LANDELIJK BASISPROGRAMMA RAADSVERKIEZINGEN 2012

Transcriptie

1 LANDELIJK BASISPROGRAMMA RAADSVERKIEZINGEN 2012 GOEDGEKEURDE TEKSTEN na het congres van 17 maart 2012 Inleidende koepeltekst Landelijk basisprogramma gemeenteraadsverkiezingen

2 Inhoudstafel Inleidende koepeltekst 3 De 5 prioritaire thema s 8 1. Wonen 8 2. Ruimte Mobiliteit Energie Samenleven en diversiteit 30 De andere thema s Economie Werk Sociaal beleid Gezondheid Bestuur, democratie en participatie Financiën & Fiscaliteit Natuur & Milieu Onderwijs & Kinderopvang Jeugd Ouderen Vrije tijd, Cultuur & Sport Veiligheid Internationale samenwerking 89 2

3 1 Koepeltekst Burgers kijken vandaag gretig uit naar een positief perspectief. Ze verwachten uitwegen uit de crisis, slimme ingrepen die verandering teweeg brengen, nu meteen maar ook op lange termijn. Een slagkrachtig lokaal bestuur kan in de periode hiervoor betekenisvolle stappen zetten. Lokale bestuurders die vanuit een open geest, in samenwerking met de inwoners, vernieuwende en creatieve, kwaliteitsvolle en duurzame oplossingen aanreiken: dat is het programma dat groene bestuurders en raadsleden uitdragen. Gemeente- en stadsbesturen kunnen de motor zijn van veel positieve verandering. Ze staan het dichtst bij de inwoners, kunnen makkelijkst met hen in dialoog gaan en samenwerken. De lokale politiek is het niveau waar burgers het meest vertrouwen in hebben. Lokale besturen kunnen problemen het snelst detecteren en er op inspelen, oplossingen op maat uitwerken, vernieuwing in de praktijk brengen en voortrekker zijn. Slimme oplossingen voor vandaag en morgen. In de volgende legislatuur wil Groen de overgang naar duurzaamheid versnellen. Onafhankelijkheid van fossiele brandstoffen, klimaatneutraliteit, gesloten kringlopen, korte ketens en nabijheid zijn doelen van ons lokaal beleid. Stappen die deze doelstellingen dichterbij brengen, maken lokale gemeenschappen ook weerbaarder tegen externe schokken (veerkracht). Iedereen mee. We willen dat de lokale overheid ook duidelijke stappen zet naar meer rechtvaardigheid, naar een billijker verdeling van de rijkdom van haar inwoners. Ze heeft hiervoor instrumenten op vlak van fiscaliteit, sociaal beleid, onderwijs en vrijetijdsbeleid, en van intergemeentelijke samenwerking. De gemeente is het beste niveau om de toenemende armoede te bekampen. Gelijkheid voor vrouwen en mannen. We willen dat de gemeente volledig inzet op gelijke kansen voor vrouwen en mannen, door op alle beleidsdomeinen rekening te houden met gendergelijkheid. Gezonde samenleving. De lokale overheid heeft een heel directe impact op de levenskwaliteit in de gemeente, via haar beleid inzake gezondheid, ouderen en jongeren, ruimtelijke ontwikkeling, publieke ruimtes, mobiliteit en verkeersveiligheid. Voor wie wil investeren in mensen, is het duidelijk dat lokale besturen op deze terreinen levenskwaliteit sterk laat doorwegen als doelstelling. Samen verantwoordelijk. Gemeenten zijn steeds minder eilanden rond een kerktoren. Dit versterkt de noodzaak om inwoners samen te brengen en aan de lokale gemeenschap te bouwen. Voor groen zijn burgers geen klanten. De gemeente spoort inwoners aan om actieve burgers te worden, die zelf keuzes kunnen maken en samen verantwoordelijkheid opnemen. Velen hebben vandaag de mond vol over wederkerigheid, het principe dat je iets moet terugdoen als je iets krijgt. De noodzaak aan wederkerigheid geldt niet alleen voor wie veel van de samenleving ontvangt, maar voor alle leden van die samenleving: niet alleen de steuntrekker, maar ook de werkgever, de ambtenaar, de bestuurder, kortom: alle burgers. Groen wil deze evoluties ook opvangen via democratische vernieuwing, samenwerken en coproductie met burgers en middenveld. Zelfs in een fysiek en mentaal verstedelijkt Vlaanderen met veel interne migratie, is het bestaan van buitengebieden een onmiskenbare realiteit. Stad, rand en platteland interageren voortdurend met elkaar en kunnen niet zonder elkaar. Tussen stad, rand en platteland is nood aan (meer) wederzijds respect en samenwerking, aan solidariteit en wederkerigheid. We willen dit realiseren door het verhogen van de intergemeentelijke samenwerking. Tot slot zien we voor alle gemeenten twee belangrijke (bestuurlijke) uitdagingen waar we de volgende legislatuur extra aandacht willen aan besteden: de cruciale rol van de lokale besturen in het handhaven, doen naleven van wetten en regels (inzake veiligheid, milieu, mobiliteit, ruimtegebruik, ) en de dringende noodzaak 3

4 41 42 van een meer geïntegreerd en gebiedsgericht beleid oplossingen uitwerkt voor (delen van) de stad of gemeente. waarin men over bevoegdheden heen globale In bovenstaande paragrafen schetsten we de grote doelstellingen van ons programma voor de periode We willen deze doelstellingen vooral realiseren via de volgende concrete acties: 1. Dichterbij is slimmer. Lokale overheden zetten nabijheid centraal in hun beleid omwille van de voordelen op sociaal (versterking sociaal leven) en ecologisch vlak (duurzamer mobiliteit): a. Buurtwinkels met een uitgebreid productgamma (kruidenier/bakker/slager/ ) en verscheidene functies (postpunt/afhaalpunt/ en op platteland toeristische info/streekproducten/ ) worden (financieel) gestimuleerd, bijvoorbeeld met vestigingssubsidies. (1490, 1522, 276, 542, 546) Gedecentraliseerde diensten of antennes in wijken of kernen en mobiele diensten zoals de bibliobus betekenen een meerkost die verantwoord is door de belangrijke return inzake sociaal leven, de drempelverlaging voor groepen die moeilijk bereikbaar of vervoersarm zijn en een vermindering van de mobiliteitsvraag. (1901, 2922) b. Kernversterking en verdichting blijven de ordewoorden in het ruimtelijk en woonbeleid. Knooppunten van openbaar vervoer worden maximaal aangewend als centrale punten waarrond sterke kernen met diverse functies worden uitgebouwd. Gemeenten passen stedenbouwkundige voorschriften en ruimtelijke plannen aan om verdichting in (verkavelings)wijken te realiseren en nieuwe (gedeelde) woonvormen toe te laten. De tendens naar meer appartementsbouw wordt strikt omkaderd op maat van dorp en wijk. Ook voor bedrijventerreinen werkt de gemeente aan verdichting via regelgeving en stimuleringsbeleid. (507, 348, 354, 364, 517,546, 1483) c. Ondersteuning van economie van de nabijheid. De lokale overheid voert proactief beleid rond de bedrijventerreinen in de gemeente en trekt gericht duurzame bedrijven aan, bijvoorbeeld zij die dichtbij kunnen afzetten. Ze ondersteunt/organiseert lokale afzet van landbouw- en streekproducten en andere korte ketens tussen producent en consument. Ze vervult zelf een voorbeeldrol in haar aankoopbeleid door dichtbij geproduceerde producten te verkiezen. (1473, 553, 1504, 3525) Dat bedrijven maximaal inzetten op werknemers die dichtbij wonen kan door de lokale overheid mee gestimuleerd worden via lokale banenmarkten, mobiele werkwinkels die de wijken intrekken en via het creëren van arbeidsplaatsen in de sociale economie. (1655) 2. Publieke ruimte is sociale ruimte. Lokale overheden voeren een veel bewuster beleid rond openbare ruimte en stellen dit volledig in functie van het sociale leven in die ruimte. a. Publieke ruimte verkwisten aan parkeerplaats is zonde. Parkeerruimte wordt geclusterd, buiten het centrum gebracht en privé-parkings (bv van winkels) worden maximaal benut. Publiek groen is zeer kwalitatieve open ruimte. De gemeente streeft naar wijkgroen op wandelafstand en stadsgroen op fietsafstand. Kleine parkjes, speelruimtes zorgen (letterlijk) voor zuurstof in de wijk. (891, 517, 640) b. Kinderen zijn de maat voor de inrichting van openbare ruimte: is ze veilig voor hen en hebben ze voldoende plaats om zich uit te leven. Kinderen die meer bewegen, zijn gezonder. Een netwerk van speelplaatsen loopt doorheen de stad (speelweefsel). Openbare ruimte wordt ontworpen om maximaal toegankelijk te zijn voor ouderen en mensen met een fysieke beperking. Ze is plaats van ontmoeting, met gemengde functies. (2766, 659, 663, 806, 823) c. De gemeente voert een verstandig handhavingsbeleid in de publieke ruimte: systematisch optreden tegen foutparkeren en overdreven snelheid, een gericht gebruik van gemeentelijke administratieve sancties dat ruimte laat voor bemiddeling, straathoekwerkers en jongerencoaches en een beleid dat ruimte creëert voor het geluid van spelende kinderen. (634, 2756, 517, 806, 892, 1238, 2742, 2758, 3341) 3. De gemeente versnelt de overgang naar duurzaamheid. a. Bedrijventerreinen verduurzamen is een evidente optie en mogelijk via het gericht aantrekken van geschikte bedrijven (die kringlopen kunnen vormen met aanwezige bedrijven en lokaal 4

