HOGE RAAD VOOR DE ZELFSTANDIGEN EN DE KMO

Transcriptie

1 HOGE RAAD VOOR DE ZELFSTANDIGEN EN DE KMO N Duurzame overheidsopdrachten A05 Brussel, 16 december 2008 MH/MG/LC A D V I E S over HET VOORONTWERP TOT FEDERAAL ACTIEPLAN DUURZAME OVERHEIDSOPDRACHTEN VOOR DE PERIODE ***

2 2 In zijn brief van 15 oktober 2008 heeft dhr. P. Magnette, Minister van Energie en Klimaat en voorzitter van de Interdepartementale Commissie Duurzame ontwikkeling (ICDO), het advies gevraagd aan de Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO met betrekking tot een voorontwerp voor een federaal actieplan duurzame overheidsopdrachten voor de periode Er werd eveneens advies gevraagd aan de Federale raad voor Duurzame Ontwikkeling, de Centrale Raad voor het bedrijfsleven en de Raad voor Verbruik. Na bespreking in een ad hoc commissie, een schriftelijke consultatie van de erkende interprofessionele organisaties en een vergadering van de commissie Algemeen KMObeleid op respectievelijk 28 oktober 2008, 5 november 2008 en 27 november 2008, brengt de Hoge Raad Hoge Raad tijdens zijn plenaire vergadering van 16 december 2008 volgend advies uit. ALGEMEEN STANDPUNT De Hoge Raad is van mening dat het federaal actieplan een goed initiatief vormt. In het kader van de Europese regelgeving is het belangrijk dat ook de Belgische overheid werk maakt van een duidelijk beleid in het kader van duurzame overheidsopdrachten. Het is van groot belang dat ook de KMO betrokken wordt in de zoektocht naar duurzaam ondernemen en duurzame overheidsopdrachten, wil men slagen in de Europese en internationale doelstellingen betreffende duurzaam ondernemen. Daarnaast dient men eveneens rekening te houden met de input van de afzonderlijke sectoren, aangezien de maatregelen of acties per sector soms grote verschillen kunnen vertonen. De Hoge Raad pleit dan ook voor het opnemen van een bepaling waarin duidelijk staat dat de sectoren en de ondernemingen geconsulteerd zullen worden bij de verdere uitwerking van het federaal actieplan. De Hoge Raad wenst te herinneren aan de verschillende principes vastgelegd in de Small Business Act, die alle overheden in Europa stimuleert hun beleid in eerste orde te ontwikkelen op maat van de KMO. Aldus moet bijzondere aandacht geschonken worden aan de kleinere bedrijven die op de Europese markt actief zijn, ook wat betreft hun deelname aan overheidsopdrachten 1. Het federaal actieplan moet dan ook verder uitgewerkt worden in die zin dat er meer aandacht moet worden geschonken aan de problemen waarmee vooral de KMO te maken krijgen. In het bijzonder gaat het hier dan over de mogelijkheid tot bijdrage aan het beleid, de toegang tot informatie, de mogelijkheid tot deelname aan de markt van overheidsopdrachten en de praktische haalbaarheid van bepaalde criteria. De Hoge Raad wil eveneens herinneren aan de door hem in 2006 gegeven adviezen met betrekking tot het maatschappelijk verantwoord ondernemen. Een aantal elementen daarvan blijven van belang. Gezien de aard van de KMO is het van groot belang dat de maatregelen in het kader van de duurzame overheidsopdrachten geen negatieve gevolgen hebben voor de KMO. De kleinere bedrijven hebben immers nood aan flexibele instrumenten en maatregelen die op maat gemaakt worden. Men moet oppassen voor een overdreven reglementering, waardoor de praktische haalbaarheid voor kleinere ondernemingen in gevaar komt. Wanneer het gaat om monitoring, toepassing van criteria, het raadplegen of vertegenwoordigd zijn in verschillende organen, zijn eenvoudige instrumenten noodzakelijk. 1 Beginsel 5 van de Small Business Act for Europe stelt duidelijk dat de lidstaten middelgrote en kleine bedrijven (KMO) de mogelijkheden moeten bieden om deel te nemen aan de overheidsopdrachten.

