Van kleine boer tot robot

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Van kleine boer tot robot"

Transcriptie

1 Van kleine boer tot robot Modernisering in de Nederlandse landbouw Lezing bij ICAG Leuven (KU Leuven) 10 december 2015 Dr. Erwin H. Karel Rijksuniversiteit Groningen Nederlands Agronomisch Historisch Instituut (NAHI)

2 Vraagstelling Wat zijn de gevolgen van de naoorlogse industrialisering van de landbouw voor het boerengezin?

3 Inhoud 1. Streekverbetering Modernisering na Agribusiness modellen } 4. Conclusie

4 STREEKVERBETERING

5 Situatie na Tweede Wereldoorlog Internationale competitie Traditionele landbouw Te veel kleine boeren

6 Number of Dutch farmers Toestand na W < 10 ha > 10 ha

7 Begin jaren 50: modernisering Twee grote programma s: Ruilverkaveling (1954-.) Streekverbetering ( ) Sicco Mansholt

8 Ruilverkaveling

9

10 Streekverbetering Samenwerking tussen: Overheid (Ministerie van Landbouw, RLVD) Verzuilde boerenbonden Wageningse Landbouwhogeschool

11 DOEL Alle boeren in Nederland een inkomen garanderen dat minimaal gelijkstond aan dat van het inkomen van een fabrieksarbeider

12 Modern-dynamisch cultuur patroon Overgang van een traditioneel agrarische cultuur naar een modern industrieel samenleving (vgl. Gemeinschaft Gesellschaft van Tönnis) Cultural Lag E.W. Hofstee Het is de plicht van sociologen om de boeren te geleiden naar de moderne samenleving. (social engineering) Hofstee bezocht VS, maar in VS golden andere sociale relaties op platteland dan in Europa

13 Uitvoering Technisch-Economische Voorlichting Huishoudelijke Voorlichting Agrarisch Sociale Voorlichting

14 Technisch-economische voorlichting Strategieën: 1. Schaalvergroting 2. Intensivering van de productie 3. Mechanisering 4. Specialisatie 5. Overgang naar tuinbouw

15 Huishoudelijke voorlichting

16 Traditioneel boerengezin Modern westers gezin

17 Agrarisch Sociale Voorlichting Beroepsvoorlichting aan jeugd Erfkwesties Thema s met maatschappelijk belang

18 Resultaten Gebieden en boerenbedrijven waar streekverbetering werd gehouden liepen geen grotere achterstand op. Het streekverbeteringsprogramma werd feitelijk achterhaald door de ontwikkeling op de markt.

19 Samenvatting Structurele veranderingen Landhervorming Streekverbetering Leidde tot politiek afhandelen van kleine boeren -probleem (van dorpsprogramma naar individuele programma s) Overgang naar Gemeenschappelijke Landbouw Politiek van de EEG Mengvorm tussen markoriëntatie en overheidsregulatie

20 Industrialisering van de landbouw: MODERNISERING NA 1970

21 450 Aantal landbouwbedrijven in Nederland Number of Dutch farmers < 10 ha > 10 ha

22 Samenhangende oorzaken Voortgaande schaalvergroting en specialisatie (ontstaan industrial farming) Voortgaande mechanisering (robotisering van de bedrijven) Snelle kapitaalaccumulatie in landbouwbedrijven (rol van de banken) Afnemende dominantie landbouw op platteland (ten gunste van natuur en toerisme) Dalende landbouwprijzen als gevolg van marktwerking en toenemende macht TNC s (agribusiness model)

23 Voorbeeld: opkomst slachtkuiken industrie Technische revolutie Genetica Management Agrofarmacie Diervoeding Verpakking Transport Verkoop (supermarkten) Godley, Andrew, and Bridget Williams. Democratizing luxury and the contentious. Invention of the technological chicken in Britain. Business History Review 83 (Summer 2009):

24

25 Natuur, milieu en landbouw 1. Chemische en industriële landbouw 2. Epidemieën in dierziekten (factory-farming) 3. Verdwijnen kleinschalig landschap (ruilverkaveli Wie veranwtoordelijkheid?

26 Input en output in: AGRIBUSINESS MODELLEN

27 Fase 1: Klassieke agribusiness model tot 2 e helft 19 e eeuw Handel Boerenbedrijf Markten

28 Fase 2: TATE-model 2 e helft 19 e Input Banken eeuw tot 1970 Output Agroindustrie Agrochemical Boerenbedrijf Markten Coöperaties Handel..

29 Fase 3: Verticale integratie Unilever Cargill Monsanto Supermarkt boer boer boer boer Markets

30 Toekomst van het familiebedrijf Erfopvolging? (verdeling bedrijfskapitaal over kinderen) Familiebedrijf marktgeoriënteerd als lifestyle (ook in marktniches)

31 CONCLUSIES

32 Conclusies Wat zijn de gevolgen va de naoorlogse industrialisering van de landbouw voor het boerengezin? verdwijnen kleine boerengezinnen (uitstoot overtollige arbeid) Industrialisering (robotisering) van het boerenbedrijf boerengezin onder toenemende financieringsdruk 2015-???????????????