5 afzetten), stimulerings- en sanctioneringsmaatregelen voor verdichting en duurzaam energiegebruik. De verduurzaming van bedrijventerreinen beoogt ook het verduurzamen van lokale jobs door ze te verankeren in lokale KMO s. Ondersteunend beleid om landbouwbedrijven te laten samenwerken voor de productie van groene stroom (biogas), lokale afzetmarkten te organiseren en kringloopboerderijen te creëren (1542, 546, 1142, 1587) b. De beste besparing is investeren in energiebesparing. Er zijn weinig maatregelen, zoals energiebesparing, die tegelijk zo een positief effect hebben op de werkgelegenheid, de energiefactuur en het milieu. Zowel bij nieuwbouw als in bestaande gebouwen wordt energiebesparing ten volle gestimuleerd en opgetrokken tot ambitieuze niveaus. Aanvullend hierop, ondersteunt de lokale overheid de gezamenlijke productie van hernieuwbare energie (wind, zon, warmtekracht, geothermie) door coöperatieve initiatieven te ondersteunen. Ze trekt windproductie aan door locaties aan te bieden en actief producenten te zoeken. Daarbij stelt ze (gedeeltelijke) coöperatieve participatie als voorwaarde (1015, 1113, 1131, 1139, 1144) c. De lokale overheid vervult ten volle haar voorbeeldfunctie: energie besparen in eigen gebouwen, efficiënte openbare verlichting, groene stroom aankopen, ze voorziet voor sociale woningbouw dat het lastenboek duurzame energieproductie en duurzame ecologische bouwtechnieken omvat, (1542, 1128, 1015, 1587) 4. De gemeente maakt wonen, inclusief energieverbruik, betaalbaarder door actief als actor op te treden. Innovatie is hier het sleutelwoord: nieuwe instrumenten moeten de trend van steeds duurder wonen keren. a. De gemeente herontdekt de erfpacht en het recht van opstal: door bij verschillende soorten initiatieven de grond in eigendom te houden, wordt kopen goedkoper. Ze voert een moratorium in op de verkoop van publieke gronden en activeert slapende privégronden (onder meer via heffingen) om schaarste te bestrijden. (312, 385, 398) De gemeente realiseert 10% sociale woningen en vergroot het aanbod aan (intergemeentelijke) sociale verhuurkantoren (376, 404). b. Met een rollend woningfonds laat de gemeente gericht buurten heropleven. Ze koopt privépanden, renoveert en verkoopt ze. Het fonds wordt gespijsd met verkoop van eigendommen, met inkomsten uit erfpacht en recht van opstal en met (leegstands)heffingen. (309) c. Energiegebruik wordt betaalbaarder, in de eerste plaats voor burgers die kampen met energiearmoede of die het risico lopen daarin te vervallen, doordat de gemeente volop de kaart trekt van derdebetalersfinanciering: ze financiert zelf energiebesparende investeringen die de bewoner gespreid terugbetaalt. Ze investeert ook in energiebegeleiding van bewoners en gerichte groepsaankopen. (1174, 1837) 5. Een verstandig mobiliteitsbeleid is vierdubbele winst: minder verkeersslachtoffers, minder vervuiling, een gezondere omgeving en een publieke ruimte waarin mensen graag vertoeven en elkaar ontmoeten. a. Om van de fiets de kampioen te maken van verplaatsingen korter dan 5km, zet de gemeente in op fietsroutes, -doorsteken en -straten. De gemeente zet in op fietsverhuur, fietsstallingen in de publieke ruimte en afgesloten fietstrommels in dichtbevolkte wijken. Ze creëert innoverende systemen om elektrische en bakfietsen te ondersteunen (oplaadpunten, bakfietsdelen, ). Buurgemeenten bundelen krachten om bedrijfsbussen te organiseren naar bedrijventerreinen en om mindermobielencentrales uit te bouwen. Gemeenten streven ernaar om door samen te werken met betrokken buurgemeenten, zwaarder te wegen in onderhandelingen met De Lijn over de dienstverlening in de gemeente/regio. Elke gemeente voert actief en toegankelijke promotie voor de bestaande openbaar vervoersmodi. (826, 856) b. Ruimte voor auto s en vrachtvervoer wordt geconcentreerd en meer gescheiden van woon- en leefruimte. Het bestuur maakt volop gebruik van randparkings (park&ride), parkeerhavens, zone 30, fietsstraten en woonerven, tonnagebeperkingen en sturende parkeertarieven. (717) 5

6 c. Kinderen en ouderen zijn de norm voor verkeersveiligheid. Het wegbeeld bepaalt het rijgedrag en wordt dus conform de functie van de weg ingericht. Schoolomgevingen en omgevingen van jeugdlokalen zijn autoluw. (777) 6. De warme, zorgende gemeente. Lokale overheden zijn de meest geschikte overheden om burgers dichter bij elkaar te brengen en sociale samenhang te bevorderen. a. De gemeente investeert in nieuwe lokale ankerpunten: ondersteuning voor multifunctionele buurtwinkels, dorpsrestaurants, Met ruimte voor initiatieven uit de sociale economie. Ze doet er alles aan om de dorps- en wijkschool te behouden en uit te bouwen tot een brede school waar ook buiten de lesuren van alles gebeurt voor ouders en kinderen. (629, 1522, 2977) b. Het OCMW is de regisseur van het lokaal sociaal beleid en moet hiervoor voldoende middelen krijgen. De lokale overheid stimuleert het opnemen van zorg door en voor mede-inwoners (de zogenaamde vermaatschappelijking van de zorg), via instrumenten als een bank voor mantelzorgers in een lokaal dienstencentrum. Ze doet dit ook door in het activeringsbeleid van het OCMW ruimte te laten voor zorgarbeid als vorm van activering. Om ouderen in staat te stellen in eigen wijk of dorp te blijven wonen, ontplooit de gemeente woonzorgzones met een mix van woontypes, zorgwoningen en een zorgkruispunt. (282, 1755, 1898) c. Een gerichte bestrijding van vervoersarmoede is een belangrijk instrument in de strijd tegen vereenzaming. De verdere uitbouw van mindermobielencentrales is hier een belangrijk instrument. (282, 881, 2951), 7. De gemeente leidt de groeiende etnisch-culturele diversiteit in goede banen. De gemeente heeft weinig vat op migratiebewegingen, maar speelt wel een belangrijke rol in het managen van de gevolgen ervan. a. Een actief onthaalbeleid voor nieuwe inwoners houdt niet op bij het Vlaamse inburgeringsbeleid. Centrumsteden en Brussel investeren om de onthaalbureaus te versterken en wachtlijsten weg te werken. Alle gemeenten organiseren een laagdrempelig onthaalcontact en doen beroep op een sociale tolkvoorziening. Ze investeren in onthaal, in samenspraak met onderwijs, OCMW, het inburgeringstraject en verenigingen van etnisch-culturele minderheden. (1325) b. Lokale overheden stimuleren mee jobs voor etnisch-culturele minderheden door diversiteitsclausules in overheidsopdrachten, het eigen personeelsbestand als voorbeeldfunctie en gerichte initiatieven rond allochtoon ondernemerschap. (1419, 1428, 1435, 1525, 1691) c. OCMW s passen hun beleid aan de toenemende verkleuring aan. Een traject op maat leidt richting werk of andere relevante activiteiten. De capaciteiten van deze cliënten ten volle ontwikkelen (empowerment), ook via vernieuwende methodieken (bv eigenkrachtconferenties) wordt een belangrijke opdracht. (1786, 1876) 8. Gemeenten zijn de eerste handhavers. In heel wat domeinen wordt eerst naar de lokale overheid gekeken om te handhaven. Deze taak wordt steeds belangrijker en moet correct en respectvol worden uitgevoerd. a. De gemeente werkt een conflictbeleid uit met preventieve en curatieve elementen, om spanningen tussen burgers aan te pakken. Burenbemiddelaars, nabijheidspolitie (blauw meer op straat) en gemeenschapswachten zijn de sleutelinstrumenten. (1285, 3361, 3376, 3410) b. De gemeente start een actieve dialoog met haar burgers over het handhavings- en veiligheidsbeleid om zo haar burgers te stimuleren op een correcte manier hun verantwoordelijkheid op te nemen. Ze richt ook een laagdrempelige centrale klachtendienst in en waakt over een uitnodigend onthaal bij politie. (3351, 3385, 3390) c. Naast de bestrijding van (andere) geweld- en eigendomsdelicten, maakt de politie een prioriteit van snelheidscontroles, foutparkeren en fietsdiefstallen. Een goede milieuhandhaving vormt het sluitstuk van het lokale milieubeleid. De milieudienst neemt actief haar controlefunctie op, zorgt voor een goede klachtenbehandeling en ook de zonale politie heeft aandacht voor milieucriminaliteit. (912, 2533, 3381, 3402) 9. De burger werkt mee en heeft echt inspraak. De steeds mondiger burger verwacht een actievere rol en concretere impact dan het zesjaarlijks uitbrengen van zijn stem. Ook hier is innovatie het sleutelwoord: het is tijd voor flink wat vernieuwende initiatieven rond burgerparticipatie. 6

