Masterplan duurzame energie Dordrecht. Quickscan studie

Transcriptie

1 Masterplan duurzame energie Dordrecht Quickscan studie Het CQteam is een adviestak van HVC en verleent primair de aandeelhoudende gemeenten van HVC advies op het gebied van duurzame energie. Juni

2 INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding Probleem en doelstelling Aanpak, benadering en belangrijke uitgangspunten Opzet onderzoek Energiegebruik Dordrecht Inleiding Huidig gebruik CO 2 Emissie Dordrecht Bronpotentieel duurzame energie Inleiding Overzicht praktisch bronpotentieel Dordrecht Belangrijke transitiepaden voor Dordrecht Biomassa Wind Zon Aardwarmte Energiesysteem en economie Biomassa Wind Zon Aardwarmte+Warmtenet Scenario s Inleiding Scenario s energiegebruik Autonoom scenario (business as usual) Intensief scenario energiegebruik Scenario s duurzame energieproductie Autonome scenario DE productie (business as usual) Intensief scenario Gevolgen scenario s Conclusies & aanbevelingen Conclusies

3 5.2 Aanbevelingen Nationale doelstellingen Mondiaal gebruik van energie Huishoudelijk energiegebruik Transport DE technologieontwikkeling...42 Bijlage A Onderverdeling energiegebruik en CO 2 emissie...38 Bijlage B Zoekruimtekaart Windenergie Zuid-holland...41 Bijlage C Uiteenzetting energietrends Bijlage D Informatie intensief energiegebruikscenario

4 1 Inleiding 1.1 Probleem en doelstelling Door de gemeente Dordrecht wordt een Energiebeleidsplan opgesteld. De gemeente Dordrecht gaat hierbij uit van de volgende doelstellingen: 3% energiebesparing per jaar, 5% duurzame energie in Voor het identificeren van de belangrijke marsroutes is inzicht nodig in het totale gebruik van energie in de gemeente Dordrecht, maar ook de mogelijkheden die ze heeft voor energiebesparing en duurzame energieopwekking. Deze tot op heden ontbrekende informatie wordt in deze rapportage aangeleverd. Het CQteam de adviestak van HVC voor aandeelhoudende gemeenten heeft in samenwerking met de gemeente Dordrecht een quickscan duurzame energie uitgevoerd om de gewenste informatie ter ondersteuning van het te formuleren beleid te leveren. Op hoofdlijnen betekent dit dat onderstaande informatie gegenereerd diende te worden: Het energiegebruik binnen de gemeente evenals de te verwachten ontwikkelingen hiervan op basis van de autonome ontwikkelingen; De potentiële duurzame energiebronnen en de te verwachten toekomstige ontwikkelingen hiervan; 2 scenario s waarmee afhankelijk van de inspanningen van de gemeente het effect op het energiegebruik en de toepassing van duurzame energiebronnen wordt weergegeven. 1.2 Aanpak, benadering en belangrijke uitgangspunten De quickscan duurzame energie is gebaseerd op het kwantitatief vaststellen van de energiebalans van de gemeente Dordrecht, zie Figuur 1. Met de gemeentegrenzen als systeemgrens worden zowel het energiegebruik als mogelijkheden voor duurzame opwekking op integrale wijze benaderd. 4

5 Zon ENERGIEBRONNEN Biomassa EXPORT BRONNEN Wind Waterkracht Aardwarmte IMPORT BRONNEN Energiesysteem IMPORT PRODUCTEN Elektriciteit ENERGIEPRODUCTEN Aardgas Transport Brandstoffen Stoom / Warmte EXPORT PRODUCTEN GEMEENTE Figuur 1: Schematische weergave duurzaamheidmodel voor energie De opgave van verduurzaming is dat een energiesysteem wordt ontwikkeld waarmee op basis van eigen bronnen kan worden voorzien in het eigen gebruik van energie op basis van de gemeentelijke energiemix 1. Wanneer de energiemix volledig uit eigen bronnen kan worden geproduceerd is het gemeentelijke energiegebruik niet alleen volledig verduurzaamd, maar ook volledig zelfvoorzienend. Wanneer de energiemix niet volledig uit eigen bronnen geproduceerd kan worden is import van energie (in de vorm van grondstoffen en/of producten) noodzakelijk. Bij een overschot van duurzame energieproductie geldt dat de gemeente kan exporteren. Dit betekent trouwens niet dat de energie volledig binnen de gemeentegrenzen moet worden opgewekt. Vooral voor biomassa is het vanwege de economie of benutting van restwarmte vaak noodzakelijk om biomassa te bundelen voor de noodzakelijke schaalgrootte en/of afzetmogelijkheden van warmte en wordt de locatiekeuze op basis daarvan bepaald. Echter de bijbehorende duurzaamheidcredits worden verdeeld op basis van de grondstoffeninbreng. Energietransitie Het vaststellen van de energiebalans volgens Figuur 1, geeft een goede indruk van de wijze waarop de huidige energiemix kan worden verduurzaamd. Cruciaal is echter hoe de energiemix in de toekomst gaat veranderen door maatregelen van preventieve aard, maar ook door technologieontwikkelingen. De duurzame energie(de-)productie zal moeten worden afgestemd op dergelijke veranderingen. Dit is vrij complex, temeer omdat duurzame energie nog niet economisch rendeert zonder subsidies en de technologieontwikkeling nog volop gaande is. Daardoor zal de gewenste eindfase niet rechtstreeks worden bereikt maar via zogenaamde transitiepaden. Twee voorbeelden als illustratie van dergelijke transitiepaden zijn; Op grond van de economische haalbaarheid en de stand der techniek, wordt biomassa op dit moment vaak verbrand voor (warmte- en) elektriciteitproductie. Door de behoefte aan groen 1 Onder energiemix wordt verstaan de onderlinge verhouding tussen de diverse energiedragers (transportbrandstoffen, oliederivaten, aardgas, electriciteit en warmte). 5

