ACTIEPLAN DUURZAME AANKOPEN

Transcriptie

1 ACTIEPLAN DUURZAME AANKOPEN / 53

2 Inhoud Situering, doelstellingen en opzet... 4 Wat is een beleid duurzaam aankopen?...4 Doelstellingen van een duurzaam aankoopbeleid...4 Duurzaam aankoopbeleid Maatregelen en concrete acties Maatregel 1. Productgroepen prioriteren Maximaal gebruik bestaande raamcontracten Uitbreiden raamcontracten Vastleggen product(groep)en waarvoor milieucriteria worden opgenomen Aandacht voor sociale economie en initiatieven die tewerkstelling bevorderen Aandacht voor eerlijke handel in het Zuiden Standaardtekst met milieucriteria opnemen in bestek voor meer product(groep)en Rekening houden met de Life Cycle Cost (LCC) Maatregel 2. Duurzaamheid verankeren van intake tot gunning Aandacht voor duurzaamheid vanaf de intake Duurzaamheidscriteria via technische eisen en gunningscriteria Toepassing duurzaamheidscriteria opvolgen bij gunningen Het duurzaam aankoopbeleid optimaal inzetten om de stad te positioneren als maatschappelijk verantwoorde en duurzame organisatie Maatregel 3. Kennis opbouwen en verspreiden Stedelijk duurzaam aankoopbeleid volgt de meest recente evoluties Kennis delen met lokale en bovenlokale overheden Communicatie en sensibilisatie stadsmedewerkers Informatie duurzaamheidscriteria via intranet Opleiden en sensibiliseren van dossierbeheerders, bestellers en aankopers over duurzaamheid Afspraken met stedelijke dochters en OCMW Communicatie en sensibilisatie leveranciers Maatregel 4. Opvolging van verduurzaming bestekken en aankopen Monitoring van duurzaamheid in bestekken en gunningen Opvolgen van duurzaamheid bij de afgesloten raamovereenkomsten Maatregel 5 Hergebruik en innovatief aankopen Cradle to Cradle Innovatief aankopen door leasing of circulaire economie Bijlage 1. Evaluatie actieplan Doelstelling 1: Zorgen voor meer draagvlak voor en kennis van duurzame overheidsopdrachten Doelstelling 2: Zorgen voor zichtbaarheid en opvolging van duurzame overheidsopdrachten Doelstelling 3: Verdere verbreding: steeds meer overheidsopdrachten worden gescreend op duurzaamheid Doelstelling 4: Verdere verdieping: uitbreiding naar bijkomende productgroepen en criteria Doelstelling 5: Voorraadbeheer en hergebruik van materiaal stimuleren Bijlage 2. Terminologie en beleidscontext Terminologie Overheidsopdrachten / 53

3 Duurzame aankopen / overheidsopdrachten Beleidscontext Het internationale niveau Het Europese niveau Het nationale niveau Het lokale niveau Stad Antwerpen Bijlage 3 Bestaande duurzaamheidscriteria Bijlage 4 Juridische context voor voorraadbeheer en hergebruik van materialen Bijlage 5 Standaardteksten meubilair en FSC gelabeld hout / 53

4 Situering, doelstellingen en opzet Wat is een beleid duurzaam aankopen? Het begrip duurzaam aankopen wordt meestal gebruikt in Vlaanderen en Nederland en heeft geen concrete juridische draagwijdte. Doorgaans wordt de term gebruikt voor het aankopen van goederen. In deze betekenis heeft duurzaam aankopen een beperktere draagwijdte dan duurzame overheidsopdrachten, dat volgens de Wet op de Overheidsopdrachten ook diensten en werken omvat, maar anderzijds bijvoorbeeld niet de aankoop van een gebouw. Dit actieplan focust op de aankopen die de stad organiseert via haar Gemeenschappelijke Aankoopcentrale (GAC). Een bedrijf dat een beleid voor duurzaam aankopen voert, zet zijn koopkracht en invloed in om samen met zijn leveranciers en klanten de maatschappelijke en milieuprestaties van de gehele keten van producten te verbeteren. Een effectieve manier om de duurzaamheid van de keten te waarborgen, is om duurzaamheidscriteria te integreren in het selectieproces. Deze criteria kunnen betrekking hebben op: - de grondstoffen: uit hernieuwbare bronnen, gerecycleerde/recycleerbare materialen, schade voor de gezondheid, ontginning,... - het productieproces: energie- en waterverbruik, uitstoot, sociale tewerkstelling, arbeidsomstandigheden,... - de impact van het transport en de verpakking van de producten - de levensduur, de onderhouds- en energiekosten van het product - de verwerking van het product na gebruik (hergebruik, recyclage ) Doelstellingen van een duurzaam aankoopbeleid Stad Antwerpen positioneert zich als maatschappelijk verantwoorde en duurzame organisatie. Het stedelijk duurzaam aankoopbeleid is hiertoe een sleutelproces, net zoals het stedelijk patrimonium en het voertuigenpark. De laatste jaren is er meer aandacht voor de ecologische, economische en sociale impact van wat er wordt ingekocht. De ambitie van de stad is om tegen 2020 criteria te hanteren voor alle producten uit productgroepen waarvoor hogere overheden duurzaamheidscriteria opleggen en om voor alle overige aankopen te bekijken of en hoe deze verduurzaamd kunnen worden. Het opleggen van milieucriteria en sociale (en ethische) criteria bij het aankopen van leveringen, diensten en werken heeft verschillende positieve effecten. Met haar actieplan duurzame aankopen vervult de stad dan ook verschillende doelstellingen. Hieronder worden een aantal van de belangrijkste doelstellingen meegegeven. 1. Impact van de stadsorganisatie op het milieu beperken. Door rekening te houden met energie-efficiëntie en samenstelling van producten (zowel in gebruik als tijdens het productieproces) wil de stad haar impact op het milieu zoveel mogelijk beperken. Het gaat hierbij onder andere om de CO2-uitstoot die gepaard gaat met productie en levering, de duurzaamheid en recycleerbaarheid van de gebruikte materialen en het voorkomen van afval. 2. Stimuleren van milieuvriendelijke, sociale en ethisch verantwoorde productie. Overheidsdiensten zijn belangrijke economische actoren in Europa: ze geven ongeveer 19% van het bruto binnenlands product van de EU uit (EC 2005). Overheden die maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzame producten en diensten bevorderen, zijn een hefboom voor de totstandkoming van een markt voor duurzame producten en diensten. 4 / 53

5 De stad toont dat ze belang hecht aan sociale en ethische aspecten door bijvoorbeeld voor bepaalde producten voorwaarden op te leggen met betrekking tot de arbeidsomstandigheden waarin zij geproduceerd worden. Bij werken, leveringen en diensten kan de stad de werkgelegenheid van kansengroepen bevorderen door criteria mee te nemen met betrekking tot sociale economie. 3. Zelf het goede voorbeeld geven Van overheden wordt (terecht) verwacht dat ze zelf het goede voorbeeld geven als ze andere actoren willen inspireren of verplichtingen opleggen. Via duurzame aankopen kan de stad het goede voorbeeld geven en andere actoren tot gedragsverandering stimuleren. Tegelijkertijd toont de stad dat ze haar duurzaamheidsambities consequent aanpakt. 4. Stedelijke duurzaamheidsambities ondersteunen De stad heeft een aantal duurzaamheidsambities met betrekking tot energie, groen, water, materialen en afval, mobiliteit 1 Het stedelijk duurzaam aankoopbeleid wordt strategisch ingezet om ook aan deze doelstellingen bij te dragen, bv. door het aankopen van groene stroom, energie-investeringen in eigen patrimonium, pesticiden vrij groenonderhoud, duurzaam vlootbeheer en bedrijfsvervoersplan, aandacht voor duurzaamheid bij aanleg openbaar domein 1 Zie beleidsnota 5 / 53

6 Duurzaam aankoopbeleid Het Bestuursakkoord stad Antwerpen stelt dat Antwerpen het goede voorbeeld wil geven op gebied van duurzaamheid en milieu, weliswaar binnen haalbare budgettaire marges 2. Om de doelstellingen van dit actieplan duurzame aankopen waar te maken, zijn er in principe niet meer financiële middelen nodig. Zo wees een onderzoek van internationale accountants- en adviesorganisatie KPMG bij 56 Duitse gemeenten uit dat een effectief duurzaam aankoopbeleid een besparing tot 3,5% van de jaarlijkse aankoopkost kan opleveren 3. De levenscyclus en terugverdieneffecten 4 spelen hierbij een belangrijke rol, onder andere door besparingen in energie- en grondstoffenverbruik en de reductie van te verwerken afval en te remediëren verontreiniging. Zo kunnen duurzame goederen en diensten soms een hogere begininvestering vergen die op termijn wel terugverdiend wordt. Duurzame aankopen worden ook gestimuleerd door hogere overheden. Zo keurde het Europees Parlement op 15 januari 2014 drie nieuwe richtlijnen in verband met openbare aanbestedingen 5 goed. Bij aanbestedingen krijgen de criteria kwaliteit, milieueffecten, levenscycluskost en het ontwikkelen van nieuwe oplossingen samen met contractspartijen een prominentere plaats. Naast prijs zullen kwaliteit, milieueffecten, sociale factoren en innovatiepotentieel een belangrijke rol spelen bij de selectie. 6 Het stedelijk duurzaam aankoopbeleid is één van de sleutelprocessen in de werking van een maatschappelijk verantwoorde en duurzame organisatie. Daarom werd gekozen om de doelstelling 1HWN01 Antwerpen is een duurzame stad uit te werken waaraan stads breed wordt samengewerkt onder regie van de afdeling energie en milieu Antwerpen van het bedrijf stadsontwikkeling (SW/EMA). Hieronder is volgende operationele doelstelling opgenomen: De voorbeeldrol van de stad komt systematisch tot uiting in haar werking en producten. De Gemeenschappelijke Aankoopcentrale (GAC) operationaliseert de doelstelling 1TSB120302: Alle overheidsopdrachten worden getoetst aan de waarden van maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzame ontwikkeling. De expertdiensten zijn verantwoordelijk voor de doelstellingen door de inbreng en ter beschikking stelling van expertise via advisering, communicatie en sensibilisatie. De GAC faciliteert hierbij het optimaal integreren van duurzaamheidscriteria door dit waar mogelijk in te bedden in het gunningsproces. Het duurzaam aankoopbeleid gaat echter iedere dienst binnen de stad aan en is bijgevolg ook een mooie aanzet om iedereen bij het duurzaamheidsbeleid van de stad te betrekken en zijn verantwoordelijkheid hierin te geven. 2 Bestuursakkoord stad Antwerpen , p.67, hoofdstuk 5.Patrimoniumonderhoud De stad wil ook het goede voorbeeld blijven geven op gebied van duurzaamheid en flexibiliteit, binnen de budgettair haalbare marges. Resolutie 449 op dezelfde pagina stelt: De stad dient het goede voorbeeld te geven, ook als het om het milieu gaat. 3 Kommunale Beschaffung im Umbruch. Große deutsche Kommunen auf dem Weg zu einem nachhaltigen Einkauf?, 2013: Een scriptie voor de Erasmus Universiteit toonde hetzelfde aan voor bedrijven: 4 Deze gedachte wordt bijvoorbeeld ook gevolgd bij de huidige ontwikkeling van minimale prestatie-eisen voor energie gebruikende producten in het kader van de EUP Richtlijn (Energy Using Products). 5 Aanbesteding in de zin van deze richtlijn is de aankoop door middel van een overheidsopdracht van werken, leveringen of diensten door één of meer aanbestedende diensten van door deze aanbestedende diensten gekozen ondernemers, ongeacht of de werken, leveringen of diensten een openbare bestemming hebben of niet. 6 p / 53

7 Het actieplan duurzame aankopen legt voor de komende jaren vast welke producten/productgroepen minstens verduurzaamd worden, welke criteria hierbij belangrijk zijn, hoe dit wordt ingebouwd in het aankoopproces en hoe de voortgang wordt opgevolgd. Het is opgebouwd rond vijf maatregelen: Product(groep)en waarvoor duurzaamheidscriteria van toepassing zijn prioriteren Duurzaamheid verankeren van opmaak tot gunning Kennis verder opbouwen en verspreiden Voortgang zichtbaar maken Aandacht besteden aan innovaties op het gebied van hergebruik en product/dienstsystemen Aan elke maatregel wordt een samenhangend pakket van concrete acties opgehangen. Vermits het actieplan verder bouwt op het actieplan duurzame overheidsopdrachten wordt een onderscheid gemaakt tussen: voortgezette acties acties opgestart na 2012 nieuwe acties Meer informatie over de voortgezette acties wordt gegeven in bijlage 1. Evaluatie actieplan Vermits het duurzaam aankoopbeleid werd verder gezet tussen 2012 en 2014 werden er reeds acties opgestart. Met het actieplan duurzame aankopen worden ook enkele nieuwe acties geformuleerd die het duurzaam aankoopbeleid van stad Antwerpen alweer een stap verder brengen. 7 / 53

