ALGEMENE BEGINSITUATIEANALYSE

Transcriptie

1 ALGEMENE BEGINSITUATIEANALYSE Hierna volgen enkele observatieopdrachten die je toelaten een algemene beginsituatieanalyse te maken van je praktijkklas. Je voert ze uit tijdens de praktijkdagen. Je hoeft je bij het verzamelen van observatiemateriaal niet te beperken tot de opdrachten die hier staan. De opdrachten zijn onderverdeeld in een aantal topics. Je neemt een cursusblad per topic en vult aan telkens je informatie tegenkomt over een topic. Je maakt een schriftelijk, gestructureerd verslag van je observatiegegevens. Dit mag handgeschreven zijn en je kunt aanvullen tijdens elke praktijkdag. Maak er een document van dat bruikbare informatie bevat voor het voorbereiden van je eigen activiteiten. Opdrachten Beperk je niet tot kijken naar kinderen, maar kijk ook goed rond, luister aandachtig naar je praktijkmentor, praat met kinderen en bevraag je mentor. Kortom: wees nieuwsgierig naar alles wat er in en rond de klas te zien en te horen valt. Volgende opdrachten helpen je zicht te krijgen op dat samenspel: ALGEMEEN 1. Het klaslokaal in de school De situering van je klas binnen het schoolgebouw. De aankleding van het lokaal (kleur van de wanden, bord(en), wandversieringen, posters, didactische panelen ). De opstelling van het meubilair in het lokaal (gezelligheid, functionaliteit ), de aanwezigheid van lesmateriaal (een mediatheek, een klasbibliotheek, een levend hoekje ). 2. Meisjes en jongens Hoeveel jongens en meisjes zitten er in de klas? Welke verschillen en gelijkenissen zie je tussen jongens en meisjes? Inventariseer. Wordt er rekening gehouden met de verschillen tussen jongens en meisjes? Ga dit na op vlak van de infrastructuur (in de leslokalen, in de gymzaal, op de speelplaats ). Inventariseer je bevindingen. 3. Het lesgeven zelf Welke elementen uit het dagelijks leven van de kinderen gebruikt de mentor in de lessen? Hanteert de mentor ten aanzien van alle leerlingen dezelfde aanpak of pakt hij/zij het ten aanzien van bepaalde leerlingen anders aan? Hoe komt je mentor te weten dat sommige kinderen een andere aanpak vragen? Wanneer stel je vast dat je mentor het anders aanpakt? 4. De inbreng van kinderen in het klasgebeuren Mogen de leerlingen het klaslokaal mee aankleden volgens hun belangstelling en leefsfeer? Hebben ze een inbreng in de keuze van de lessen en het verloop van de lessen? Kan je nog uit andere zaken afleiden of de kinderen een inbreng mogen doen? 5. Het klasklimaat Voelen de leerlingen zich goed in hun vel? Waaruit blijkt dat? Hoe gaan de leerlingen met elkaar om? Beschrijf in een aantal kernwoorden. Omschrijf hoe het contact is tussen je mentor en de leerlingen. Waaruit blijkt dat de kinderen genieten van het klasleven? 1