6 gas (en de ontwikkeling van de technologie en economie) zal op middellange termijn deze biomassa worden ingezet voor gasproductie via vergassing. Op dit moment wordt voor een groot deel in de behoefte aan laagwaardige warmte voor ruimteverwarming voorzien door het verbranden van aardgas. Dat zal in de toekomst steeds meer worden vervangen door warmtelevering via warmtenetten. Deze zullen in eerste instantie mogelijk nog zijn gebaseerd op het benutten van restwarmte die vrijkomt bij verbrandingsprocessen maar als warmtebron zal in de toekomst steeds vaker aardwarmte worden ingezet. Energietransitie is een proces met een lange doorlooptijd. Dit betekent dat verwachtingen op de langere termijn zoals die bijvoorbeeld in de scenario s worden uitgesproken, een grotere mate van onzekerheid hebben dan verwachtingen op kortere termijn. Zowel op het gebied van de energieconsumptie als de DE-productie, kunnen door bijvoorbeeld maatschappelijke of technologische ontwikklingen, (aanzienlijke) veranderingen optreden ten opzichte van de huidige inschatting. Een studie zoals deze, zal daarom ook regelmatig moeten worden geactualiseerd om op deze veranderingen in te kunnen spelen. 1.3 Opzet onderzoek Het rekenmodel dat ten grondslag ligt aan de Quickscan, maakt gebruik van een groot aantal openbare bronnen (waaronder CBS, Kamers van Koophandel, SenterNovem). Op basis van vragenlijsten en aanvullende gesprekken heeft een verdere verfijning plaatsgevonden. Deze verfijning bestaat onder andere uit het toevoegen van specifieke gegevens van de gemeente Dordrecht (bijvoorbeeld het energiegebruik grote bedrijven, schatten windpotentie op basis van de RO-beleid provincie Zuid- Holland) en het toevoegen van het energiegebruik van de gemeente. Een aantal belangrijke uitgangspunten bij het onderzoek zijn: Als basis worden de meest recente beschikbare gegevens gebruikt. Dat zullen in het algemeen gegevens uit 2007 of 2008 zijn; De gemeentegrenzen gelden als systeemgrenzen; Het gebruik van vaartuigen en voertuigen wordt, op basis van kentallen voor het gebruik van de diverse typen voertuigen, in zijn geheel toebedeeld aan de gemeente waar het betreffende vaar- of voertuig staat geregistreerd. Het gebruik van transportbrandstoffen door particuliere personenauto s wordt hierbij toebedeeld aan het huishoudelijk energiegebruik 2. Duurzaam geproduceerde energie wordt toebedeeld aan de oorspronkelijke bron (bv. uit biomassa geproduceerde duurzame energie wordt toebedeeld aan het herkomstgebied van de biomassa en niet aan de gemeente waar de installatie staat). In de studie worden de effecten van energiebesparing en productie van duurzame energie meegenomen. De mogelijkheden voor CO2-opslag en CO2-compensatie worden in deze studie niet meegenomen. Bij het opstellen van de scenario s wordt er vanuit gegaan dat bij het autonome scenario volledige invulling zal worden gegeven aan de afspraken die in diverse convenanten tussen rijksoverheid, provincies, gemeenten, bedrijfsleven en andere partijen zijn gemaakt. 2 Ongeveer 8% van het aantal personenauto s in Nederland bestaat uit lease-auto s. Omdat deze auto s zijn geregistreerd op naam en vestigingslocatie van de lease-maatschappij, wordt het brandstofgebruik van deze auto s niet als huishoudelijk gebruik meegenomen. 6

7 2 Energiegebruik Dordrecht 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het energiegebruik binnen de gemeente Dordrecht bepaald. In 2.2 wordt eerst een totaal beeld van het energiegebruik per sector en per product weergegeven. Daarna wordt nader ingegaan op het energiegebruik binnen de huishoudens. Tenslotte wordt het energiebruik binnen de gemeente Dordrecht vergeleken met het energiegebruik binnen het HVC-verzorgingsgebied en wordt nader ingegaan op een belangrijk verschil. De CO2-emissie binnen de gemeente wordt berekend op grond van het energiegebruik. 2.2 Huidig gebruik In Figuur 2 wordt het energiegebruik weergegeven van de gemeente Dordrecht per gebruikerscategorie. In Bijlage A is het energiegebruik in meer detail weergegeven. Het totale gebruik is geschat op 16,8 PJ 3, 4 /jaar. De sectoren met het hoogste energiegebruik zijn zakelijk transport (6,9 PJ 41%) industrie (4,8 PJ/jaar = 29%) en huishoudens (3,8 PJ/jaar = 23%). Het industriële gebruik bestaat vooral uit gebruik door bedrijven uit sectoren die zich bezig houden met het vervaardigen van chemische producten en het verwerken van aardolie/steenkool (bijlage 1). 3 PJ = PetaJoule = J 4 16,8 PJ verbruik komt overeen met ca. 4,7 miljard kwh of 530 miljoen m 3 gas 7

8 Landbouw & Visserij 1% Commericiele Dienstverlening 5% Niet Commerciele Dienstverlening 1% Huishoudens(incl. verkeer) 23% Industrie 29% Zakelijk transport 41% Figuur 2: Overzicht totaal energiegebruik in 2007/2008 binnen gemeente Dordrecht per categorie Uit het overzicht van het energiegebruik per product (Figuur 3) blijkt dat transportbrandstoffen voor bijna 50% verantwoordelijk zijn voor het totale energiegebruik. Aardgas voor verwarming (LT-warmte 5 ) en aardgas voor andere toepassingen (b.v. koken, industriële processen) zijn verantwoordelijk voor resp. 16% en 15% van het totale energiegebruik. Het gebruik van elektriciteit en het gebruik van oliederivaten 6 zijn ieder verantwoordelijk voor 10% van het totale gebruik. 5 LT-warmte staat voor Lage temperatuur warmte die uit aardgas wordt geproduceerd. Het betreft dus aardgas stoken in CV installaties voor ruimteverwarming. 6 Oliederivaten zijn brandbare vloeistoffen of gassen die vrijkomen bij petrochemische productieprocessen en die bijvoorbeeld om economische of technische redenen niet elders kunnen worden afgezet en daarom voor eigen gebruik ten behoeve van energieopwekking worden ingezet. 8

9 Electriciteit 10% Aardgas (anders) 15% Transport brandstoffen 49% Aardgas (LT warmte) 16% Oliederivaten 10% Figuur 3: Overzicht totaal energiegebruik in 2007/2008 binnen gemeente Dordrecht per product. Het huishoudelijke gebruik (Figuur 4, zie tevens bijlage A) bestaat hoofdzakelijk uit de inzet van aardgas voor ruimteverwarming (LTwarmte; 1,8 PJ/jaar) en het huishoudelijk gebruik van transportbrandstoffen 7 (1,4 PJ/jaar). De bijdrage aan het totale energiebruik binnen huishoudens van elektriciteit en aardgas anders (met name koken) is gering. 7 Ongeveer 8% van het aantal personenauto s in Nederland bestaat uit lease-auto s. Omdat deze auto s zijn geregistreerd op naam en vestigingslocatie van de lease-maatschappij, wordt het gebruik van deze auto s niet als huishoudelijk transportbrandstoffen gebruik meegenomen. 9

10 Electriciteit 15% Aardgas (anders) 2% Transportbrandstoffen 37% Aardgas (LT warmte) 46% Oliederiv aten 0% Figuur 4 Energiegebruik huishoudens per product Het totale jaarlijkse energieverbruik binnen het HVC-verzorgingsgebied wordt geschat op ca. 263 PJ. Met een totaal jaarlijks verbruik van 16.8 PJ is de bijdrage van Dordrecht ruim 6%. Uit de vergelijking tussen Figuur 2 en Figuur 5 blijkt de verdeling van het energieverbruik over de verschillende gebruikerscategoriën binnen de gemeente Dordrecht aanzienlijk te verschillen ten opzichte van het totale verzorgingsgebied van de HVC. Dat wordt met name veroorzaakt door het hoge gebruik van transportbrandstoffen binnen de gemeente Dordrecht. In Figuur 6 is het brandstofgebruik binnen de gemeente Dordrecht nader onderverdeeld. Hieruit blijkt de belangrijke rol van brandstofgebruik door de scheepvaart binnen de gemeente Dordrecht. Dit komt door de aanwezigheid van een groot aantal scheepvaart-gerelateerde bedrijven en het brandstofgebruik van onder Nederlandse vlag varende schepen die eigendom zijn van deze bedrijven uit Dordrecht. 10