WERELD. 5 havo 1 Globalisering 14-16

WERELD. 5 havo 1 Globalisering 14-16 WERELD 5 havo 1 Globalisering 14-16 Melkprijzen wereldwijde concurrentie Hoog: centrumlanden Middel, semi-periferie Laag, periferie Globalisering = concurrentie.. 3 factoren? 1. Opkomst MNO s, mondiale

Nadere informatie

De illusie van de maakbaarheid van het platteland? Streekverbetering Karel, Erwin

De illusie van de maakbaarheid van het platteland? Streekverbetering Karel, Erwin University of Groningen De illusie van de maakbaarheid van het platteland? Streekverbetering 1953-1970. Karel, Erwin Published in: Lezing gehouden tijdens het NAHI-congres 50-jaar, 30 november 2000 Sofihotel

Nadere informatie

De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen?

De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen? De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen? Toestanden, instellingen die gedurende een lange tijd min of meer onveranderd hebben bestaan, een verschijnsel

Nadere informatie

De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen?

De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen? De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen? Toestanden, instellingen die gedurende een lange tijd min of meer onveranderd hebben bestaan, een verschijnsel

Nadere informatie

EU Programma s GLB

EU Programma s GLB EU Programma s 2014-2020 GLB 2014-2020 Carlo Vromans Programma Ontwikkeling GLB tot 2014 GLB 1 e pijler: inkomenssteun met maatschappelijke verplichtingen GLB 2 e pijler: plattelandsontwikkelingenprogramma

Nadere informatie

ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN

ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN Lezing ter gelegenheid van het GEO Promotion Congres van eigen bodem 10 maart 2017 Groningen. door prof. em. Pier Vellinga Waddenacademie Colin OPBOUW

Nadere informatie

ALV GROENLINKS BRONCKHORST Visie op moderne grootschalige

ALV GROENLINKS BRONCKHORST Visie op moderne grootschalige ALV GROENLINKS BRONCKHORST 24-11-2015 Visie op moderne grootschalige Willem beekman Geboren op Texel, zoon van veearts. - Wens: boer worden! 25 jaar boer geweest op Urtica de Vijfsprong Biologisch dynamische

Nadere informatie

Boer tussen markt en maatschappij De modernisering nader beschouwd

Boer tussen markt en maatschappij De modernisering nader beschouwd 185 9. Boer tussen markt en maatschappij De modernisering nader beschouwd In de voorafgaande zeven essays is aan de hand van verschillende thema s gezocht naar de effecten van de naoorlogse modernisering

Nadere informatie

Agrarisch en ruraal erfgoed, of het DNA van boer en plattelander

Agrarisch en ruraal erfgoed, of het DNA van boer en plattelander Agrarisch en ruraal erfgoed, of het DNA van boer en plattelander Yves Segers Centrum Agrarische Geschiedenis vzw Interfacultair Centrum Agrarische Geschiedenis, K.U.Leuven Inleiding Enkele aandachtspunten

Nadere informatie

Bedrijfsadvies aan de keukentafel

Bedrijfsadvies aan de keukentafel Nederland: de koploper in agrifood, hoe houden we stand? Bedrijfsadvies aan de keukentafel Bedrijfsadvies aan de keukentafel Elies Lemkes-Straver (Algemeen Directeur ZLTO) Conferentie Agrivaknet, 3 februari

Nadere informatie

Baron op klompen. Baron op klompen. Wim Coster. Historia Agriculturae 40. Historia Agriculturae 40

Baron op klompen. Baron op klompen. Wim Coster. Historia Agriculturae 40. Historia Agriculturae 40 Sloet_def 18-09-2008 16:50 Page 1 S loet genoot bekendheid als een kritisch en eigenzinnig liberaal. In de beide decennia rondom 1848 was hij een buitengewoon actief lid van de Tweede Kamer. Hij zette

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 Globalisering Paragraaf 15 t/m 19

Hoofdstuk 1 Globalisering Paragraaf 15 t/m 19 Hoofdstuk 1 Globalisering Paragraaf 15 t/m 19 inhoud Patronen van de landbouw in de EU (par. 15) Veranderingsprocessen in de EU-landbouw (par. 16) Oostenrijk - Nederland: overeenkomsten en verschillen

Nadere informatie

VAN BOER TOT AGRARISCH ONDERNEMER

VAN BOER TOT AGRARISCH ONDERNEMER Joanne te Winkel (s4697391) Begeleider: Dr. H.G.J. Kaal 15 januari 2017 VAN BOER TOT AGRARISCH ONDERNEMER Streekverbetering in Winterswijk (1962 1968) Inhoud Inleiding... 2 1. Landbouwgeschiedenis in Nederland

Nadere informatie

Aantekening Aardrijkskunde Hoofdstuk 1: Globalisering

Aantekening Aardrijkskunde Hoofdstuk 1: Globalisering Aantekening Aardrijkskunde Hoofdstuk 1: Global Aantekening door F. 617 woorden 6 maart 2013 5,9 5 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Hoofdstuk 1: Wereldglobal 2,3 Global: Global verandert

Nadere informatie

Het perspectief van de agrarische sector in Nederland

Het perspectief van de agrarische sector in Nederland Het perspectief van de agrarische sector in Nederland Agroconnect-symposium 19 november 2009 Dr.ir. Huib Silvis Hoofdpunten Toekomst agrarische sector Betekenis technologie Strategie LEI Wageningen UR

Nadere informatie

Twentse landbouw in nieuw krachtenveld. Gerko Hopster &JurgenNeimeijer

Twentse landbouw in nieuw krachtenveld. Gerko Hopster &JurgenNeimeijer Twentse landbouw in nieuw krachtenveld Gerko Hopster &JurgenNeimeijer Programma Voorstellen Stellingen Presentatie trends en ontwikkelingen Discussie Conclusies en afronding Pratensis Adviesbureau voor

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 paragraaf 1 t/m 5

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 paragraaf 1 t/m 5 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 paragraaf 1 t/m 5 Samenvatting door Sven 1427 woorden 12 april 2018 7,7 2 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Paragraaf 3.1 In de wereld van

Nadere informatie

Tijd van burgers en stoommachines De sociale kwestie.

