Deel 5: Maatschappelijke veranderingen

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Deel 5: Maatschappelijke veranderingen"

Samuël Smit
5 jaren geleden
Aantal bezoeken:

Deel 5: Maatschappelijke veranderingen 5.1 Stabiliteit en verandering Maatschappelijke veranderingen zijn veranderingen in de maatschappelijke structuren.

1 Deel 5: Maatschappelijke veranderingen 5.1 Stabiliteit en verandering Maatschappelijke veranderingen zijn veranderingen in de maatschappelijke structuren. Ze kunnen variëren van een betekenisvolle overgang naar nieuwe vormen van sociaal handelen en daarbij horende cultuurpatronen tot de overgang naar een nieuwe vorm van de totale samenleving. M.a.w. ze kunnen betrekking hebben op delen van je samenleving of van de volledige samenleving, ze kunnen zich situeren op verschillende niveaus: MACRO, MESO en MICRO. Bij de studie van maatschappelijke veranderingen moet een onderscheid gemaakt worden tussen sociale veranderingen en culturele veranderingen. Sociale veranderingen gaan over belangrijke wijzigingen in de positionele dimensie: dus in posities, netwerken en groepen en in de verhoudingen daartussen. Culturele veranderingen daarentegen slaan op belangrijke wijzigingen in de culturele dimensie: dus in waarden, normen, rollen, instituties of kennis. Toch bestaat elke belangrijke maatschappelijke verandering meestal uit op elkaar volgende en op elkaar ingrijpende wijzigingen in zowel de positionele als de culturele dimensie. Beide dimensies blijven wel gedeeltelijk zichzelf waardoor lags kunnen ontstaan. (cfr. cultural lag) Niemand betwijfelt dat zowel stabiliteit als verandering belangrijke sociale krachten zijn die maatschappelijke structuren vormgeven. De meningen zijn wel verdeeld over de vraag wat is de centrale kracht? achter maatschappelijke structuren? Is dat verandering of is dat stabiliteit? Het stabiliteitsperspectief beklemtoont de aanwezigheid in de samenleving van relatief constante patronen. Binnen die context spelen zich wel allerlei processen af, maar die processen vernietigen de patronen niet. Ze houden ze veeleer in stand. Wat voor de stabiliteit zorgt zijn de instituties die de functies vervullen die nodig zijn om de samenleving draaiende te houden (Vb. het gezin: reproductie, onderwijs: socialisatie, wetgeving: sanctionering, etc.), socialisatie in bestaande waarden en normen, gemeenschappelijke interpretatie van situaties, collectieve rituelen en sociale controle. Het veranderingsperspectief beklemtoont de dynamieken achter maatschappelijke structuren. Wat voor de dynamiek zorgt zijn tegenstellingen in de samenleving, manifeste en latente conflicten, imperfecte socialisatie, erosie van morele consensus en nieuwe ideologische kaders. Ook de dynamiek zelf is dynamisch, soms zijn er zelfs sociale versnellingen. Maatschappelijke veranderingen zijn niet noodzakelijk het gevolg van menselijk handelen of door een uitdrukkelijk door de mens gestarte en doelbewuste ingreep. De vraag is dus of specifieke individuen maatschappelijke veranderingen kunnen veroorzaken. (Vb. Ghandi, Obama, Hitler, Trump, Napoleon, Nelson Mandela, moeder Theresa, uitvinders, ) 56