11 Niet Commerciele Dienstverlening 1% Commericiele Dienstverlening 5% Landbouw & Visserij 6% Huishoudens(incl. verkeer) 26% Industrie 46% Zakelijk transport 16% Figuur 5: Overzicht totaal energiegebruik binnen HVC-verzorgingsgebied per sector. 8,0 7,0 6,0 Brandstofverbruik (PJ/j) 5,0 4,0 3,0 2,0 Zeeschepen Vissersschepen Binnenv aartschepen Speciale v oertuigen Autobussen Vrachtauto's Bestelauto's Personenauto's 1,0 - Huishoudens Bedrijv en Figuur 6 Onderverdeling energiegebruik transportbrandstoffen gemeente Dordrecht 11

12 2.3 CO 2 Emissie Dordrecht Op basis van het energiegebruik binnen de gemeente Dordrecht is een schatting van de CO 2 emissie gemaakt. De totale uitstoot is geschat op 1342 kton/jaar (zie bijlage A). Het gebruik van transportbrandstoffen (± 702 kton/jaar) is de belangrijkste bron van CO 2 uitstoot. De categorie transport veroorzaakt 43% van de CO 2 uitstoot terwijl huishoudens en de industrie verantwoordelijk zijn voor resp. 23 en 28% van de totale CO 2 uitstoot. 12

13 3 Bronpotentieel duurzame energie 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het bronpotentieel van duurzame energiebronnen voor de gemeente Dordrecht behandeld. Dit bronpotentieel wordt bepaald via verschillende methodieken die uitgaan van kentallen, specifieke karakteristieken (geografische kennis) van de gemeente en technologieën (inclusief technologie ontwikkelingen). Zeer belangrijk in deze is het begrip praktisch bronpotentieel, zie Figuur 7. Dit is het potentieel dat beschikbaar is op basis van het volledig benutten van de aanwezige bronnen op grond van praktische mogelijkheden. Figuur 7: Toelichting op het begrip Praktisch bronpotentieel Het praktische bronpotentieel is waarop ingezet wordt in de quickscan zoals hier uitgevoerd. De belangrijkste uitdagingen hebben vervolgens relatie met de ontsluiting van dit beschikbare potentieel. Deze ontsluiting heeft te maken met het wegnemen van belemmeringen die technisch, economisch, politiek van aard zijn, of te maken hebben met schaalgrootte van de toepassing. 13

14 Het schatten van het praktisch bronpotentieel van de verschillende vorm heeft plaatsgevonden op basis van (op hoofdlijnen): Wind. Het aantal geschikte windlocaties op basis van de Nota Wervel, de provinciale ruimtelijke visie voor windenergie, en de verwachte technologie-ontwikkelingen. Zon. Op basis van beschikbaar dakoppervlak van huizen, kantoren en platte daken van schuren/garages en de verwachte technologie-ontwikkelingen. Aardwarmte 8. Het aantal mogelijke putten per vierkante kilometer bebouwd oppervlak. Het bebouwde oppervlak is genomen omdat de afzet van aardwarmte afhankelijk is van de aan het bebouwd oppervlak gekoppelde haalbaarheid van warmtenetten. Biomassa. De hoeveelheid biomassa die per oppervlak geoogst kan worden zonder uitputting te veroorzaken en die niet gemoeid is met voedselteelt. Daarnaast de hoeveelheid biomassa die bij de verwerking van biomassa door bedrijven (o.a. VGI, meubelmakerijen) als reststroom vrijkomt. En tot slot de biomassa die als afval vrijkomt. Voor biomassa is het belangrijk te realiseren dat het praktische bronpotentieel de hoeveelheid biomassa energie beschikbaar voor conversie voorstelt en niet de hoeveelheid energie die als product uit biomassa geproduceerd wordt. Voor houtige biomassastromen wordt bijvoorbeeld bij de inzet van de vergassingstechnologie een veel groter deel van de potentie benut dan bij de inzet van een verbrandingstechnologie. 3.2 Overzicht praktisch bronpotentieel Dordrecht In Figuur 8 is het totale praktische bronpotentieel van de duurzame energiebronnen weergegeven voor de periode 2010 tot Dit totaal wordt hier vastgesteld als maximaal benutbaar/winbaar binnen de gemeentelijke grenzen van de gemeente Dordrecht. In totaal is het potentieel ruim 4,5 PJ/jaar in 2010 en kan uitgroeien naar ca. 6 PJ/jaar in De groei wordt veroorzaakt door technologieontwikkelingen op gebied van zon en wind die er toe leiden dat per windlocatie en zonoppervlak steeds meer energie geproduceerd wordt. 8 Industriële restwamte is in het algemeen geen duurzame energiebron (maar leidt wel tot een verhoging van de energie-efficiëncy) en wordt daarom in dit hoofdstuk niet nader benoemd. 14

15 7,0 6,0 5,0 Praktisch potentieel (PJ/jaar) 4,0 3,0 2,0 Aardw armte Wind Zon Biomassa 1, Figuur 8: Binnen gemeente Dordrecht aanwezig praktisch bronpotentieel van duurzame energiebronnen. Figuur 8 maakt duidelijk dat gelet op het totale energiegebruik binnen de gemeente Dordrecht, het praktisch bronpotentieel binnen de gemeente Dordrecht niet toereikend is om in het huidige energiegebruik te voorzien. Door het sterk stedelijke karakter van de gemeente Dordrecht is er relatief veel beschikbaar dakoppervlak voor zonne-energie. Daarnaast zijn goede mogelijkheden voor aardwarmte aanwezig doordat stedelijke gebieden zich goed lenen voor de toepassing van warmtenetten (stadswarmte). Op grond van het provinciale ruimtelijk ordeningsbeleid met betrekking tot windenergie, is er relatief weinig ruimte voor wind. 3.3 Belangrijke transitiepaden voor Dordrecht Tabel 1 geeft een onderverdeling van het praktische bronpotentieel van Figuur 8 naar de transitiepaden die voor deze scan werden gedefinieerd. Deze transitiepaden zijn gedefinieerd op basis van een logische indeling van de hoofdbronnen biomassa, wind, zon en aardwarmte. De bijdrage die deze bronnen aan het totale DE-potentieel leveren, is resp. 26%, 19%, 17% en 39%. Deze transitiepaden worden in onderstaande paragrafen verder uitgewerkt. 15

