en handhaafde die kaders in enkele concentratiezaken voor thuiszorginstellingen en ziekenhuizen. Daarnaast trad de NMa op tegen apothekers die hun elektronische netwerken met patiëntengegevens op een wijze hanteerden waarbij concurrenten en nieuwe toetreders zouden kunnen worden uitgesloten. 12 Jaarverslag 2004 NMa en DTe

15 Financiële sector Resultaten in de financiële sector Winkeliers en detaillisten krijgen kosten in rekening gebracht voor pintransacties. Op aangeven van MKB Nederland deed de NMa onderzoek naar te hoge tarieven voor het betalingsverkeer. Hieruit bleek dat aanbieder Interpay excessieve prijzen hanteerde voor het uitvoeren van elektronische pinbetalingen. De NMa besloot in april 2004 Interpay een boete op te leggen van ruim 4 30 miljoen. Na dit besluit is er meer onderhandelingsruimte voor winkeliers en detaillisten ontstaan. Als reactie op een onderzoek van de NMa zijn ondernemingen in de verzekeringsbranche en het Verbond van Verzekeraars gezamenlijk begonnen met het opstellen en implementeren van een sectorbreed compliance-programma. Hiermee willen ondernemingen naleving van de mededingingswetgeving binnen de eigen organisatie waarborgen. Het is de eerste keer in Nederland dat een compliance-programma voor mededingingsregels op een dergelijk grote schaal wordt ingezet. Vrije beroepen Inkoopmacht Onderzoek naar vrije beroepen Er ontstaat steeds meer discussie over de gedragsregels en de mate van concurrentie binnen verschillende vrije beroepsgroepen. Ook bij de Europese Commissie en in verschillende lidstaten is er toenemende aandacht voor de concurrentie tussen advocaten, notarissen, makelaars en accountants. De markten van vrije beroepen zijn van oudsher sterk gereguleerd en kennen vaak hoge toetredingsdrempels. De NMa deed in 2004 onderzoek naar de noodzaak en de proportionaliteit van regels voor verschillende vrije beroepsorganisaties. Het onderzoek wordt in 2005 afgerond. Misbruik van inkoopmacht niet bewezen In de detailhandel, maar ook bij de relatie tussen zorgverzekeraars en fysiotherapeuten was inkoopmacht het onderwerp van felle maatschappelijke discussie. De NMa verrichtte in 2004 onderzoek naar de mededingingsrechtelijke gevolgen van inkoopmacht. De NMa trof tijdens het onderzoek geen overtredingen van de Mededingingswet aan en stelde vast dat inkoopmacht in het voordeel van de consument werkt indien er voldoende concurrentie is tussen de inkopende bedrijven. Bovenstaande voorbeelden betre en zaken waarbij grote economische en maatschappelijke belangen spelen. De NMa geeft prioriteit aan onderwerpen met een groot economisch, maatschappelijk of consumentenbelang. Haar optreden staat daardoor vaak in het brandpunt van de maatschappelijke discussie over de (economische) vormgeving van de samenleving. Deel 1: Algemeen verslag Hoofdstuk 1: De NMa in

16 1.2 De NMa in dialoog Medewerkers van de NMa hebben in de dagelijkse praktijk contact met bedrijven, consumenten en maatschappelijke organisaties. Ze hebben gesprekken met tipgevers en indieners van klachten, ze zijn betrokken bij verhoren en hoorzittingen en geven lezingen op wetenschappelijke of sectorale congressen Van buiten naar binnen Om e ectief te kunnen zijn in het wegnemen van concurrentiebelemmeringen is de NMa in sterke mate afhankelijk van signalen uit de samenleving. Voor het contact van buiten naar binnen zijn verschillende instrumenten ontwikkeld Figuur 1 Contacten met de Informatielijn Consultatie Zoals opgemerkt hecht de NMa veel belang aan ervaring en kennis uit de maatschappij vanwege de maatschappelijke implicaties van haar optreden. Dat is zeker het geval als zij nieuwe terreinen betreedt of van nieuwe instrumenten gebruik maakt. Ondernemers, wetenschappers, consumenten