3 3 In 2006 wees de Hoge Raad reeds op de mogelijke risico s die er voor de KMO verbonden zijn aan de verduurzaming van overheidsaankopen 2. Wanneer de overheid bij het gunnen van aanbestedingen enkel rekening houdt met duurzame criteria, bestaat het risico dat enkel grote ondernemingen over de middelen beschikken om deel te nemen aan de gunningprocedure. Er dient dus gewaakt te worden over de deelname van KMO aan de procedure en de haalbaarheid voor de KMO van de verschillende criteria moet onderzocht worden. Deze problematiek stelt zich vooral met betrekking tot het gebruik van labels, die vaak administratieve en financiële lasten met zich meebrengen die voor kleinere ondernemingen zwaar om te dragen zijn. Daarom is het belangrijk dat er steeds een alternatieve bewijsvoering mogelijk blijft. In dit kader is het ook van zeer groot belang dat de verschillende overheden hun procedures en criteria op elkaar afstemmen opdat de KMO niet telkens met andere verplichtingen en vereisten zouden geconfronteerd worden. De Hoge Raad verwelkomt alle initiatieven die een duurzame economie bevorderen, maar is van mening dat het niet aangewezen is om vereisten op te leggen die strenger zijn dan de Europese vereisten. Dit kan namelijk een negatieve impact hebben op de concurrentiepositie van de Belgische ondernemingen. Op Europees niveau wordt er bovendien niet over een sociaal luik gesproken. Er bestaan betere manieren om sociale doelstellingen te verwezenlijken dan via de sociale clausules. Ook binnen de besluitvorming van de IAO (Internationale Arbeidsorganisatie) wordt er de voorkeur aan gegeven om via andere maatregelen te werken dan deze van de sociale clausules. Hoewel de KMO zich op allerlei wijzen willen inzetten om sociale doelstellingen te helpen realiseren, vormt de sociale clausule hiertoe volgens de Raad een weinig geschikt instrument aangezien KMO in tegenstelling tot grotere ondernemingen in de praktijk vaak moeilijker aan de bepalingen van zulke clausules kunnen voldoen of kunnen bewijzen dat ze er aan voldoen. Daarnaast moet men ook rekening houden met Europese bepalingen inzake het vrije verkeer van goederen en diensten. Men moet immers vermijden dat het voor buitenlandse bedrijven onmogelijk wordt om in België deel te nemen aan de markt voor overheidsopdrachten. Tevens vindt de Hoge Raad dat de overheid een verhoging van haar budget voor de verwerving van goederen en diensten moet voorzien, aangezien duurzame goederen en diensten op korte termijn meer zullen kosten en een dalende vraag negatieve gevolgen kan hebben voor de economie. Het verdient eveneens aanbeveling om duidelijkheid te scheppen in de gebruikte terminologie. Het blijft immers onduidelijk of duurzame overheidsopdrachten en groene overheidsopdrachten dezelfde elementen omvatten. Vooral bij de juiste inhoud van het sociale luik van de duurzame overheidsopdrachten heeft de Hoge Raad nog heel wat vragen. Het actieplan maakt zo bijvoorbeeld onvoldoende onderscheid tussen een clausule en een criterium. De Hoge Raad betreurt het feit dat van deze gelegenheid geen gebruik werd gemaakt om de verschillende concepten correct te omschrijven. Tot slot stelt de Hoge Raad vast dat de federale overheid in het kader van Europese regelgeving een aantal wetswijzigingen 3 doorgevoerd heeft om de materie van de overheidsopdrachten toegankelijker te maken. De Hoge Raad stelt echter vast dat deze nieuwe wetgeving nog niet in werking is getreden en dringt er dan ook op aan dat hiervan werk wordt gemaakt. 2 Advies over een voorontwerp van actieplan maatschappelijk verantwoord ondernemen in België, , p 3. 3 Wet van 12 januari 2007 tot wijziging van de wet overheidsopdrachten en bepaalde opdrachten voor werken, leveringen en diensten van 15 juni 2006 (B.S. 15 februari 2007) en Wet van 12 januari 2007 tot wijziging van de wet van 16 juni 2006 betreffende de gunning, informatie aan kandidaten en inschrijvers en wachttermijn inzake overheidsopdrachten en bepaalde opdrachten voor werken, leveringen en diensten (B.S. 15 februari 2007).