7 a. Coproductie is het nieuwe sleutelwoord: overheid en burgers werken op voet van gelijkheid aan de realisatie van een project, bijvoorbeeld via wijkbudgetten of door het oprichten van een coöperatieve voor de productie van hernieuwbare energie. Zeker ook toe te passen met jongeren als coproducenten. (681, 1137, 1157, 1252, 2214, 2828) b. Adviesraden kunnen zichzelf openbreken door zelf actief burgers en verenigingen aan te spreken via sociale media, enquêtes, terreinbezoeken, Als het gemeentebestuur adviezen van adviesraden niet volgt, moet het dit altijd grondig motiveren, om op die manier echte bestuurlijke transparantie te garanderen. De gemeente kan een veel lichtere vorm van plannen invoeren, waarin plaats is voor experimenten, testen op het terrein en tijdelijke proeftuinen. Via de techniek van de Participatieve begroting kunnen burgers actief betrokken worden bij de opmaak van een deel van de begroting. Elke gemeente heeft een participatie-ambtenaar of -dienst. Extra aandacht gaat hierbij naar kinderen en jongeren, omdat zij nog geen stemrecht hebben en naar andere groepen die minder evident aan participatie-trajecten deelnemen. (2230, 2180, 2185, 2427) c. Dit alles belet niet dat ook de klassieke gemeenteraad toe is aan een operatie versterking: een raadslid (niet uit het college) als voorzitter, betere ondersteuning van raadsleden, meer hoorzittingen en verzoekschriften, de gemeenteraad stuurt het participatiebeleid aan,... Omdat we meer vrouwen op sleutelposities willen in de gemeentelijke besluitvorming, streven we naar colleges waarvan de helft van ander geslacht is, met een ondergrens van 30%. (1399, 2100, 2828) 10. Met groenere en meer rechtvaardige fiscaliteit naar gezonde gemeentefinanciën. De financiële toestand in een deel van de gemeenten is niet rooskleurig. Daarom is een grondige hertekening van de gemeentelijke fiscaliteit nodig. Daarbij worden inefficiënte belastingen en heffingen geschrapt en vervangen dooreen meer beperkt pakket dat verduurzaming en sociale rechtvaardigheid stimuleert. a. De aanvullende belasting op de personenbelasting en de opcentiemen op de onroerende voorheffing de twee belangrijkste fiscale instrumenten willen we rechtvaardiger inzetten. We vullen ze aan met belastingen die sociaal zwakkere groepen niet treffen, zoals een belasting op tweede verblijven. (2272, 2291) b. Sturende fiscaliteit die verduurzaming stimuleert, is zowel relevant naar burgers als naar bedrijven. Zo kan de belasting op drijfkracht vervangen worden door een belasting die aanzet tot zuinig energieverbruik. Stadsobligaties zijn een instrument om burgers te laten bijdragen aan duurzame projecten van stadsvernieuwing en hernieuwbare energievoorziening, voor zoverre ze bijdragen aan het algemeen belang. Een ander voorbeeld is een taks op leegstand en onbebouwde percelen. (2319, 2434) c. Gemeenten voeren een gezond financieel beleid met een evenwicht tussen duurzame investeringen en schuldafbouw. Daarbij moet er ruimte blijven voor investeringen met een korte terugverdientijd en voor gerichte publiek-private samenwerkingen (PPS) die effectief win-win zijn (geen PPS enkel om kosten en risico s buiten balans te houden). Het is niet de rol van een lokale overheid om te gaan beleggen. (2374, 2383, 2391, 2370) d. Gemeenten moeten er naar streven hun aandeel ethisch bankieren en ethisch geld beheren te verhogen, met als doel tegen het einde van de legislatuur uit te komen bij 100% ethisch bankieren. (2371) 7

8 228 Wonen Een trendbreuk is noodzakelijk als we kwaliteitsvol en betaalbaar willen wonen in een groene omgeving. De bevolkingsgroei zorgt de komende jaren voor toenemende druk op de huizenmarkt. In combinatie met gezinsverdunning en vergrijzing zijn er tegen bijkomende woningen nodig. Kwalitatief en betaalbaar wonen is een basisrecht voor iedereen. Daarom moeten de lokale overheden als actor optreden op de woningmarkt om betaalbaar wonen te realiseren. Sinds 2001 ging er 236 km² open ruimte verloren of het equivalent van voetbalvelden. Als we deze tendens een halt willen toeroepen moeten we de ruimte optimaal benutten. Nieuwe wijken kunnen best duurzaam zijn met compacte woningen en meer ruimtes worden gedeeld. Bestaande woonwijken kunnen we kwalitatief verdichten. Een betaalbare woning vinden, is voor meer en meer mensen een onmogelijke opdracht. De lokale overheid kan terug meer vat krijgen op de woningmarkt door gericht gronden en eigendommen aan te kopen en te verbouwen via een rollend woningfonds, haar gronden in eigen beheer houden via recht van opstal en het aantal sociale woningen zo snel mogelijk realiseren zoals opgenomen in het Grond- en Pandendecreet. Energiezuinig wonen is goed voor het klimaat en de portemonnee. De Belgische energieconsumptie ligt 70% hoger dan het Europese gemiddelde. Onze huizen verbruiken meer energie dan in het koude Zweden. Vooral de woningen op de private huurmarkt zijn er slecht aan toe. Via slimme renovatiepremies en sociale Verhuurkantoren kan het lokale bestuur energiezuinige renovatie stimuleren. Inspelen op de demografische evolutie betekent dat we moeten evolueren van levenslang wonen in eigen huis naar wonen in eigen buurt. Kwalitatief en betaalbaar wonen voor alle ouderen realiseren kan alleen als we resoluut kiezen voor een buurtgebonden aanpak. Voorstellen 1. Beschikbare ruimte efficiënt gebruiken o Zie hoofdstuk Ruimte 2. Bestaande wijken omvormen en nieuwe wijken innoveren Duurzame wijk: meer dan alleen duurzame woningen. Vandaag zijn er reeds duurzame wijken gerealiseerd (Papenhof in Mechelen, wijk Eva Lanxmeer in Nederland, Vauban in Freiburg) of staan gepland (De Vloei in Ieper). Een duurzame wijk is te vergelijken met het Center-parcsmodel met een aantal verbeteringen. o Autoluwe wijken met parkeerhaven aan de rand. Mensen komen toe, laden uit en zetten hun wagen aan de rand van hun wijk. Op de autovrije straten is het veilig spelen en fietsen. o In de wijk is meer dan 40 % groene ruimte. De tuinen bestaan uit een privégedeelte, waarachter het collectieve deel ligt met speelterreinen en ontmoetingsplaatsen. o Ruimtes (berging, garage, afvalpunt, tuinhuis, logeerkamer, etc.) worden indien mogelijk gedeeld. Op die manier daalt de prijs en wordt er minder ruimte verbruikt. o Woningen zijn energieneutraal of leveren energie en worden gebouwd met duurzame en ecologische materialen. 8