8 Maatregelen en concrete acties Maatregel 1. Productgroepen prioriteren 1.1 Maximaal gebruik bestaande raamcontracten Voortgezette actie 11 en 13 De stad wil de bestaande raamcontracten met duurzaamheidscriteria behouden, actualiseren en maximaal laten gebruiken, ook door de dochters van de stad. Dit bespaart administratie en tijd, is transparanter en soms kan via een raamcontract een interessantere prijs bedongen worden. Ondertussen beschikt de stad over een heel aantal raamcontracten met aandacht voor duurzaamheid: papier met label FSC-mix en chloorvrij en wat betreft milieuvriendelijk proces van het papier maken met labels Nordic Swan, Ecolabel; verf, met een belangrijke plaats voor natuurverf; bureelmateriaal, volledig ecologisch wat betreft het administratief gebouw Den Bell en zoveel mogelijk groen voor buitendiensten; onderhoud textiel en kledij met aandacht voor het gebruik van milieuvriendelijke wasproducten, een zo energiezuinig mogelijk was-proces en milieuvriendelijk(st) transport en verpakking; groenonderhoud met inzet van sociale economie en verbod op gebruik van pesticiden; werkkledij met uitgebreide ecologische en sociale criteria voor personeel voor kinderopvang, lokale politie en voor de afdeling vastgoed van stads- en buurtonderhoud; koude en warme dranken met, waar van toepassing, eisen voor fairtrade en/of bio (thee, koffie melk, fruitsap); ecologisch verantwoorde schoonmaakproducten; aankoop voertuigen met de mogelijkheid voor alternatieve aandrijving (CNG), Euronorm-eisen en ecoscore; computers met Energy Star label; 100% gerecycleerde kunststofpaletten; bloemen met voorkeur voor lokale bloemen en bloemen met labels; bio, fairtrade- en Schone Kleren promo t-shirts; taxivervoer met aandacht voor de ecoscore van de wagens; glazenwasserij met uitsluitend ecologische producten; broodjes, slaatjes en koffiekoeken met perceel voor bio en zonder tonijn ; stads breed duurzaam drukwerk met bijbehorend online bestelportaal. De duurzaamheidscriteria in deze raamcontracten worden bij hernieuwing waar mogelijk aangepast aan de laatste evoluties zodat de stad steeds de meest duurzame producten of diensten aankoopt. Er wordt ingezet op sensibilisatie en communicatie zodat diensten en dochters meer en meer gebruik maken van deze lopende raamcontracten (zie actie 3.3 en 3.4). Aan de budgethouders en bestellers wordt gevraagd dit in de goedkeuringsflow (SAP) zoveel mogelijk te bewaken. 8 / 53

9 1.2 Uitbreiden raamcontracten Voortgezette actie 11 Sinds 2010 werden meer raamcontracten afgesloten waarin in de mate van het mogelijke duurzaamheidscriteria werden toegevoegd. Deze aanpak wordt verder gezet wat een positieve impact heeft op duurzame aankopen. GAC blijft opvolgen voor welke leveringen, diensten en werken raamovereenkomsten wenselijk zijn. Voor dergelijke overeenkomsten is het extra interessant om duurzaamheidscriteria in te brengen omdat op deze manier over langere tijd en voor meerdere diensten binnen de groep duurzaamheidscriteria geborgen zijn. Zo zijn we zeker dat we voor die productgroepen duurzame producten aankopen. 1.3 Vastleggen product(groep)en waarvoor milieucriteria worden opgenomen Nieuwe actie Voor vele productgroepen bestaan milieucriteria die door hogere beleidsniveaus werden geformuleerd (en worden toegepast). Dit betekent dat er voor deze producten (en diensten) goede duurzame alternatieven bestaan met veel minder impact op het milieu en voldoende beschikbaarheid op de markt. De stad Antwerpen implementeert al verschillende van deze criteria en wenst er meer en meer toe te passen in toekomstige overheidsopdrachten. Met deze actie wordt vastgelegd voor welke producten bij elke aankoop rekening wordt gehouden met duurzaamheidscriteria. Indien nodig wordt dit aangevuld met eigen marktonderzoek door de advies-verlenende diensten. Zo is de stad zeker dat de duurzaamheidscriteria haalbaar zijn voor de markt. De criteria worden zoveel mogelijk opgenomen in de technische eisen en waar mogelijk worden strengere duurzaamheidscriteria gescoord, afhankelijk van het duurzaamheidsniveau. Zo stimuleert de stad de vergroening van markt en economie. In onderstaande tabel 7 worden de producten/productgroepen weergegeven die regelmatig gebruikt worden binnen de werking van de stad Antwerpen en waarvoor milieucriteria getoetst werden aan de markt. De belangrijkste milieucriteria die moeten worden opgenomen in het bestek staan in de tweede kolom. In de derde kolom staan ter illustratie de milieulabels vermeld die worden toegekend aan producten die aan bepaalde milieucriteria voldoen. Kopers kunnen de lijst met criteria afkomstig uit de informatie van dit milieulabel verwerken in de technische specificaties van hun eigen bestekken. Volgende zin wordt dan toegevoegd: bovenstaande milieucriteria zijn te staven met label x of gelijkwaardig. Voor verschillende van deze producten bestaan reeds raamcontracten met duurzaamheidscriteria, voor een overzicht zie Criteria te vinden op 9 / 53

10 Product(groep) Milieucriteria Mogelijke controle (niet limitatief) Archiefmappen Samenstelling, C2C Blaue Engel, Milieukeur, C2C (ringmappen, hangmappen) Autobanden Lage emissie CO 2, Blaue Engel, Nordic Swan carcinogenen, PM10, geluid Blusmiddel Samenstelling Milieukeur Bodemverbeteraars Geen turf, bio-organisch materiaal EU label, Österreichische Ümweltzeichen Bouw o.a. buizen uit Samenstelling Österreichische Ümweltzeichen kunststof Bouw o.a. harde Ontginning, transport EU label vloeren (graniet, marmer, steen) Binnenhuismeubelen Materialen: hout uit legale afkomst, textiel, kunststofonderdelen gerecycleerd/recycleerbaar, vulmaterialen, afwerklagen, lijmen Österreichische Ümweltzeichen, NF environnement, Blaue Engel, Nordic Swan, EU label, Milieukeur, FSC, PEFC Buitenhuismeubelen Materialen: hout uit legale afkomst, textiel, kunststofonderdelen gerecycleerd/recycleerbaar, vulmaterialen, afwerklagen, lijmen NF environnement, Blaue Engel, Nordic Swan, FSC, PEFC Bureau(draai)stoelen Materialen: hout uit legale afkomst, textiel, kunststofonderdelen gerecycleerd/ recycleerbaar, Österreichische Ümweltzeichen, NF environnement, Blaue Engel, Milieukeur, FSC, PEFC, C2C certificaat vulmaterialen, afwerklagen, lijmen, C2C of circulaire economie 8 Compostvaten Materiaal Österreichische Ümweltzeichen, NF environnement, Blaue Engel, Nordic Swan Drukwerkdienst Gipsplaten voor binnen Groenonderhoud Papier, inkten, lijmen, reinigingsmiddelen, CO 2 compensatie Samenstelling platen, C2C Onkruidbestrijding, bemesting, planten, machines, smeermiddelen, FSC, PEFC (papier), Österreichische Ümweltzeichen, Nordic Swan FSC, PEFC, C2C EU label, Österreichische Ümweltzeichen, NF environnement, Blaue Engel, Nordic Swan 8 C2C en circulaire economie zie actie / 53

11 dienstvoertuigen Hout Uit duurzaam beheerde FSC, PEFC bossen Huishoudtoestellen Energielabels, life cycle cost Energie label (A+++, A++ ), NF environnement, Blaue Engel, Nordic Swan, Energy Star, Österreichische Umweltzeichen Hygiënisch papier Gerecycleerd papier, chemicaliën EU label, Nordic Swan, C2C, Blaue engel, Österreichische IT-materialen Kantoormaterialen Kleding & textiel Koffie- en theefilters Papier Planten & bomen Producten uit gerecycleerd plastic Ruitenreinigers Schoonmaakproducte n & - diensten Energieverbruik, materialen, milieuvriendelijk proces, leasing Niet-plastic of uit gerecycleerde plastic, geen kleurstoffen, geen oplosmiddelen Natuurlijke vezels, verfstoffen, chemicaliën, zware metalen, herkomst, C2C Grondstof uit duurzaam beheerde bossen, geen chloorgas Geheel of gedeeltelijk gerecycleerd papier, ongebleekt of TCF, PCF gebleekt, proces Organisch geproduceerd, inheemse soorten Samenstelling Chemicaliën, oppervlakteactieve stoffen, oplosmiddelen afbreekbaarheid Grondstoffen, afbreekbaarheid, dosering, C2C, niet getest op dieren, hergebruik of recycleerbaarheid verpakking Materialen en proces Umweltzeichen, FSC, PEFC Energy Star, EU label, Nordic Swan, Österreichische Umweltzeichen, Blaue Engel Blaue Engel, EUlabel, Nordic Swan, NF environnement, Österreichische Umweltzeichen, FSC, PEFC Biolabels, EU label, Nordic Swan, Ökotex, C2C certificaat FSC, PEFC, Blaue Engel, Nordic Swan, NF environnement FSC, PEFC, Blaue Engel, Nordic Swan, EU label Biolabels, Österreichische Ümweltzeichen Blaue Engel EU label, Österreichische Ümweltzeichen, Nordic Swan, NF environnement EU label, Blaue Engel, Nordic Swan, NF environnement, Österreichische Ümweltzeichen, C2C certificaat Smeerolie voor kettingzagen EU, Österreichisches Umweltzeichen, Blaue engel, Nordic Swan, NF environnement Speeltuigen Hout uit duurzaam beheerde FSC, PEFC, Blaue Engel, Nordic Swan 11 / 53

12 bossen, materiaal scheidbaar, oppervlaktebehandeling, Textielschoonmaak Wasmiddel, wasproces, Blaue Engel, Nordic Swan transport Transport Brandstof, CO 2 -uitstoot, Euronormen, ecoscore verbruik, banden Vaatwasproducten Chemicaliën EU label, Nordic Swan, Österreichische Ümweltzeichen Verlichting Energieverbruik, LCC, leasing Europese criteria, energielabels, EU label, Blaue Engel, Österreichische Ümweltzeichen Verven & vernissen Samenstelling, verpakking Nature Plus, EU label, Nordic Swan, Österreichische Ümweltzeichen, NF Environment, Blaue Engel Voedsel & catering Bio, lokaal, Biolabels seizoensgebonden, vegetarisch Voertuigen Brandstof, CO 2 -uitstoot, Euronorm, ecoscore verbruik, banden Wasproducten Chemicaliën EU label, Nordic Swan, Österreichische Ümweltzeichen, NF Environment Zepen Samenstelling, verpakking EU label, Nordic Swan, Österreichische Ümweltzeichen Bij de opmaak van een bestek voor een product uit bovenstaande tabel worden telkens duurzaamheidscriteria opgenomen. Deze tabel wordt door GAC ter beschikking gesteld, zodat de opmaker van het bestek weet voor welke producten hij zeker rekening moet houden met duurzaamheidscriteria. De klant kan hetzij zelf de criteria in het bestek opnemen op basis van de informatie op het intranet, hetzij advies vragen aan de expertdiensten. Daarna wordt het ontwerpbestek aan SW/EMA bezorgd ter controle. Bijlage 3 bij dit actieplan omvat een overzicht van alle producten en diensten waarvoor (Europese en federale) criteria bestaan. Verschillende bronnen die vermeld worden op het intranet van GAC en SW/EMA kunnen hiervoor geraadpleegd worden. Het gaat onder andere om de criteria van de aankoopgids van de Provincie Antwerpen, de gids voor duurzame aankopen van het Federaal Instituut voor Duurzame Ontwikkeling (FIDO) en de Green Public Procurement (GPP) toolkit van de Europese Commissie. 1.4 Aandacht voor sociale economie en initiatieven die tewerkstelling bevorderen Voortgezette actie 14 Screening en advisering met betrekking tot het opnemen van sociale criteria binnen overheidsopdrachten wordt verder uitgebouwd door de dienst business en innovatie van het bedrijf ondernemen en 12 / 53