4 4 SPECIFIEKE BEMERKINGEN DEEL 1: ORIENTATIE VAN EEN FEDERAAL ACTIEPLAN IN DE HUIDIGE (INTERNATIONALE) BELEIDSCONTEXT Meer aandacht voor specifieke noden van de KMO Hoewel er in deel 1 voornamelijk beleidsintenties worden bekend gemaakt, wil de Hoge Raad toch benadrukken dat KMO een bijzonder grote rol spelen in de Belgische en Europese economie. Het verdient dan ook aanbeveling om met betrekking tot het instellen en ontwikkelen van criteria en het beslissen over bepaalde maatregelen meer aandacht te besteden aan de specifieke positie van de KMO. Een afzonderlijk hoofdstuk wijden aan de problematiek van de kleinere ondernemingen en de verschillende sectoren lijkt de Hoge Raad geen overbodige luxe, gezien zij specifieke moeilijkheden zullen ondervinden bij de implementatie van nieuwe maatregelen. Raadpleging middenveld en onderzoek Uit de tekst blijkt dat er inspanningen werden geleverd om verschillende spelers op het terrein te raadplegen. De Hoge Raad betreurt echter het feit dat men niet van plan is om bijkomende raadplegingen te verrichten. Nochtans vormen ze de ideale manier voor kleinere ondernemingen om een inbreng te realiseren binnen het beleid. De Hoge Raad is dan ook van oordeel dat bijkomende consultaties en onderzoek noodzakelijk zijn bij de verdere concrete uitwerking van de verschillende acties van het actieplan. Volgens de Hoge Raad zijn daarbij in het bijzonder twee elementen van belang. Enerzijds een sectorgerichte aanpak zodat men goed weet welke gevolgen een bepaalde maatregel zal hebben voor een welbepaalde sector. Anderzijds een goede ex ante evaluatie van de impact van de verschillende maatregelen op de KMO. Ontwikkeling criteria De Hoge Raad wenst te benadrukken dat het voor KMO bijzonder moeilijk is om te blijven voldoen aan de criteria die door verschillende instellingen en op verschillende niveaus worden vastgesteld. Hoewel de Hoge Raad verwelkomt dat er inspanningen worden geleverd om duurzame overheidsopdrachten te realiseren, moet er toch steeds rekening worden gehouden met de mogelijkheden van de KMO. Zij mogen onder geen beding geconfronteerd worden met criteria die te verschillend zijn, waardoor een overvloed aan regels ontstaat. Men moet zo veel mogelijk proberen de procedures en voorwaarden op alle overheidsniveaus op elkaar af te stemmen zodat de KMO niet benadeeld worden ten opzichte van de grotere ondernemingen. De Hoge Raad vraagt dan ook de criteria en de gunningprocedure duidelijk te omschrijven in het actieplan en duidelijke waarborgen voor de deelname van de KMO te voorzien. Voorts stelt zich het probleem van de terminologie. Zo moet er zoals eerder opgemerkt een duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen een criterium en een clausule. Monitoring Ook in het kader van de evaluatie en de opvolging van de criteria in se en de maatregelen die daaruit voortvloeien, bestaan er volgens de Hoge Raad nog te veel onduidelijkheden. De Hoge Raad pleit dan ook voor een zo klein mogelijke impact van een nieuw evaluatieof monitoringsysteem op de ondernemingen. Van kleinere bedrijven kan immers niet verwacht worden dat ze onder dezelfde voorwaarden en procedures kunnen werken als grote ondernemingen. Alle spelers dienen dan ook grondig geconsulteerd te worden.