Tijd van burgers en stoommachines De sociale kwestie. Onderzoeksvraag: Waardoor ontstonden het liberalisme en het socialisme, en hoe dachten liberalen en socialisten over de sociale kwestie? Kenmerkende aspect: De opkomst van de politiek maatschappelijke

Nadere informatie

Paragraaf 2 De hedendaagse arbeids samenleving 2.1 wat is een arbeids samenleving?

Paragraaf 2 De hedendaagse arbeids samenleving 2.1 wat is een arbeids samenleving? Antwoorden door een scholier 1490 woorden 7 april 2006 4,6 15 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Paragraaf 2 De hedendaagse arbeids samenleving 2.1 wat is een arbeids samenleving? In 1948

Nadere informatie

Resultaten landbouwenquête. September 2013

Resultaten landbouwenquête. September 2013 Resultaten landbouwenquête September 2013 1 Landbouwenquête 2013 Inleiding In juni 2013 hebben de noordelijke Natuur en Milieufederaties en LTO Noord in samenwerking met het Dagblad van het Noorden en

Nadere informatie

6,8. Samenvatting door een scholier 794 woorden 27 mei keer beoordeeld. Maatschappijleer. H3 Mens & werk. Paragraaf 1

6,8. Samenvatting door een scholier 794 woorden 27 mei keer beoordeeld. Maatschappijleer. H3 Mens & werk. Paragraaf 1 Samenvatting door een scholier 794 woorden 27 mei 2005 6,8 45 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi H3 Mens & werk Paragraaf 1 - Arbeid: alle activiteiten die nut opleveren voor degene die

Nadere informatie

De Industriële Revolutie. Veranderingen in de landbouw

De Industriële Revolutie. Veranderingen in de landbouw De Industriële Revolutie Veranderingen in de landbouw Hoe het eerst ging In de middeleeuwen was 90 procent van de bevolking boer Dit was geen keuze, maar noodzaak De opbrengt van de grond lag laag! Ondanks

Nadere informatie

Paragraaf 1: Het ontstaan van een industriële samenleving. Ontstaan industriële samenleving goederen in fabrieken gemaakt en mensen wonen in steden.

Paragraaf 1: Het ontstaan van een industriële samenleving. Ontstaan industriële samenleving goederen in fabrieken gemaakt en mensen wonen in steden. Samenvatting door C. 1104 woorden 30 oktober 2014 5 1 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Paragraaf 1: Het ontstaan van een industriële samenleving. Verandering van landbouw tot

Nadere informatie

Regionalisering als alternatief voor neoliberale globalisering Zaterdag 12 april Utrecht

Regionalisering als alternatief voor neoliberale globalisering Zaterdag 12 april Utrecht 4e Dag van Alternatieven Regionalisering als alternatief voor neoliberale globalisering Zaterdag 12 april 2008 - Utrecht Workshop 15 Wetenschappelijk onderzoek en onderwijs over regionalisering Inleiding:

Nadere informatie

De Agrotechniek Branche in Nederland

De Agrotechniek Branche in Nederland De Agrotechniek Branche in Nederland 1 Inhoud Deel 1: Kengetallen en ontwikkeling van de Nederlandse Land- en tuinbouw en de Agrotechniek Branche Deel 2: Strategie, organisatie en initiatieven van de Nederlandse

Nadere informatie

LANDBOUW EN VOEDING IN

LANDBOUW EN VOEDING IN LANDBOUW EN VOEDING IN VERLEDEN, HEDEN EN TOEKOMST Joris Relaes Kabinetschef Landbouw Kabinet minister-president Kris Peeters Agribex, Brussel 6 december 2013 De Vlaamse landbouw aan de vooravond van de

Nadere informatie

Bijeenkomst VNG. Frank van de Ven & Jan Hartholt Netwerk Platteland

Bijeenkomst VNG. Frank van de Ven & Jan Hartholt Netwerk Platteland Bijeenkomst VNG Frank van de Ven & Jan Hartholt Netwerk Platteland Europees landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland 18 september 2015 1 Programma verder toegelicht

Nadere informatie

Economie: Malthusiaanse catastrofe

Economie: Malthusiaanse catastrofe Economie: Malthusiaanse catastrofe Agenda Wie was Thomas Robert Malthus? Geschiedenis van het economisch denken tot Malthus Malthusiaanse catastrofe Voorspelling uitgekomen? Link met hedendaagse theorieën

Nadere informatie

Inhoudstafel. WOORD VOORAF... i LICENTIAATSVERHANDELINGEN

Inhoudstafel. WOORD VOORAF... i LICENTIAATSVERHANDELINGEN Inhoudstafel WOORD VOORAF....................................................... i LICENTIAATSVERHANDELINGEN 1. Hulpwetenschappen................................................ 1 1.1. Chronologie...................................................

Nadere informatie

Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie. Kenmerkende aspecten. Begrippen

Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie. Kenmerkende aspecten. Begrippen Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie 1. De levenswijze van jager-verzamelaars. 2. Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen. 3. Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen.