16 Transitiepad Capaciteit Vermogen Potentieel Percentage BIOMASSA ton/jaar MWth PJ/jaar Totaal B1 Houtachtig/Droog/Vezelig (Witte lijst) ,24 4% Houtachtig/Droog/Vezelig (Gele lijst) ,20 4% B2 Grasachtigen ,16 3% B3 Mest ,02 0% B4 Groen vergistbaar (niet VGI) ,04 1% B5 VGI natte stromen % VGI droge stromen % B6 Gemengd Restafval ,51 9% B7 Droog Restafval (sorteerresidu,rdf) ,26 5% B8 Biomassa import % B9 Biomassa Teelt % # molens Vermogen Potentieel WIND MWp PJ/jaar W1 Schaalvergroting bestaande molens - 0-0% W2 Noordzeekust % W3 Binnenkust ,64 12% W4 Agrarische erven % W5 Nabij bebouwde omgeving % W6 In open gebied ,38 7% W7 Industrieterrein % W8 Bedrijfsterrein % W9 Wind Op Zee - 0-0% W10 Micro Wind - 0-0% oppervlak Vermogen Potentieel ZON m2 MW PJ/jaar Z1 PV daken huishoudens ,31 6% Z2 PV schuren en garages ,40 7% Z3 PV Bedrijfspanden ,21 4% Z4 Zonneboiler daken huishoudens putten Vermogen Potentieel AARDWARMTE stuks MW PJ/jaar A1 aardwarmtestations -> warmtenet -> HH+bedrijven ,12 39% Tabel 1: Overzicht transitiepaden gemeente Dordrecht. In deze tabel is weergegeven welke bronnen voor duurzame energieproductie binnen Dordrecht aanwezig zijn en welke bijdrage deze bronnen in 2035 (absoluut en procentueel) op jaarbasis aan de totale DE-productie binnen Dordrecht kunnen leveren Biomassa Binnen de gemeente Dordrecht komt op jaarbasis een beperkte hoeveelheid biomassa beschikbaar die voor DE-productie kan worden aangewend. Dit zijn voornamelijk diverse houtachtige stromen (B1) en het biomassa-deel uit het gemengd restafval (B6) Wind Er zijn meerdere locaties in Dordrecht waar ruimte voor windturbines is gelet op de mogelijkheden die daarvoor binnen het provinciale ruimtelijk ordeningsbeleid (Nota Wervel) aanwezig zijn. Voor de 16

17 bepaling van het bronpotentieel is er vanuit gegaan dat op locaties die in de Nota Wervel als opstellingen onder voorwaarden mogelijk zijn aangemerkt, ook daadwerkelijk windturbines worden gerealiseerd (Figuur 9). Het gaat hierbij om de volgende locaties en mogelijke aantallen: Dortsche Kil, 7 stuks Langs A16, 7 stuks Zuiden Dordrecht (stad) thv Zeedijk, 8 stuks Krabbegors/Krabbepolder, 7 stuks Merwede havens, 11 stuks Figuur 9 Mogelijkheden voor plaatsing windturbines op grond van provinciale Nota Wervel 17

18 3.3.3 Zon Kansen voor zonne-energie zijn grotendeels gekoppeld aan beschikbaar dakoppervlak van gebouwen. In totaal is het beschikbare oppervlak geschat op ± 81 ha. Ongeveer 0,7 PJ/jaar kan worden opgewekt op daken van huishoudens en nog eens 0.2 PJ/jaar via daken van bedrijven Aardwarmte Aardwarmte lijkt de belangrijkste duurzame energiebron binnen de gemeente Dordrecht te zijn. Naar verwachting kan ongeveer 2,1 PJ/jaar aan warmte (ongeveer 100 C) uit de bodem (tussen 2 en 3 km diepte) gewonnen worden. Deze warmte is geschikt voor ruimteverwarming in huizen en andere gebouwen. Hiermee kan dus aardgas dat ingezet wordt voor ruimteverwarming (LT warmte 9 ) worden verdrongen. Uit het geschatte energiegebruik van Dordrecht blijkt dat de aardgas inzet voor ruimteverwarming ongeveer 2,7 PJ/jaar bedraagt. De mogelijkheden voor de ontsluiting van aardwarmte door middel van een warmtenet, worden naast de woningdichtheid, voornamelijk door de ontwikkeling van de gasprijs bepaald (Figuur 10). Figuur 10 Financiële haalbaarheid warmtenet in relatie tot gasprijs. 9 : LTwarmte staat voor Lage temperatuur warmte die uit aardgas wordt geproduceerd. Het betreft dus aardgas stoken in CV installaties voor ruimteverwarming. 18

19 3.4 Energiesysteem en economie Een belangrijk uitgangspunt bij de in dit hoofdstuk benoemde kosten, is dat kosten worden weergegeven exclusief subsidies. Voor de haalbaarheid kunnen subsidies nodig zijn om een kostprijs voor de geproduceerde energie (elektriciteit of warmte) te realiseren die de afzet van de geproduceerde energie mogelijk maakt Biomassa Het systeem zoals dat kan worden ingezet voor het benutten van het biomassa-potentieel is afhankelijk van de aard van de biomassa en de technologische ontwikkelingen. Voor eenvoudig afbreekbare en relatief natte biomassastromen is dit vergisting. Het gas dat op deze wijze wordt geproduceerd kan via een wkk-installatie worden omgezet in elektriciteit en warmte of kan worden opgewerkt tot aardgaskwaliteit. Voor houtige biomassastromen is op dit moment verbranden met elektriciteitsopwekking en afzet van restwarmte de huidige stand der techniek. Met een dergelijke installatie kan een totaalrendement van maximaal ca 50% worden bereikt. Op grond van de te verwachten technologie-ontwikkeling wordt verwacht dat op middellange termijn deze biomassa via de vergassingstechnologie zal worden omgezet in gas, elektriciteit en warmte met een totaal rendement van ruim 70%. De investeringskosten voor zowel een verbrandingsinstallatie als voor een vergasser met een capaciteit van ca ton/jaar worden geschat op M. Gelet op de maximaal beschikbare hoeveelheid biomassa binnen de gemeente Dordrecht (Tabel 1, pagina 16) is het voor de realisatie van een dergelijke installatie binnen de gemeente Dordrecht noodzakelijk dat biomassa van elders wordt aangevoerd. Voor een vergistingsinstallatie met een capaciteit van ca ton/jaar worden de investeringskosten geschat op 8-10 M Wind Investeringsbehoefte Wanneer 40 windmolens (± 100 MWe geïnstalleerd vermogen) in Dordrecht in de komende jaren geplaatst zouden worden, dan is de investeringsbehoefte ongeveer 208 M. Dit zijn de molens inclusief de installatie en een primair deel van de benodigde infrastructuur. De gemiddelde kostprijs van de geleverde energie bedraagt naar schatting ca. 0,12 tot 0,15 /kwh. Kostprijsontwikkeling Figuur 11 geeft een mogelijke kostprijsontwikkeling weer voor wind-op-land voor verschillende turbinevermogens en uitgezet tegen de verwachte baseload prijs van elektriciteit. Vooral in de komende 10 jaar zal een significante kostenreductie waarneembaar zijn in de investering, maar ook in operationele kosten (vooral onderhoud) 10. Voor grotere vermogens zou dit kunnen leiden tot een kostenneutrale situatie rond 2020 of zelfs daarvoor. 10 Gebaseerd op Rodel, H; Ecology, economy and security of supply of the Dutch electricity supply system,