en belangenorganisaties worden regelmatig uitgenodigd te reageren op ideeën en voorlopige standpunten van de NMa. Daarmee wordt ook beoogd acceptatie en naleving van de mededingingsregels te vergroten. Dat gebeurt vooral via consultatietrajecten. In 2004 consulteerde de NMa stakeholders en belangstellenden over haar Agenda 2005, inkoopmacht, concurrentie op de markt van assurantietussenpersonen en over de spelregels bij concentratiezaken. DTe consulteerde onder meer over de implementatie van de I&I-wet en de richtlijnen gastransport voor het jaar Figuur 2 Contacten naar aard en middel (in %) Informatielijn Via de Informatielijn kunnen consumenten en ondernemers vragen stellen over de Mededingingswet of tips geven over overtredingen daarvan. Van deze mogelijkheid wordt veelvuldig gebruik gemaakt zoals blijkt uit figuur 1. In 2004 werden 275 tips over een vermeende inbreuk van de Mededingingswet behandeld. Ongeveer één op de zeven tips kan aanleiding vormen om over te gaan tot een nieuw onderzoek of wordt meegenomen in bestaand onderzoek. Alle meldingen worden door de NMa gebruikt om een beeld te krijgen van het gedrag van ondernemingen. 25 NMa: NMa: telefoon DTe: DTe: telefoon 23 Monitoring De NMa houdt marktgedrag en ontwikkelingen in verschillende sectoren nauwlettend in de gaten. Dat gebeurt op structurele, geïnstitutionaliseerde wijze binnen de Monitor Financiële Sector (MFS) en de monitor van DTe. De MFS doet economisch onderzoek naar de mate van concurrentie in verschillende deelmarkten van de financiële sector, dit met het oog op het vroegtijdig identificeren van mogelijke risico s voor de mededinging. In 2004 waren de belangrijkste conclusies van de MFS dat de voorkeur van afnemers voor 14 Jaarverslag 2004 NMa en DTe

17 langdurige relaties met aanbieders van financiële producten een negatieve invloed kan hebben op de mate van concurrentie binnen de financiële sector. Deze voorkeur kan zelfs leiden tot hogere prijzen. Het berekenen van kosten als een afnemer overstapt naar een andere financiële dienstverlener, kan dit beeld nog verder versterken. Bij de monitor van DTe gaat de aandacht uit naar de markt voor levering van gas en elektriciteit en de groothandelsmarkt voor energie. In 2004 werd verder een scan van de benzinemarkt gedaan door de NMa. Daarin werd geconstateerd dat de concurrentie tussen benzinestations op de lokale en regionale wegen is toegenomen, enerzijds door de toename van het aantal onbemande tankstations, anderzijds door het groeiende gebruik van kortingspasjes door consumenten. Klachtenfunctionaris In 2004 werden vijf klachten in de zin van hoofdstuk 9 van de Algemene wet bestuursrecht ontvangen. Dat zijn klachten over de wijze waarop de NMa zich in een bepaalde zaak tegenover een burger of een onderneming heeft gedragen. De klachten hadden betrekking op: * de informatieverschaªng over de stand van zaken bij de behandeling van een bezwaarschrift; * het niet instellen van een onderzoek naar feiten die zouden wijzen op een overtreding van de Mededingingswet; * de gang van zaken tijdens de hoorzitting over een bezwaarschrift; * het inachtnemen van onvoldoende objectiviteit bij het optreden jegens een bepaalde bedrijfssector; * het na 1 augustus 2004 buiten verdere behandeling laten van een bezwaarschrift tegen verlenging van een ontheªng vanwege het vervallen van artikel 17 van de Mededingingswet per die datum. Twee van deze klachten werden door de directeur-generaal van de NMa ten dele gegrond en ten dele niet-gegrond verklaard; één klacht werd door hem volledig niet-gegrond verklaard. Voor twee klachten werd in overleg met de klager een oplossing in der minne bereikt. Relatietevredenheidsonderzoek In 2004 heeft de NMa een relatieonderzoek laten