13 stadsmarketing (OS/BI) onder de doelstelling: ISLW060201: De stad neemt haar rol op ter versterking van de sociale economie. Er is een divers aanbod op het grondgebied van de stad Antwerpen. Om Antwerpse maatwerkbedrijven (sociale en beschutte werkplaatsen) voldoende opdrachten vanuit de stad Antwerpen aan te reiken, wil de regisseur sociale economie in de overheidsopdrachten het systeem van sociale clausules (alleenrecht voor sociale economie), het voorbehouden van percelen of de verplichte en/of aanmoedigende samenwerking tussen reguliere ondernemingen en de sociale economie aanzwengelen. Deze laatste werkwijze krijgt indien mogelijk voorkeur. Het versterkt de relaties tussen de partners, met meer kans tot doorstroom van personeel tot gevolg. Dit kadert volledig in de uitvoering van het Vlaamse ondersteuningsdecreet voor de sociale economie. De stad neemt haar regierol krachtdadiger op ter versterking van de sociale economie en de diversiteit van het aanbod op haar grondgebied. De stad stimuleert eigen diensten, overheden en organisaties op haar grondgebied om meer sociale economiebedrijven te laten meedingen bij overheidsopdrachten via OS/BI. Want meer omzet bij deze bedrijven leidt tot meer lokale werkgelegenheid. Ook werkt de stad nauw samen met de sociale economiebedrijven om maximale doorstroom naar vacatures buiten de sociale economie te realiseren, zodanig dat met de voorziene middelen bijkomende arbeidsplaatsen worden gecreëerd. Verder wordt de reguliere arbeidsmarkt aangesproken om sociaal ondernemerschap op te nemen door nauwe samenwerking aan te gaan met sociale economie. Zo versterkt ook de sociale economie op zijn beurt de reguliere bedrijven. In de praktijk zal OS/BI stadsbedrijven aanmoedigen om sociale economie zoveel mogelijk als criterium mee te nemen bij opdrachten (voor werken en diensten waarbij relevant), bij voorkeur door reguliere bedrijven hiermee te laten werken, bv. via stageplaatsen, werkplekleren hetzij via clausulering; hetzij via perceel/percentage voorbehouden van opdrachten voor sociale economie (mogelijk in samenwerking met reguliere bedrijven); hetzij door criteria die tewerkstelling bevorderen. Bij de keuze van de uitvoerder houdt de regisseur zich buiten de indieningen van offertes, om de neutrale positie van de regisseur niet in het gedrang te brengen. Het klantbedrijf dat criteria opneemt doet ook de beoordeling. Mogelijke uitvoerders in het kader van overheidsopdrachten voor sociale economie zijn alle maatwerkbedrijven, coöperatieve ondernemingen, activiteitencoöperaties, invoegbedrijven,... Om de mogelijkheid tot het inbrengen van sociale criteria en jurering in te brengen in de procedure van de goedkeuring van overheidsopdrachten, startte de regisseur sociale economie eind januari 2015 consulting op onder het raamcontract (GAC_2011_776). Tijdens een langdurig traject onder leiding van een externe deskundige consultant, worden alle betrokken actoren (overheden werkzaam op grondgebied Antwerpen), waaronder GAC en SW/EMA, uitgenodigd tot overleg rond sociale criteria in overheidsopdrachten en good practices in de markt. 1.5 Aandacht voor eerlijke handel in het Zuiden Voortgezette actie / 53

14 Antwerpen voert als FairTradeGemeente (2005_CBS_jaarnummer 2730 en 2006_CBS_jaarnummer 5368) een aankoopbeleid dat ook rekening houdt met de effecten van haar aankopen op het Zuiden. De focus ligt hierbij voornamelijk op twee productcategorieën: catering en textiel (2012_MT_0012). De stad behoudt de fair trade criteria in haar raamcontracten voor koffie, thee, suiker en fruitsap. De dienst ontwikkelingssamenwerking van het bedrijf samen leven (SL/ONT/ONW) onderzoekt mogelijkheden voor uitbreiding van fair trade in andere productcategorieën met een voldoende groot marktaandeel. Dit is een uitwerking van de doelstelling: SHM110201: Antwerpen is fair trade gemeente en communiceert daarover intern en naar alle Antwerpenaren. Ook sociale duurzaamheidscriteria voor textielconfectie in het Zuiden, in het bijzonder voor werkkledij en promokledij, worden behouden en waar mogelijk verscherpt. Hiervoor beroept de stad zich op de basisconventies van de Internationale Arbeidsorganisatie. 1.6 Standaardtekst met milieucriteria opnemen in bestek voor meer product(groep)en Na 2012 opgestart Het managementteam keurde op 23 mei 2012 (jaarnummer 00212) goed dat voor alle nieuwe raamcontracten duurzaamheidscriteria worden opgenomen voor relevante productgroepen, en minimaal voor de productgroepen zoals hieronder opgesomd: a) catering, cateringproducten en voeding; b) drankautomaten; c) drukwerk en papier; d) kleding en textiel; e) huishoudelijke toestellen; f) persoonlijke hygiëne en gezondheidszorg. Voor deze producten wordt een standaardtekst opgemaakt door de expertdiensten met de belangrijkste marktconforme milieucriteria, die in elk bestek moet worden opgenomen. GAC ziet er op toe dat deze tekst in het bestek vermeld wordt. Momenteel bestaat er al een standaardtekst voor hout en voor binnenhuismeubels (zie bijlage 5). De tekst voor de milieucriteria zal echter niet altijd letterlijk overgenomen kunnen worden aangezien deze vaak productafhankelijk is. Bijvoorbeeld voor drukwerken bepaalt het type drukwerk welke machines gebruikt moeten worden wat dan weer bepalend is voor de criteria (sommige criteria kunnen bv. niet toegepast worden op grote persrollen). Daarnaast zullen ook voor andere producten(groepen) (minimaal zoals opgesomd voor actie 1.3) milieucriteria in de bestekken opgenomen worden via een standaardtekst opgemaakt door expertdiensten. Zo kan duurzaamheid echt verankerd worden en kunnen veel meer aankopen verduurzaamd worden. 1.7 Rekening houden met de Life Cycle Cost (LCC) Voortgezette actie 5, 6 14 / 53

15 Producten (of diensten, werken) kunnen in aanschaf goedkoper zijn dan gelijkaardige producten (diensten of werken), maar duurder zijn op termijn door bijkomende kosten zoals energieverbruik en onderhoud. Dit betekent dat er een verschuiving nodig kan blijken tussen aankoop/investeringsbudgetten (hogere initiële kost) en werkings-/exploitatiebudgetten (lagere operationele kost). Dit split bill-principe speelt onder andere bij: - patrimonium - waar investeringsbudgetten voor de aankoop en exploitatiebudgetten voor onderhoud en energie los, van elkaar beschouwd worden; - districten - die voor bepaalde zaken zoals straatverlichting instaan voor de aankoop (investeringsbudget) maar niet voor de exploitatiekosten. SW/EMA onderzoekt of en hoe deze belemmerende factoren kunnen weggewerkt worden. Bij substantiële verschillen in investering maakt de expertdienst de achterliggende berekening inzichtelijk. Buiten de kosten van aanschaf, verbruik, onderhoud en afval zijn binnen de context van duurzame aankopen ook de externe effecten (of kosten) van bv. CO 2- uitstoot of luchtverontreiniging relevant. Vaak worden deze externe effecten afgewenteld op de maatschappij wat dan weer terug op kosten van de stad (of hogere overheden) komt om acties rond luchtkwaliteit of gezondheid te plannen en uit te voeren. Externe kosten kunnen gekwantificeerd worden zodat ze mee in de LCC-analyse opgenomen kunnen worden. Het Federaal Instituut voor Duurzame Ontwikkeling (FIDO) volgt dit op 9. Een voorbeeld hiervan is te vinden in de schone voertuigen richtlijn (2009/33/EG, EC, 2011). Er wordt steeds rekening gehouden met LCC bij aankoop van voertuigen, IT-materialen, verlichting, huishoudelijke elektrische toestellen 10. SW/EMA zal de evolutie van LCC opvolgen voor andere producten. Bij huishoudelijke elektrische toestellen kan dit gemakkelijk via de labels A+, A++, A Afwasmachines, koel- en vriesapparatuur, ovens, verlichting, Tv s, wasdrogers, wasdroogcombinaties en wasmachines. 15 / 53

16 Maatregel 2. Duurzaamheid verankeren van intake tot gunning 2.1 Aandacht voor duurzaamheid vanaf de intake Na 2012 opgestart De noodzakelijke stappen zijn reeds opgenomen in het digitale intakeformulier voor aankopen. Als inleiding bij het formulier staat bovenaan de tekst: Voor je dit intakeformulier invult, sta dan even stil bij het volgende. - Is er reeds een raamovereenkomst voor de gewenste aankoop? Controleer het overzicht raamcontracten (met link) op het intranet van GAC of contacteer een van de GAC-klantbegeleiders (met link). Bedenk dat de omschrijving in de lijst kan verschillen met de manier waarop jij een zoekterm definieert. - Bestaat er een alternatief? Misschien is er geen raamcontract voor datgene wat jij zoekt, maar wel voor een gelijkaardig product dat ook voldoet. - Is een nieuwe prijsvraag echt nodig, probeer dan te zoeken naar duurzame producten of leveranciers. Lees meer bij het item Duurzaam Aankopen. Twijfel je, aarzel dan niet om contact op te nemen met je klantbegeleider (met link). Onderaan kan men aanvinken: Duurzaamheidscriteria - Graag advies van: EMA Energie en milieu WNE Sociale economie & tewerkstelling bevorderende activiteiten SL Fair trade Alle intakes worden automatisch doorgestuurd naar de expertdiensten. 2.2 Duurzaamheidscriteria via technische eisen en gunningscriteria Na 2012 opgestart Sinds 2013 wordt SW/EMA bij alle dossiers waarbij duurzaamheidscriteria werden meegenomen in de gunningscriteria betrokken. Bij bepaalde belangrijke opdrachten worden naast de minimale duurzame criteria in de technische eisen extra punten gescoord via gunningscriteria. Een leverancier krijgt dus meer punten naargelang zijn levering of dienst beter voldoet aan de duurzaamheidscriteria. De evolutie van de markt is steeds sterker gericht op duurzamere producten en diensten. Daardoor kunnen er steeds meer ambitieuze duurzaamheidscriteria in de technische eisen opgenomen worden en kan de vergelijking met betrekking tot duurzaamheid gemakkelijker gebeuren. Dit geldt in het bijzonder voor de producten en criteria zoals benoemd in actie 1.3. De nieuwe richtlijnen van Europa (15 januari 2014) 11 laten toe om meer punten toe te kennen aan zaken zoals milieueffecten (zie ook 5.4). Om de duurzaamheidscriteria effectief te laten doorwegen in de beoordeling van bestekken moeten deze, in volgorde van voorkeur: 11 Art. 42 bepaalt dat zowel bij technische specificaties als bij gunningscriteria karakteristieken mogen refereren naar het productieproces [ ] zelfs wanneer deze factoren geen deel van het voorwerp van de opdracht uitmaken. 16 / 53

17 - opgenomen worden als technische eis; - indien relevant, bijkomend opgenomen worden als gunningscriterium - in dit geval wordt minstens 15% van de punten toebedeeld voor duurzaamheid; - enkel in gunningscriteria opgenomen worden - in dit geval wordt minstens 25% van de punten toebedeeld voor duurzaamheid. 2.3 Toepassing duurzaamheidscriteria opvolgen bij gunningen Na 2012 opgestart Of de indieners in hun offerte voldoende rekening houden met de duurzaamheidscriteria uit het bestek, wordt gecontroleerd tijdens het gunningsproces. Sinds 2013 worden de expertdiensten betrokken bij deze evaluatie indien zij criteria hebben ingebracht in het bestek. De manier waarop de meeste milieucriteria kunnen gecontroleerd worden is door middel van milieulabels van het type I, internationaal erkende technische normen of officiële etiketten. Voor de milieulabels maken we gebruik van de mogelijkheid die geboden wordt in art. 23 (6) van de Europese richtlijn 2004/18/EC: Aanbestedende diensten die milieukenmerken voorschrijven door verwijzing naar prestatie-eisen of functionele eisen, [ ] kunnen gebruik maken van de gedetailleerde specificaties of, zo nodig, van gedeelten daarvan, zoals vastgesteld in Europese, (pluri)nationale milieukeuren of in een andere milieukeur, voor zover: - die geschikt zijn voor de omschrijving van de kenmerken van de leveringen of diensten waarop de opdracht betrekking heeft, - de vereisten voor de keur zijn ontwikkeld op grond van wetenschappelijke gegevens, - de milieukeuren zijn aangenomen via een proces waaraan alle betrokkenen, zoals regeringsinstanties, consumenten, fabrikanten, kleinhandel en milieuorganisaties kunnen deelnemen, - en de keuren toegankelijk zijn voor alle betrokken partijen. De aanbestedende diensten kunnen aangeven dat de van een milieukeur voorziene producten of diensten worden geacht te voldoen aan de technische specificaties van het bestek; zij dienen elk ander passend bewijsmiddel te aanvaarden, zoals een technisch dossier van de fabrikant of een testverslag van een erkende organisatie. De milieulabels type I (ref. ISO 14024) worden toegekend aan een product of aan een dienstverlener door een overheidsinstantie of door een vereniging zonder winstgevend doel. De toekenning berust op een onafhankelijke controle, heeft betrekking op verschillende milieuaspecten en houdt rekening met de volledige levenscyclus van het product of de dienst. Naast de type I-labels bestaan er ook van type II (ref. ISO 14021: de toekenning berust niet op een onafhankelijke controle) en type III (ISO 14025: bepaalde parameters). De stad Antwerpen houdt rekening met de volgende type I-labels uit verschillende Europese landen: - EU Ecolabel - Nordic Ecolabeling (Nordic Swan) - Milieukeur - NF Environnement 17 / 53

18 - Nature Plus - Das Österreichische Umweltzeichen - Blauwe Engel - TCO - Energy Star - FSC, PEFC - Ökotex-100, Ökotex Biolabels - Europees energielabel - Andere Meer informatie is te vinden in de en op Het duurzaam aankoopbeleid optimaal inzetten om de stad te positioneren als maatschappelijk verantwoorde en duurzame organisatie Nieuwe actie Om duurzaam aankopen maximaal te verankeren in de stadsorganisatie moet dit een gedeelde opdracht zijn voor iedere stadsmedewerker die betrokken is bij aankopen: van gebruiker, tot besteller, tot budgethouder. De expertdiensten zijn verantwoordelijk voor de doelstellingen, door de inbreng en ter beschikking stelling van expertise via advisering, communicatie en sensibilisatie. GAC faciliteert hierbij het optimaal integreren van duurzaamheidscriteria bij aankopen conform de afspraken van dit plan door dit waar mogelijk in te bedden in het gunningsproces. Het duurzaam aankoopbeleid gaat echter iedere dienst binnen de stad aan en is bijgevolg ook een mooie aanzet om iedereen bij het duurzaamheidsbeleid van de stad te betrekken en zijn verantwoordelijkheid hierin te geven. 18 / 53