2 ORIËNTATIE OP ENKELE LESSEN DIE JE ZELF GEEFT 6. Boekpromotie Welk aanbod van boeken is er in de klas of op school? Welke boeken lazen de leerlingen al? Welke boeken lezen de leerlingen over het algemeen graag/niet graag? Welke activiteiten organiseert de leerkracht i.f.v. boekpromotie? Welke kinderen lezen graag/veel en welke kinderen weinig/niet graag? (zie ook bijlagen hoofdstuk boekpromotie voor enquêtes en vragenlijsten) 7. Expressief lezen Wat is het algemeen leesniveau van de leerlingen? Welke aspecten van expressief lezen werden dit schooljaar al behandeld? Hoe worden die aspecten benoemd? Hoe ziet een les expressief lezen bij de klasmentor er meestal uit? Welke gewoontes kennen de leerlingen? (deelvragen: Zet de leerkracht de leerlingen samen per leesniveau? Mogen de lln nog een aanwijskaartje gebruiken? Zijn de leerlingen het gewoon om al fluisterend zelfstandig te oefenen?...) Welke leerlingen hebben een duidelijke voorsprong op het vlak van expressief lezen? Welke leerlingen zijn zwak op het vlak van expressief lezen (erg verlegen, laag leesniveau, taalzwak,...)? Hoe gaat de mentor hiermee om? 8. Getallenkennis/bewerkingen LEERLIJN: Welke getallen komen aan bod in de lessen? Wat is het grootste getal dat de leerlingen al kennen? Wat hebben de leerlingen al gezien op vlak van bewerkingen? (types hoofdrekenen / cijferen) VERWOORDING: Op welke manier wordt er gesproken over de getallen? Zijn er speciale termen die gebruikt worden? Als je een les hoofdrekenen / cijferen moet geven, ga dan zeker de verwoording na die voor deze oefeningen gebruikt wordt. MATERIAAL: Welk rekenmateriaal wordt gebruikt in de klas? Hangt er iets rond wiskunde aan de wanden? NOTATIE: Kijk in een werkboekje en ga op zoek naar lessen rond getallenkennis/bewerkingen. Welke notaties vind je terug? FOUTENANALYSE: Kijk in een ingevuld werkboekje naar een les rond getallenkennis/bewerkingen. Welke fouten maakte de leerling? Hoe komt dit? 9. Schrift Welke schrijfmethode wordt gebruikt in jouw praktijkklas? Hangt de letterkaart duidelijk zichtbaar voor de kinderen in de klas? Noteer de grote stappen/lesfasen die je mentor zet in een les schrift. Besteedt je mentor aandacht (ook in andere lessen) aan een goede schrijfhouding, bladligging en pengreep, en zo ja, hoe maakt ze de kinderen daar attent op? Op welke manier legt je mentor een link van de schriftles naar de leefwereld van de kinderen? 2

3 SPECIFIEKE AANDACHTSPUNTEN bij het voorbereiden en realiseren van de activiteiten We geven per activiteit een overzicht van de punten waar je extra aandacht aan moet besteden. Houd rekening met de aandachtspunten bij het voorbereiden van je activiteit: onderzoeken van de beginsituatie, ontwerpen van je activiteit, uitwerken van de lesvoorbereiding, Bij de realisatie van je activiteit vraag je aan je mentor om feedback te geven op basis van deze aandachtspunten. Leg dus telkens de praktijkgids open op de juiste bladzijde. Een doeltreffende instructie geven Zorg voor een goede start: je hebt alleen succes bij een ontvankelijk publiek. Zorg dat de instructie kort, maar volledig is (wat hoe waarom). Is een geheugensteuntje zinvol? Geef geen te algemene of dubbelzinnige instructies. Betrek je publiek op een actieve manier. Ondersteun de instructie indien nodig door een demonstratie. Ga steeds na of alles goed begrepen is. Aandachtspunten in verband met je lesvoorbereiding Denk op voorhand goed na over de opbouw van je instructies. Noteer elke instructie in spreektaal. Schrijf je richtvragen en mogelijke antwoorden neer. Beschrijf wat jij doet en wat je van de leerlingen verwacht. Klashouden Praat minder Probeer tijdens één lesuur niet langer dan anderhalve minuut per levensjaar van de leerlingen aan het woord te zijn. Stel meer vragen Daag de leerlingen uit om na te denken. Beweeg bewuster Realiseer oogcontact en verplaats je in de klas. Luister beter Zorg dat je hoort wat de leerlingen onder jouw aandacht proberen te brengen. Spreid je aandacht Verdeel je tijd eerlijk over alle leerlingen en trap niet in de val om je aandacht uitsluitend te richten naar één groep (bv. de sterksten, de zwaksten, de grootste babbelaars, ). Raadpleeg de cursus, waar je heel wat concrete tips vindt met acties die je kunt toepassen voor de les, aan het begin van de les, tijdens de les, of wanneer het fout loopt. Selecteer daaruit een aantal initiatieven die je wil uitproberen. Aandachtspunten in verband met je lesvoorbereiding Noteer ook de afspraken, die je met de leerlingen wil maken in verband met klashouden, in je lesvoorbereiding. 3