Nadere informatie

Samenvatting Economie H.8 / H.3

Samenvatting Economie H.8 / H.3 Samenvatting Economie H.8 / H.3 Samenvatting door R. 1151 woorden 15 juni 2013 5,2 2 keer beoordeeld Vak Methode Economie Pincode 8.1 is dit verzekeren? Begrippen H.8 Verzekering: Een manier om je te beschermen

Nadere informatie

Ruimtelijke kwaliteit in cultuurhistorisch perspectief. Masterclass Schipborg 21 juni 2011

Ruimtelijke kwaliteit in cultuurhistorisch perspectief. Masterclass Schipborg 21 juni 2011 Ruimtelijke kwaliteit in cultuurhistorisch perspectief Masterclass Schipborg 21 juni 2011 Drie thema s 1. Burgers aan de macht (over besluitvorming en sociale duurzaamheid vroeger en nu) 2. Nostalgie van

Nadere informatie

Economische relaties tussen stad en land: een vergelijking van zes kleinere kernen. in Nederland. Presentatie NETHUR Stadsdag Groningen

Economische relaties tussen stad en land: een vergelijking van zes kleinere kernen. in Nederland. Presentatie NETHUR Stadsdag Groningen Presentatie NETHUR Stadsdag Groningen Economische relaties tussen stad en land: een vergelijking van zes kleinere kernen in Nederland 25 januari 27 Ida Terluin Landbouw-Economisch Instituut (LEI) Postbus

Nadere informatie

Rijksuniversiteit Groningen. Actie, actie, actie. Proefschrift

Rijksuniversiteit Groningen. Actie, actie, actie. Proefschrift Rijksuniversiteit Groningen Actie, actie, actie De vakbeweging en de regio Noord-Nederland, 1960-1992 Proefschrift ter verkrijging van het doctoraat in de Ruimtelijke Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit

Nadere informatie

De Tien Tijdvakken. Tijd van de jagers en boeren, tot 3000 v.c.

De Tien Tijdvakken. Tijd van de jagers en boeren, tot 3000 v.c. De Tien Tijdvakken Tijd van de jagers en boeren, tot 3000 v.c. KA1: De levenswijze van jagersverzamelaars KA2: Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen KA3: Het ontstaan van de eerste stedelijke

Nadere informatie

Hoog tijd voor een écht duurzame landbouw

Hoog tijd voor een écht duurzame landbouw nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn... Hoog tijd voor een écht duurzame landbouw een visie over de hervormingen in de landbouw Oktober 2013 nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn... Inleiding Landbouwbeleid heeft grote invloed op

Nadere informatie

Inleiding in de Sociologie

Inleiding in de Sociologie Inleiding in de Sociologie Johan Wets Academiejaar 2006-2007 SOCIOLOGIE Contact: Johan.Wets@hiva.kuleuven.be Met de vermelding cursus sociologie Info: http:// ://perswww.kuleuven.be/johan_wets/sociologie.html

Nadere informatie

Levende cultuur in ons landschap. Geert Boink SZH Landgoed Mariënwaerdt Beesd 20-04-2012

Levende cultuur in ons landschap. Geert Boink SZH Landgoed Mariënwaerdt Beesd 20-04-2012 Levende cultuur in ons landschap Geert Boink SZH Landgoed Mariënwaerdt Beesd 20-04-2012 Onderwerpen De levende cultuur Ons landschap Levende cultuur behouden conclusies De levende cultuur Cultuurhistorische

Nadere informatie

Biometrie toegepast. Zomerseminar AgroConnect: Kennisbenutting

Biometrie toegepast. Zomerseminar AgroConnect: Kennisbenutting Biometrie toegepast Zomerseminar AgroConnect: Kennisbenutting Welkom! Ir. Chris van Erp Manager Innovation cverp@fancom.com 1991 1996 Agricultural Engineering Wageningen Since 1996 Employed by Fancom Research

Nadere informatie

Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland

Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland Ambitiedocument Regio Rivierenland Wij, de tien samenwerkende gemeenten binnen Regio Rivierenland: delen de beleving van de verscheidenheid in ons gebied;

Nadere informatie

Introductie 27/11/2015. Biologische Voeder Grondstoffen Visie 2015-2020. Tom Wiegmans Category manager Organic Feed ingredients.

Introductie 27/11/2015. Biologische Voeder Grondstoffen Visie 2015-2020. Tom Wiegmans Category manager Organic Feed ingredients. 27/11/2015 Biologische Voeder Grondstoffen Visie 2015-2020 Tom Wiegmans Category manager Organic Feed ingredients 26 November 2015 1 Introductie Tom Wiegmans Internationale Agrarische handel gestudeerd

Nadere informatie

De industriële samenleving in Nederland. Hoofdstuk 3. Van stoommachine tot robot. indus_samenleving_2007_2009_vragen.doc

De industriële samenleving in Nederland. Hoofdstuk 3. Van stoommachine tot robot. indus_samenleving_2007_2009_vragen.doc De industriële samenleving in Nederland Hoofdstuk 3 Van stoommachine tot robot De industriële samenleving in Nederland kerndeel vragen 1 1. Wat is de Industriële Revolutie? 2. Wat zijn drie belangrijke

Nadere informatie

Globalisering, technologische verandering en de polarisatie van de arbeidsmarkt

Globalisering, technologische verandering en de polarisatie van de arbeidsmarkt VIVES BRIEFING 207/04 Globalisering, technologische verandering en de polarisatie van de arbeidsmarkt Koen Breemersch KU Leuven, Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen, VIVES Met dank aan Cathy Lecocq

Nadere informatie

Het gezin van morgen. Rood of blauw?