19 Maatregel 3. Kennis opbouwen en verspreiden 3.1 Stedelijk duurzaam aankoopbeleid volgt de meest recente evoluties Voortgezette actie 5, 6, 15, 17, 18 Aankopen gebeuren steeds meer op basis van duurzame criteria en bedrijven leggen zich steeds meer toe op productie en levering van duurzame producten. Daarom is het belangrijk de evolutie hiervan op te volgen, in het bijzonder bij andere en hogere overheden, labeling-organisaties en het middenveld. Deze kennisopbouw kan worden aangevuld met marktonderzoek dat zich kan richten op producten, leveranciers en wetgeving voor product(groep)en waarvoor nog geen erkende criteria door hogere overheden werden uitgewerkt. Door de expertdiensten wordt door middel van een marktstudie wordt onderzoek gedaan naar potentiële leveranciers en naar het aanbod van duurzame bedrijven en de door hen geleverde duurzame goederen. Aan de hand van de resultaten van deze markstudie kan een bestek worden uitgewerkt dat marktconform is en waarbij een optimale overeenstemming is tussen wat de overheid vraagt en wat de markt op leveranciers- en productniveau kan aanbieden, ook op gebied van duurzaamheid. 3.2 Kennis delen met lokale en bovenlokale overheden Voortgezette actie 16 De stad Antwerpen maakte al gebruik van de studiedagen van het steunpunt duurzame overheidsopdrachten van de VVSG, onder andere voor papier en drukwerk, duurzame voeding, kantoormaterialen, verven en vernissen, en levenscycluskost en gaf zelf toelichtingen over haar aanpak van duurzame overheidsopdrachten. Er zal verder gewerkt worden aan kennisdeling met dochters, andere steden, gemeenten en bovenlokale overheden door de expertdiensten. In samenwerking met VVSG kunnen de expertdiensten desgewenst met andere steden, gemeenten en bovenlokale overheden afstemmen om duurzaamheidscriteria uit te werken. 3.3 Communicatie en sensibilisatie stadsmedewerkers Voortgezette actie 7 Iedere dienst binnen de stad wordt wel eens geconfronteerd met een aankoop. Door in te zetten op communicatie en sensibilisatie worden de diensten zelf geïnformeerd en geresponsabiliseerd om aandacht te hebben voor duurzaamheidscriteria, in het bijzonder bij aankopen voor de stad. Via het traject duurzame stadsdiensten worden medewerkers sinds 2013 ondersteund om concreet aan de slag te gaan rond duurzaam gedrag op de werkvloer. Thema s die aan bod kunnen komen zijn: energie, materialen, water, voeding, verplaatsingen en aankopen. Ook sociale economie kan een item zijn dat binnen dit traject wordt opgenomen. Het traject loopt nog tot eind De platformen voor kennisuitwisseling tussen betrokken diensten en dochters worden verder gezet. Naast kennisuitwisseling is hier aandacht voor het toelichten van nieuwe evoluties, het delen van goede 19 / 53

20 voorbeelden en het afstemmen van concrete acties. Volgende diensten zijn betrokken bij het platform duurzame aankopen waar afstemming en kennisuitwisseling gebeurt: - SW/EMA: energie en milieu Antwerpen (bedrijfseenheid stadsontwikkeling); - GAC: Gemeenschappelijke Aankoopcentrale van stad en OCMW; - OS/BI: business en innovatie (bedrijfseenheid ondernemen en stadsmarketing toenmalig actieve stad); - SL/ONT/ONW: dienst ontwikkelingssamenwerking (bedrijfseenheid samen leven); - SL/ONT/DAW: dienst voor armoede en welzijn (bedrijfseenheid samen leven) - Dienst integriteit (bedrijfseenheid personeelsmanagement); - OCMW: openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn; - Digipolis; - AG SO: stedelijk onderwijs; - KOP: kinderopvang; - Zorgbedrijf; - GAPA: gemeentelijk autonoom parkeerbedrijf; - Gemeentelijk havenbedrijf. Naast het platform duurzame aankopen zijn er platformen actief in verband met duurzame evenementen, duurzaam stadspatrimonium en duurzaam vlootbeheer. De digitale nieuwsbrief overheidsopdrachten werd in 2013 opgezet door GAC als een extra communicatiekanaal voor iedereen binnen de groep stad Antwerpen die met aankopen en overheidsopdrachten bezig is (of erin geïnteresseerd is). De nieuwsbrief geeft in korte artikels informatie over het reilen en zeilen van GAC. Het licht de wetgeving of nieuwe procedures toe, bespreekt grote of innovatieve contracten De verzendlijst omvatte initieel ca. 700 mailadressen (alle bestelaanvragers, goederenontvangers en bedrijfs- en bestuursdirecteurs van stad, OCMW, Zorgbedrijf en autonome gemeentebedrijven), maar medewerkers van stad en dochters kunnen zich uit- of inschrijven. Er wordt telkens een artikel rond duurzaamheid opgenomen. In 2013 was dat De kracht van de consument en Gelabeld voor een duurzame stad. In de nieuwsbrief komt ook informatie over sociaal ondernemerschap via een link naar Vanaf einde 2014 werden acties opgezet door OS/BI om betrokken medewerkers binnen de groep stad Antwerpen te sensibiliseren omtrent de mogelijkheden van sociale economie in het kader van overheidsopdrachten (zie actie 1.4). In onderstaande acties worden de instrumenten intranet en opleidingen nader toegelicht. 3.4 Informatie duurzaamheidscriteria via intranet Voortgezette actie 4 Hét aangewezen kanaal om informatie omtrent duurzame aankopen aan alle medewerkers van de groep stad Antwerpen ter beschikking te stellen is het stedelijke intranet met vanaf 2014 het medewerkersportaal. Het intranet van GAC werd uitgebouwd om de nodige informatie te geven aan de klant in verband met overheidsopdrachten. Informatie in verband met duurzaamheidscriteria werd hierin geïntegreerd. De webpagina Leidraad duurzaam aankopen werd opgemaakt door de expertdiensten en opgenomen op 20 / 53

21 het intranet van GAC. Het verwijst uitgebreid naar alle stappen die nodig zijn om te komen tot een aankoop, incluis alle duurzame aspecten. Het intranet kan ook ondersteuning bieden aan andere leden van de groep Antwerpen. Naast de Leidraad duurzaam aankopen is er in 2013 tevens een wiki van GAC bijgekomen waarin uitgebreide informatie rond duurzaamheid is opgenomen met onder andere verwijzingen naar externe websites met informatie over beschikbare duurzaamheidscriteria voor talrijke producten en productgroepen. De Leidraad duurzaam aankopen en de wikipagina van GAC zijn levende documenten en die regelmatig worden aangepast. In Antwerpen zijn tal van sociale economie-ondernemingen actief die maatschappelijk verantwoord ondernemen hoog in hun vaandel dragen en een ruime waaier aan diensten en producten aanbieden. Deze informatie wordt door OS/BI via het intranet van GAC ter beschikking gesteld. 3.5 Opleiden en sensibiliseren van dossierbeheerders, bestellers en aankopers over duurzaamheid Voortgezette actie 2 Sinds 2012 wordt in de opleiding Wetgeving op de overheidsopdrachten, aangeboden door GAC, ook een luik duurzaamheid opgenomen. Dit gedeelte wordt gegeven door SW/EMA. Zo worden alle betrokkenen meer bewust van het duurzaam aankoopbeleid en het belang en effect van het opnemen van duurzaamheidscriteria in overheidsopdrachten. Alle medewerkers in de groep Antwerpen die graag meer wensen te weten over basisprincipes van overheidsopdrachten kunnen deze opleiding volgen. Er zullen verder intensieve workshops georganiseerd worden door SW/EMA voor de bestellers bij de districten. 3.6 Afspraken met stedelijke dochters en OCMW Voortgezette actie 13 Via het platform duurzame aankopen wordt kennis uitgewisseld en opgebouwd tussen betrokken stadsdiensten en dochters. Het platform zal nog meer gebruikt worden om aankopers binnen de groep stad Antwerpen bewust te maken van het belang van duurzaam aankopen en hen de handvaten hiervoor aan te reiken. Dochters worden aangemoedigd om gebruik te maken van de raamcontracten met duurzaamheidscriteria van de stad en kunnen de informatie op het intranet en de wiki-pagina van GAC raadplegen. De expertdiensten bespreken welke andere mogelijkheden er zijn om het aankoopbeleid van de dochters verder te verduurzamen aan de hand van opleidingen, communicatie, sensibilisatie, rapportering 3.7 Communicatie en sensibilisatie leveranciers Na 2012 opgestart 21 / 53

22 De doelstellingen van de stad inzake duurzame aankopen worden gecommuniceerd naar huidige en potentiële leveranciers van de stad Antwerpen. Zo staat op de ondernemerswebsite van de stad bij overheidsopdrachten de volgende paragraaf: Duurzaamheid Stad Antwerpen stelt duurzaamheid centraal in zijn aankoopbeleid. We willen goederen en diensten aankopen waarvan de impact op het milieu beperkt is. Zo vervullen we een voorbeeldfunctie en breiden we de markt voor duurzame producten en diensten uit. In aanbestedingen geven we de voorkeur aan energiezuinige apparatuur of voertuigen, producten die een lange levensduur hebben, niet-giftige verven, poetsmiddelen en inkten producten gemaakt van hernieuwbare grondstoffen of gerecycleerd materiaal producten die na gebruik herbruikbaar of minstens recycleerbaar zijn In elk bestek wordt sinds 2014 een paragraaf opgenomen met als titel Duurzaamheid onder technische bepalingen. Deze werd in 2015 geactualiseerd tot: De stad Antwerpen kiest, net zoals de Vlaamse en de federale overheid, voor duurzame overheidsopdrachten waarbij ecologische, sociale en economische criteria opgenomen worden in leveringen, diensten en werken. Duurzaamheid steunt immers op het evenwicht tussen ecologische (Planet), sociale (People) en economische (Profit) principes. Met duurzame overheidsopdrachten wil de stad haar impact op het milieu zoveel mogelijk beperken, rekening houden met de omstandigheden waarin producten gemaakt worden, een voorbeeldfunctie vervullen en een uitgebreidere markt voor duurzame producten en diensten creëren. De stad wil als organisatie op elk duurzaamheidsthema het goede voorbeeld geven door in haar werking maximaal bij te dragen aan de stedelijke duurzaamheidsambities. Overheidsopdrachten zijn hierbij een belangrijke hefboom. De stad werkte een actieplan duurzame aankopen uit. Zij heeft de ambitie om tegen 2020 bij 100% van de overheidsopdrachten aandacht te hebben voor duurzaamheid. Dit wil zeggen dat voor alle producten van productgroepen waarvoor duurzaamheidscriteria door hogere overheden werden goedgekeurd, deze criteria worden opgelegd. Ook voor overige overheidsopdrachten wordt telkens bekeken of en hoe deze verduurzaamd kunnen worden. Antwerpen is één van de belangrijkste knelpunten in Vlaanderen op het vlak van luchtkwaliteit. Daarom stimuleert de stad Antwerpen duurzame mobiliteit, onder andere via het actieplan luchtkwaliteit en het fietsplan. De stad Antwerpen geeft hierbij het goede voorbeeld door in te zetten op duurzaam vlootbeheer. Zij ontving daarvoor in 2013 de green truck award. Ook bij overheidsopdrachten is het belangrijk dat het vervoer zo milieuvriendelijk mogelijk is. In de loop van 2016 wordt er in Antwerpen een lage emissie-zone (LEZ) ingevoerd waar een voertuig enkel mag binnenrijden als de uitstoot van het voertuig laag genoeg is (toegangsvoorwaarden op basis van de Europese emissienormen). 22 / 53

23 Maatregel 4. Opvolging van verduurzaming bestekken en aankopen 4.1 Monitoring van duurzaamheid in bestekken en gunningen Voortgezette actie 9 Door monitoring kunnen we nagaan in welke mate de stad Antwerpen en haar dochters duurzaam aankopen. Dit is nodig om de voortgang van het actieplan en het effect van de acties op te volgen en de doelstelling van 100% aandacht voor duurzame aankopen te bereiken tegen Het is de bedoeling minstens alle productgroepen waarvoor duurzaamheidscriteria zijn goedgekeurd door hogere overheden, duurzaam aan te kopen en in de mate van het mogelijke andere aankopen te verduurzamen. De monitoring heeft betrekking op d e g r o t e r e aankopen met een waarde hoger dan euro voor investeringen en euro voor exploitatie die via GAC verlopen. Op termijn kan dit worden uitgebreid naar alle overheidsaankopen. In het eerste actieplan werden onder actie 9 de indicatoren bepaald inzake duurzame aankopen. Er werd een systeem uitgewerkt met indicatoren voor het scoren van de lopende raamcontracten. In 2013 werden 139 contracten afgesloten, waarvan 85 verduurzaamd konden worden, bij 24% daarvan werden duurzaamheidscriteria effectief opgenomen. In 2014 werden 343 nieuwe contracten afgesloten waarvan 69 verduurzaamd konden worden, bij 27% werden duurzaamheidscriteria opgenomen. Jaarlijks volgt de stad in het kader van de kwartaalrapportering onderstaande indicatoren op. Indicator Aantal contracten met duurzaamheidscriteria (totaal) Percentage contracten waarvoor duurzaamheidscriteria werden opgenomen het afgelopen jaar op het totaal aantal afgesloten contracten Percentage contracten waarvoor duurzaamheidscriteria werden opgenomen het afgelopen jaar op het aantal afgesloten contracten dat verduurzaamd kon worden Bedrag bestellingen uit contracten met duurzaamheidscriteria het afgelopen jaar Aantal contracten met sociale tewerkstelling (totaal) Aantal contracten met labels of certificaten (totaal) Aantal gegeven adviezen in kader van duurzaamheidscriteria in contracten (kwartaal) Rapporterende dienst SW/EMA SW/EMA SW/EMA GAC OS/BI SW/EMA SW/EMA Aan de dochters wordt gevraagd deze voor hun organisatie ook te willen opvolgen en rapporteren. 4.2 Opvolgen van duurzaamheid bij de afgesloten raamovereenkomsten Nieuwe actie 23 / 53