20 kostprijs windenergie ( /kwh) 0,200 0,180 0,160 0,140 0,120 0,100 0,080 0,060 0,040 0,020 2 Mw e turbine 4 MWe turbine 6 MWe turbine elektriciteitsprijs (baseload, /kwh) Figuur 11: Mogelijke Kostprijsontwikkeling wind-op-land bij een jaarlijkse piekbelasting van 2200 uur Zon Voor de economie van pv-systemen is gekeken naar de toepassingsmogelijkheden voor de bestaande gebouwen en niet naar nieuwbouw systemen. De financiële haalbaarheid voor nieuwbouw is beduidend beter vanwege de vrijheid om de systemen optimaal te bouwen en doordat de kosten ook ten dele op de woning kunnen worden belast (bij een voldaks pv-systeem wordt de functie van de traditionele dakbedekking overgenomen door het pv-systeem). Investeringsbehoefte Wanneer het gehele bronpotentieel voor zonne-energie wordt benut (zie Tabel 1) dan vergt dat een investering van 371 M op basis van de huidige investeringskentallen voor PV. Voor dit bedrag wordt 81 ha PV geïnstalleerd variërend van grote systemen op grote bedrijfspanden (>300 m 2 ) tot kleine eenheden op huishoudelijke daken (2-12 m 2 ). Kostprijsontwikkeling Figuur 12 geeft een verwachting weer over de ontwikkeling van de kostprijs van elektriciteit via PV in relatie tot de tariefontwikkeling van elektriciteit voor huishoudens. Kleine pv-systemen (op basis van de huidige stand der technologie) zijn met een kostprijs van 0,5 /kwh nog ver van economisch haalbaar, maar voor de grootschalige systemen ligt de kostprijs beduidend lager (0,28 /kwh). Bij een lineaire stijging van de elektriciteitsprijs zou de economische haalbaarheid voor grote resp. kleine systemen rond 2015 resp liggen. 20

21 0,60 60% 0,50 50% kostprijs zonneenergie ( /kwh) 0,40 0,30 0,20 40% 30% 20% PV rendement (% instraling) PV (opp = 8 m2) PV opp=22 m2 PB (opp=60 m2) elektriciteitsprijs PV (opp = 400 m2) Rendementsontw ikkeling PV 0,10 10% % Figuur 12: Verwachting ontwikkeling kostprijs zonne-energie ten opzichte van de elektriciteitsprijs. Gehanteerde afschrijfperiode bedraagt 10 jaar Aardwarmte + Warmtenet Investeringsbehoefte Om op den duur alle buurten in Dordrecht van warmte te voorzien, zijn 15 aardwarmtestations benodigd. De totale investering in deze stations is geraamd op 108 M op basis van de huidige kentallen. Voor de realisatie van het warmtenet is op basis van renovatie een investering benodigd van ± 200 M. Wanneer de ontwikkeling van een warmtenet niet wordt afgestemd op renovatietrajecten, maar direct op de bestaande woningen en gebouwen wordt ingegrepen, worden de aansluitkosten significant hoger. In die situatie is de benodigde investering geraamd op 454 M. 21

22 22

23 4 Scenario s 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden 2 scenario s beschreven met het effect van de maatregelen op zowel het energiegebruik als op de productie van duurzame energie. Deze 2 scenario s zijn het autonome scenario waarbij door de gemeente invulling wordt gegeven aan gemaakte afspraken en ontwikkelingen op het gebied van wet- en regelgeving (zoals de aanscherping van de EPC) en een intensief scenario waarbij de gemeente zich extra inspant op zowel het gebied van de energiebesparing als de realisatie van duurzame energieopwekking. Tenslotte worden in dit hoofdstuk de scenario s voor zowel energiegebruik als DE-productie in 1 figuur samengevoegd. In hoofdstuk 2 is de belangrijke rol in het totale energiegebruik binnen de gemeente Dordrecht van het gebruik van transportbrandstoffen door de scheepvaartsector aangegeven. De afgelopen jaren is het besef gegroeid dat de scheepvaartsector een belangrijke bron is van emissies naar de lucht. Dat zijn zowel emissies die van belang zijn voor de (lokale) luchtkwaliteit (fijn stof, SO 2 en NO x ) als CO 2. Maatregelen om deze emissies te reduceren zijn o.a. het verbeteren van de kwaliteit van de brandstoffen (bijvoorbeeld verlaging van het zwavelgehalte of het gebruik van GTL (Gas To Liquids)), verbetering van het rendement van de motoren en de toepassing van katalysatoren. Voor de CO 2 -emissie wordt deelname in het internationale handelssysteem voor broeikasgassen overwogen. In verband met deze ontwikkelingen wordt als autonome ontwikkeling voor het gebruik van transportbrandstoffen een jaarlijkse reductie van 1% voorzien. De ontwikkelingen op het gebied van transportbrandstoffen door de scheepvaart worden met name op nationaal en zelfs internationaal niveau bepaald. De mogelijkheden voor een gemeente om hier invloed op uit te oefenen zijn gering. Daarom worden in de scenario s de ontwikkelingen exclusief het brandstofgebruik door de scheepvaart weergegeven. 4.2 Scenario s energiegebruik Autonoom scenario Bij het autonome scenario wordt er vanuit gegaan dat zowel de gemeente als andere partijen invulling geven aan de afspraken die in het kader van energiebesparing met het Rijk zijn gemaakt (zie bijlage C). Voor de gemeente zijn in dit kader met name de afspraken in het kader van het Klimaatakkoord Gemeenten en Rijk van belang. Om invulling aan deze afspraken te kunnen geven, is een actieve rol van de gemeente nodig. Dit zal voor veel gemeenten vaak tot grote inspanningen op dit gebied leiden. Dat betekent o.a. het volgende; Door de gemeente wordt invulling gegeven aan de in het Klimaatakkoord Gemeenten en Rijk gemaakte afspraak om te streven naar een verlaging van het energiegebruik in woningen met 50% in Dit wordt gerealiseerd door de wettelijke aanscherping van de EPC en het maken van afspraken met projectontwikkelaars en woningcorporaties. Voor bestaande woningbouw is 23