Het gezin van morgen. Rood of blauw? Het gezin van morgen. Rood of blauw? OUTLINE Lessen voor de 21 ste eeuw Maandag 16 november 2015 Koen Matthys & Sofie Vanassche Family and Population Studies Structuur Historische aanloop Van standaardgezin

Nadere informatie

Published in: Lezing voor de Vereniging voor Landbouw Geschiedenis 7 oktober 2005 te Wageningen

Published in: Lezing voor de Vereniging voor Landbouw Geschiedenis 7 oktober 2005 te Wageningen University of Groningen De maakbare boer Karel, Erwin Published in: Lezing voor de Vereniging voor Landbouw Geschiedenis 7 oktober 2005 te Wageningen IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's

Nadere informatie

Bodem, productiefactor onder druk - Verslag

Bodem, productiefactor onder druk - Verslag bekeken2052x Bodem, productiefactor onder druk - Verslag 2 mei 2016 Maandagochtend 18 april stond in een goed bezocht Atelier de afnemende vruchtbaarheid van de Flevolandse bodem centraal. Gesprekspartners

Nadere informatie

Tijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.1 De Industriële Revolutie

Tijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.1 De Industriële Revolutie Onderzoeksvraag: Hoe droegen veranderingen in de productiemethoden bij aan het ontstaan van een industriële en verstedelijkte samenleving? Kenmerkend aspect: De Industriële Revolutie die in de westerse

Nadere informatie

DE WANHOPIGE UNIE. Ewoud van Laer

DE WANHOPIGE UNIE. Ewoud van Laer DE WANHOPIGE UNIE Ewoud van Laer Stelling Cultuurverschillen maken verdere integratie van de Europese Unie onmogelijk Inhoud I De West-Europese integratie tot nu toe II Hoe staan we er nu voor? Enkele

Nadere informatie

"blijvend boeren voor iedereen"

blijvend boeren voor iedereen themabijeenkomst "blijvend boeren voor iedereen" landbouw, landschap en recreatie in het buitengebied van Weststellingwerf 11 juli 2017 boerderij familie Reuvekamp Sonnega 1 17-7-2017 opbrengst van de

Nadere informatie

Werk en bijstand. Arbeidsmarktstrategieën van gemeenten

Werk en bijstand. Arbeidsmarktstrategieën van gemeenten Werk en bijstand Arbeidsmarktstrategieën van gemeenten i Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt door NICIS Institute in Den Haag Omslagontwerp, vormgeving en typografie: Marc Setz Copyright Shaker Publishing

Nadere informatie

Analyse Agribusiness en Logistiek Regio Rivierenland. 14 maart 2017, Herman Agricola

Analyse Agribusiness en Logistiek Regio Rivierenland. 14 maart 2017, Herman Agricola Analyse Agribusiness en Logistiek Regio Rivierenland 14 maart 2017, Herman Agricola Opbouw presentatie 1. Doel en aanpak 2. Agrocomplex 3. Verdieping primaire sector 4. Transport en Logistiek 5. Agrologistiek

Nadere informatie

De Voedselketen in Transitie

De Voedselketen in Transitie De Voedselketen in Transitie Rabobank Banking for Food Martijn Rol Sectorspecialist Food Passie voor food Contact en info www.rabobank.nl/food www.rabobank.nl/veehouderij Rabobank Foodzone @MWMRol 2 Programma

Nadere informatie

To work or not to work? Jac van der Klink. NVAB dagen 26 mei 2016

To work or not to work? Jac van der Klink. NVAB dagen 26 mei 2016 To work or not to work? Jac van der Klink NVAB dagen 26 mei 2016 To work or not to work, that is the question To work or not to work, three times the question 1) is er wel werk? De afnemende economische

Nadere informatie

DE WERELD VAN DE GROTE STAD

DE WERELD VAN DE GROTE STAD DE WERELD VAN DE GROTE STAD VIER KENMERKEN VAN HET BEGRIP STAD Een bepaalde omvang, per land verschillend Een hoge bebouwingsdichtheid in vergelijking met het omringende gebied Een beroepsbevolking die

Nadere informatie

Deel 5: Maatschappelijke veranderingen

Deel 5: Maatschappelijke veranderingen Deel 5: Maatschappelijke veranderingen 5.1 Stabiliteit en verandering Maatschappelijke veranderingen zijn veranderingen in de maatschappelijke structuren. Ze kunnen variëren van een betekenisvolle overgang

Nadere informatie

Naar indicatoren voor regionale samenhang. De bijdrage van landschaps- en cultuurgeschiedenis. Prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld

Naar indicatoren voor regionale samenhang. De bijdrage van landschaps- en cultuurgeschiedenis. Prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld Naar indicatoren voor regionale samenhang. De bijdrage van landschaps- en cultuurgeschiedenis Prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld Inhoud Brabant Eén of los zand? Volkskarakters? Landschap Economie Religie

Nadere informatie

Grenzen aan intensivering van de Nederlandse veehouderij

Grenzen aan intensivering van de Nederlandse veehouderij Grenzen aan intensivering van de Nederlandse veehouderij Wageningen, 7 februari 2013 Wouter van der Weijden Stichting Centrum voor Landbouw en Milieu www.clm.nl Dijkhuizen-these 1. Hoge productie per ha

Nadere informatie

Boer en markt Ondernemen in een vernieuwend platteland

Boer en markt Ondernemen in een vernieuwend platteland 57 4. Boer en markt Ondernemen in een vernieuwend platteland De markt voor boeren veranderde na de Tweede Wereldoorlog. De boerderij werd onderdeel van een steeds meer aaneengeklonken productieketen. Waar

Nadere informatie

Voedsel en Landbouw: tijd om te kiezen!