24 Om zeker te zijn dat de leverancier het contract op duurzame wijze uitvoert is het nodig controles in te voeren. Voldoet wat gefactureerd werd inderdaad aan de eisen van gecertificeerd hout? Gebruikt de leverancier wel de milieuvriendelijke voertuigen die hij opgaf bij de offerte? In de meest relevante bestekken zullen in overleg met de expertdiensten conform de regelgeving clausules opgenomen worden waardoor boetes kunnen opgelegd worden bij het niet uitvoeren op juiste wijze. Controles dienen te gebeuren door de dienst die de levering ontvangt, steekproefsgewijs, maar zoveel mogelijk op regelmatige basis. 24 / 53

25 5.1 Cradle to Cradle Nieuwe actie Maatregel 5 Hergebruik en innovatief aankopen Cradle to Cradle (C2C) is een internationaal businessmodel 12. In plaats van producten van wieg tot graf te bekijken zoals de levenscyclusanalyse (LCA) doet, gaat C2C nog een stap verder: van wieg tot wieg. Er is dus geen afval meer want het materiaal wordt opnieuw grondstof voor een nieuw product. De uitdaging is om producten zo te ontwerpen dat ze van begin tot einde veilig, gezond voor mens en milieu én na gebruik volledig tot waardevolle grondstoffen te ontmantelen zijn of afbreekbaar zijn in de biosfeer. Dit vraagt een nieuwe samenwerking tussen leveranciers, producenten, gebruikers en verwerkers om tot betere producten te komen en materiaalkringlopen te sluiten. Dit laatste staat centraal. In C2C onderscheidt men vijf categorieën: 1) Milieu en gezondheid: C2C-producten bestaan uit zuivere grondstoffen, veilig en gezond voor mens en milieu. Alle chemische ingrediënten worden beoordeeld aan de hand van diverse milieu- en gezondheidscriteria en worden aangemerkt als groen (optimaal) of geel (acceptabel). Ingrediënten die worden aangemerkt als rood (hoog risico) of grijs (niet definieerbaar) moeten (geleidelijk) worden vervangen. 2) Hergebruik van materialen: elk C2C-product past in een biologische en/of technologische kringloop. Voor de certificatie wordt een material reutilization score berekend. De score wordt berekend op basis van het aandeel grondstoffen van hernieuwbare of gerecycleerde oorsprong die bovendien biologisch afbreekbaar of recycleerbaar zijn. 3) Hernieuwbare energie en CO 2 -uitstoot: doelstelling van deze categorie is om het gebruik van hernieuwbare energie voor de productie te stimuleren en broeikasgasemissies te beheren. 4) Waterbeheer: bedrijven die C2C willen werken, tonen aan dat zij hun water op verantwoorde en efficiënte manier gebruiken en dat het water dat ze lozen op het buitenwater zo schoon mogelijk is. 5) Sociale rechtvaardigheid: C2C-bedrijven tonen aan dat zij de meest hoogstaande principes aanhouden in de verantwoordelijkheid jegens hun personeel en dat zij erop toezien dat ook bedrijven in de toeleveringsketen deze principes niet schenden. De stad Antwerpen zal zoveel mogelijk rekening houden met deze principes en waar mogelijk C2C producten aankopen. Vanzelfsprekend afhankelijk van het aanbod op de markt, dat momenteel C2C aanbiedt voor schoonmaakproducten, gipsplaten, tapijttegels, binnenmuurbakstenen, archiefmappen en badtextiel. SW/EMA bekijkt in overleg met de klant de mogelijkheden. De klant beslist uiteindelijk om al dan niet over te gaan tot C2C. C2C is een sterk evoluerende markt en producten worden meer en meer C2C gecertificeerd. Het aantal beschikbare producten op de markt zal naar verwachting dan ook uitbreiden / 53

26 Er zijn vijf mogelijke niveaus van C2C certificering: basis, brons, zilver, goud en platinum. Een product kan dus nog evolueren naar een hoger niveau wanneer het aan alle minimum criteria in alle vijf categorieën voldoet. 5.2 Innovatief aankopen door leasing of circulaire economie Voortgezette actie 19 Verder werkend op het beleid rond hergebruik van materialen zet stad Antwerpen in op leasing of circulaire economie. De stad wil kijken naar de mogelijkheden om het aantal producten in leasing uit te breiden. Tot hiertoe gebeurt dit al voor auto s en printers/kopieermachines. Door producten te leasen (bv. verlichting of bureaustoelen) kan men innovatiever duurzaam aankopen. De impact hiervan op de financiën van de stad wordt telkens besproken met de betrokken diensten (visum en financiën). Leasing is een vorm van krediet waarbij de kredietverstrekker bedrijfsuitrusting, bedrijfsmiddelen of duurzame consumptiegoederen aankoopt en deze gedurende een vooraf overeengekomen termijn en tegen een vaste vergoeding ter beschikking stelt van de kredietnemer. Technisch onderhoud en reiniging zijn veelal inbegrepen in het contract. Dikwijls is er de mogelijkheid het betreffende object na een bepaalde termijn aan te kopen. De stad wil kiezen voor een flexibele vorm van leasing waarbij snel kan gewisseld worden naar een nog duurzamere versie van het product tijdens het contract. En waarbij de eerdere versies door het bedrijf dat levert, teruggenomen worden in kader van zorgvuldig hergebruik. Voor een mobiele telefoon bijvoorbeeld is het product na een jaar al weer verouderd. Hierbij moet de leverancier uiteraard steeds de oudere versie terugnemen met het oog op recyclage. Dit nieuwe business concept maakt deel uit van een circulaire economie. Het wordt ook Product Service System (product-dienstcombinatie of PDC ) genoemd of Pay Per Use : je koopt het product niet meer, maar betaalt voor het gebruik ervan. Je betaalt dus bijvoorbeeld zituren in plaats van bureaustoelen, lichturen in plaats van verlichting of bel-uren in plaats van telefoons. De expertdiensten ondersteunen hierbij. Circulaire economie (terugname producten en hergebruik of recyclage ervan) in combinatie met C2C is voor bepaalde producten de ideale vorm van duurzaam aankopen. Bedrijven beginnen sterk in te zetten op circulaire economie. De markt is ondertussen rijp voor verlichting, kopieermachines, kantoormeubelen en tapijttegels. De stad wil daarom een raamcontract opstellen voor kantoormeubilair en daarbij maximaal inzetten op criteria in verband met circulaire economie. Zo vermijden we onnodig grondstofverbruik en afval. Circulaire economie is gebaseerd op twee kringlopen: 1) een technische kringloop waarin hoogwaardig hergebruik van producten en grondstoffen kan door product(onderdelen) met het oog hierop te ontwerpen en te vermarkten; 2) een biologische kringloop waarin reststoffen na gebruik veilig terugvloeien in de natuur (herstellend vermogen van natuurlijke hulpbronnen). 26 / 53

27 Zowel economisch als ecologisch wordt hiermee waardenvernietiging in het totale systeem zoveel mogelijk voorkomen. Ovam (Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij) biedt vanaf eind 2014 subsidies aan om innovatieve projecten op vlak van duurzaam materialenbeheer op lokaal niveau te financieren. Per jaar trekt OVAM hiervoor euro uit. Het subsidiepercentage bedraagt 50% en de helft van de projectkosten komt in aanmerking voor de subsidie. Innovatieve projecten met een groot potentieel voor een lagere milieudruk op het vlak van materialengebruik en -verbruik, komen in aanmerking voor subsidiëring. Projectideeën kunnen tweemaal per jaar (voor 1 oktober en voor 1 april) worden ingediend. 13 Stad Antwerpen zal haar projecten hierop indienen. Voor meubilair wordt door stadsbeheer (SB) een dossier aanbesteed met focus op circulaire economie. Op basis van marktonderzoek wordt de opdracht scherp gesteld met aandacht voor: een databank van te hergebruiken materialen; communicatie naar de voorraadbeheerder vanuit alle diensten en omgekeerd, inbegrepen dochters en vzw s van de stad; stockage van tijdelijk ongebruikt meubilair; afhaal/ophaal logistiek; hergebruik en recyclage; verwerking van bestaand meubilair in nieuwe concepten; financiële haalbaarheid. Op basis van dit marktonderzoek beslist de klant om al dan niet tot leasing over te gaan / 53

28 Bijlage 1. Evaluatie actieplan Het actieplan diende om doelstellingen vast te leggen om in de komende jaren de hoofddoelstelling 100% aandacht voor duurzaamheid tegen 2020 te realiseren. Zo kan Antwerpen haar impact op het milieu zoveel mogelijk beperken en rekening houden met de arbeidsomstandigheden waarin producten gemaakt worden. Tegelijk wil de stad Antwerpen een voorbeeldfunctie vervullen voor andere bedrijven en bewoners, en een uitgebreidere markt creëren voor duurzame producten en diensten. Voor de eigen stedelijke werking zijn er 3 sleutelprocessen waarin duurzaamheid aan bod kan komen: het eigen patrimonium (voornamelijk via stadsbeheer gebouwen: SB/G), het voertuigenpark (voornamelijk via voertuigencentrum: SB/VC) en aankopen (voornamelijk via Gemeenschappelijke Aankoopcentrale: GAC). In dit kader werden overlegfora opgericht om de betrokken stadsdiensten en dochters samen te brengen rond duurzaam bouwen, duurzaam vlootbeheer en duurzame aankopen. Voor het verduurzamen van het stadspatrimonium werden door energie en milieu Antwerpen (SW/EMA) samen met stadsbeheer / gebouwen (SB/G) en het autonoom agentschap stedelijk onderwijs (AG SO) maatregelenpakketten opgemaakt om investeringen (+ 54 miljoen in de periode ) in de energie-efficiëntie van het patrimonium toe te wijzen, er werden duurzaamheidscriteria opgenomen in de Blauwdruk - bouwen met de stad en de richtlijnen van het autonoom agentschap vastgoed en stadsprojecten Antwerpen (AG Vespa)... SB/G koos er voor duurzaamheid structureel te verankeren in de eigen werking en richtte in 2009 binnen het eigen bedrijf een energiebeheerscel op waar 4 medewerkers de energie-efficiëntie en duurzaamheid van het eigen patrimonium continu bewaken en verbeteren. De energiebeheerscel en de regisserende dienst SW/EMA adviseerden hun collega s bij verschillende concrete bouw- en verbouwprojecten. Alle acties voor het verminderen van het energieverbruik van de stadsdiensten werden samengebracht in het klimaatactieplan. De ambitie van dit plan is om met de stedelijke werking tegen % minder CO 2 uit te stoten ten opzichte van Voor het verduurzamen van de stadsvloot werd door SW/EMA sinds 2012 met betrokken diensten van stad en dochters ingezet op advisering en kennisuitwisseling via het voertuigenplatform. Ook hier werd er ondertussen voor gekozen om duurzaamheid helemaal te incorporeren in de werking door volop in te zetten op duurzaam vlootbeheer. Zo wordt zoveel mogelijk gekozen voor benzine in plaats van diesel, beschikt de stad over een groene vloot (66 stuks eind 2014 voor 2015 nog 12 CNG-wagens (compressed natural gas) gepland) waardoor ervaring wordt opgebouwd met nieuwe aandrijvingen (elektriciteit, hybride, CNG) en wordt ingezet op een kwalitatief aanbod van fietsen, elektrische fietsen en bakfietsen. Daarnaast werd er gewerkt aan het verduurzamen van evenementen (via het platform rond dit thema, de publicatie van checklists, de opmaak van een draaiboek, de analyse van de Nieuwjaars drink en de kerstmarkt, gerichte adviezen ) en werd een traject duurzame stadsdiensten opgestart waar per gebouw medewerkers een actieplan uitwerken rond één of meerdere van de thema s: energie, water, voeding, vervoer, materialen/afval, aankopen. Wat betreft duurzame aankopen werd ingezet op uitvoering van het actieplan 2010 met als hoofddoelstelling het proces rond duurzame aankopen te verduidelijken en het streven naar duurzame aankopen op een meer gestructureerde en meer gecoördineerde manier te laten verlopen. 28 / 53