doen onder advocaten en ondernemingen, een onderzoek onder gebruikers van de Informatielijn van de NMa/DTe alsook een bekendheids- en imago-onderzoek onder directeuren en eigenaren van ondernemingen en onder het Nederlandse publiek. Als sterke punten van de NMa kwamen uit deze onderzoeken naar voren: gezag, professionaliteit en juridische deskundigheid. Als verbeterpunten werden met name genoemd: slagvaardigheid en transparantie. De laatstgenoemde verbeterpunten zijn inzet geweest voor een interne operatie Tijdigheid & Transparantie, waarbij de gehele organisatie is doorgelicht op beide punten. Naar aanleiding hiervan zijn managementcontracten ingevoerd, benadert de NMa haar doelgroepen voortaan gerichter, is op de website van de NMa een activiteitenkalender geplaatst en wordt in 2005 de website vernieuwd. Deel 1: Algemeen verslag Hoofdstuk 1: De NMa in

18 1.2.2 Van binnen naar buiten Transparantie over toepassing Het contact van binnen naar buiten gebeurt bij de NMa veelvuldig en op uiteenlopende wijzen. De NMa krijgt regelmatig verzoeken van maatschappelijke organisaties en ondernemingen om guidance, of sturing bij mededingingsrechtelijke vraagstukken. In haar besluiten tracht de NMa zoveel mogelijk duidelijkheid te geven over de toepassing van het mededingingsrecht. Daarnaast brengt de NMa, als er op bredere schaal behoefte bestaat aan guidance over de toepassing van mededingingsregels, richtsnoeren uit. In 2004 werden richtsnoeren gepubliceerd over de spelregels bij concentratiezaken, over de gehanteerde boeterichtlijnen in enkele specifieke bouwzaken en over de toepassing van de bevoegdheid als amicus curiae (vriend van het hof) op te treden. Voorts werden de Richtsnoeren clementietoezegging aangepast en bracht de NMa visiedocumenten uit over inkoopmacht, de concurrentie in de ziekenhuissector en AWBZ-zorgmarkten. DTe stelde een richtlijn vast met criteria waaraan de opbouw van en posten op een energienota minimaal moeten voldoen. Verder stelde DTe de Beleidsregels proceduregeschillen energie vast en bereidde de Richtlijn voor opzegvergoedingen voor, die begin 2005 is vastgesteld. Noot 2 Images/11_18847.pdf Noot 3 Images/11_26406.pdf Noot 4 Images/11_17437.pdf Publicaties en optredens Door middel van publicaties en het optreden van NMa ers op congressen en symposia probeert de NMa duidelijkheid te scheppen. Directeur-generaal Pieter Kalbfleisch sprak in 2004 onder andere op het seminar Gevolgen modernisering van het mededingingsrecht, georganiseerd door VNO-NCW en Freshfields. 2 Tijdens de MKB-adviesraadvergadering van de ING Bank benadrukte hij het belang van brancheverenigingen bij de naleving van de mededingingsregels. 3 In een andere lezing ging hij in op de visie van de NMa op de toepassing van artikel 24 van de Mededingingswet over misbruik van een economische machtspositie. Met name kwam bij die gelegenheid de beoordeling van excessief hoge prijzen bij de misbruiktoetsing aan de orde. 4 Het kwartaalblad NMagazine besteedt aandacht aan verschillende maatschappelijke thema s en zaken die in en om de NMa spelen. Ongeveer externe contacten ontvangen het blad. Naar aanleiding van een onderzoek onder de lezers van NMagazine in 2004 is de bladformule aangepast, zodat deze beter aansluit op de behoeften van de belangrijkste doelgroepen van het blad: ondernemers en brancheverenigingen. 16 Jaarverslag 2004 NMa en DTe