24 een actieve rol van de gemeente vastgelegd bijvoorbeeld op het gebied van voorlichting en het op lokaal niveau bij elkaar brengen van partijen om afspraken te maken over energiebesparing bij renovatie; De gemeente zal als bevoegd gezag in het kader van de Wet milieubeheer voorschriften met betrekking tot energiebesparing actief handhaven. Van andere partijen worden de inspanningen verwacht zoals deze in diverse convenanten zijn vastgelegd bijvoorbeeld bij renovatie van bestaande woningbouw (Convenant energiebesparing corporatiesector), bij nieuwbouw (Lentakkoord met de bouwsector) en met de industrie (Meerjarenafspraken met brancheorganisaties). Op gebied van gebruikerstechnologieën doet de markt zijn werking en zullen belangrijke innovaties hun intrede doen. Hiervan wordt de all-electric ontwikkeling met daarin als speerpunt elektrisch rijden als zeer belangrijk geacht. Het autonome scenario gaat uit van lichte groei van de industrie dat zich uit in een bruto jaarlijkse toename van 0,5% van het energiegebruik. Conform de MJA 11 afspraken (zie ook Bijlage C) van de industrie met het rijk zal daarmee netto een daling van het gebruik gaan optreden, in dit geval geprognosticeerd op 0,5% per jaar. Figuur 13 geeft een prognose van het energiegebruik ten gevolge van de autonome ontwikkelingen. Het gebruik van energie in de gemeente daalt tot een niveau van ca. 9 PJ/jaar in 2035, waarbij een groot deel van deze vermindering plaats zal vinden na Dit wordt veroorzaakt doordat belangrijke ontwikkelingen zoals een EPC van 0 vanaf 2020 en elektrisch rijden dat naar verwachting rond 2020 past echt omvangrijk wordt. Voor zware vrachtwagens lijkt elektrisch rijden geen voor de hand liggende optie. Voor personenauto s en andere lichte voertuigen wordt het elektrisch rijden van 90% van de kilometers haalbaar geacht 12. Figuur 13 geeft eveneens een prognose van de verandering van de energiemix die gepaard gaat met de autonome ontwikkelingen. Door de afname van aardgasinzet in huishoudens, een toename van het gebruik van elektriciteit in huishoudens, maar vooral ook een toename van het elektriciteitgebruik door elektrisch rijden, neemt in de energiemix van de gemeente Dordrecht het aandeel van elektriciteit sterk toe terwijl het belang van aardgas ten behoeve van verwarming en het belang van de conventionele transportbrandstoffen sterk afnemen. 11 MJA = meerjarenafspraken energie-efficiency, overeenkomsten tussen de overheid en bedrijven en instellingen over het effectiever en efficiënter inzetten van energie. 12 Nagelhout, D. & Ros, J.P.M. (2009) Elektrisch autorijden Evaluatie van transities op basis van systeemopties. Planbureau voor de leefomgeving 24

25 12,0 10,0 Energieconsumptie (PJ/jaa 8,0 6,0 4,0 Conv. Transportbrandstoffen Oliederivaten Aardgas (anders) elektriciteit Aardgasverbruik (LT Warmte) 2, Figuur 13: Verwachte ontwikkeling integrale energiegebruik (en energiemix) gemeente Dordrecht (exclusief scheepvaart) op basis van autonome ontwikkelingen Intensief scenario energiegebruik In het intensieve scenario doet de gemeente naast de onder autonoom scenario genoemde inspanningen, extra inspanningen om de gewenste ontwikkelingen te stimuleren. Hierbij wordt door de gemeente aanvullend beleid gevoerd ten aanzien van: Duurzaam bouwen: In overleg met projectontwikkelaars worden bij projectmatige nieuwbouw afspraken maken over de toepassing van een lagere EPC dan op dat moment wettelijk is vereist. Met de woningcorporaties worden afspraken gemaakt voor het versneld uitvoeren van renovaties met ambitieuze doelstellingen voor de te realiseren energiebesparing. Realisatie warmtenetwerk. Door het gebruik van restwarmte voor ruimteverwarming kan een aanzienlijke hoeveelheid brandstof worden bespaard. De mogelijkheden voor het gebruik van (industriële) restwarmte zijn in onderzocht 13. Een lokaal warmtenet in de gemeente Dordrecht werd hierbij haalbaar geacht. De gemeente speelt een cruciale rol bij de daadwerkelijke realisatie van een dergelijk netwerk; door het maken van privaatrechtelijke afspraken met andere partijen (b.v. projectontwikkelaars, woningcorporaties) en het in de bouwverordening opnemen van een verplichting tot aansluiten op een warmtenet, wordt de ontwikkeling van een warmtenetwerk mogelijk gemaakt. Energie besparing in de industrie: Samen met de zwaardere industrie in Dordrecht wordt intensief ingezet op energiebesparing tot Industriële restwarmte Drechtsteden. Haalbaarheidsstudie Rapport, 24 januari

26 Figuur 14 geeft het resultaat van deze extra beleidsmaatregelen op de totale energievraag. Hierbij is voor nieuwbouw (duurzaam bouwen) uitgegaan van een verlaging van de EPC van 0,1 t.o.v de wettelijk vastgestelde EPC van 0,6 in 2011 en 0,4 in Voor renovaties is uitgegaan van een EPC van 0,8 in 2015 dalend naar 0,5 vanaf Met betrekking tot energiebesparingen in de industrie is uitgegaan van ambitieuzere besparing. In het MJA wordt uitgegaan van gemiddeld 1% besparing en in het intensieve scenario wordt uitgegaan van een grotere besparing tot 2025 met een maximum van 2,5% per jaar (zie voor toelichting Bijlage D). Dergelijke beleidsmaatregelen geven in 2020 naar verwachting een extra besparing van ruim 1.0 PJ/jaar en ruim 1,5 PJ/jaar in In 2020 zou het energiegebruik daarmee gedaald zijn tot ongeveer 9,3 PJ/jaar (t.o.v. huidige gebruik van 11,1 PJ/jaar). 12,00 10,00 Integraal energiegebruik (PJ/ja 8,00 6,00 4,00 Autonome Ontwikkelingscenario Bovengemiddelde besparing industrie Versneld duurzaam bouwen Totaal - intensief scenario 2, Figuur 14: Effect van extra beleidsinspanningen gemeente Dordrecht op integraal energiegebruik (exclusief scheepvaart). 4.3 Scenario s duurzame energieproductie Autonome scenario DE productie Gemiddeld genomen zal het autonome scenario in Nederland tot een productie van ongeveer 20% duurzame energie in 2020 moeten leiden, conform de nationale duurzame energiedoelstelling voor DE productie. Op basis van dit percentage is het nationale subsidiebeleid geformuleerd. De vraag is echter of tot 2020 duurzame energieopwekking vooral afhankelijk is van subsidies, of dat door schaarste van fossiele energiedragers duurzame energie productie economisch al rendabel is. Het autonome scenario dat hier wordt toegepast gaat ervan uit dat schaarste van fossiele brandstoffen er toe leidt dat rond 2015 duurzame energie productie economisch van de grond komt. Gezien de prijsstelling van de verschillende DE varianten (zie ook paragraaf 3.4) zal naar verwachting duurzame 26

27 energieproductie vooral op basis van wind, biomassa en aardwarmte zijn. Rond 2020 zal zon ook een dominantere rol innemen en wordt het energiesysteem over de gehele breedte vergaand verduurzaamd. Figuur 15 geeft de verwachte groei van duurzame energieproductie op basis van autonome ontwikkelingen. Dit scenario volgend leidt naar verwachting tot een DE productie van ongeveer 3,5 PJ/jaar in Dit is mogelijk 1,7 PJ/jaar in Benutting van aardwarmte draagt het meeste bij in het autonome scenario gevolgd door energie uit zon en biomassa. Hieronder volgt een verdere toelichting op de verschillende transitiepaden (zie ook Tabel 1). 1,6 1,4 1,2 Energieconsumptie (PJ/jaar) 1,0 0,8 0,6 AARDWARMTE WIND ZON BIOMASSA 0,4 0, Figuur 15: Duurzame energieproductie volgens het autonome scenario Biomassa In het autonome scenario wordt ervan uitgegaan dat de huidige biomassa inzet wordt gecontinueerd. Dit betekent dat o.a. het huishoudelijk afval en B-hout ingezet worden voor elektriciteitsopwekking. Door marktwerking zal een deel van de biomassa worden aangetrokken door verschillende marktpartijen (ook buiten de gemeente). De huidige GFT-compostering wordt omgezet in GFT-vergisting met als eindproduct groen gas 14. Omdat er geen organisch afval meer wordt gestort, zal de productie van elektriciteit uit stortgas, in 2007 goed voor 0.06 PJ 15, geleidelijk afnemen. De vergisting van zuiveringsslib op de RWZI te Dordrecht levert op jaarbasis een bijdrage van 0,01 PJ. Rond 2020 zal ca. 0,6 PJ/jaar aan duurzame energie uit biomassa worden geproduceerd. 14 De overgang van compostering naar vergisting wordt als autonome ontwikkeling beschouwd. Bij een mogelijke vestiging van deze vergistingsinstallatie binnen de gemeente wordt wel een actieve rol van de gemeente gevraagd b.v. in het kader van de RO. 15 Bron: Afvalverwerking in Nederland, gegevens Werkgroep Afvalregistratie November