29 Dit actieplan heeft een dynamiek teweeg gebracht rond duurzame aankopen. Het heeft aanleiding gegeven tot een betere structuur met betrekking tot verduurzamen van overheidsaankopen, een betere doorstroming van informatie en een meer structureel overleg tussen de betrokkenen SW/EMA en GAC. Door meer duurzaam aan te kopen beperkte de stad de impact op het milieu en op de klimaatverandering. Een goed voorbeeld hiervan is het contract dat zij aanging voor 100% groene elektriciteit. Sinds 1 januari 2012 gebruikt de stad enkel nog groene energie opgewekt door hernieuwbare bronnen zonder CO 2 uitstoot. Waar mogelijk legt de stad op om met sociale economie te werken of geeft ze er de voorkeur aan, bv. bij de uitbating van het restaurant voor medewerkers in den Bell of de schoonmaakdiensten. De stad Antwerpen is sinds 2007 fairtrade-gemeente. Dit betekent dat de stad een aankoopbeleid voert dat rekening houdt met de effecten van haar aankopen op het Zuiden. Zo heeft de stad al jaren fairtradekoffie, -thee en -suiker in gebruik. Het actieplan bevatte in totaal 19 acties onder 5 doelstellingen. De doelstellingen waren: 1. Zorgen voor meer draagvlak voor en kennis van duurzame overheidsopdrachten 2. Zorgen voor zichtbaarheid en opvolging van duurzame overheidsopdrachten 3. Verdere verbreding: steeds meer overheidsopdrachten worden gescreend op duurzaamheid 4. Verdere verdieping: uitbreiding naar bijkomende productgroepen en criteria 5. Voorraadbeheer en hergebruik van materiaal stimuleren Hieronder volgt de evaluatie van deze doelstellingen en de daaronder vallende acties. Deze doelstellingen en acties worden waar relevant verder gezet in het geactualiseerde actieplan , dit wordt telkens vermeld met verwijzing naar de betrokken actie. Er werden door GAC in kader van het samengaan aankoopdiensten stad en OCMW een aantal maatregelen genomen die onrechtstreeks een positieve impact hebben op duurzame aankopen. Het gaat minstens om: centraliseren aankopen (actie 11), het verwijzen in raamcontracten naar de stad Antwerpen (en zo automatisch openstellen voor dochters),... Doelstelling 1: Zorgen voor meer draagvlak voor en kennis van duurzame overheidsopdrachten Er was al een politiek draagvlak voor het principe van duurzaam aankoopbeleid zoals: bij aankopen en aanbestedingen wil de stad dat duurzaamheid de norm is (hout met label duurzaamheid, eerlijke handel, respect arbeidsrechten, schone kleren ). De daadwerkelijke invulling was echter nog beperkt doordat individuele bestellers bij de verschillende diensten zich niet voldoende bewust waren van de ambities van het college en/of van de mogelijkheden om duurzaamheidscriteria in hun bestekken te integreren. Actie 1: vastleggen doelstellingen en acties met betrekking tot duurzaamheid door middel van dit actieplan Doelstellingen en acties werden bepaald voor de komende jaren en werden bekrachtigd door het college. 29 / 53

30 Actie 2: opleiden aankopers over duurzame overheidsopdrachten In 2012 werd door GAC gestart met een opleiding voor aankopers in de stad: wetgeving op de overheidsopdrachten waarin SW/EMA een stuk rond duurzaamheid brengt. Zo worden aankopers meer bewust van het duurzaam aankoopbeleid en het belang en effect van het opnemen van duurzaamheidscriteria in overheidsopdrachten. In 2013 werden workshops over duurzaamheid gegeven aan de medewerkers van GAC. Er wordt in deze workshops een algemeen beeld gegeven over hoe en waarom er noodzaak is om duurzaam te handelen onder andere door duurzaam aan te kopen. Verder wordt dieper ingegaan op de manier waarop duurzaamheidscriteria in een bestek kunnen worden ingebracht. Dit kan zowel voor leveringen, diensten als werken en met aandacht voor zowel Planet als Profit als People. In beide opleidingen wordt tevens integratie van sociaal ondernemerschap en innovatie in overheidsopdrachten toegelicht. Deze opleiding wordt voorgezet en uitgebreid, zie actie 3.5 Actie 3: ter beschikking stellen van voorbeeldfiches met plaatsing en omschrijving duurzaamheidscriteria voor verschillende productgroepen De in 2009 opgestelde fiches voor verschillende productgroepen (door een externe firma CODUCO) werden op intranet geplaatst zodat ze voor iedereen in de stad ter beschikking zijn. Voor volgende productgroepen vinden klanten in de stad duurzame informatie en hoe het bestek op te maken: - afvalinzameling; - binnenhuis meubelen; - buitenhuis meubelen; - bureaustoelen; - catering; - computers; - enveloppen; - groendienst; - hygiënisch papier; - koelkasten; - kabels en leidingen; - karton; - laptops; - mappen; - monitors; - printerpapier; - printers, kopieermachines, faxtoestellen en scanners; - professioneel drukwerk; - schoonmaakdiensten; - schoonmaakmiddelen; - schriften; - schrijfmaterialen; - slibbehandeling; - textiel; 30 / 53

31 - tonercartridges; - vaatwassers; - verhuisdiensten; - voertuigen. Deze actie wordt vervangen door ter beschikking stellen van externe informatie zie actie 3.4 Actie 4: uitbouw intranet GAC met richtlijnen rond invoeren duurzaamheidscriteria Het intranet van GAC werd uitgebouwd om de klant de weg te wijzen in het proces van aankopen. Er wordt ook informatie gegeven over hoe duurzaam aan te kopen via de webpagina op intranet GAC: Leidraad voor duurzame aankopen (opgemaakt door SW/EMA) waarin heel uitgebreid alle stappen voor een aankoop staan uitgelegd, incluis alle duurzame aspecten. Het intranet kan ook ondersteuning bieden aan andere leden van de groep Antwerpen. Het intranet, meer specifiek in het gedeelte leidraad voor duurzame aankopen, verwijst naar volgende websites voor meer informatie: GPP Training Toolkit: informatie over de 'Green Public Procurement' initiatieven van de Europese Commissie Handboek: Groen kopen Agentschap NL: criteria en praktische instrumenten om duurzaamheid bij inkopen en aanbesteding mee te nemen (opgesteld door de Nederlandse Rijksoverheid Milieukoopwijzer: milieucriteria en potentiële leveranciers voor verschillende productgroepen, initiatief van Bond Beter Leefmilieu met de steun van de Vlaamse overheid Gids voor duurzame aankopen: een praktische hulp bij de keuze van duurzame producten en diensten Producttest: berekeningsmodel milieuverantwoorde consumptie en productgebruik Labelinfo: informatie over sociale of milieugerelateerde productlabels MVO: het portaal voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Aankoopgids provincie Antwerpen Ecoscore: ecoscore van nieuwe en oude voertuigen BBL: Bond Beter Leefmilieu Sociale criteria: Handboek: Sociale economie, ook uw leverancier! Praktische gids over sociale economie en overheidsopdrachten voor inkopers en verantwoordelijken uit de publieke sector (2007).Een realisatie van Connect, VIB en VVSG in opdracht van de Provincie Antwerpen Handboek: Leidraad voor sociale criteria in overheidsopdrachten. Lokale overheden verankeren MVO (2008), Bert Baeyens & Ans Rossy, Uitgeverij Politeia nv Fair Trade: eerlijke handel Fair Wear: Schone Kleren Campagne VVSG: informatie over projecten van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten met betrekking tot sociale (werkgelegenheids)pijler van duurzame overheidsopdrachten GPP Training Toolkit: informatie over 'Social Public Procurement' initiatieven van de Europese Commissie Deze actie wordt verder uitgewerkt, zie actie / 53

32 Actie 5: in eerste instantie uitgaan van de life cycle cost voor bouwen om duurzamer om te gaan met energie en materialen Het college van burgemeester en schepenen gaf opdracht tot het opnemen van een kosten-batenanalyse voor ieder nieuwbouwproject en/ of totaalrenovatie. Bij opstart van ieder nieuwbouwproject wordt een ambitieniveau vastgelegd op basis van deze kosten-batenanalyse. Deze kosten-batenanalyse houdt het aftoetsen in van zowel de ecologische als de economische impact over de volledige levensduur van het bouwwerk voor ieder nieuwbouwproject en/ of totaalrenovatie. Indien een hogere energiestandaard van toepassing is, worden de meerkosten opgenomen in de meerjarenbegroting, rekening houdend met een verminderde exploitatiekost. Voor elk ambitieniveau wordt de Totale Actuele Kost (TAK) berekend. TAK = begininvestering + herinvestering + energiekosten + onderhoudskosten geactualiseerd over 30 jaar. Er werd een aantal keer een project op dergelijke wijze doorgerekend en de volgende conclusie werd getrokken: zeer complexe berekening gebaseerd op aannames (m², compactheid, afwerkingsgraad,..) wat een grote foutmarge tot gevolg had. berekening van economisch optimum en ecologisch equivalent was moeilijk te vatten door de klant en leidde tot shop-gedrag van verschillende maatregelen. Momenteel wordt gewerkt op basis van een eenvoudiger model met heldere terugverdientijd en exploitatiekosten. Waarbij de wettelijke minimum wordt vergeleken met passief en BENG. Voor alle grote bouwprojecten wordt een dergelijke berekening uitgevoerd. Deze actie wordt voortgezet zie acties 1.7 en 3.1 Actie 6: in tweede instantie uitgaan van de life cycle cost voor alle relevante overheidsopdrachten om duurzamer om te gaan met energie en materialen De Life Cycle Cost houdt rekening met alle kosten verbonden aan de aankoop. Het gaat om kosten met betrekking tot: Aankoop en alle daaraan verbonden kosten (levering, installatie...) De operationele kosten (exploitatie en onderhoud) Buitendienststelling (end-of-life) zoals ontmanteling, recyclage, verwijdering Producten (of diensten, werken) kunnen in aanschaf goedkoper zijn dan gelijkaardige producten (diensten of werken) maar door bovenvermelde bijkomende kosten zoals onder andere energieverbruik en onderhoud gedurende de levensduur duurder zijn op termijn. Dit is typisch van toepassing op energieverbruikende producten, zoals voertuigen, ITapparatuur of verlichting, en natuurlijk gebouwen (zie vorige actie; voor gebouwen kunnen deze kosten oplopen tot 85% van de levenscycluskosten (EC, 2008). Dit betekent dat er een verschuiving nodig kan blijken tussen aankoopbudgetten (hogere initiële kost) en werkingsbudgetten (lagere operationele kost). 32 / 53

33 Voor huishoudelijke apparaten wordt gekeken naar het beste label voor het minste energieverbruik. Bij het voertuigencentrum wordt rekening gehouden met de Life Cycle Cost van voertuigen. De nadruk ligt hier voornamelijk op economische aspecten. Het voertuigencentrum probeert bij de aankoop van een voertuig drie factoren in rekening te brengen: missie, kosten en duurzaamheid. Deze dienen allen zo gunstig mogelijk te worden opgesteld. Deze actie wordt voortgezet zie acties 1.7 en 3.1 Actie 7: communicatie en sensibilisatie van medewerkers stad Antwerpen De stad zette acties op om al haar medewerkers bewust te maken van het belang van duurzaamheid. Dit heeft ook zijn uitstraling op de sensibilisatie rond duurzame aankopen. Duurzaamheid werd geïntegreerd in 1 van de 5 A-waarden van de stad, namelijk kostenbewustzijn. De stad communiceert de A-waarden via het onthaal van nieuwe medewerkers, opleidingen, een gedragscode, Duurzaamheid wordt onder kostenbewustzijn als volgt vertaald: - Spaarzaam omgaan met energie, materiaal en tijd De stad besteedt aandacht aan het efficiënt gebruik van de beschikbare middelen. Kostenbewust handelen, begint met het stellen van kostenbewuste vragen. Hoe onnodige kosten vermijden? Hoe verspilling van energie en materiaal tegengaan? Welke invloed heeft ons gedrag? Hoe onze diensten efficiënter maken? - Bewust omgaan met prijs en kwaliteit De stad gaat uit van de beste prijs-kwaliteitverhouding. Dat wil zeggen dat ze bij de aankoop van een goed of dienst zoekt naar een evenwicht tussen prijs en kwaliteit, en rekening houdt met de toekomstige kosten aan energieverbruik, onderhoud, (life cycle cost). - Duurzaamheid als uitgangspunt Omdat de stad een maatschappelijke verantwoordelijkheid heeft naar toekomstige generaties neemt ze duurzame overwegingen mee in de prijs-kwaliteitverhouding. Dit betekent dat de stad rekening houdt met de impact op het milieu en op andere mensen (hier en elders op de wereld, nu en in de toekomst). Via het personeelsblad Antenne werd ook regelmatig informatie gegeven rond duurzaam gedrag en duurzaam aankoopbeleid. In 2013 werd na intensieve voorbereiding en betrokkenheid van de directiecomités het traject duurzame stadsdiensten opgestart. In samenwerking met Ecolife vzw worden medewerkers per gebouw of cluster van gebouwen uitgenodigd op een workshop om uiteindelijk te komen tot een concreet actieplan. Er kan gekozen worden voor acties in kader van het verduurzamen van het energieverbruik, het waterverbruik, de mobiliteit, de catering, het materialengebruik/afvalbeleid en de aankopen. Ook bij het voeren van de acties (vb. opnemen tips in de nieuwsbrief van GAC, communicatiecampagne met posters, een sorteerspel tijdens de middagpauze, een wedstrijd ) wordt ondersteuning geboden. Er werd door MC een communicatieconcept uitgewerkt ter ondersteuning van de acties in kader van dit traject. Het traject loopt nog minstens tot / 53