19 Brochures, richtsnoeren en veelgestelde vragen: waar zijn ze te vinden? De NMa tracht maximale naleving van de mededingingsregels te bereiken. Daarvoor is het van belang burgers en bedrijven zo goed mogelijk te informeren over deze mededingingsregels. De NMa brengt regelmatig brochures uit waarin kort en krachtig wordt uitgelegd wat er precies wordt bedoeld met de regelgeving. Zo werd in 2004 de brochure Modernisering Europese mededingingsregels gepubliceerd. Alle brochures van de NMa zijn te downloaden via onder Nieuws en publicaties. Voor een uitgebreide juridische uitleg over de handhaving door de NMa in verschillende sectoren en met uiteenlopende instrumenten, brengt de NMa richtsnoeren uit die vooral gericht zijn aan ondernemers, advocaten, consultants en studenten van het mededingingsrecht. Deze richtsnoeren zijn te vinden via onder Wet- en regelgeving. Via de websites van de NMa, DTe en Vervoerkamer wordt op verschillende wijzen informatie verschaft aan consument en ondernemer. Zo heeft de website van DTe inmiddels aparte pagina s met informatie voor consumenten over de energiemarkt: De NMa-website biedt veel informatie aan in dossiers over specifieke onderwerpen ( onder Nieuws en publicaties ). Daarin worden onder andere veelgestelde vragen beantwoord, bijvoorbeeld over kabel, internet en televisie, over zorg en over de procedures van de NMa. De Vervoerkamer is te vinden bij de NMa: DTe geeft informatie op het volgende adres: Advocacy De NMa wordt met regelmaat verzocht advies te geven in uiteenlopende beleidstrajecten. Advocacy speelt ook een rol bij de gekozen aandachtsvelden in de Agenda 2004 van de NMa zoals deze terugkomen in deel 2 van dit jaarverslag. De kennis die de NMa vergaart kan zij gebruiken in haar advisering aan departementen, met name wanneer vanuit de departementen beleid wordt verwacht dat invloed heeft op de concurrentie in een sector. Zo heeft DTe op basis van haar kennis en ervaring van de energiemarkten de minister van Economische Zaken in 2004 verschillende malen geadviseerd omtrent marktontwikkelingen en eventuele maatregelen. Op 4 november 2004 heeft de minister de directeur DTe advies gevraagd over de taken en activiteiten van de netbeheerder na splitsing van de energiebedrijven. Op 16 december 2004 heeft de directeur DTe het gevraagde advies aan de minister gestuurd. Het creëren van onafhankelijke en zelfstandige netbeheerders vraagt om een scherpe definiëring van de taken, verantwoordelijkheden en toegestane activiteiten van de netbeheerder in de situatie na splitsing. De minister betrekt het advies bij het wetsvoorstel voor de splitsing van de energiebedrijven dat momenteel wordt voorbereid. DTe heeft in 2004 onder andere ook geadviseerd over de warmtemarkt, de ministeriële regeling voor afnemers en over de onafhankelijkheid van netbeheerders. Op verzoek van de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft de NMa haar visie gegeven op de monopoliepositie van Rendac, een verwerker van dierlijk restmateriaal. De NMa heeft aangegeven niet over aanwijzingen te beschikken dat Rendac haar economische machtspositie misbruikt. De NMa Deel 1: Algemeen verslag Hoofdstuk 1: De NMa in

20 heeft de minister voorts een tweetal overwegingen meegegeven dat gebruikt kan worden bij de herziening van het destructiestelsel en het introduceren van (meer) marktwerking. Op verzoek van de minister van Economische Zaken heeft de NMa in 2004 verschillende malen advies gegeven. Zij adviseerde onder meer over het verzoek van KPN om toegang tot de kabel te krijgen, over de vraag of KPN thans een groter belang binnen Digitenne zou mogen verwerven en over het Besluit vrijstelling combinatieovereenkomsten. In deze laatste zaak adviseert de NMa de minister nader te onderzoeken of het wenselijk en mogelijk is de norm voor het toestaan van bouwcombinaties te operationaliseren. Een nader ingevulde norm zou meer helderheid scheppen over welke combinaties wel en welke niet toelaatbaar zijn en zou de beoordeling (self-assessment door ondernemingen en door aanbestedende diensten) van die toelaatbaarheid van combinaties