4 Vertellen en voorlezen Situering van de praktijkopdracht Voorlezen en vertellen zijn ideale activiteiten om kinderen zich thuis te laten voelen in een klas. Kinderen zijn er over het algemeen gek op en het kan goed op voorhand geoefend worden. Het zijn activiteiten die zowel op zich kunnen staan (als tussendoortje) als in een les geïntegreerd kunnen worden. Je kan dus ook afspreken om een verhaal voor te lezen of te vertellen dat kadert in een les van de praktijkmentor. Aandachtspunten bij het voorlezen of vertellen van een verhaal Het verhaal is goed gekozen. Het verhaal wordt indien nodig ingeleid en afgerond. Je zorgt voor een gepaste klasschikking. Je maakt voldoende oogcontact met de kinderen. De kinderen worden bij het verhaal betrokken. Je gebruikt een niet-streekgebonden uitspraak, articuleert goed en past je spreektempo en volume aan het verhaal en aan de klas aan. Je zorgt voor voldoende variatie in intonatie en maakt gebruik van functionele pauzes, klemtonen, volume- en tempowisselingen, stemmetjes, Je brengt het verhaal tot leven door middel van mimiek en gebaren. Je maakt eventueel gebruik van attributen om het geheel te ondersteunen. Je toon is levendig en enthousiast en je geniet van de activiteit. Je leeft je in het verhaal in en vertelt het verhaal van 'binnenuit'. De kinderen luisteren geboeid en genietend naar het verhaal. In je lesvoorbereiding noteer je: hoe je het verhaal gaat inleiden en afronden, hoe je het vertel- of voorleesmoment precies gaat organiseren (klasschikking enz.), de volledige bron van je verhaal. Vereiste bijlagen bij de lesvoorbereiding: originele versie van je verhaal, bewerkte tekst of structuurplan (vertelbewerking), eventueel (kopieën van) de prenten die je wil gebruiken. Boekpromotie Situering van de praktijkopdracht Voor je activiteit rond boekpromotie kan je kiezen uit volgende opties: 1. 1 boek in de kijker 2. 1 auteur in de kijker 3. 1 genre in de kijker (bv. sprookjes, realistische verhalen, dierenverhalen, informatieve boeken, avonturenverhalen, prentenboeken,...) 4. 1 onderwerp in de kijker (interessante boeken promoten rond bv. het W.O.-thema, het thema van de jeugdboekenweek, een onderwerp dat leerlingen boeit,...) 5. een activiteit rond boeken of lezen in het algemeen (bv. activiteiten rond boeken die lln zelf meebrengen, leren kiezen uit een boekenaanbod, Boekenbeesten leren kennen (zie lln laten kennismaken met leesonderzoekje doen onder de lln (wie leest wat graag en waarom?),... 4

5 Opbouw van een les boekpromotie 1. NAAR EEN BOEK TOEWERKEN via de kaft van het boek of een andere startactiviteit de leerlingen nieuwsgierig maken naar het boek/genre/de auteur/ 2. EIGENLIJKE BOEKAANBIEDING het hele boek of fragmenten voorlezen, vertellen, de leerlingen lezen een stuk stil of ze lezen een stuk voor, langdradige passages samenvatten,, het vervolg voorspellen, 3. HET BOEK VERWERKEN een nagesprek, spel, creatieve verwerking, rond het boek. Verplichte ingrediënten van een les boekpromotie: Voorlezen Je leest bij voorkeur voor uit het boek zelf, niet van een kopie. Kaft bekijken Waar zou het boek over gaan? Waarom denk je dat? Ken je deze auteur? Zal het een spannend boek zijn? (aandacht voor de juiste terminologie) Kinderen krijgen een aandenken Om kinderen in staat te stellen achteraf het gepromote boek op te zoeken, hebben ze de gegevens nodig (auteur, titel, uitgeverij, jaartal). Zet die op een werkblad, laat ze overschrijven in een werkschrift, of bedenk een passend souvenir. Deel dit niet zomaar uit, maar bespreek ook met de leerlingen wat ze ermee kunnen doen. Plezier Zelf veel plezier uitstralen en ook plezierige activiteiten uitkiezen rond het boek. Het boek is aanwezig Het tonen van het boek is van belang voor het bekijken van de flap, het voorlezen komt prikkelender over dan wanneer je van een kopie voorleest en bovendien kun je ook het boek achteraf een speciaal plekje in de klas geven waardoor het nog beter bijblijft. In je lesvoorbereiding noteer je: de drie stappen van een les boekpromotie met passende titels. de volledige bron van je boek. Vereiste bijlagen bij de lesvoorbereiding: Fragmenten die je voorleest of vertelt, zitten in de bijlage en zijn bewerkt. Wanneer je een stuk van het boek vertelt mag je ook een vertelbewerking of structuurplan toevoegen i.p.v. alle pagina s te kopiëren. Eventueel (kopieën van) de prenten die je wil gebruiken. Expressief lezen Situering van de praktijkopdracht Een les expressief lezen is een les die relatief gemakkelijk op te bouwen en te structureren is. De vakdidactiek zegt je heel duidelijk welke stappen je in zo n les moet zetten. Opbouw van een les expressief lezen: Vooraf: Besteed voldoende aandacht aan de tekstkeuze. De tekst moet zinvol zijn om aan techniek en/of expressie te werken. 5