34 De digitale nieuwsbrief overheidsopdrachten werd in 2013 opgezet door GAC als een extra communicatiekanaal voor iedereen binnen groep stad Antwerpen die met aankopen en overheidsopdrachten bezig is (of erin geïnteresseerd is). De nieuwsbrief geeft in korte artikels informatie over het reilen en zeilen van GAC. Het licht de wetgeving of nieuwe procedures toe, bespreekt grote of innovatieve contracten De verzendlijst omvatte initieel ca. 700 mailadressen (alle bestelaanvragers, goederenontvangers en bedrijfs- en bestuursdirecteurs van stad, OCMW, Zorgbedrijf en autonome gemeentebedrijven), maar medewerkers van stad en dochters kunnen zich uit- of inschrijven. Er wordt telkens een artikel rond duurzaamheid opgenomen. In 2013 was dat De kracht van de consument en Gelabeld voor een duurzame stad. In de nieuwsbrief komt ook informatie over sociaal ondernemerschap via een link naar Deze actie wordt voortgezet zie actie 3.3 Doelstelling 2: Zorgen voor zichtbaarheid en opvolging van duurzame overheidsopdrachten Het opvolgen van informatie over duurzame aankopen gebeurde in eerste instantie via een databank in Excel. Eind 2010 werd de COSMO toepassing overzicht gunningen ontwikkeld (zie actie 8), waarin de status van opmaak tot uitvoering van alle overheidsopdrachten die via GAC verlopen, kunnen opgevolgd worden. In een tweede fase kan de stad dan beleidsinformatie verzamelen via de rapporteringscyclus (kwartaalrapportering) en de facilitaire (voor het nieuwe actieplan horizontale) doelstelling rond duurzaamheid. Belangrijke beleidsinformatie is de wijze waarop alle stedelijke bedrijfseenheden en ook de stedelijke dochters (rekening houdende met hun specifieke situatie) invulling hebben gegeven aan duurzame overheidsopdrachten en de manier waarop ze het principe verankeren binnen de eigen organisatie. Actie 8: uitbouw databank GAC met geïntegreerde rapporteringsmogelijkheden duurzame overheidsopdrachten als registratie- en metingsysteem Er werd gezocht naar een systeem voor registratie, beheer en rapportering voor alle overheidsopdrachten die verlopen via GAC. Deze actie wordt voortgezet zie actie 4.1 Actie 9: indicatoren inzake duurzame overheidsopdrachten bepalen en afstemmen in kader van kwartaalrapportering Indicatoren werden gedefinieerd naargelang de rapporteringsbehoefte en vastgelegd door de advies verlenende diensten vertegenwoordigd in de werkgroep. De indicatoren werden in de databank verwerkt voor wat betreft bestekken en raamcontracten beheerd door GAC. SW/EMA heeft toegang tot de databank en kan op basis hiervan rapporten aanmaken. De (evolutie van de) duurzaamheid van de gunningen en de aankopen wordt opgevolgd aan de hand van een aantal indicatoren die GAC samen met SW/EMA scoren. Deze indicatoren zullen worden gerapporteerd onder de nagestreefde doelstelling van GAC: TDGC Alle overheidsopdrachten worden getoetst aan de waarden van maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzame ontwikkeling van de groep Antwerpen. 34 / 53

35 Er werd een systeem uitgewerkt met volgende indicatoren voor het scoren van de lopende raamcontracten: - Primair duurzaam: dit betekent dat het over het product zelf gaat bv ecologische schoonmaakproducten. Bij diensten of werken kan dit ook over de duurzaamheid van gebruikte materialen gaan of over het duurzaam transport, bijvoorbeeld voor diensten: afhalen en leveren van kledij of bij werken: schrijnwerk uit gelabeld hout. - Secundair duurzaam: dit betekent dat het over het verduurzamen van het transport van de levering gaat of over de duurzame verpakking van de levering (bv100% gerecycleerd gelabeld karton). - Sociale economie: kan geëist worden of kan als gunningscriteria opgenomen worden. - Labels en certificaten: er wordt gescoord telkens wanneer een raamcontract labels bevat of certificaten. - Ook wordt aangegeven wanneer SW/EMA advies heeft verleend en of dit advies opgevolgd werd. - Naast het scoren van het contract zelf op duurzaamheid wordt ook gemonitord hoeveel er op duurzame contracten wordt aangekocht in verhouding tot het totale aantal bestellingen. Deze aanpak bleek echter te ingewikkeld. Vanaf 2015 wordt dan ook al een vereenvoudigde lijst indicatoren gerapporteerd vertrekkend van de 0-meting die werd uitgevoerd. Tot eind 2013 werd enkel het aantal geleverde adviezen gerapporteerd. Deze actie wordt voortgezet zie actie 4.1 Doelstelling 3: Verdere verbreding: steeds meer overheidsopdrachten worden gescreend op duurzaamheid Zoals blijkt uit de voorgeschiedenis wordt er reeds in een heel aantal overheidsopdrachten aandacht besteed aan duurzaamheid. Om de doelstelling van dit actieplan te halen (tegen 2020 bij 100% van de overheidsopdrachten aandacht hebben voor het duurzaamheidsaspect) is het nodig deze inspanningen stelselmatig te verhogen. De expertdiensten onderzoeken verdere maatregelen om de screening en advisering te vereenvoudigen. Actie 10: Screening en advisering van overheidsopdrachten beheerd door GAC Tot het invoeren van COSMO toepassing overzicht gunningen was het eerder ad hoc adviseren en ad hoc screenen van een handmatig ingevulde Excel tabel. Sinds deze toepassing werd ingevoerd eind 2010 kon het screenen van raamcontracten en andere overheidsopdrachten boven de 5500/22000 euro makkelijker gebeuren. Voor advies baseren de advies verlenende diensten zich op de CODUCO fiches, en de richtlijnen van een aantal gespecialiseerde websites, zoals opgesomd in actie 3 en 4, p. 27 en 28. In 2010 werden 40 overheidsopdrachten geadviseerd waarvan 30 raamcontracten zoals het raamcontract voor bloemen en drukwerk. In 2011 werden 42 overheidsopdrachten geadviseerd waarvan 28 raamcontracten zoals 100% gerecycleerde kunststofpaletten en taxivervoer. In 2012 werden 29 overheidsopdrachten geadviseerd waarvan 23 raamcontracten zoals het raamcontract voor onderhoud textiel en werkkledij. 35 / 53

36 In 2013 werden 59 overheidsopdrachten geadviseerd waarvan 42 raamcontracten zoals het raamcontract voor verven en vernissen, groenonderhoud en ruitenwasserij. In 2014 werden 32 overheidsopdrachten geadviseerd waarvan 21 raamcontracten zoals het raamcontract voor groene stroom, hygiënische papierwaren en drukwerk. Ondertussen beschikt de stad dan ook over een heel aantal raamcontracten met aandacht voor duurzaamheid: De stad heeft een raamcontract voor 100% gerecycleerde kunststofpaletten. In het raamcontract voor bloemen wordt aan lokale bloemen de voorkeur gegeven en aan bloemen met labels (te checken in contract). Voor het taxivervoer werd rekening gehouden met de ecoscore van de wagens. Voor het raamcontract van verven namen natuurverven een belangrijke plaats in. Het RC voor bureelmateriaal is volledig ecologisch wat betreft het administratief gebouw Den Bell en zoveel mogelijk groen voor buitendiensten. Voor het raamcontract van onderhoud textiel en kledij werd zowel aandacht besteed aan het gebruik van milieuvriendelijke wasproducten, een zo energiezuinig mogelijk wasproces als aan het milieuvriendelijk(st) transport en milieuvriendelijke verpakking. Voor de raamcontracten van groenonderhoud werd sociale economie ingezet en verbod op gebruik van pesticiden. Alle raamcontracten voor drukwerk werden verduurzaamd. In 2012 werd een raamcontract voor werkkledij gegund waarin uitgebreid duurzame criteria werden opgenomen zowel ecologische als sociale. In 2008 hernieuwde de stad haar engagement en koos ze opnieuw voor een langetermijncontract voor fairtradekoffie en thee. Raamcontracten ecologisch verantwoorde schoonmaakproducten. In elk raamcontract voor aankoop voertuigen de mogelijkheid voor alternatieve aandrijving (CNG). Sinds einde 2012 worden ook de intakes (stap voor de opdracht in de COSMO toepassing overzicht gunningen komt) automatisch doorgestuurd naar SW/EMA en andere adviserende diensten wat de screening nogmaals vergemakkelijkt. Sinds het voorjaar 2012 wordt SW/EMA ook betrokken bij de beoordeling van de aankopen waar zij advies en input voor duurzaamheidscriteria gaf. Deze actie wordt voortgezet zie actie 2.1 Actie 11: aankopen meer centraliseren om onder andere implementatie van duurzaamheidscriteria te vergemakkelijken Sinds 2010 werden meer raamcontracten afgesloten waarin in de mate van het mogelijke duurzaamheidscriteria werden toegevoegd. Een raamcontract bespaart administratie en tijd, is transparanter en soms kan via een raamcontract een interessantere prijs bedongen worden. Deze aanpak wordt verder gezet wat bijkomend een positieve impact heeft op duurzame aankopen. GAC blijft opvolgen voor welke leveringen, diensten en werken raamovereenkomsten wenselijk zijn. Voor dergelijke overeenkomsten is het extra interessant om duurzaamheidscriteria in te brengen omdat deze 36 / 53

37 over een langere periode lopen, grotere budgetten vertegenwoordigen en/of meerdere diensten aanbelangen. Omdat op deze manier over langere tijd en voor meerdere diensten binnen de groep duurzaamheidscriteria geborgen zijn. Zo zijn we zeker dat we voor die productgroepen duurzame producten aankopen. Deze actie wordt voortgezet zie acties 1.1 en 1.2 Actie 12: aanwerving van een duurzaamheidsconsulent die instaat voor het geïntegreerd opnemen van duurzaamheidscriteria in alle relevante overheidsopdrachten Door budgetgebrek (bij de expertdiensten) werd en wordt deze actie niet uitgevoerd. Bij SW/EMA werd wel beperkte capaciteit vrijgemaakt. Actie 13: afspraken dochters in verband met duurzame overheidsopdrachten via convenanten, kwartaalrapportering De stad betrekt ook de dochters bij het verduurzamen van hun aankopen. Zij krijgen ondersteuning bij het zelf invoeren van een duurzaam aankoopbeleid op basis van de instrumenten en ervaringen die werden opgedaan. Een overleg met verschillende dochters wees uit dat er geen nood was aan convenanten in dit kader. Wel is er nood aan concrete informatie en kennisuitwisseling. Daarvoor werd het platform duurzame aankopen uitgebreid met aankopers van alle dochterbedrijven van de stad. Bij de expertdiensten kunnen zij terecht voor ondersteuning en advies. Vanzelfsprekend kunnen zij ook terecht op het intranet van SW/EMA en de wiki-pagina van GAC met een schat aan informatie. Deze actie wordt voortgezet zie actie 1.1 en 3.6 Doelstelling 4: Verdere verdieping: uitbreiding naar bijkomende productgroepen en criteria Actie 14: duurzaamheidsadvies wordt uitgebreid met sociale en ethische criteria Naast SW/EMA kunnen ook de overige advies verlenende diensten (diversiteit, ontwikkelingssamenwerking, Werk en Economie, ) de COSMO toepassing overzicht gunningen raadplegen. Zij bepalen op welke contracten het nodig is advies te verlenen vanuit hun thematiek en zien meteen bij wie de bestekken op te vragen zijn. Zij kunnen via de ingegeven data al actie nemen voordat het raamcontract vervalt. Deze actie wordt voortgezet zie acties 1.4 en 1.5 Actie 15: meer en meer productgroepen worden getoetst aan duurzaamheidscriteria Producten en diensten waarvoor al duurzaamheidscriteria werden geformuleerd en toegepast door andere beleidsniveaus (Europees, federaal, Vlaams, provinciaal) werden door SW/EMA verduurzaamd met de criteria toegepast door de andere beleidsniveaus en na marktonderzoek. Zo is de stad zeker dat de duurzaamheidscriteria haalbaar zijn voor de markt. De criteria worden zoveel mogelijk opgenomen in de technische eisen en dikwijls worden strengere duurzaamheidseisen gescoord in de gunningscriteria. Zo stimuleert de stad een groenere markt. Voor een aantal van deze productgroepen liet SW/EMA 37 / 53