28 Wind In het autonome scenario wordt uitgegaan van de plaatsing van 4 windmolens (totaal 9,2 MW) op Dordtse Kil 4 voor Deze produceren naar verwachting ca. 0,1 PJ/jaar in Bij vervanging van deze windmolens na ca. 10 jaar, wordt er vanuit gegaan dat de dan gangbare windturbines een iets grotere capacteit hebben (ca 3,5 MW) waardoor de DE-productie uit wind dan iets toe zal nemen. Zon Met zonne-energie als duurste duurzame bron zal zon mogelijk voor 2020 nog geen dominante rol vervullen. Gelet op de kostprijs van de op deze wijze geproduceerde energie, zal de implementatie voorlopig nog voornamelijk door de hoogte van de subsidies worden bepaald. Wellicht zal zon sneller meetellen in de energiemix als er doorbraaktechnologieën op korte termijn hun intrede doen. Ook zal intrede van elektrisch rijden helpen om zonne-energie te implementeren, omdat dan in concurrentie getreden wordt met de energiekosten van transportbrandstoffen. Dit helpt de economische ontsluiting van zonne-energie. In het autonome scenario wordt uitgegaan van procentuele ontsluiting van het bronpotentieel tot gemiddeld zo n 17% en dat is ca. 0.1 PJ/jaar in Na 2020 mag worden verwacht dat door de omvang van elektrisch rijden, schaarste van energie en efficiencyverbeteringen in 2035 bijna 70% van het bronpotentieel voor zon-pv is gerealiseerd (ca. 0,6 PJ/jaar) Intensief scenario Biomassa In het intensieve scenario initieert de gemeente verschillende activiteiten op gebied van biomassa. Houtachtige biomassa (transitiepad B1) De gemeente initieert de realisatie van een bio-energiecentrale (Bec) op basis van houtachtige biomassa (transitiepad B1). Met een capaciteit van ca ton/jaar wordt niet alleen het volledige bronpotentieel houtachtige biomassa aanwezig in Dordrecht benut, maar wordt de installatie eveneens ingezet voor de productie van duurzame energie op basis van bronnen van buiten de gemeente Dordrecht. Hiermee wordt een bijdrage geleverd aan de verduurzaming van de regio. Deze installatie wordt voor 2015 gerealiseerd en produceert elektriciteit en warmte. De warmte wordt ingezet in het te ontwikkelen warmtenet van Dordrecht. Na de afschrijving van deze installatie wordt voor dezelfde hoeveelheid biomassa een vergassingsinstallatie gebouwd en wordt groen gas geproduceerd (vermoedelijk rond 2020). Wind In het intensieve scenario vervult de gemeente een proactieve rol in de ontsluiting van het gehele windpotentieel (40 turbines). Naast taken in ruimtelijke ordening en vergunningstrajecten draagt de gemeente ook bij in het creëren van draagvlak binnen de gemeente/burgers. Zon Met zon als meest dure bron op dit moment is een intensief beleid kostbaar. In elk geval kan de gemeente zoveel mogelijk zon-initiatieven ontwikkelen op eigen gebouwen en kan bijvoorbeeld de gemeentelijke organisatie elektrisch gaan rijden op eigen geproduceerde zonne-energie. Daarnaast kan de gemeente implementatie bij bedrijven en particulieren stimuleren door aanvullend op landelijke 28

29 subsidies (SDE), middelen beschikbaar te stellen (met bijvoorbeeld 1 M kan bij een aanvullende subsidie van 2,5 /Wp uitgaande van 125 Wp/m2 plaatsing van 3200 m2 worden gestimuleerd). Aardwarmte + warmtenetten Warmtenetten in Dordrecht ontwikkelen zich uitsluitend indien de gemeente een actieve rol speelt bij de realisatie hiervan. Door als gemeente een overstijgende integrale benadering te kiezen, wordt een zo hoog mogelijke afzet van warmte bij huishoudens en utiliteiten verkregen waarbij door optimale afstemming van de projecten de kosten worden geminimaliseerd. In eerste instantie zal warmtelevering plaats vinden op basis van industriële restwarmte. Dit wordt geleidelijk vervangen door c.q. aangevuld met warmte uit duurzame bronnen zoals aardwarmte en/of restwarmte van bioenergiecentrales. Door een afnemende warmtevraag bij zowel nieuwbouw als bij bestaande bouw (na renovatie), wordt op middellange termijn een geringe vermindering van de afzet van aardwarmte voorzien Energieproductie (PJ/jaar) 3 AARDWARMTE WIND ZON BIOMASSA Figuur 16 Duurzame energieproductie volgens het intensieve scenario 29

30 4.4 Gevolgen scenario s In Figuur 17 zijn de gevolgen voor de diverse scenario s voor zowel de energieconsumptie als voor de DE-productie weergegeven. De energieconsumptie zal bij het autonome scenario afnemen tot ca 9 PJ in Extra inspanningen van de gemeente (intensief scenario) zullen leiden tot een verdergaande reductie tot ca. 7,5 PJ (2035). Verhoogde industriële groei, waarbij ervan wordt uitgegaan dat dit buiten de invloedssfeer van de gemeente ligt, zal bij het autonome scenario leiden tot een energieconsumptie van ca 9,5 PJ. De productie van duurzame energie zal bij het autonome scenario in 2035 zijn toegenomen tot ca. 1,5 PJ. Het intensieve scenario met een actieve inzet van de gemeente voor de realisatie van het warmtenet en maximalisatie van het aantal te plaatsen windturbines, tot een DE-productie van ca 4 PJ in Uit Figuur 17 blijkt dat óók op langere termijn, de energieconsumptie binnen de gemeente Dordrecht groter is dan de hoeveelheid duurzame energie die met de benutting van de eigen bronnen kan worden opgewekt. Voor het bereiken van hogere doelstellingen op het gebied van energieneutraliteit, is import noodzakelijk. Deze import kan worden vormgegeven door: Grootschalige import van biomassa. Door import van biomassa uit overschotgebieden zoals de Baltische staten, Scandinavië of Canada, en inzet hiervan in de binnen de gemeente gerealiseerde Bec, kan een verhoging van de aan de gemeente toe te rekenen de-productie plaatsvinden. Het aanvullende effect van een Bec waarbij de input volledig bestaat uit grootschalige import van biomassa, is in Figuur 17 weergegeven met scenario 4. Participatie in een windmolenpark op zee. De rol van een dergelijke participatie in de totale de-productie is afhankelijk van de omvang van deze participatie. 12,0 10,0 1: Consumptie: Autonome Scenario Totale energiegebruik (PJ 8,0 6,0 4,0 2: Consumptie: Intensieve Scenario 3: Consumptie: Autonoom + Verhoogde Industriele groei 1: Productie: Autonome Scenario 2: Productie: Intensieve Scenario 2,0 4: Intensief + biomassaimport Figuur 17: Ontwikkeling energievraag (exclusief scheepvaart) en aanbod duurzame energie in relatie tot gemeentelijke inspanningen 30