9 o Een mix van verschillende woningtypes: appartementen, vrijstaande woningen, rijwoningen en collectieve woonvormen en sociale woningen. o In nieuwe verkavelingen wordt collectieve energievoorziening, collectieve wateropvang en zuivering verplicht. o De wijk wordt een mix van jongeren, ouderen, huurders en kopers. De wijk is ook bedoeld voor personen met een lager inkomen. Binnen de openbare ruimte in de wijk wordt ook aandacht besteed aan straatmeubilair en -inrichting waar plaats is voor ontmoeting, zowel voor jong als voor oud. Verweving van verschillende functies in wijken. Vandaag zijn wijken hoofdzakelijk samengesteld uit slaapwoningen. s Morgens stroomt de wijk leeg als mensen naar hun werk vertrekken. s Avonds parkeert men de wagen op de oprit en komt men slapen. Een mix van functies zoals kleinschalige buurtwinkels, zorgcentra, recreatieve activiteiten en kleine kantoorgebouwen zorgen voor minder verkeer en meer kwaliteit. De lokale overheden kunnen hun ruimtelijke uitvoeringsplannen en stedenbouwkundig reglementen in die zin aanpassen. Elke wijk wordt een Woonzorgzone. De gemeente Wervik heeft dit model reeds met succes gerealiseerd. o De lokale overheid zorgt in elke wijk voor een mix van verschillende woontypes via een gericht aankoopbeleid en past haar stedenbouwkundige regelgeving in die zin aan. Plekken van levenslang wonen, aangepaste woningen (eigen woning of vormen van groepswonen), aanleunwoningen (servicewoningen en sociale huisvesting) en specifieke zorgwoningen (service gecombineerd met intensievere vormen van zorg). o Centraal in de wijk is er een zorgkruispunt dat de wijkbevolking bedient. De ondersteuning kan veelvuldig zijn: maaltijden aan huis, informatie en advies inwinnen, op consultatie gaan bij deskundigen, verpleging en verzorging aan huis. o Wijkbevolking moet een mix blijven van jong en oud (geen gettovorming). Nieuwe woonvormen ondersteunen. Vormen van samen-wonen en woningdelen zijn oplossingen voor fenomenen als vergrijzing en gezinsverdunning in combinatie met intensief ruimtegebruik. o Generatiewonen: Kangoeroewonen en 2 en 3 G(eneratie)-wonen: Woonvormen waarbij verschillende generaties, niet noodzakelijk familie van elkaar, apart maar samen onder één dak wonen en elkaar helpen. Dergelijke projecten worden gestimuleerd en gemeentelijke voorschriften worden aangepast. o Co-housing: Bij co-housing heeft elk huishouden zijn eigen wooneenheid, maar is er wel een belangrijke mate van gemeenschappelijkheid. Verschillende ruimtes en functies worden gedeeld zoals een eet-, was- en speelruimtes. De gemeenten werken de hindernissen (onaangepaste regelgeving) weg en bieden ondersteuning. Rurale erfwoningen (hoeves, boerderijen) komen hiervoor in aanmerking. o Abbeyfield-woningen is kleinschalig groepswonen voor ouderen. De bewoners vinden in hun Abbeyfield-huis een evenwicht tussen privé leven en leven in gemeenschap. 3. Bestaande wijken en stadsdelen renoveren Via de oprichting van een rollend woningfonds zichtbaar ingrijpen in dorpskernen en woonwijken waar men te kampen heeft met verloedering en leegstand. Dit fonds zet de trend op het vlak van duurzaam wonen en bouwen. o Verwaarloosde panden worden door het fonds aangekocht en gerenoveerd of vervangen door een nieuwbouw. De grond blijft eigendom van de overheid, de (ver)nieuw(d)e woningen worden via een systeem van erfpacht of recht van opstal aan marktconforme prijzen verkocht aan particulieren. Net zoals de gebouwen in eigendom van de gemeente. o De opbrengsten komen in het rollend fonds waarmee opnieuw geïnvesteerd wordt 9

10 o Leegstand aanpakken en slapende kavels worden geïnventariseerd. Bij vermoeden van leegstand gebruikt de gemeente alle mogelijke databases die hierover informatie kunnen opleveren (elektriciteit, water, gas). De gemeente stort de opbrengsten van de heffingen in het rollend woningfonds. De kwaliteit van bestaande woningen verbeteren. o Via slimme renovatiepremies stimuleren lokale besturen renovatie bij huurders en eigenaars. Oversubsidiëring en versnippering van de schaarse middelen moet worden vermeden. o De gemeente stimuleert eigenaars om de energiekwaliteit van hun woning. (Zie hoofdstuk energie) o De gemeente voert een kwaliteitsonderzoek van het eigen woonpatrimonium. o Gemeente past systematisch de instrumenten van de Vlaamse Wooncode en het gemeentedecreet toe, van onbewoonbaarverklaring tot sociaal beheersrecht. Bij overbevolking, huisjesmelkerij en onbewoonbaarheid zet de gemeente actief stappen om een gerechtelijke procedure tegen huiseigenaars te starten. Mensen kunnen onmiddellijk terecht in een andere woning op kosten van de malafide huisbaas. Vandaag trekken veel jonge gezinnen met kinderen weg uit de stad door onder andere door een gebrek aan groen. Huizen in minder goede staat worden afgebroken en vervangen door een groene hoek, klein speeltuintje of een doorsteek voor voetgangers of fietsers. Op die manier creëren we trage wegen in druk bevolkte gebieden. Achter rijwoningen (met tuin of koertje) wordt de ruimte ingenomen door parkeerplaatsen, koterijen, bijgebouwen, opslagplaatsen en te kleine tuintjes. Ruimte waar de buurtbewoners vaak niets aan hebben. Het lokale bestuur tracht in samenspraak met de buurt deze ruimte open te gooien en collectieve groenzones en semipublieke parken in te richten. Dit is een betaalbare aanvulling op de te kleine privétuintjes. Voor de parkeerplaatsen wordt in de buurt een alternatief voorzien. Woonruimte boven winkels benutten. Door de opkomst van filiaalbedrijven verliest men niet alleen het unieke karakter maar ook veel woonruimte. Bij grondige verbouwingen of nieuwe winkels kan het lokale bestuur een aparte toegang tot de wooneenheden verplichten. Via premies kunnen bestaande winkels aangemoedigd worden hun wooneenheden beschikbaar te maken. Gemeenten vervullen een voortrekkersrol om overtallige kerken een culturele, sociale of woonfunctie te geven, in functie van het haalbare en met respect voor het erfgoed. Tweede leven voor bestaande verkavelingen. o Wijken hebben een enorm potentieel voor ontwikkeling en verdichting zonder de open ruimte aan te tasten. De bestaande verkavelingsvoorschriften zetten een rem op nieuwe ontwikkelingen en woonvormen. Het lokale beleid kan voorzien in aangepaste ruimtelijke uitvoeringsplannen en stedenbouwkundig reglementen om het organiseren van groepswonen en samenwoonprojecten mogelijk te maken. Grotere woningen moeten, uiteraard met aandacht voor de woonkwaliteit, eenvoudiger opgesplitst kunnen worden. o Verkavelingswijken nemen een groot deel van de ruimte in. Het potentieel ligt echter niet enkel in de lege percelen. Een belangrijk aandeel van de woningen in de klassieke wijken zijn verouderd en zijn aan vernieuwing of vervanging toe. Bestaande villa s omvormen tot meergezinswoningen met nieuwe woonvormen en woonconcepten. Hoogbouw of hoger bouwen? o Kwaliteitsvolle appartementen en nieuwbouw. In veel appartementen ontbreken essentiële kwaliteiten zoals een goede (semi-)publieke buitenruimte, aangename circulatie en ontmoetingsruimtes (i.p.v. donkere onbruikbare gangen). De gemeenten kunnen in het lokale stedenbouwkundig reglement voorschriften opnemen die misbruiken voorkomen door duurzaam bouwen te stimuleren en gedeelde buitenruimte te voorzien. o Appartementen moeten op maat zijn van dorpen en wijken. Bijkomende bouwlagen zijn mogelijk om de noodzakelijke verdichting te realiseren binnen de grenzen van een goede 10

11 ruimtelijke ordening. Buitenproportionele villa-appartementen ontwrichten dorpen en vernietigen de typische kenmerken. o Daarnaast kunnen er bepaalde functies worden gedeeld zoals wasplaatsen, bergruimtes, logeerkamer. Op die manier wordt er efficiënt omgegaan met de beperkte ruimte en wordt het betaalbaar doordat privéoppervlakte wordt beperkt. o De gemeenten leveren geen vergunningen meer af voor bijkomende kantoren als er meer dan 6% kantoren leegstaan. 4. Betaalbaar wonen 10% sociale woningen. Het aanbod van kwalitatieve sociale huisvesting moet drastisch omhoog om de wachtlijsten te verminderen. Alle gemeenten moeten minimum 10% sociale woningen voorzien. Steden en gemeenten die dit objectief al bereikt hebben, moeten hun investeringen verder zetten. Voor Brussel zet Groen in op 15% publieke betaalbare woningen met een sociaal oogmerk. Ook wil Groen dat de rand rond Brussel zijn verantwoordelijkheid opneemt op het gebied van sociale woningen. Elke gemeente voorziet noodwoningen voor slachtoffers van overbevolking, huisjesmelkerij en onbewoonbare woningen. Voor Mensen zonder wettig verblijf worden een aantal basisrechten gegarandeerd, zoals het recht op dringende medische hulpverlening, op onderwijs en op nachtopvang. (Zie hoofdstuk Samenleven en Diversiteit) Betaalbaar wonen met het systeem van Community Land Trust (CLT). Kopen wordt voor meer mensen haalbaar en betaalbaar als de koper niet langer de grond moet kopen. De eigendom van de grond blijft in handen van de gemeente of van een vzw, de CLT. Gezien de waarde van de grond niet meer meegerekend wordt voor de waarde van het gebouw, blijft dit goedkoper dan op de klassieke markt. De koper wordt volwaardig eigenaar met alle rechten (woonzekerheid, erven, aanpassingen) maar als hij de woning verkoopt moet hij een deel van de meerwaarde terugbetalen. De CLT zorgt er voor dat minder gegoede kopers het voorschot krijgen, nodig om een lening bij de bank te krijgen zodat de aankoop van de woning ook haalbaar wordt voor wie geen spaarpot of rijke ouders heeft. Groot voordeel is dat de woning ook voor de volgende koper een sociale en betaalbare koopwoning blijft. Community Land Trust als alternatief voor sociale koopwoningen. Sociale koopwoningen kosten veel en helpen slechts weinig mensen. Groen wil het systeem van sociale koopwoningen afschaffen en het verwerven van een eigen woning garanderen voor meer gezinnen via Community Land Trust. Op die manier vloeit de meerwaarde terug naar de gemeenschap. De gemeente legt een moratorium op de verkoop van publieke gronden en panden. Meer vat krijgen op het woonbeleid door meer gronden en eigendommen in bezit te krijgen. De stad Amsterdam verkoopt sinds 1896 geen grond of gebouwen meer en stelt haar patrimonium ter beschikking via erfpacht. In de jaarlijkse woonnota wordt de hoogte van de canon bepaald dat de gebruiker aan de stad verschuldigd is. De stad kan zo sturend optreden en betaalbaar wonen in een bepaalde wijk realiseren door het bedrag van de canon te verlagen. Aanbod (intergemeentelijke) sociale verhuurkantoren vergroten en verbeteren. Sociale verhuurkantoren huren woningen op de private huurmarkt en verhuren die dan door aan sociaal kwetsbare huurders. Sociale verhuurkantoren zorgen er mee voor dat lage inkomensgroepen mits huursubsidie een betaalbare woning vinden op de private huurmarkt. Daarnaast garanderen zij de verhuurder elke maand een eerlijke huurprijs en zorgen ze ervoor dat het huis wordt onderhouden zoals van een goede huisvader wordt verwacht. o Gemeente en/of OCMW participeren in het sociaal verhuurkantoor, zij staan mee in voor de huurwaarborg en de ondersteuning van de zwakkere huurder. De lokale overheid gaat actief op zoek naar woningen die via de SVK s kunnen verhuurd worden onder meer door eigenaars te informeren over de voordelen. 11