eenvoudiger kunnen maken. Noot 5 Bijvoorbeeld J.J.M. Sluijs, Gereguleerde marktwerking van socialezekerheidsbelangen Het mededingingsrecht en het vrij verkeer van diensten voor zorgen pensioenbelangen. diss. VU, Kluwer, Deventer, 2004; P.M.M.M. Beusmans en J.N. van Ommeren, Collaboration and Defensive Behaviour: The Influence of Competition Policy on Associations in the Netherlands, European Competition Law Review, 25 (2004), blz ; V. Bröcheler, S. Maijoor en A. van Witteloostuijn, Auditor human capital and audit firm survival, Accounting Organizations and Society, 29 (2004), blz Wetenschappelijke dialoog De dialoog met de wetenschap vindt op verschillende manieren plaats. Naast het schrijven van artikelen in de vakpers 5 en het geven van gastcolleges en presentaties op (internationale) wetenschappelijke congressen, zijn diverse handboeken op het gebied van het mededingingsrecht en de mededingingseconomie door medewerkers in eigen tijd en op persoonlijke titel vervaardigd. In 2004 is voor het eerst een bundeling van overdrukken van artikelen verschenen en zag het eerste onderzoeksmemorandum het licht. De NMa streeft naar een goede wisselwerking en een kritische dialoog met de wetenschap, zodat besluitvorming kan plaatsvinden op basis van relevante moderne inzichten. De mededingingseconomie en het mededingingsrecht zijn vakgebieden die aan snelle veranderingen en nieuwe inzichten onderhevig zijn, zowel binnen Nederland als daarbuiten. Dit geldt in het bijzonder voor de toegepaste micro-economie en de industriële organisatie. Daarom streeft de NMa er voortdurend naar haar capaciteit voor het maken van goede juridische en economische analyses te versterken en tegelijkertijd de praktische bruikbaarheid van universitair onderzoek op de genoemde terreinen te vergroten. Sinds april 2005 wordt concreet gewerkt aan het opzetten van een Economisch Bureau binnen de NMa, dat per 1 januari 2006 volledig operationeel moet zijn. Ook is er regelmatig contact met de Vereniging voor Mededingingsrecht waarbij zienswijzen met betrekking tot de mededingingsrechtpraktijk en met betrekking tot voorgenomen beleid en wetgeving worden uitgewisseld. De NMa is betrokken bij het stimuleren van de ontwikkeling en versterking van de toegepaste mededingingseconomie zowel in het curriculum van universiteiten als op de onafhankelijke onderzoeksagenda s van toonaangevende wetenschappers. Een voorbeeld zijn de activiteiten van ENCORE, een wetenschappelijk netwerk voor concurrentie- en reguleringsvraagstukken. ENCORE verzorgt onderzoeksprogramma s, postacademische opleidingen en congressen waarbij de NMa als medeoprichter van ENCORE een stimulerende rol speelt. 18 Jaarverslag 2004 NMa en DTe

21 Ten slotte zijn er tweewekelijkse discussiebijeenkomsten van juristen en economen, waarbij in 2004 onder andere lezingen werden gegeven door prof. dr. Joseph E. Harrington Jr. (Johns Hopkins University) en prof. dr. Arjen van Witteloostuijn (Rijksuniversiteit Groningen en University of Durham). 1.3 Rondom de NMa De wetgever bepaalt de taken en bevoegdheden van de NMa. Daarnaast hebben ontwikkelingen binnen en buiten de NMa invloed op haar functioneren. In deze paragraaf worden de ontwikkelingen geschetst die voor de NMa als geheel gevolgen hebben gehad. Ontwikkelingen die van belang zijn voor specifieke onderdelen van de NMa komen in hoofdstuk 2 van dit jaarverslag aan de orde. Wet NMa-zbo Op 7 december 2004 heeft de Eerste Kamer het wetsvoorstel aangenomen waardoor de NMa omgevormd wordt tot een zelfstandig bestuursorgaan (zbo). Er komt een Raad van Bestuur, die de status van zbo heeft. De Raad van Bestuur van de NMa bestaat met ingang van 1 juli 2005 uit drie leden. De belangrijkste wijziging in de Mededingingswet