6 1. INLEIDING sfeer oproepen motiveren 2. LEZEN VAN DE TEKST leerlingen lezen de tekst in stilte (of 1. en 2. vervangen door een voortaak die thuis uitgevoerd wordt) 3. KORT GESPREK OVER DE TEKST begrijpen, doorvoelen, evt. moeilijke woorden verklaren, samen inoefenen evt. opdrachten voor vlugge lezers bespreken 4. VOORBEREIDING OP HET EXPRESSIEF LEZEN klassikaal: instructie, beperkt fragment, één aspect bespreken en inoefenen individueel, per twee of in groepjes: zelfstandig oefenen, fluistertoon, evt. aanduiden in de tekst leerkracht loopt rond en begeleidt, extra aandacht voor zwakkere lezers, aandacht voor leeshouding en bijwijzen 5. EXPRESSIEF LEZEN leesbeurten: enkele kinderen lezen de tekst duidelijk, aangenaam, met gevoelsinleving voor terwijl andere kinderen luisteren feedback i.f.v. het centrale aspect 6. AFSLUITEN Evaluatie van het proces: vragen wat de leerlingen gedaan hebben om beter voor te lezen. Evaluatie van het product: werd er mooi voorgelezen? Welke aspecten werden reeds goed toegepast? boekpromotie, voorlezen opdrachten voor vlugge lezers bespreken... Begrijpend lezen Het is zeker niet de bedoeling dat de kinderen gewoon een tekst in stilte lezen om daarna een aantal vragen op te lossen over de tekst. Ze moeten leren hoe ze een tekst het beste kunnen aanpakken, wat ze moeten doen om een tekst goed te begrijpen. Leesstrategieën en denkvaardigheden zijn van essentieel belang voor een goed verlopend leesproces. Enkele belangrijke leesstrategieën: bepalen van leesdoel, activeren en gebruiken van voorkennis, vinden van het thema en de hoofdgedachte, achterhalen van de soort tekst en de structuur van de tekst, leggen van verbanden tussen woorden en zinnen, voorspellen van de afloop of de inhoud van de volgende alinea, sturen en bewaken van het eigen leesgedrag, bedoeling van de auteur achterhalen Enkele belangrijke denkvaardigheden: analyseren, ordenen en vergelijken, rubriceren, onderkennen van veranderingsprocessen, verbanden leggen Criteria voor een goede les begrijpend lezen: 1. De leerlingen lezen veel (stil) en herlezen. 2. De leerlingen worden gemotiveerd om te lezen. 3. De leesopdracht is betekenisvol, ingebed in een communicatieve situatie. Geen lezen om te lezen, maar vanuit een bepaald leesdoel. 4. De tekst en/of de bijbehorende opdracht zijn moeilijk, dagen de lln uit om net boven hun niveau te functioneren. De opdrachten zijn gericht op: het ontwikkelen van het voorstellingsvermogen, het vergroten van het inzicht in tekst is communicatie, het stimuleren van denkvaardigheden. 6