Voedsel en Landbouw: tijd om te kiezen! Voedsel en Landbouw: tijd om te kiezen! Friends of the Earth Europe Europese campagne voor duurzame landbouw en voedsel Milieudefensie, Friends of the Earth Netherlands Internationale campagne voor duurzame

Nadere informatie

Wat zijn duurzame landbouwsystemen, en hoe kunnen we die bereiken?

Wat zijn duurzame landbouwsystemen, en hoe kunnen we die bereiken? Duurzame landbouw Gezond voedsel - Vitaal platteland Wat zijn duurzame landbouwsystemen, en hoe kunnen we die bereiken? Gijs Kuneman 21 mei 2016 1 Duurzaam? 2 Inhoud 1. Hoe beoordeel je duurzaamheid 2.

Nadere informatie

Thema 4 Platteland. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 7. Landbouw. Subsidies van de EU. Onder de loep. Noordwest-Europa.

Thema 4 Platteland. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 7. Landbouw. Subsidies van de EU. Onder de loep. Noordwest-Europa. Meander Samenvatting groep 7 Thema 4 Platteland Samenvatting Landbouw Boeren zijn door het gebruik van kunstmest en machines meer gaan produceren. Ook zijn ze zich steeds meer gaan specialiseren in één

Nadere informatie

China Ervaringen. van

China Ervaringen. van China Ervaringen van Johan Smit en Patrick Smit Johan Smit Ervaringen opgedaan bij Philips, KeyTec en BESI Waarom naar Azië,, China Lokaal produceren voor lokale markt. Productie voor export naar het westen.

Nadere informatie

Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland 27 september 2017

Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland 27 september 2017 Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland 27 september 2017 Ruimtelijk strategische visie Wervend Herleidbaar Bruikbaar Waar gaat de visie over? Denkmodel regionale samenwerking Proces Kwaliteiten

Nadere informatie

"Nederlandse agribusiness in Rusland en China, ervaringen en perspectieven"

Nederlandse agribusiness in Rusland en China, ervaringen en perspectieven "Nederlandse agribusiness in Rusland en China, ervaringen en perspectieven" Presentatie voor Jaarvergadering LTO Noord Afdeling Oostelijk Flevoland 9 februari 2015 Marinus Overheul, voormalig Landbouwraad

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2 Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2 Samenvatting door M. 1649 woorden 1 juni 2013 5, 105 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Hoofdstuk 2, Nederland verandert Paragraaf 1, Amsterdam, de

Nadere informatie

Opiniërende Raadsbijeenkomst

Opiniërende Raadsbijeenkomst Opiniërende Raadsbijeenkomst Thema: Kaders en randvoorwaarden omvang grondgebonden agrarische bedrijven Onderwerpen Inleiding Terugblik informatieavond september 2009 Provinciale beleidswijziging Gemeentelijk

Nadere informatie

Werken en Leven in een Groene Hoeksche Waard. Verkiezingsprogramma GroenLinks Hoeksche Waard 2014-2018. "Alles van waarde is weerloos"

Werken en Leven in een Groene Hoeksche Waard. Verkiezingsprogramma GroenLinks Hoeksche Waard 2014-2018. Alles van waarde is weerloos Verkiezingsprogramma GroenLinks Hoeksche Waard 2014-2018 Werken en Leven in een Groene Hoeksche Waard "Alles van waarde is weerloos" Lucebert Dat moet dus beschermd worden 1 December 2013 Inhoud 1. Maatschappelijke

Nadere informatie

Suriname: een potentiële outsourcing

Suriname: een potentiële outsourcing Suriname: een potentiële outsourcing en offshoring bestemming Business process outsourcing in de financiële sector 27 October 2009, Banquet Hall Hotel Torarica Drs. J.D. Bousaid, CEO Hakrinbank N.V. Overzicht

Nadere informatie

Bij vertrouwen gaat het niet om schaal, maar om de effecten van de modernisering

Bij vertrouwen gaat het niet om schaal, maar om de effecten van de modernisering Bij vertrouwen gaat het niet om schaal, maar om de effecten van de modernisering Gesprek met dr. Anton Schuurman, historicus (Wageningen UR, Rural History Group), 15 mei 2012, Wageningen Interview en verslag:

Nadere informatie

Nyenrode. Dutch Agrofood week Willem Lageweg 9 oktober 2018

Nyenrode. Dutch Agrofood week Willem Lageweg 9 oktober 2018 Nyenrode. Dutch Agrofood week Willem Lageweg 9 oktober 2018 Wie is Willem Lageweg? CV: Rabobank Nederland MVO Nederland Transitiecoalitie Voedsel Bestuurs- en toezichtfuncties: Triodos Bank Louis Bolk

Nadere informatie

Toezicht en moraliteit.