is dat de bevoegdheid van de Minister van Economische Zaken om in individuele mededingingszaken aanwijzingen te kunnen geven, vervalt. De Minister blijft wel verantwoordelijk voor het mededingingsbeleid en kan de NMa algemene aanwijzingen geven. De Wet NMa-zbo voorziet er onder andere in dat DTe volledig wordt geïntegreerd in de NMa en rechtstreeks onder de verantwoordelijkheid valt van de Raad van Bestuur. De zbo-status heeft voor de medewerkers geen rechtspositionele consequenties. Zij blijven in dienst van het ministerie van Economische Zaken. Oprichting Vervoerkamer De Vervoerkamer, die sinds 2001 als project van de NMa functioneerde, kreeg in 2004 de status van volwaardige kamer van de NMa. Aanleiding hiertoe was het toebedelen aan de Vervoerkamer van het toezicht op de naleving van twee wetten, namelijk de Wet personenvervoer 2000 en de Spoorwegwet. Eind 2004 werd duidelijk dat de Spoorwegwet per 1 januari 2005 in werking zou treden. Het toezicht richt zich op het naleven van wettelijke normen en verplichtingen en heeft betrekking op de dienstverlening in de vervoersector en het marktgedrag van ondernemingen. Rolverdeling NMa Zorgautoriteit in oprichting Om duidelijkheid te scheppen over de taak- en rolverdeling tussen de NMa en het CTG/ZAio (College Tarieven Gezondheidszorg/Zorgautoriteit in oprichting) is gewerkt aan een samenwerkingsprotocol dat in 2005 wordt getekend. Hierin worden afspraken vastgelegd over samenwerking en werkverdeling. Deze afspraken verscha en voor marktpartijen duidelijkheid over wat de taken zijn van deze toezichthouders in de zorgsector en waar marktpartijen met hun klachten terecht kunnen. De samenwerking met de OPTA dient hier als voorbeeld. In deze samenwerkingsrelatie leverde de NMa een bijdrage aan de afbakening Deel 1: Algemeen verslag Hoofdstuk 1: De NMa in

22 van nieuwe markten door OPTA. Uit de evaluatie van OPTA zelf blijkt dat de samenwerking tussen OPTA en de NMa naar tevredenheid verloopt. Wet rechtstreeks beroep Voordat tegen een besluit van een bestuursorgaan beroep bij de rechter kan worden ingesteld, dient volgens de Algemene wet bestuursrecht eerst bij het bestuursorgaan bezwaar te worden gemaakt. Op 1 september 2004 is in de wet de mogelijkheid opgenomen de bezwaarprocedure over te slaan en rechtstreeks bij de rechter beroep aan te tekenen, mits de belanghebbenden daarom verzoeken en het bestuursorgaan daarmee instemt. Met rechtstreeks beroep kan de proceduretijd met een aantal maanden worden bekort. In beginsel zal de NMa instemmen met verzoeken om rechtstreeks beroep waar het gaat om sanctiebesluiten op grond van de Mededingingswet. Waar het gaat om andere besluiten wordt van geval tot geval door de NMa of DTe beoordeeld of een zaak geschikt is voor rechtstreeks beroep. Rechtstreeks beroep ligt niet voor de hand als de feiten of wederzijdse standpunten nog niet duidelijk zijn of als er nog mogelijkheden zijn het geschil op te lossen. In 2004 is in één geval verzocht om en ingestemd met rechtstreeks beroep. Nieuwe waarborgen sanctieprocedure Per 1 september 2004 wordt het feitencomplex dat een onderzoek heeft opgeleverd voor commentaar voorgelegd aan de betrokken partijen. De achtergrond hiervan is dat het, door het van kracht worden van de Wet rechtstreeks beroep, mogelijk wordt dat de bezwaarfase in sanctiezaken wordt overgeslagen en direct tegen een sanctiebesluit in beroep kan worden gegaan bij de rechtbank Rotterdam. Daarmee vervalt de mogelijkheid van een integrale heroverweging van het primaire besluit op basis van het advies van de Adviescommissie bezwaarschriften Mededingingswet. Met het voor commentaar voorleggen van het feitencomplex wordt de verdere zorgvuldigheid van de besluitvorming gediend. Daarnaast