7 5. De leerlingen voelen zich veilig: fouten maken mag. 6. De leerlingen krijgen ondersteuning TERWIJL ze met de opdracht bezig zijn. Ofwel van elkaar (groeps- of partnerwerk, heterogene groepen) ofwel door de leerkracht die actief rondloopt. Lesfasen: VOOR het lezen Introductie op de tekst : - een betekenisvolle context creëren, zodat het lezen als nodig en zinvol ervaren wordt - voorkennis oproepen - voorspellen (titel, tekening, structuur...) - tekstsoort, manier van lezen... TIJDENS het lezen - stil lezen (eventueel deel per deel) en instructie geven, demonstreren/modelen, lln hardop laten denken, leesstrategieën en denkvaardigheden laten verwoorden, NA het lezen - gesprek: reacties, synthese, bedoeling, boodschap, mening,... - opdrachten die het begrijpen bevorderen - afronding: * evaluatie: aandacht voor het proces * (eventueel expressieve) verwerking van de inhoud van de tekst Wiskunde: getallenkennis of bewerkingen Aandachtspunten bij het ontwerpen van je les Vertrek bij het ontwerpen van je les van het werkblad: maak de oefeningen, duid moeilijkheden aan, voorspel fouten, (werkblaadjes zijn dus altijd ZELF ingevuld!) Hierna kan je de instructiefasen bepalen: wat je zeker moet behandelen om de leerlingen voor te bereiden zodat ze het werkblad zelfstandig kunnen invullen. Daarna kan je bepalen wat je in het begin van je les kort wil herhalen uit een vorige les. Je hoeft de handleiding niet letterlijk te volgen, maar voeg wel een kopie toe van de gebruikte handleiding. Nieuwe wiskundige inzichten laten ontstaan vanuit betekenisvolle situaties, indien relevant. Ontwikkelen van duidelijke lesstructuren met verhelderende titels (vakdidactische termen). Opbouwen bordschema s die het inzicht bevorderen met aandacht voor besluiten. Correct noteren in formuletaal. Kinderen stimuleren om wiskundig te spreken en wiskundige termen veelvuldig en nauwgezet te gebruiken. 10 aandachtspunten bij de opmaak van een les wiskunde BEGINSITUATIE en DOELSTELLINGEN 1. Bevat de beginsituatie voldoende informatie over de vorige lessen rond dit onderwerp (denk aan aanpak, materiaalgebruik, notatie, verwoording)? 2. Kan je de doelen koppelen aan de concrete oefeningen die gemaakt worden tijdens de les? 7

8 LESOPBOUW 3. Is er eventuele herhaling van geziene leerstof in functie van de aanbreng van de nieuwe leerstof? 4. Wordt de nieuwe leerstof stapsgewijs opgebouwd? Worden de leerlingen door de les voldoende voorbereid op de oefeningen? 5. Zijn de werkblaadjes ingevuld door de student? Tempodifferentiatie: is er rekening gehouden met snelle werkers? Is het duidelijk hoe en wanneer de oefeningen geëvalueerd worden? Toepassing van de DIDACTISCHE WEGWIJZERS 6. Wordt de (nieuwe) leerstof inzichtelijk opgebouwd? 7. Zijn ALLE leerlingen voldoende actief (motorisch en mentaal) bezig in de les? 8. Zijn eventuele betekenisvolle situaties realistisch en op maat van de leerlingen? 9. Worden oplossingsmethodes en redeneringen verwoord (ook door de leerlingen)? Is deze verwoording (vraag en antwoord) letterlijk opgenomen in de lesvoorbereiding? 10. Wordt de leerinhoud aanschouwelijk voorgesteld op het bordschema? Biedt het bordschema een ondersteuning aan de leerlingen tijdens individuele oefenmomenten? Schrift Situering van de praktijkopdracht Een les technisch schrijven is een les die relatief gemakkelijk op te bouwen en te structureren is. De vakdidactiek zegt je heel duidelijk welke stappen je in zo een les moet zetten. Aangezien je deze les dus relatief makkelijk zelf kan voorbereiden, is het een uitgelezen kans om je competenties als leerkracht te ontwikkelen. Wie in het 2 de leerjaar praktijk loopt, geeft een les aanvankelijk schrijven. Wie in het 3 de, 4 de, 5 de of 6 de leerjaar staat, geeft een les voortgezet schrijven. Aandachtspunten bij een les aanvankelijk schrijven (2 de leerjaar) Bij de aanbreng zet je volgende stappen: demonstreren becommentariëren analyseren inoefenen. Zorg tijdens het inoefenen voor directe bijsturing en besteed aandacht aan de schrijfhouding, de ligging van het schrift, het hanteren van schrijfgerief en linkshandige kinderen. Hanteer zelf het normschrift (zie letterkaart stageklas). Je bordplan moet overeenkomen met het schrift van de kinderen. Probeer doorheen je les een creatief moment in te bouwen. Aandachtspunten bij een les voortgezet schrijven (3 de of 4 de leerjaar) Zorg voor een functionele schrijfopdracht! Dat wil zeggen: Dat je onderwerp werkelijkheidsnabij is (uit het dagelijks leven van de kinderen); Dat je aandacht hebt voor elementen van de leesbaarheid (regelmaat, vorm en verbindingen); Dat je aandacht hebt voor de taal (het conceptuele, het expressieve en het communicatieve) en vooral het schrijftechnische; Dat je zelf het normschrift hanteert (zie letterkaart stageklas); Dat je bordplan goed gestructureerd is (aandachtspunten en voorbeelden). 8