12 o Gemeentelijke renovatiepremies voor woningen die verhuurd worden via het SVK kunnen eigenaars over de streep halen en een actief instrument zijn om de kwaliteit van het woningpatrimonium te verbeteren. o Gemeenten of OCMW s verhuren maximum 20% van hun patrimonium via een SVK. De SVK richt zich immers hoofdzakelijk op woningen op de private huurmarkt. De huurprijzen op de privémarkt zijn de laatste jaren sterk gestegen. Groen wenst een vorm van richthuurprijzen in te voeren met daarbij financiële stimuli waarbij goede verhuurders beloond worden. Gemeenten kunnen de huurdersactoren (o.a. huurdersverenigingen, SVK s) informeren over de richthuurprijzen in wijken of buurten. 5. Participatie en rol lokale overheid Elke gemeente stelt een woonbeleidsplan Betaalbaar Wonen op met aandacht voor betaalbaar en kwaliteitsvol wonen. De gemeente kan via een stedenbouwkundig reglement of via een gemeentelijk reglement het woonbeleid sturen. o Kleine lokale besturen werken nauw samen met buurgemeenten om woonbehoeften aan te pakken. o Elke gemeente maakt een analyse van het wonen vandaag in de gemeente, welke doelgroepen zijn er, op welke wijze vandaag ze wonen, welke woonwensen en woonnoden zijn er. o Na de analyse worden de prioritaire doelstellingen voor het woonbeleid van de gemeente op korte en middellange termijn opgenomen in het gemeentelijk meerjarenplan. Hierbij is er best bijzondere aandacht voor precaire woonsituaties en gezinnen met een laag inkomen. o De gemeente kan via een stedenbouwkundig reglement of via een gemeentelijk reglement het woonbeleid sturen. Drempels voor nieuwe woonvormen (generatiewonen, co-housing) worden weggewerkt. De gemeente biedt informatie op maat aan via één centraal loket, dat ook online raadpleeg is. Bij voorkeur wordt een uniek woon-, water- en energieloket opgericht. o Via dit loket kan de burger alle info over wonen vinden: van bouwen over renovatie, duurzame materialen, energiezuinig bouwen, problemen met overbevolking, huisjesmelkerij en onbewoonbaarheid, premies, reglementen, uitleen van materiaal als over mogelijkheden tot sociaal huren en kopen, recht van opstal, erfdienstbaarheden. o Het loket informeert huurders bij de invoering van kwaliteitsnormen en wijziging huurwetgeving, en helpt bij huurgeschillen. Participatieve planning. Het lokale bestuur onderzoekt de mogelijkheden van participatieve planning. Voor een woonproject waar het bestuur mee in betrokken is (al dan niet in PPS) stelt de overheid het kader op (bv. ecologische norm, dichtheid, aangepaste parkeernorm, groepering van parkeerplaatsen, aandeel publieke ruimte, ). Daarna worden de toekomstige bewoners actief betrokken bij de verdere invulling van de plannen gedurende het hele traject. Woonbemiddelaar voor ouderen. Er wordt onderzocht of binnen de lokale overheid een woonbemiddelaar kan worden aangesteld. Hij of zij heeft als taak ouderen die op zoek zijn naar of toe zijn aan een andere woonvorm actief te ondersteunen en zo nodig mee te bemiddelen bij privé- of overheidsinstanties voor oplossingen op maat. De gemeenten steunen de oprichting van coöperatieve woonvennootschappen die betaalbare woningen verwerven en verbouwen en deze via het SVK verhuren De gemeente geeft steun aan verenigingen en diensten die de belangen van huurders, en meer in het bijzonder de meest kwetsbaren onder hen, verdedigen. 12

13 461 Ruimte Groen hecht heel veel belang aan open, groene ruimte als cruciaal onderdeel van een gezonde, leefbare, aangename leefomgeving. De open ruimte staat meer dan ooit onder druk. De doelstellingen voor meer natuur, bos en groen uit het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen zijn helemaal niet gehaald. Harde functies halen de overhand. Zo is het streefcijfer in het RSV voor reservaat en natuur ha, terwijl we op 01/01/2011 nog maar aan ha zaten. Het vinden van nieuwe industriezones gaat blijkbaar vlotter: sinds 1994 kwam er bijna ha industriegrond bij, ondanks de grote leegstand en onderbenutting op bestaande terreinen. De verstening gaat met andere woorden door: elke dag gaat in Vlaanderen 7ha open ruimte verloren. De uitdaging is bovendien groter geworden omdat de bevolkingsprojecties wijzen op een sterke bevolkingstoename (en nog sterkere toename van het aantal huishoudens door de doorzettende gezinsverdunning) de volgende 10 tot 20 jaar. Een duurzame ontwikkeling van steden en gemeenten begint bij een goede ruimtelijke ordening. De laatste vijftig jaar is er een uitwaaiering van de Vlaamse steden en van Brussel aan de gang. Dat brengt veel mobiliteit met zich en verspilt te veel open en groene ruimte. Groen kiest voor een ander model. Het bord afvegen en vanaf nul een ideale ruimtelijke ordening uitbouwen kan niet. Maar we kunnen wel kiezen voor een duurzame transitie van de bestaande ruimtelijke structuren. Door steden en dorpskernen te versterken en efficiënt met ruimte om te gaan, kunnen we de open ruimte behouden en tegelijk de vraag naar mobiliteit verkleinen. We willen daarbij ook werken aan de kwaliteit van de ruimte: naast verdichten ook vergroenen, slimme allianties tussen landbouw, natuur en recreatie, meer ruimte voor water, een grotere kwaliteit van de publieke ruimte. Voorstellen Uitgangspunten voor het lokaal ruimtelijk beleid: verdichten en vergroenen Onder ander via het Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan, Ruimtelijke UitvoeringsPlannen (RUP s) en stedenbouwkundige verordeningen (of in Brussel de Gemeentelijk OntwikkelingsPlannen, Bijzondere BestemmingsPlannen en stedenbouwkundige verordeningen) hebben gemeenten heel wat bevoegdheden rond ruimtelijke ordening, binnen de krijtlijnen die de hogere overheid uittekent. Groen wil daarbij vertrekken vanuit het bestaande weefsel en dat openbreken, door het te verdichten op het ene punt en te vergroenen op het andere punt De lobbenstad is een goed basismodel, ook voor de rand en de kernen van het buitengebied. In dat concept is de stad een verzameling van goed gestructureerde ecologische stadsdelen (lobben), die elkaar opvolgen van de kern tot de rand. Elk stadsdeel heeft een eigen kern of as dat binnen het kwartier te befietsen is en waar zowat alles op loopafstand te vinden is. Je vindt er de belangrijkste functies: detailhandel, lager onderwijs, cultuur, groen, Op die manier kunnen veel verplaatsingen met de fiets en te voet gebeuren. De stadsdelen worden gescheiden door water-, groen- en natuurassen die zich als vingers doorheen de stad slingeren. Ze verluchten de stad, geven natuur(ontwikkeling) een plaats en zijn de ecologische buffers van de stad. Ze hebben nood aan een duidelijke begrenzing en een juridische bescherming, om zo het groene en open karakter absoluut te garanderen. Bestaande wijken kunnen tot ecologische stadsdelen worden omgebouwd door centrale delen te verdichten en tussen de stadsdelen groene vingers te realiseren. Ook de bestaande randstedelijke wijken 13