is besloten dat rapporten naar aanleiding van onderzoeken naar mededingingsrechtelijke overtredingen per 1 september 2004 worden getekend door de directeur Concurrentietoezicht. De directeur-generaal van de NMa geeft de directeur opdracht tot het doen opstellen van een rapport. Hiermee wordt de scheiding tussen enerzijds het doen van het onderzoek en het opstellen van het rapport door de directie Concurrentietoezicht en anderzijds het sanctioneren door de directeur-generaal van de NMa verder versterkt. Civiele handhaving Een ondernemer of consument die in zijn belang is getro en, kan bij de NMa aankloppen of een civiele procedure beginnen. Hij kan stellen dat de concurrentieregels zijn overtreden en dat hij daardoor schade heeft geleden. Bij de totstandkoming van de Mededingingswet heeft de wetgever van meet af aan vooropgesteld dat de handhaving van de Mededingingswet niet alleen een taak is van de NMa maar dat belanghebbenden ook zelf naleving van de mededingingsregels kunnen afdwingen, met name via de burgerlijke rechter. 20 Jaarverslag 2004 NMa en DTe

23 Hoewel de belangstelling gedurende de eerste jaren van de Mededingingswet vooral uitging naar handhaving door de NMa, is de naleving van de mededingingsregels al veelvuldig bij de burgerlijke rechter aan de orde geweest: in 2004 heeft de burgerlijke rechter in circa 25 zaken uitspraken gedaan. Noot 6 Zie Agenda 2004 van de NMa: Images/11_15944.pdf Zowel in Europees verband als door de Nederlandse overheid wordt civielrechtelijke handhaving uitdrukkelijk gestimuleerd. De mogelijkheid van civielrechtelijke handhaving is ook één van de criteria van het prioriteringsbeleid van de NMa 6 als het gaat om de weging van doelmatigheid en doeltre endheid van NMa-optreden. In bepaalde gevallen is bij uitstek de belanghebbende in staat handhaving van de mededingingsregels via een civielrechtelijk geding aan de orde te stellen, bijvoorbeeld indien hij wordt getro en door een leveringsweigering of een beperkende contractuele voorwaarde die in strijd is met de Mededingingswet. Wetenschappelijke competentie Binnen de NMa worden zaken doorgaans behandeld in multidisciplinaire teams met zowel economische als juridische competentie. Bij het monitoren van sectoren, het beoordelen van concentraties en het opsporen van een kartel of het vaststellen van misbruik van een economische machtspositie wordt veelvuldig gebruik gemaakt van intern of extern uitgevoerd economisch onderzoek. In 2004 creëerde de NMa een roulerende adviesfunctie voor een toonaangevende academische econoom met een aanstelling aan een Nederlandse of buitenlandse universiteit, van waaruit de kandidaat wordt gesecondeerd bij de NMa. Het concept van de functie is afgeleid van dat van Deputy Assistant Attorney General for Economic Analysis, zoals die in de Verenigde Staten bestaat. Ook in andere EU-lidstaten bestaat een dergelijke functie. De NMa hoopt, afhankelijk van beschikbaarheid en na evaluatie van de ervaringen, deze functie bij voorkeur ieder jaar met een andere toonaangevende academicus in te vullen. In 2005 wordt deze functie vervuld door dr. M.P. Schinkel van de Universiteit van Amsterdam. Noot 7 Verordening 1/2003 van 16 december 2002 betre ende de uitvoering van de mededingingsregels van de artikelen 81 en 82 van het Verdrag, PB L 1 van 4 januari 2003, blz Noot 8 Verordening 139/2004 van 20 januari 2004 betre ende de controle op concentraties van ondernemingen, PB L 24 van 29 januari 2004, blz Enkele medewerkers van de NMa zijn in 2004 gepromoveerd of werkten verder aan hun promotieonderzoek. De NMa ondersteunt promotieonderzoek, bijvoorbeeld door het verlenen van studieverlof en/of een tegemoetkoming in de kosten. 1.4 De NMa internationaal De modernisering van het Europese mededingingsrecht In de toepassing van het Europese kartelverbod (artikel 81 van het EG-Verdrag) en het Europese verbod op misbruik van een economische machtspositie (artikel 82) alsook in de handhaving van de Europese concentratieregels zijn in 2004 belangrijke hervormingen doorgevoerd, met respectievelijk Verordening 1/ en Verordening 139/ Deel 1: Algemeen verslag Hoofdstuk 1: De NMa in