38 voorbeeldfiches opmaken. Ook via de websites waarnaar verwezen wordt op intranet GAC (zie actie 4 en actie 10) is hierrond informatie beschikbaar. Ook voor andere producten en diensten waar (nog) geen voorbeelden van duurzaamheidscriteria voor bestaan bij andere beleidsniveaus wordt door marktonderzoek door de expertdiensten informatie gezocht om deze opdrachten mogelijks te verduurzamen. Deze actie wordt voortgezet zie acties 1.3 en 3.1 Actie 16: afspraken met OVAM inzake kennisuitwisseling duurzame aankopen kantoormateriaal en andere SW/EMA zette een samenwerking op met OVAM die gratis advies verleent over in het bijzonder het aankopen van duurzaam kantoormateriaal. Zij leverden begin 2010 advies voor drukwerk, bedrukte enveloppen en knutselmateriaal. Deze actie wordt uitgebreid zie actie 3.2 Actie 17: breed en diepgaand marktonderzoek per aankoop in het bijzonder naar mogelijkheden inzake duurzaamheidscriteria Via een marktstudie probeert SW/EMA voor bepaalde producten en diensten niet enkel op zoek te gaan naar potentiele leveranciers, maar doet ze ook een onderzoek naar het aanbod van duurzame bedrijven en de door hen geleverde duurzame goederen in de mate van het mogelijke (tijd/personeel). Het streefdoel was om een beter beeld te krijgen van de markt (en de mogelijkheden inzake duurzaamheid) en zo meerdere leveranciers te kunnen aanspreken. Marktonderzoek naar duurzame goederen en diensten werkt langs twee kanten. Aan de ene kant geeft dit een beter beeld van de markt en een bredere waaier aan leveranciers om aan te schrijven. Aan de andere kant werkt dit als een stimulans voor leveranciers. Zodra zij meer kennis krijgen van de eisen van duurzaamheid van de stad, kunnen zij dit aanwenden om zelf duurzamer te werken. Deze actie wordt voortgezet zie actie 3.1 Actie 18: promotiematerialen van stad Antwerpen worden op een duurzame manier geproduceerd De dienst marketing en communicatie (nu genoemd ondernemen en stadsmarketing) lijst op welke promotiematerialen de stad momenteel verdeelt en welke nieuwe producten gepland zijn. In eerste instantie houdt de stad rekening met duurzaamheidscriteria voor alle nieuwe producten, waar mogelijk wordt dit ook op de producten vermeld. Daarna worden de bestaande producten gescreend en bij een volgende aankoop verduurzaamd. Er wordt steeds geëist dat de gadgets niet individueel verpakt worden en er worden geen autogadgets of wegwerpvoorwerpen aangeboden. Bijvoorbeeld werden bij de Nieuwjaars drink 2011, 2012 en 2013 respectievelijk handschoenen, mutsen en sjaals uitgedeeld en bij Valentijn 2011, 2012 en 2013 kregen mensen gratis een klein fleecedeken en konden ze voor slechts 2 euro een groot fleecedeken kopen. Zo toont (als symbool) de stad ook aan haar bewoners dat zij duurzaamheid niet enkel belangrijk vindt, maar hier ook zelf volop in investeert (walk the talk). 38 / 53

39 Gezien de uitstraling en de voorbeeldfunctie van de producten met logo van Antwerpen, o.a. verspreid via de stadswinkel, worden deze producten prioritair mee bekeken naar mogelijke verduurzaming. In 2012 werd bv. fairtrade-chocolade in het assortiment opgenomen. Het doosje waarin de chocolade zit is uit blik zodat dit nog hergebruikt kan worden. De stadswinkel breidde in 2013 haar assortiment alvast uit met een usb-stick uit gerecycleerd materiaal. De promobalpen van Antwerpen wordt in 2014 eveneens aangekocht uit gerecycleerd materiaal. Deze actie wordt voortgezet zie actie 3.1 Doelstelling 5: Voorraadbeheer en hergebruik van materiaal stimuleren Actie 19: een gestructureerd beleid rond voorraadbeheer en hergebruik van materialen uitwerken en implementeren Er bestond bij de stad geen specifiek beleid rond hergebruik van materialen. Meestal werden deze tijdelijk gestockeerd bij BOF of afgevoerd. Er bestond geen databank om te raadplegen door diensten die nood hebben aan bepaalde goederen. Stadsdiensten kunnen wel bij BOF aanvragen doen. Dit is geen efficiënt hergebruik. Nochtans is dit belangrijk voor ecologische duurzaamheid, want hergebruik vermijdt belasting van het milieu door productie (energie) en/of gebruik van materialen. Het magazijn waar overbodig meubilair en andere materialen terecht kwamen is ondertussen opgedoekt en het SB/BOF magazijn waar ze nu terechtkomen is maar een vierde groot. Er is ruimtegebrek en ook gebrek aan personeel om hergebruik efficiënt te laten verlopen. Wat er wel gebeurde: Door de grote verhuisbeweging van dertig administratieve locaties in 2009 naar één locatie, namelijk het gerenoveerde administratief gebouw Den Bell, was het nodig een beleid op te zetten rond het herbestemmen van achtergebleven materialen. Al het meubilair in Den Bell werd nieuw aangeschaft. Heel wat kantoormaterialen bleven achter omdat ook andere bureelbenodigdheden in Den Bell al aanwezig waren. Een plan van aanpak voor de herbestemming van de vrijgekomen inboedels uit de verlaten locaties is opgemaakt en goedgekeurd ( november 2009). Roerende goederen zonder restwaarde, die niet meer te hergebruiken zijn binnen de stad, kan de stad volgens de regelgeving schenken aan haar dochters of aan instellingen zoals De Kringwinkel, 3 de en 4 de wereldorganisaties en andere. Roerende goederen met restwaarde worden openbaar verkocht aan de hoogstbiedende. Een raamcontract voor een veilinghuis (2012_1056) werd opgemaakt om materialen die niet door andere stadsdiensten konden hergebruikt worden te verkopen. Het contract bevat volgende vier percelen: - bouwmaterialen - brandhout - meubilair (incluis van aangeslagen inboedels die na zes maand niet werden opgehaald) - machines, toestellen, technische- en verbruiksmaterialen (incluis van aangeslagen inboedels die na zes maand niet werden opgehaald) Dit raamcontract werd ondertussen vernieuwd (2014_2646) 39 / 53

40 In 2015 wordt een bestek aanbesteed om een voorraadbeheerstool uit te werken en wordt een opkuisactie uitgewerkt binnen technisch onderhoud zodat enkel de nog bruikbare goederen in voorraad blijven. Waar mogelijk zullen de overbodige materialen verkocht worden. Tegen 2018/2019 verhuizen een groot aantal technische diensten naar een nieuw gebouw waarbij het één van de doelstellingen is om de huidige magazijnoppervlakte drastisch te verminderen. Voor alle te herlocaliseren diensten zal een opkuisactie georganiseerd worden. Vermits duurzaam vooraadbeheer en hergebruik bijkomende investeringen veronderstelt in personeel en ruimte wordt hier in het nieuwe actieplan niet verder op ingezet. In plaats hiervan worden de mogelijkheden van leasing en C2C onderzocht, waar voorraadbeheer en hergebruik verantwoordelijkheid van de leverancier is. Deze actie wordt meegenomen in het nieuwe actieplan, zie actie 5.1 In de bijlage wordt de juridische context rond verkoop en schenking verklaard. 40 / 53

41 Bijlage 2. Terminologie en beleidscontext Allereerst verwijzen we naar de definitie van duurzaamheid volgens de VN (Verenigde Naties) Commissie Brundtland van 1987: Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen. Duurzaamheid betekent dat we rekening houden met de behoeften van mensen hier en elders op de wereld, nu en in de toekomst. Overheidsopdrachten Terminologie Dit actieplan heeft betrekking op de aankoop van duurzame goederen, diensten en werken geplaatst via overheidsopdrachten. De overheidsopdrachtenwet van 15 juni 2006 definieert een overheidsopdracht als volgt: De overeenkomst onder bezwarende titel die wordt gesloten tussen één of meer aannemers, leveranciers of dienstverleners en één of meer aanbestedende overheden of overheidsbedrijven en die betrekking heeft op het uitvoeren van werken, het leveren van producten of het verlenen van diensten. 14 Een overheidsopdracht is een contract dat aan bijzondere regels is onderworpen. De consument die een werk, product of dienst wil aankopen, is hier een overheidsdienst. Overheidsdiensten maken gebruik van overheidsgelden. De overheidsopdrachtenwet onderscheidt dus drie soorten overheidsopdrachten: 1) Overheidsopdracht voor aanneming van werken: de overeenkomst onder bezwarende titel gesloten tussen een aannemer enerzijds en een aanbestedende overheid anderzijds, en die betrekking heeft: - hetzij op de uitvoering, hetzij op de uitvoering samen met het ontwerp van werken in verband met de in bijlage1 vermelde werkzaamheden of van een werk; - hetzij op het laten uitvoeren, met welke middelen ook, van een werk dat aan de door de aanbestedende overheid vastgestelde eisen voldoet. Het werk is het resultaat van een geheel van bouwwerkzaamheden of van wegenbouwkundige werken dat ertoe bestemd is als zodanig een economische of technische functie te vervullen. 2) Overheidsopdracht voor aanneming van leveringen: de overeenkomst onder bezwarende titel gesloten tussen een leverancier enerzijds en een aanbestedende overheid anderzijds, en die betrekking heeft op de verwerving door koop- of aannemingsovereenkomst, huur, huurkoop of leasing met of zonder aankoopoptie van producten. Deze overeenkomst mag bijkomend werken van aanleg en plaatsing bevatten. 3) Overheidsopdracht voor aanneming van diensten: de overeenkomst onder bezwarende titel gesloten tussen een dienstenverlener enerzijds en een aanbestedende overheid anderzijds, en die betrekking heeft op in bijlage 2 bij deze wet vermelde diensten. Een overheidsopdracht kan meerdere voorwerpen hebben die tezelfdertijd betrekking kunnen hebben op werken, leveringen en diensten Vlaams actieplan 12 de wet van 15 juni 2006 (BS 15/02/2007) 41 / 53

42 De wetgeving overheidsopdrachten steunt op drie beginselen die op alle overheidsopdrachten, ongeacht het bedrag, van toepassing zijn: non-discriminatie, gelijke behandeling van de deelnemers en transparantie van de procedures. Duurzame aankopen / overheidsopdrachten Stad Antwerpen hanteert dezelfde definitie voor duurzame overheidsopdrachten als de Vlaamse overheid. Duurzame aankopen / overheidsopdrachten is de benadering waarbij publieke overheden milieu-, sociale- en economische criteria integreren in alle fases van hun aankoopproces van leveringen, werken en diensten, en dus de verspreiding van milieubesparende technologieën, sociale innovatie en de ontwikkeling van milieu-, socio- en ethisch verantwoorde producten en diensten bevorderen, door het zoeken naar oplossingen die de minste impact op het milieu hebben gedurende hun volledige levenscyclus en sociaal en ethisch verantwoord zijn. Beleidscontext De beleidscontext wordt gevormd door hogere overheden. De laatste jaren kent de beleidsontwikkeling inzake duurzame overheidsopdrachten een aanzienlijke opmars, zowel op het Europese, als op het federale, het gewestelijke en het lokale niveau. Het Vlaams actieplan duurzame overheidsopdrachten gaat hier uitgebreid op in. Meer informatie in bijlage 2. Het internationale niveau De kracht van GPP (Green Public Procurement of groene overheidopdrachten) en bij uitbreiding SPP (Sustainable Public Procurement of duurzame overheidsopdrachten) wordt als beleidsinstrument steeds meer erkend. De laatste jaren vergrootte het politieke draagvlak op internationaal niveau. In 2002 heeft de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) een aanbeveling over groene overheidsopdrachten aangenomen 16. Als vervolg op de Wereldtop van Johannesburg over duurzame ontwikkeling (september 2002) is de taskforce van Marrakech voor duurzame overheidsopdrachten opgericht. Deze taskforce wil een verbreiding van duurzame (groene) openbare aanbestedingen 17. Het Europese niveau De meeste landen in de Europese Unie (EU) besteden al aandacht aan groene en/of duurzame overheidsopdrachten. Oostenrijk, Denemarken, Finland, Duitsland, Nederland, Groot-Brittannië en Zweden zijn hier de zeven meest vooruitstrevende voorbeelden van 18. Green Public Procurement (GPP) 16 OESO, Aanbeveling C(2002) / 53

43 en bij uitbreiding Sustainable Public Procurement (SPP) zijn op dit moment gebaseerd op een Europees vrijwillig beleid. Op Europees niveau staat de 'Green Public Procurement Training Toolkit' ter beschikking van lidstaten. De 'GPP Training Toolkit' bevat zowel een handleiding voor de opmaak van een actieplan milieuverantwoorde aankopen als een overzicht van de juridische context van milieuverantwoorde overheidsopdrachten. In de nieuwe EU-richtlijnen over aanbestedingen spelen: milieueffecten, sociale overwegingen en levenscyclus-kost een grotere rol 19 Op 15 januari 2014 keurde het Europees Parlement drie nieuwe richtlijnen (die nog moeten omgezet worden in nationale wetgeving) rond openbare aanbestedingen goed. Onder meer kwaliteit, milieueffecten, levenscycluskost en het met contractspartijen samen nieuwe oplossingen ontwikkelen, krijgen een prominentere plaats bij aanbestedingen. De laagste prijs zal dus niet meer het belangrijkste zijn maar kwaliteit, milieueffecten, sociale factoren en innovatiepotentieel zullen een rol spelen bij de selectie. Overheden hoeven dus niet langer het laagste bod te kiezen in openbare aanbestedingen. De nieuwe regelgeving bepaalt dat de gunningscriteria vooral kwalitatief van aard moeten zijn. Ook de levenscycluskost wordt doorslaggevend. Art 42 bepaalt dat bij technische specificaties: karakteristieken mogen ook refereren naar het productieproces [...] zelfs wanneer deze factoren geen deel vormen van het voorwerp van de opdracht. Hierdoor kunnen criteria gerelateerd aan het specifiek productieproces en voor een proces in gelijk welk deel van de life cycle, in beschouwing gebracht worden. Zelfs wanneer factoren geen deel uitmaken van de materiële substantie kunnen deze specifiek gevraagd worden bijvoorbeeld: - ecologisch: geen toxische stoffen in de productie of energie-efficiënt transport - sociaal: integratie van sociale of kansarme groepen voor deze opdracht Als voorbeeld onderstaande verdeling van punten bij de aankoop van een printer: 19 Uit nieuwsbrief VVSG Aanbesteed nr / 53