2 Individuen kunnen enkel tot maatschappelijke veranderingen bijdragen via sociale interacties. Wanneer er via sociale interactie een diffuus netwerk van mensen en/of organisaties ontstaat met een gemeenschappelijk doel en een gedeelde overtuiging, en waarbij verandering vooropstaat, dan spreken we van een sociale beweging. Grote sociale bewegingen in de geschiedenis zijn/waren o.m. de arbeidersbeweging, vrouwenbeweging, burgerrechtenbeweging, vredesbeweging en studentenbeweging. Andere bewegingen zijn o.m. gericht op holibi-rechten, natuurbescherming, dierenbescherming, antikernenergie, enz. Voorbeeld: Martin Luther King I have a dream : Omgeving: doel = een samenleving zonder racisme Gedrag: communicatief opkomen voor zijn doel Sociale interactie: een sociale beweging Civil Rights Movement 5.2 Verandering richting betere samenleving? Is maatschappelijke verandering doelgericht? Of m.a.w. evolueren samenlevingen in een bepaalde richting? Naar een betere wereld? De term maatschappelijke verandering ( social change W.F. Ogburn) is neutraal en veronderstelt niet dat de samenleving in een bepaalde richting evolueert. Maar sommige veelgebruikte begrippen zijn niet neutraal en kaderen binnen een teleologisch perspectief. Ze veronderstellen dus dat samenlevingen doelgericht evolueren in de richting van een betere/slechtere toestand of naar een hoger/lager niveau: o.a. ontwikkeling, vooruitgang, disruptie, evolutie, revolutie, civilisatie, innovatie Er zijn veel theorieën over maatschappelijke veranderingen, elk met specifieke veronderstellingen over de richting waarin samenlevingen veranderen en de drijvende krachten achter die verandering. Grosso modo vinden we 5 grote visies terug: Uni-lineaire evolutie theorieën: alle samenlevingen moeten door dezelfde ontwikkelingsfasen en alle samenlevingen zullen eindigen op hetzelfde eindpunt (convergentie). Universele evolutie theorieën: alle samenlevingen doorlopen ontwikkelingsfasen maar die zijn niet noodzakelijk voor alle samenlevingen dezelfde. Maar ultiem zullen alle samenlevingen op hetzelfde punt in de evolutie uitkomen. Multi-lineaire evolutie theorieën: samenlevingen volgen verschillende ontwikkelingsfasen en het einddoel in de evolutie is niet voor alle samenlevingen dezelfde. Er zijn wel enkele universele patronen voor alle samenlevingen, nl. van klein naar groter, van simpel naar complexer, van ruraal naar stedelijk, en van een laag naar een hoger niveau van technologie. 57

Cyclische theorieën: alle samenlevingen doorlopen een levenscyclus van geboorte, bloei en dan verval. Ze komen na de cyclus uiteindelijk terug op het beginpunt.

Ze veronderstellen enkel dat samenlevingen veranderen als gevolg van manifeste of latente conflicten in de samenleving. Veranderingen kunnen de vorm aannemen van een revolutie. 5.

3 Cyclische theorieën: alle samenlevingen doorlopen een levenscyclus van geboorte, bloei en dan verval. Ze komen na de cyclus uiteindelijk terug op het beginpunt. Conflict theorieën: maken in essentie geen veronderstellingen omtrent evolutie of eindpunt. Ze veronderstellen enkel dat samenlevingen veranderen als gevolg van manifeste of latente conflicten in de samenleving. Veranderingen kunnen de vorm aannemen van een revolutie. 5.3 Van premoderne naar moderne samenlevingen Premoderne samenlevingen, o.a. Norbert Elias civilisatieproces Van premoderne naar moderne samenlevingen, o.a. Karl Marx economische theorie; Max Weber s historische/ideologische theorie; Emile Durkheim s structurele differentiatie theorie Modernisering is de overgang van feodale, agrarische, gesloten samenlevingen naar kapitalistische, industriële en open samenlevingen in West-Europa. Bij modernisering gaat het niet om één specifieke verandering, maar om een complex geheel van onderling verweven structurele, culturele, psychische en fysische factoren. Talcot Parsons probeerde in dit kluwen van processen vier dimensies van modernisering te identificeren: 58

5.4 Van moderne naar postmoderne samenlevingen Vooral na 1945 verhoogde de

De kleinschalige gesloten dorpsgemeenschappen van weleer verdwenen.

4 5.4 Van moderne naar postmoderne samenlevingen Vooral na 1945 verhoogde de zichtbaarheid van maatschappelijke veranderingen. De kleinschalige gesloten dorpsgemeenschappen van weleer verdwenen. De traditioneel geslotenheid moest plaats ruimen voor een wereld waarin zo niet alles, dan toch veel openligt. Zijn de grondstromen die Talcot Parsons identificeerde voor het moderniseringsproces vandaag nog aanwezig? De belangrijkste maatschappelijke veranderingen in West-Europa na WOII: 59

5 60

6 61

Vergelijkbare documenten

RECHT EN SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN

Wim Weymans RECHT EN SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN Filosoﬁsche perspectieven Recht en samenleving anders bekeken Filosofische perspectieven Wim Weymans Acco Leuven / Den Haag Verantwoording 13 Inleiding 17