24 Concurrentietoezicht Op 1 mei 2004 trad Verordening 1/2003 in werking als vervanging van de oude Verordening 17/62. Met Verordening 1/2003 is de mogelijkheid tot het verkrijgen van een ontheªng van het kartelverbod uit artikel 81, eerste lid, van het EG-Verdrag afgeschaft. Noot 9 De Commissie heeft in samenwerking met het ECN een aantal bekendmakingen en mededelingen gepubliceerd die belangrijk zijn voor de uitvoering van Verordening 1/2003 binnen het ECN. De bekendmakingen zijn te vinden op de website van de Europese Commissie: comm/competition/antitrust/ legislation/ Noot 10 Zie de wet van 30 juni 2004 tot wijziging van de Mededingingswet en enige andere wetten in verband met de implementatie van EG-Verordeningen 1/2003 en 139/2004 (Wet Modernisering EG-mededingingsrecht), Staatsblad , 345. Voorbereidingen en wijzigingen In de eerste helft van 2004 schonk de NMa veel aandacht aan de voorbereidingen op de inwerkingtreding van de Verordening. De NMa heeft op intensieve wijze bijgedragen aan de oprichting van het European Competition Network (ECN) 9 en de totstandkoming van de samenwerking daarbinnen. Daarnaast communiceerde de NMa met een brochure, haar website en spreekbeurten over de veranderingen die de Verordening met zich brengt en adviseerde de NMa het ministerie van Economische Zaken over de nationale wetswijzigingen die voortvloeien uit de Verordening. Ten slotte vereiste de inwerkingtreding van de Verordening aanpassingen van de interne werkwijze van de NMa. De belangrijkste wijzigingen worden hieronder in de tekstbox vermeld. Verordening 1/2003 De Verordening vereist dat de NMa in een zaak waarin de handel tussen lidstaten kan worden beïnvloed, niet alleen het Nederlandse mededingingsrecht toepast, maar ook het Europese. Dit betekent een extra toets in elke zaak die de NMa behandelt. Dit brengt ook met zich mee dat de NMa nieuwe onderzoeken en conceptbeschikkingen meldt aan de Europese Commissie en het ECN indien sprake is van beïnvloeding van de handel tussen lidstaten. Verder maakt de Verordening, onder bepaalde voorwaarden, de uitwisseling van vertrouwelijke informatie binnen het ECN mogelijk. Met de taken die uit de samenwerking voortvloeien, is een stafeenheid binnen de directie Concurrentietoezicht belast. Voor de uitwisseling van informatie is een disclosure oªcer aangewezen. De Verordening introduceert de bevoegdheid voor de NMa rechters bij te staan in mededingingszaken als amicus curiae (vriend van het hof). In de Richtsnoeren amicus curiae geeft de NMa aan hoe zij omgaat met deze bevoegdheid. De Verordening maakte een aantal overgangsregelingen noodzakelijk. In bezwaarzaken, waarin in eerste instantie wegens schending van de artikelen 6 en/of 24 van de Mededingingswet een sanctie was opgelegd, is alsnog overgegaan tot toepassing van de artikelen 81 en/of 82 van het EG-Verdrag, indien de handel tussen lidstaten kon worden beïnvloed. Voorbeelden hiervan zijn de zaken 2269 (garnalen) en 2658 (mobiele operators). Na afschaªng van het Europese ontheªngssysteem besloot de Nederlandse wetgever ook het nationale ontheªngssysteem af te scha en. 10 De Wet Modernisering EG-mededingsrecht 11 bepaalt (in art. IIIa, derde lid) dat de lopende bezwaarprocedures inzake ontheªngen buiten verdere behandeling worden gelaten. Noot 11 Idem. 22 Jaarverslag 2004 NMa en DTe