Toezicht en moraliteit. Toezicht en moraliteit. Over professionele waarden in de zorgsector Gabriël van den Brink Congres-NVTZ 10-11-2016 1 Moral sentiments in modern society Adam Smith (1723-1790) The Wealth of Nations (1776)

Nadere informatie

GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1

GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 Tijdvak Jagers en boeren; van de eerste mensen 3000 v. C. prehistorie; van de eerste mensen - 3000 v.c. Samenlevingstype: eerst jagers/verzamelaars,

Nadere informatie

Kies CDA Stem lijst 4

Kies CDA Stem lijst 4 Nieuwsbrief CDA-Buren Editie 1402 In dit nummer: Kennismaking en interview met Theo Vernooij over ons vijfde kernthema. Wat is er te vertellen vanuit de CDA-raadsfractie? Welke onderwerpen willen wij voor

Nadere informatie

Verspilling: De houdbaarheidsdatum nabij

Verspilling: De houdbaarheidsdatum nabij School: Bedrijf: Titel project: 1. De opdracht Opdrachtgever Agrarische Jongeren Friesland is een organisatie die zich ten doel stelt de bedrijfsvoering van boerenbedrijven zo efficient mogelijk te maken.

Nadere informatie

ALL INCLUSIVE: IEDEREEN TELT MEE

ALL INCLUSIVE: IEDEREEN TELT MEE ALL INCLUSIVE: IEDEREEN TELT MEE EEN SAMENLEVING WAARIN IEDEREEN ZIJN / HAAR PLEK HEEFT 4 à 5 THEMAAVONDEN PER JAAR EEN INITIATIEF VANUIT GROENLINKS APELDOORN ALL INCLUSIVE: IEDEREEN TELT MEE Programma

Nadere informatie

Het Congres van Wenen hertekent Europa (1815) (les 03 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW VTI Kontich

Het Congres van Wenen hertekent Europa (1815) (les 03 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW VTI Kontich (les 03 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW --- www.degeschiedenisles.com --- VTI Kontich 1. Voor het Congres van Wenen a. Rond 1750: het Ancien Regime komt ten einde => Enkele kenmerken van het Ancien

Nadere informatie

MVO 3.0 Zorgen voor economische groei in Afrika én in de EU

MVO 3.0 Zorgen voor economische groei in Afrika én in de EU MVO 3.0 Zorgen voor economische groei in Afrika én in de EU Afrika: industrialisering in twee decennia ipv twee eeuwen in het Westen Ontwerp vergadering GROS Erpe-Mere 23/1/2015 - karel.uyttendaele@pandora.be

Nadere informatie

Rechtvaardigheid in sociaal beleid. Frank Vandenbroucke HOGent 19 december 2017

Rechtvaardigheid in sociaal beleid. Frank Vandenbroucke HOGent 19 december 2017 Rechtvaardigheid in sociaal beleid Frank Vandenbroucke HOGent 19 december 2017 De eis van sociale rechtvaardigheid Rawls: ongelijkheid in inkomen en vermogen is niet per se onrechtvaardig, maar ze moet

Nadere informatie

Begrippenlijst Maatschappijleer 1-4; Mens en werk

Begrippenlijst Maatschappijleer 1-4; Mens en werk Begrippenlijst Maatschappijleer 1-4; Mens en w Begrippenlijst door een scholier 1078 woorden 9 januari 2003 5,3 53 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Begrippen 1 Wat is de betekenis van

Nadere informatie

INTERIM-BOEREN MET HART VOOR DE ZAAK, AB HEEFT ZE!

INTERIM-BOEREN MET HART VOOR DE ZAAK, AB HEEFT ZE! AGRARISCH INTERIM-BOEREN MET HART VOOR DE ZAAK, AB HEEFT ZE! AGRARISCH SOMS ZIJN ER SITUATIES WAARIN U HET AGRARISCH BEDRIJF LIEVER OVERLAAT AAN EEN ANDER. DENK AAN VERVELENDE ZAKEN ALS ZIEKTE OF EEN BEDRIJFSONGEVAL.

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6 Samenvatting door M. 804 woorden 17 juni 2013 5,5 2 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Bronnen Samenvatting geschiedenis Hoofdstuk 6 Burgers en stoommachines,

Nadere informatie

Ouder worden en de kracht van verhalen. Levensverwachting bij geboorte. Ingesleten opvattingen uit de 19 e eeuw

Ouder worden en de kracht van verhalen. Levensverwachting bij geboorte. Ingesleten opvattingen uit de 19 e eeuw Ouder en de kracht van verhalen Lezing door Prof. dr. Jan Baars Universiteit voor Humanistiek www.janbaars.nl Op uitnodiging van Stichting Levensverhalen Inspiratiemiddag in Zaandam, 2 oktober 2014 Levensverwachting

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m , 1.8

Samenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m , 1.8 Samenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m 1.4 + 1.7, 1.8 Samenvatting door K. 958 woorden 9 november 2013 6,5 13 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Samenvatting aardrijkskunde paragraaf

Nadere informatie

Volatiele markt: relatief korte investeringstermijnen en veel verschillende domeinen die impact hebben op de sector: politiek, economie, techniek,.

Volatiele markt: relatief korte investeringstermijnen en veel verschillende domeinen die impact hebben op de sector: politiek, economie, techniek,. VTE Overijssel Toerisme en recreatie jonge en groeiende sector Snelle veranderingen - De opkomst van het begrip overtoerisme - De macht van internetplatforms en de reacties daarop - Politieke spanningen

Nadere informatie

Examenkatern :Sociale zekerheid en verzorgingsstaat in Nederland

Examenkatern :Sociale zekerheid en verzorgingsstaat in Nederland Seizoen: 2016-2017 Vak: Geschiedenis Klas: 3 Afdeling: Mavo Herkansingen/inhalen: Tijdens de herkansingen kunnen de SE s van een trimester herkanst en/of ingehaald worden. Echter een ingehaald SE kan niet