31 De mate van verduurzaming binnen de gemeente Dordrecht wordt weergegeven in Figuur 18. Hieruit blijkt dat bij gemeentelijke inspanningen volgens het autonome scenario de mate van verduurzaming geleidelijk toeneemt van ca 5% in 2015 tot 15% in Het intensieve scenario (exclusief import) zal kunnen leiden tot ruim 10% in 2015 tot ca. 60% verduurzaming in Autonoom Intensief 100% 90% 80% Verduurzaming (Energie) 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Figuur 18 Mate van verduurzaming bij het autonome resp. het intensieve scenario. In Figuur 19 wordt voor het intensieve scenario weergegeven in hoeverre voor de diverse producten binnen de gemeente Dordrecht in de vraag kan worden voorzien door de productie. Uit deze figuur blijkt dat in dit scenario alleen voor aardgas (LT-warmte) in de eigen consumptie wordt voorzien en voor elektriciteit gedeeltelijk (ca 50%). 31

32 Productie Consumptie Productie Consumptie 7,00 6,00 6,00 5,00 Energie (PJ/jaar) 5,00 4,00 3,00 Energie (PJ/jaar) 4,00 3,00 2,00 2,00 1,00 1, Transportbrandstoffen Oliederivaten Aardgas (LT warmte) Aardgas (anders) elektriciteit Transportbrandstoffen Oliederivaten Aardgas (LT warmte) Aardgas (anders) elektriciteit Energiemix 2020: netto CO 2 emissie = 873 kton/jaar Energiemix 2035: netto CO 2 emissie = 838 kton/jaar Figuur 19: Vergelijking tussen de energiemix (gebruik) en DE productie in 2020 en 2035 op basis van het intensieve scenario. 32

33 5 Conclusies & aanbevelingen 5.1 Conclusies Het energiegebruik van Dordrecht bedraagt ongeveer 16,8 PJ/jaar (gebaseerd op kentallen van 2007/2008) met een bijbehorende CO 2 uitstoot van ±1342 kton/jaar. Een aanzienlijk deel van dit gebruik wordt veroorzaakt door de scheepvaart (ruim 5,5 PJ/jaar). Volgens het autonome scenario zal het gebruik in 2020 dalen tot ca. 10,5 PJ/jaar (exclusief scheepvaart). De productie van duurzame energie zal in het autonome scenario in 2020 zijn toegenomen tot ca 0,8 PJ/jaar. Door het uitvoeren van aanvullende maatregelen kunnen verdergaande besparingen worden gerealiseerd en kan meer DE worden geproduceerd. In het intensief scenario worden in 2020 met onderstaande aanvullende maatregelen verdergaande besparingen gerealiseerd c.q. wordt extra DE geproduceerd. Maatregelen Energiebesparing of opwekking DE In PJ Vermeden CO 2 - emissie in Kton 1 2 Verscherpte inzet op energiebesparing in de bebouwde omgeving Aanscherpen energie-efficiency programma in samenwerking met industrie 0, Realiseren bio-energiecentrale voor hout Maximaal inzetten op wind 0, Realiseren warmtenet door middel van aardwarmte 1, Overig (waaronder zon-pv) 0,45 60 Totaal 282 Voor het realiseren van verdergaande doelstellingen dan mogelijk is door het treffen van maatregelen binnen de eigen gemeente en de maximale inzet van de binnen de gemeente aanwezige bronnen, is een importscenario met bijvoorbeeld grootschalige import van biomassa en/of participatie in windmolenpark op zee noodzakelijk. 33

34 5.2 Aanbevelingen Om invulling te kunnen geven aan de afspraken in het Klimaatakkoord Gemeenten en Rijk is een actieve rol van de gemeente noodzakelijk. Voorbeelden hiervan zijn inzet op energiebesparing in de eigen organisatie (voorbeeldfunctie), in bestemmingsplannen ruimte reserveren voor duurzame energie, inzet op schoner en zuiniger wagenpark, organiseren van doelgroepgerichte communicatie (bijvoorbeeld gericht op particuliere woningeigenaren), het afsluiten van prestatiecontracten met woningcorporaties en bij periodieke vergunning-controles handhaven op energiebesparing. Voor het uitvoeren van deze acties worden geen aanbevelingen geformuleerd omdat deze onderdeel uitmaken van het autonome scenario. Onderstaande aanbevelingen zijn gericht op het geven van invulling aan het intensieve scenario. Algemeen: Binnen de gemeente Dordrecht zijn 3 sectoren verantwoordelijk voor het grootste deel van het energiegebruik nl. de scheepvaart, de huishoudens en de industrie. Om energiebesparing binnen de gemeente te realiseren zal de focus voornamelijk op deze 3 sectoren moeten liggen. De mogelijkheden van de gemeente om het brandstofgebruik van de scheepvaart op korte termijn te beïnvloeden worden als gering worden ingeschat maar door het stimuleren van innovatie is invloed op langere termijn wel mogelijk. Voor de realisatie van de ambities van de gemeente is draagvlak nodig bij bedrijven en particulieren binnen de gemeente. Aanbevolen wordt om door middel van intensieve communicatie draagvlak te creëren. Daarnaast wordt draagvlak gecreëerd doordat de gemeente een voorbeeldfunctie vervult (bijvoorbeeld bij nieuwbouw strenge eisen aan de energieprestatie, het veelvuldig toepassen van pv-systemen, het toepassen van energiebesparende maatregelen met een terugverdientijd die veel langer is dan wettelijk is verplicht, etc.). Via voorlichting kan informatie worden gegeven over mogelijkheden om door middel van gedrag het energiegebruik te verlagen. Deze voorlichting kan betrekking hebben op handelingen in en om het huis maar óók op bijvoorbeeld de keuze voor de wijze van vervoer. Specifieke aanbevelingen om de in 5.1 aangegeven maatregelen te realiseren; 1 maatregelen Energiebesparing in gebouwde omgeving Aanbevelingen Bij de realisatie van nieuwbouw in opdracht van de gemeente, wordt vanuit de voorbeeldrol energiezuiniger gebouwd dan wettelijk is verplicht. Voor de renovatie van bestaande woningen worden naast het maken van afspraken met de woningbouw-corporaties tevens financiële instrumenten ingezet. Inzetten van financiële instrumenten om de energieprestatie van bestaande woningen van particulieren te verbeteren. Projectmatige nieuwbouw wordt energiezuiniger gebouwd dan wettelijk is vereist door het maken 34