14 kunnen binnen de stadsdelenstructuur geïntegreerd worden door centrale delen van die wijken te verdichten en er rond meer groen te creëren. Ook in dorpen kunnen we kiezen voor een combinatie van verdichting met het binnenbrengen van groene vingers die de link met de open ruimte leggen. Verweving van functies als wonen, werken en winkelen, op voorwaarde dat het gaat om functies op maat van de gemeente. Enkel hinderlijke bedrijven worden afgezonderd. Kantoren worden zoveel mogelijk geïntegreerd binnen het woongebied zonder de woonfunctie aan te tasten. Grootschalige kantoren kunnen enkel op strategische plaatsen, bijvoorbeeld in de buurt van stations. Ruimtelijke ontwikkeling rond knooppunten van openbaar vervoer. De lokale overheid kiest voor kernversterking en maakt optimaal gebruik van de bestaande netwerken van openbaar vervoer. Functies die veel volk aantrekken, worden enkel toegelaten in de nabijheid van openbaar vervoer. Harde infrastructuur (zoals snelwegen, viaducten en spoorwegen) die druk bewoonde gebieden doorkruist, wordt naar buitenlands voorbeeld best overbouwd of ingekapseld in een groene buffer. De overbouwingen zorgen er ook voor dat ze geen barrière meer vormen tussen wijken. Ruimte voor groen: de gemeente past een groennorm toe om de aanwezigheid van voldoende bereikbaar en beleefbaar groen te garanderen. Daarbij wordt zowel de aanwezigheid van groen op buurt- en wijkniveau gegarandeerd als die van grotere gebieden (stads(rand)-bossen, natuurgebieden, ) op fietsafstand. Een keuze voor inbreiding, kernversterking en compact wonen biedt net meer ruimte voor kwalitatieve publieke ruimte, buurtgroen en wijkgroen. Daartoe behoort de aanleg van volkstuinen, tuinparken en schooltuinen. Waar publieke ruimte of groen nu schaars is, kan bijkomende ruimte gecreëerd worden ( uitpitting ). In dicht bebouwde wijken waar de groennorm niet wordt bereikt, kunnen groenontwikkelingspercentages in de ruimtelijke uitvoeringsplannen opgenomen worden. Bij de realisatie van een project moet de projectontwikkelaar deze percentages (een vorm van stedenbouwkundige lasten realiseren). Als hij daar niet in slaagt of als de ruimte er niet is kan de gemeente (stad) dan zelf via een groenfonds bijkomend groen realiseren via een gericht grond- en pandenbeleid (bv. onteigenen, opkopen, ) of kan via dit groenfonds projecten ondersteunen voor meer groen in de gemeente (stad). De gemeente kan via specifieke en sectorale groene en blauwe RUP s de natuur in de gemeente versterken of ruimte geven aan waterbeheer in een rivier- of beekvallei. Het is aan de gemeente om het lokaal ruimtelijk beleid te sturen, niet aan privéontwikkelaars. Daarbij willen we ook de nodige aandacht voor sociale mix en cohesie. (zie hoofdstuk Wonen) Spaarzaam met ruimte Ruimte is en blijft schaars. Tegelijkertijd is er veel ongebruikte of onderbenutte ruimte in steden, dorpskernen en op bedrijventerreinen. Om de open ruimte te sparen, willen we de ruimte zo efficiënt mogelijk benutten Via een belasting op leegstand en/of verwaarlozing van gebouwen en woningen en een belasting op onbebouwde gronden, gelegen in gebieden voor industrie of wonen zorgt de gemeente dat de bestaande percelen efficiënt gebruikt worden en zo weinig mogelijk nieuwe industriezones of woonuitbreidingsgebieden aangesneden worden. Bij voorkeur gaat het om een progressieve heffing, die stijgt in de tijd, naarmate een grond of pand langer ongebruikt blijft. De gemeente voert een actief grond- en pandenbeleid, waarbij leegstaande gebouwen herbestemd worden tot woningen, werkplekken of diensten (b.v. crèches, buurtwinkels, ). Dit kan gebeuren via een rollend fonds, waarbij de opbrengsten van een vorige investering gebruikt worden om een volgende te financieren. In plaats van voortdurend nieuwe open ruimte aan te snijden voor industrieterreinen kiezen voor betere aanwending van de bestaande voorraad, ontwikkeling van brownfields, zuinig ruimtegebruik en een keuze voor bedrijven met hoge toevoegde waarde i.p.v. ruimteverslindende distributie. Een betere aanwending van de bestaande voorraad kan onder andere gebeuren door een eigen grondenbank op te richten en deze 14

15 mee onder te brengen in een gemeentelijke grondregie. Om op regionaal vlak een overaanbod aan bedrijventerreinen te voorkomen, dient er ook werk gemaakt te worden van een betere coördinatie tussen de gemeenten. Er wordt geïnvesteerd in kernversterking en buurtwinkels in plaats van winkellinten en shoppingcentra aan de rand van steden en gemeenten. Een belangrijke vraag is: welk niveau van voorzieningen op welke plaats? KMO en middenstand op het niveau van de lokale noden krijgen de prioriteit. De bestaande ruimtelijke realiteit helemaal terugdraaien is niet mogelijk. Maar waar er zich kansen aanbieden, kunnen gemeenten wel mee stappen zetten naar ruimtelijk herstel waarbij we planmatig ruimte terugwinnen (boerderijen zonder opvolging, verkrotting, waar mogelijk schrappen van woonuitbreidingsgebieden, uitdovende weekendhuisjes, te herlokaliseren grootschalige bedrijven binnen woongebied waarvan de schaalgrootte vermenging van functies niet mogelijk maakt). Onderbenutte ruimtes in de omgeving van water en natuur kunnen we gebruiken om de noodzakelijke linten en buffergebieden tussen de verschillende lobben/ecologische stadsdelen te creëren. Verder worden die ongebruikte en onderbenutte ruimtes best eerst gebruikt worden om het mogelijk tekort aan groen in de omgeving te keren. Het openbaar maken van groene delen van binnenruimten is daarbij een eerste optie Landbouw, natuur en recreatie: meervoudig gebruik van de open ruimte Natuur, landbouw, recreatie staan vaak op gespannen voet met elkaar, terwijl er interessante allianties mogelijk zijn. Het platteland heeft potentieel een belangrijke economische meerwaarde. Het platteland is geen groot Bokrijk, maar we kunnen wel de belevingsruimte van het platteland sterk verhogen door actief te werken aan allianties tussen landbouw, natuur, duurzaam toerisme / (zachte) recreatie met respect voor de draagkracht, Zo kunnen we ook heel wat economische kansen benutten. Duurzame plattelandsontwikkeling betekent dat we in het landelijke gebied het bestaande culturele erfgoed willen behouden, natuur en landschap bewaren of ontwikkelen, en het sociale, economische en culturele leven versterken Landbouw heeft de functie om op milieu- en diervriendelijke wijze te zorgen voor de productie van kwaliteitsvol voedsel. Maar landbouw moet ook verder diversifiëren in het kader van plattelandsontwikkeling: energieopwekking, zorgboerderijen, hoevetoerisme, medebeheer van natuurgebieden, toerisme, voedselvoorzieningen: korte ketenverkoop, voedselteams. We willen landbouwers actief laten meewerken aan het behoud, beheer en verbetering van de kwaliteit van het platteland. De gemeente stimuleert landbouwers om in te tekenen op de milieubeheersovereenkomsten met de Vlaamse overheid. In erosiegevoelige gebieden is er nood aan een erosiebestrijdingsbeleid (kleinschalige erosiebestrijdingswerken als erosiepoelen, buffergrachten en kleine bufferbekkens, aangepaste landbouwtechnieken, voorzien van voldoende bos, beplanting of grasland, ). Toerisme kan één van de dragers worden van een aangepaste streekontwikkeling van meer landelijke gebieden en kernen: beheer van bossen, natuur, landschappen, maar ook erfgoed in combinatie met lokale economische ontwikkeling, zoals streekeigen producten en evenementen die aansluiten bij de eigen identiteit van een streek, wandel- en fietspaden, ruiterroutes, sport, recreatief medegebruik, verblijfsrecreatie, horeca. Bij uitbreiding gaat het ook over nieuwe vormen van zorg (geïntegreerde zorgen behandelcentra in een landelijke omgeving voor zorg op maat) en van nieuwe kwalitatieve voedselproductie voor stadsbewoners. (Zie ook hoofdstuk Lokale economie) 15