Nadere informatie

De impact van supersterbedrijven op de inkomensverdeling

De impact van supersterbedrijven op de inkomensverdeling VIVES BRIEFING 2018/05 De impact van supersterbedrijven op de inkomensverdeling Relatief verlies, absolute winst voor werknemers Yannick Bormans KU Leuven, Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen,

Nadere informatie

Aard,omvang en oplossingsrichtingen huidige en toekomstige leegstand agrarische vastgoed Nederland

Aard,omvang en oplossingsrichtingen huidige en toekomstige leegstand agrarische vastgoed Nederland Agrarisch Vastgoed Aard,omvang en oplossingsrichtingen huidige en toekomstige leegstand agrarische vastgoed Nederland 9 maart 2017, Edo Gies, Wageningen Environmental Research (Alterra) 2 Agrarische ontwikkeling

Nadere informatie

Economische vitaliteit agrosector

Economische vitaliteit agrosector Economische vitaliteit agrosector Frank Veeneklaas (Alterra) Programmaleider DWK programma: Mens en economie in de Groene Ruimte De agrarische sector is nog steeds van aanzienlijke betekenis voor de plattelandseconomie.

Nadere informatie

De Rotterdamse haven na 2030

De Rotterdamse haven na 2030 De Rotterdamse haven na 2030 B. Kuipers, zakelijk directeur Erasmus Rotterdam Onderzoek ministerie van V&W: Wat is het belang en de betekenis van de mainports in 2040 voor de Nederlandse economie? Onderzoek

Nadere informatie

4,7. Begrippenlijst door een scholier 297 woorden 15 januari keer beoordeeld. Aardrijkskunde

4,7. Begrippenlijst door een scholier 297 woorden 15 januari keer beoordeeld. Aardrijkskunde Begrippenlijst door een scholier 297 woorden 15 januari 2005 4,7 43 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Paragraaf 5 Migranten: Mensen die van uit een land in een ander land komen wonen. Groepen

Nadere informatie

Passie voor Techniek in goede banen leiden van opleiden naar duurzaam aantrekkelijk

Passie voor Techniek in goede banen leiden van opleiden naar duurzaam aantrekkelijk Passie voor Techniek in goede banen leiden van opleiden naar duurzaam aantrekkelijk Misja Bakx Directeur Matchcare Agenda 1. Arbeidsmarkt ontwikkelingen en veranderingen 2. Trends in de rol van onderwijs,

Nadere informatie

BOER. Doelgroep Leerlingen van de groepen 5 en 6 van het basisonderwijs (8-10 jaar)

BOER. Doelgroep Leerlingen van de groepen 5 en 6 van het basisonderwijs (8-10 jaar) november Inleiding In de serie beroepen die we voor de middenbouw aanbieden behandelt deze lesbrief het beroep boer. De leerlingen krijgen informatie over de geschiedenis van het boerenberoep, de werkzaamheden

Nadere informatie

Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland. Ben Brink, wethouder Dennis Kramer, adviseur Ruimte

Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland. Ben Brink, wethouder Dennis Kramer, adviseur Ruimte Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland Ben Brink, wethouder Dennis Kramer, adviseur Ruimte Inleiding Doel vanavond: beeldvorming eerste reacties Reactiebrief Inleiding: ambitiedocument 3 speerpunten:

Nadere informatie

Chemische industrie in Duitsland

Chemische industrie in Duitsland Chemische industrie in Duitsland 1. Actuele situatie van de chemische industrie in Duitsland In vergelijking met het vorige kwartaal steeg de productie in het derde kwartaal van 2012 met 1,5 procent, terwijl

Nadere informatie

De Sovjet-Unie (9.3) Tijd van wereldoorlogen De Sovjet Unie.

De Sovjet-Unie (9.3) Tijd van wereldoorlogen De Sovjet Unie. De Sovjet-Unie (9.3) Onderzoeksvraag: Kenmerkende aspecten: Waardoor kreeg Rusland een communistische regering en hoe werd het land een totalitaire staat. Het in praktijk brengen van totalitaire ideologieën

Nadere informatie

Toekomst sociale zekerheid

Toekomst sociale zekerheid Toekomst sociale zekerheid Peter van Lieshout Utrecht 11 juni 2017 Nieuwe economie Grote woorden WEF: Vierde industriële revolutie Hannover: Industrie 4.0 Robot-debat Airport economics Hoezo vierde revolutie?

Nadere informatie

AGRO LEAN Supply Chain

AGRO LEAN Supply Chain AGRO LEAN Supply Chain Act2Vision Bedrijfskunde en organisatie Economische omvang van het Nederlandse agrocomplex, een verzamelnaam voor de land- en tuinbouw en de daarmee samenhangende handel en industrie

Nadere informatie

SMART INDUSTRY, FACTORIES & FINANCE. ARNOLD STOKKING, Algemeen Directeur Industrie

SMART INDUSTRY, FACTORIES & FINANCE. ARNOLD STOKKING, Algemeen Directeur Industrie SMART INDUSTRY, FACTORIES & FINANCE ARNOLD STOKKING, Algemeen Directeur Industrie groei LINEAIR VERSUS EXPONENTIËLE GROEI exponentieel disruptie lineair tijd 2 Tijd, in jaren INNOVATIE GAAT STEEDS SNELLER

Nadere informatie

Participatie als oplossing voor krimp

Participatie als oplossing voor krimp P. 340 Het platteland van Noord-Groningen (foto's: Korrie Melis) Uitzicht op Stitswerd Participatie als oplossing voor krimp Korrie Melis Noord-Groningen is één van de krimpregio s in Nederland. Krimp

Nadere informatie