16 Ruimte voor water Bouwen in overstromingsgebied in combinatie met een klimaatverandering is een gevaarlijke cocktail. Tijd dus voor een volwaardige (bindende) watertoets, meer ruimte voor water, minder verharding. Ruimte geven voor water verhoogt bovendien de leefkwaliteit van de gemeente. De gemeente draait nu dikwijls mee op voor een beleid dat faalt op hogere niveaus. Maar ook op lokaal niveau dient men zich beter voor te bereiden op meer periodes van hevige regenval en op periodes van meer droogte. Tot slot is ook de uitvoering van de Europese Kaderrichtlijn Water (zorgen voor proper water en een goede ecologische toestand) een belangrijke uitdaging voor de lokale besturen. Gemeenten hebben een basisopdracht bij de realisatie van een integraal waterbeleid. Samen met de bekkencomités kunnen zij er voor zorgen dat overstromingen worden vermeden door effectief meer ruimte te geven aan water: rivieren moeten terug meer kunnen meanderen en op zoveel mogelijk plaatsen terug kunnen beschikken over een winterbedding of ruimtes die tijdelijk kunnen overstromen. Waar dat niet meer mogelijk is moeten meer spaarbekkens en waar nodig ook ondergrondse bufferbekkens voorzien worden. De gemeente maakt werk van de verdere uitbouw, modernisering en onderhoud van het gemeentelijk rioleringsstelsel. Maximaal scheiden van regenwater en afvalwater is daarbij de boodschap. Regenwater hoort thuis in grachten, niet in rioolpijpen. Zodat al het water dat niet vuil is, terug de grond in kan. In zones waar gekozen wordt voor individuele waterzuiveringsinstallaties (de zogenaamde IBA s), gebeuren aankoop en beheer bij voorkeur door de gemeente. De burger betaalt hiervoor een vergoeding (eventueel gedeeltelijk via zijn saneringsbijdrage), de gemeente subsidieert een gedeelte. Voorzien in meer natuurlijke afwatering: grachten en greppels, waarin water traag wordt afgevoerd. Beken en rivieren die vroeger ingebuisd werden, kunnen we terug boven de grond halen. Blauwe aders in de gemeente zijn bovendien een bron van rust, recreatie en natuurontwikkeling. Aanleg van wadi s in nieuwe wijken of bij de heraanleg van straten (een wadi is een laagte waarin het regenwater zich kan verzamelen en in de bodem kan infiltreren). Een volwaardige watertoets, die echt bepalend is bij het al dan niet verlenen van een bouwvergunning, bij de stedenbouwkundige adviezen of bij de opmaak van gemeentelijke ruimtelijke uitvoeringsplannen. De gemeente laat geen bebouwing in overstromingsgebied toe. Subsidiëren van regenwaterputten (die nu al verplicht zijn voor nieuwbouw) en groendaken. Stimuleren van zuinig watergebruik, zowel in eigen gemeentelijke diensten, bij gezinnen als bij bedrijven. Verminderen van de hoeveelheid verharde oppervlakte in de gemeente. Dit kan onder andere via stedenbouwkundige verordeningen of via premies voor particulieren, instellingen, scholen om opritten, wegen, speelplaatsen te ontharden of op zijn minst hiervoor materialen te gebruiken, die water doorlaten. Kwaliteit van de publieke ruimte De publieke ruimte kan beter ingevuld worden. Zeker in steden, maar ook in de kernen van het buitengebied, is een grotere kwaliteit van de publieke ruimte noodzakelijk Er is nood aan en coherente en geïntegreerd beleid rond publieke ruimte. Dit kan best gestalte worden gegeven door een volwaardige schepen van publieke ruimte. Groen wil meer publieke ruimte creëren, bijvoorbeeld door pleinen die nu louter parkeerplaatsen zijn te recupereren op de auto. Groen pleit voor het publiek houden van de openbare ruimte. We willen ook voldoende publieke voorzieningen (rustpunten, zitbanken, toiletten, postbussen, ). In samenspraak met de seniorenadviesraad wordt een inventarisatie gemaakt van goed toegankelijke (gratis) toiletten. Deze 16

17 bevinden zich in het publiek domein, openbare gebouwen, horecazaken en winkels. Bewoners en bezoekers weten de toiletten te vinden door een goede bewegwijzering (invulling van gratis toiletten op het stadsplan geeft al een meerwaarde). We willen ook geen gated communities. Grote bouwblokken of kantoorcomplexen mogen geen obstakels tussen buurten vormen. Dergelijke bouwblokken willen we doorwandelbaar maken en we willen de publieke functie steeds vrijwaren. Bij (her)aanleg van publieke ruimte wordt rekening gehouden met een set aan kwaliteitscriteria. Kwalitatieve publieke ruimte biedt comfort aan de gebruikers: wandelcomfort, verblijfscomfort, zitplaatsen, zichtkwaliteit, geen geluidsoverlast. Kwalitatieve publieke ruimte is qua schaal aangepast aan de omgeving, is mooi en aangenaam om te verblijven, biedt belevingswaarde. Kwalitatieve publieke ruimte verhoogt de (verkeers)veiligheid en beschermt tegen wisselende weersomstandigheden en vervuiling. Een kwaliteitsvolle invulling van de publieke ruimte vertrekt van de bestaande kwaliteiten en de geschiedenis van de plek (b.v. integratie en versterking van het bestaande groen, ). Kindvriendelijke ruimte is kwaliteitsvolle ruimte. Kindvriendelijkheid is daarom een centraal aandachtspunt bij alle ruimtelijke planningsinstrumenten. Gemeenten werken aan een speelweefsel, een netwerk van formele kindvoorzieningen (speelterreinen, speelbossen, jeugdlokalen ), informele kindvoorzieningen (woonstraat, plein, groene ruimte, bibliotheek, ) en verbindingen tussen die voorzieningen. Groen wil straten en pleinen die voor iedereen toegankelijk zijn, ook voor ouderen, mensen met een rolstoel, slechtzienden, Burgers betrekken Participatie is geen vervelend verplicht nummertje. Integendeel, op een goede manier burgers betrekken, zorgt voor een groter draagvlak en betere beslissingen. Het is vaak rond ruimtelijke projecten dat de vraag naar inspraak groot is Participatie is niet iets wat aan het einde van een traject opduikt. Integendeel, dat zorgt voor grote ontevredenheid bij alle partijen: burgers hebben het gevoel dat alles al beslist is, en als men (al dan niet gedwongen) toch nog iets verandert, zorgt dat voor grote vertragingen. Door burgers van bij het begin te betrekken, kan men tot betere beslissingen komen en het draagvlak verhogen. Burgers betrekken mag zich niet beperken tot de klassieke instrumenten als hoorzittingen en adviesraden. Door gebruik te maken van andere en nieuwe methodieken (b.v. burgerjury s, een fototentoonstelling waarbij kinderen kunnen aangeven wat ze in hun buurt wel of niet appreciëren, ) kan men nog heel wat andere ideeën naar voor laten komen en groepen bereiken die men met de klassieke instrumenten niet of nauwelijks bereikt. Via onder andere wijkbudgetten kunnen we nog een stap verder gaan, en komen tot echte coproductie : burgers die mee de toekomst van een stukje publieke ruimte in de wijk in handen nemen en hiervoor een budget van de gemeente ter beschikking krijgen. 17

18 684 Mobiliteit Leefkwaliteit is een topprioriteit voor Groen Door onder meer de blijvende toename van het gemotoriseerd verkeer staat deze hoe langer hoe meer onder druk. Een en/en-verhaal (zowel kiezen voor automobiliteit, als voor de fiets en het openbaar vervoer) is niet langer geloofwaardig. De ruimte is nu eenmaal beperkt en de draagkracht van inwoners is beperkt. Bovendien maken problemen zoals klimaatverandering en piekolie duidelijk dat we onze mobiliteit op een radicaal andere manier zullen moeten gaan organiseren. Een noodzakelijke transitie die op lokaal niveau in de praktijk moet worden gebracht. Duidelijke keuzes zijn dus noodzakelijk. Groen wil de automobiliteit terugdringen en kiest resoluut voor de actieve weggebruikers (voetgangers en fietsers) en het openbaar vervoer om zich te verplaatsen, ongeacht of het gaat over woon-werk, woon-school, woon-winkel, recreatieve of andere verplaatsingen. Het STOP-principe (eerst ruimte creëren voor stappers, dan trappers, vervolgens voor openbaar vervoer en als er nog plaats over is, voor de private wagen) staat centraal in een groen mobiliteitsbeleid. Groen vindt het recht van mensen om zich te verplaatsen fundamenteel. Dit kan door in te zetten op een andere, duurzame mobiliteit die zowel betaalbaar als beschikbaar is voor iedereen. Daarom is het enerzijds belangrijk dat een deel van de huidige autoverplaatsingen verschuiven naar andere modi zoals de fiets en het openbaar vervoer. Anderzijds is het eveneens noodzakelijk om de mobiliteitsvraag in te perken. Een duurzaam mobiliteitsbeleid kan daarom niet los worden gezien van het ruimtelijk beleid. Om afstanden te verkleinen, versnippering tegen te aan, nabijheid en functies te versterken, is het noodzakelijk dat het mobiliteitsplan en het ruimtelijk structuurplan samen wordt opgemaakt en dat beide plannen elkaar ondersteunen en versterken. Iedereen heeft recht op een veilige verkeersomgeving. Vandaag vallen er nog steeds te veel slachtoffers op onze wegen. Bovendien zijn kinderen en jongeren oververtegenwoordigd in de ongevallenstatistieken. Groen zet in op bereikbare en toegankelijke gemeenten met een lage autodruk, een veilige verkeersomgeving en een inrichting van straten en pleinen op maat van de meest kwetsbare groepen in onze maatschappij, door onder meer autoloze straten en pleinen, trage wegen, toegankelijk groen, speel- en fietsstraten en woonerven. Dergelijke projecten komen tot stand door participatieve processen met bijzondere aandacht voor inspraak van kinderen en jongeren. Op weg naar 100% duurzaam verkeer. Vooruitlopend op de doelstellingen van de Europese Commissie (Witboek) om het gebruik van voertuigen op klassieke brandstoffen in de stad te halveren tegen 2030 en volledig te verbieden tegen 2050, maken steden en gemeenten nu al een planning op om het verkeer op hun grondgebied te vergroenen Voorstellen Autoverkeer verminderen De autodruk in onze steden en gemeenten moet absoluut omlaag. Een Groen gemeentelijk mobiliteitsbeleid streeft dan ook naar (1) minder autokilometers en (2) een lager autobezit. Het is daarbij essentieel om zowel de mobiliteitsvraag te verminderen als om alternatieven voor de wagen te voorzien. - Bij het inplanten van nieuwe projecten wordt altijd nagegaan of deze afstanden verkleinen en niet omgekeerd, functies verder uit elkaar trekken. Centrumwonen en inbreiding in de bestaande dorpskern wordt aangemoedigd. Ook bestaande functies moeten versterkt worden en uitgebreid. 18

19 Mogelijkheden op dit vlak zijn: de wekelijkse markt heropwaarderen, ondersteuning van middenstand, basisdienstverlening in deelgemeenten garanderen door ze te bundelen. In erg afgelegen gebieden kan een bibliobus of een mobiel administratief kantoor een optie zijn (zie ook hoofdstuk Lokale Economie). - Dienstverlening aan huis (bv: de mobiele fietsenmaker, melkronde, warenhuizen die internetbestellingen aan huis leveren, ) en verdeelpunten in de buurt worden aangemoedigd. - Inwoners die geen auto bezitten of hun auto delen krijgen een groene mobiliteitskaart. Deze kaart geeft hen recht op korting bij de lokale fietsenmakers, korting bij het huren van een fietsbox, korting bij fietsdeelsystemen of korting op het openbaar vervoer. - Verschillende systemen van autodelen zorgen dat autobezit niet langer noodzakelijk is. Cambio werkt goed in stedelijke omgeving. In landelijke gebieden kan autodelen met de buur een (tweede) gezinswagen overbodig maken. De gemeente kan hiertoe bijdragen door dienstwagens s avonds en in het weekend als deelwagen in te zetten. Vlot bereikbare parkeerplaatsen worden voorbehouden voor autodeelwagens. De lokale overheid voorziet informatie en brengt geïnteresseerden samen. (voor meer info: - De lokale overheid maakt, in samenwerking met de bedrijven op haar grondgebied, een bedrijfsvervoerplan op. Dit heeft als doel bedrijven op een duurzame wijze te ontsluiten voor werknemers, bezoekers en klanten. Maatregelen die uit dit plan naar voor komen zijn enerzijds gericht naar de bedrijven en anderzijds naar de lokale overheid. - Via park&ride parkings worden bezoekers aan de rand opgevangen en aangemoedigd om met het openbaar vervoer naar het centrum te rijden. De autocapaciteit van de invalswegen wordt daarom verminderd. - Sluipverkeer wordt ontmoedigd door een goede categorisering van de wegen en een consequente inrichting afgestemd op de functie van de weg (verbindingsweg, ontsluitingsweg of erftoegangsweg). Circulatieplannen en tonnagebeperkingen kunnen ingezet worden om hardnekkig sluipverkeer tegen te gaan. - Vrachtverkeer wordt uit woonstraten geweerd d.m.v. een tonnagebeperking. In steden kan een distributiecentrum aan de rand voorkomen dat grote vrachtwagens zich door het centrum moeten wringen. Goederen op bestemming gebracht via kleinere (elektrische)bestelwagens. - Lawaai en vervuiling veroorzaakt door verkeer wordt actief tegengegaan, ook door snelheidsbepalingen en infrastructuurmaatregelen (b.v. intunneling van wegen). Zo nodig worden milieuzones ingesteld, waar vervuilende voertuigen niet toegelaten worden om de leefbaarheid van de gemeente te garanderen. De gemeente stimuleert het gebruik van zero emissie wagens en scooters en bouwt de infrastructuur die daarvoor nodig is mee uit. - Alle lokale ontsluitings- en woonstraten worden ingericht als zone 30. Doorgaand verkeer wordt ontmoedigd door asverschuivingen en/of enkelrichtingsverkeer in te voeren of onmogelijk gemaakt door het plaatsen van paaltjes. - Binnen de zone 30 worden waar mogelijk woonstraten omgevormd tot woonerf of fietsstraat. Auto s worden er getolereerd maar alleen als ze stapvoets rijden. Fietsers, voetgangers en spelende kinderen zijn er de norm. - Een fijnmazig trage wegennetwerk vormt een alternatief wegennet voor de actieve weggebruikers. Deze zorgen voor korte en veilige verbindingen. Fietsdoorsteken zorgen ervoor dat voor korte afstanden de fiets het snelste vervoermiddel is. Bij opwaardering en herstel van dergelijke wegen is er aandacht voor de toegankelijkheid van rolstoelgebruikers en slechtzienden. Gemeenten moeten zich verzeten tegen het afsluiten van overwegen door INFRABEL, omdat hierdoor de trage wegen afgesneden worden en hun rol als verkeersveilig alternatief verliezen. Door deze maatregel, die INFRABEL presenteert als een maatregel om de veiligheid te verhogen, worden vele gebruikers het drukke autoverkeer ingejaagd, en net dat is gevaarlijk. Het opwaarderen van veldwegen moeten we vertalen als een actief handhavingsbeleid tegen wie de wegen afsluit, in beslag neemt, toe-eigent,... En een actief beleid om ze te openen, te bewegwijzeren, 19

20 op te nemen in een netwerk. We moeten er naar streven om het patrimonium aan trage wegen of veldwegen te versterken in plaats van af te bouwen, door het heropenen van bestaande en het aanleggen van nieuwe paden. Inzetten op verkeersveiligheid is cruciaal om meer mensen op de fiets te krijgen en meer kinderen van de achterbank te halen. De negatieve spiraal (er zijn teveel wagens dus is het onveilig dus ik vervoer mijn kinderen ook met de wagen) moet worden omgebogen naar minder wagens, grotere veiligheid, meer fietsers en voetgangers. Speciale aandacht voor de meest kwetsbare verkeersdeelnemers is noodzakelijk. Kinderen, mensen met een beperking en ouderen zijn de norm. - De lokale overheid maakt een schoolvervoerplan voor alle scholen op haar grondgebied. Een dergelijk plan stippelt veilige routes uit, bevat acties die de school kan nemen om verkeersveiligheid te verhogen en geeft de gemeente een overzicht van de belangrijkste knelpunten die moeten worden aangepakt. - Een maandelijks overleg verkeersveiligheid tussen de overheid, politie en alle scholen zorgt dat problemen snel worden aangepakt. - Schoolomgevingen worden maximaal autoluw ingericht. Parkeren en Kiss & Ride wordt op een zekere afstand van de schoolpoort georganiseerd. Kinderen kunnen via binnenwegen of brede voetpaden veilig naar school wandelen. - Fiets- en voetpools zorgen dat kinderen veilig in groep naar school/sportclub/muziekschool/ kunnen wandelen of fietsen. - De drukste wegen krijgen veilige en comfortabele fietspaden, de gevaarlijkste kruispunten worden heringericht en voor de drukste wegen worden fietstunnels of bruggen voorzien. Hierbij wordt maximaal gebruik gemaakt van subsidies en instrumenten die hogere overheden aanbieden (fietsfonds, modules van het Vlaamse mobiliteitsconvenant, ). - Bij herinrichting van wegen wordt gestreefd naar een coherent wegbeeld dat resulteert in aangepast gedrag. Een zone 30 is bijvoorbeeld herkenbaar door het smalle wegprofiel en asverschuivingen die zorgen voor een snelheidsremmend effect. - Landelijke wegen die als sluipweg worden gebruikt kunnen door een eenvoudige ingreep als een tractorsluis of een neerklapbaar paaltje waar enkel landbouwers een sleutel voor hebben, een veilige fietsweg worden. - De gemeente zet in op controle en handhaving en stuurt ook politieagenten per fiets de straat op (zie verder bij handhaving). Voetganger eerst Elke burger die zijn woning verlaat, van zijn fiets, de bus of uit zijn auto stapt, is een voetganger en maakt op die manier gebruik van de publieke ruimte. De staat van de voetpaden en de ruimte die voetgangers krijgen toebedeeld is iets waar elke burger mee te maken krijgt. Het gebruik van de publieke ruimte hangt ook af van de kansen die ze gebruikers biedt om zich op een autonome manier te verplaatsen. Dit is essentieel voor kinderen en mensen die minder mobiel zijn. - De lokale overheid investeert in autoloze straten en pleinen en zorgt voor obstakelvrije en comfortabele loopzones. Voetpaden moeten daartoe minimaal de wettelijke minimumbreedte krijgen en obstakelvrij zijn en toegankelijk voor personen met een verminderde mobiliteit (b.v. rolstoel, rollator). - In het centrum worden voetgangersdoorsteken hersteld of gecreëerd (zie ook trage wegennetwerk). - Alle ingrepen in de publieke ruimte worden getoetst aan het STOP-principe en getest op hun kindvriendelijkheid. Instrumenten als KISS (Kids Street Scan) en de STOP-toets kunnen hiervoor worden ingezet. 20