5 5 Bij de ontwikkeling van dat evaluatiesysteem moet men zich volgens de Hoge Raad niet enkel als doelstelling stellen om na te gaan in welke mate de overheidsopdrachten verduurzaamd zijn maar ook streven naar een evaluatie van de mate waarin KMO deelnemen aan de markt van de overheidsopdrachten en meer bepaald aan het duurzame segment van deze markt. DEEL 2: UITWERKING VAN HET FEDERAAL ACTIEPLAN Obstakels in verband met de duurzame overheidsopdrachten De Hoge Raad merkt op dat er wordt uitgegaan van een parallel die zou bestaan tussen het Europese - internationale niveau en de Belgische context. De Hoge Raad adviseert toch om een aantal bijkomende studies te doen om de impact op en de situatie van de KMO correct in te schatten. Het feit dat er rekening wordt gehouden met een aantal opmerkingen van KMO 4, zoals onduidelijkheid over bestaande producten, maatregelen, etc., ziet de Hoge Raad als een stap in de goede richting. De Raad is dan ook van oordeel dat er op dit elan moet worden verder gegaan. Strategische doelstellingen Door duidelijk te maken welke doelstellingen worden voorop gesteld, wordt het voor kleinere bedrijven makkelijker om deze te onderschrijven. De Hoge Raad vindt het positief dat de toekomstige realisatie van de doelstellingen, de betrokken actoren, de verbanden met andere beleidsdomeinen en de budgettaire impact gestructureerd worden weergegeven. 1. Garanderen van technische expertise m.b.t. duurzame criteria De Hoge Raad is er van overtuigd dat een meer doorgedreven expertise inderdaad de oplossing kan betekenen voor een aantal van de bestaande problemen. Het feit dat er een gids voor duurzame aankopen bestaat en dat deze verder geactualiseerd zal worden, vormt een pluspunt. De Hoge Raad wenst echter wel te benadrukken dat op geen enkel ogenblik bijdragen mogen gevraagd worden van de betrokken ondernemingen om eventuele organen, procedures e.d. te financieren. Het op elkaar afstemmen van de gids voor duurzame aankopen en de ministeriële omzendbrief is eveneens een positieve ontwikkeling. Hierdoor zal een groot deel van de bestaande onzekerheden worden weggenomen. Men moet echter wel oppassen voor het door elkaar gebruiken van verschillende termen en dit om verwarring te voorkomen. Wanneer men in het actieplan zowel sociale, milieu als economische elementen wil integreren in de overheidsopdrachten, moet men deze ook allemaal opnemen in de gids voor duurzame aankopen. Momenteel is dat niet het geval, waardoor de indruk gewekt wordt dat men enkel aandacht besteedt aan het milieu. 4 Het gaat hierbij over de opmerkingen van de KMO tijdens de raadpleging in het kader van de Lente van het Leefmilieu, georganiseerd in 2007 zoals vermeld in het actieplan, en de voorgaande adviezen van de Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO.

6 6 2. Garanderen van technische expertise m.b.t. wettelijke aspecten De Hoge Raad wenst ook hier te benadrukken dat, om rechtszekerheid te bieden aan ondernemingen, men dringend werk dient te maken van de inwerkingtreding van de nieuwe wetgeving 5 die in 2007 tot stand kwam. Pas nadien kunnen informatiecampagnes en dergelijke, die nodig zijn voor de verschillende ondernemingen, ontwikkeld worden. 3. Verzekeren van informatieoverdracht binnen de federale overheidsdiensten De Hoge Raad benadrukt dat het ook hier van belang is de spelers op het veld verder te raadplegen en niet meer nieuwe organen op te richten dan strikt noodzakelijk zijn. 4. Het bieden van een politiek en ambtelijk draagvlak De Hoge Raad stelt vast dat er een aantal steunmaatregelen ten opzichte van KMO en bedrijven worden voorzien, maar wenst toch meer duidelijkheid te krijgen over de eventuele gevolgen voor de KMO daarvan. Het uniek-loketsysteem dat hier wordt toegepast verdient alvast aanbeveling. 5. Het verzekeren van coördinatie en uitwisseling van informatie tussen overige beleidsniveaus en stakeholders De Hoge Raad kan een doorgedreven coördinatie en samenwerking enkel toejuichen en dringt er dan ook op aan om deze zo snel mogelijk te ontwikkelen en te optimaliseren. Specifiek voor kleinere ondernemingen vormen de diverse maatregelen, procedures en criteria van verschillende overheden vaak een onoverkomelijk kluwen. Men moet echter wel zo weinig mogelijk nieuwe organen en instellingen oprichten, aangezien een wildgroei hiervan moet vermeden worden. Opvolging federaal actieplan Wegens de grote betrokkenheid van ondernemingen die het federaal actieplan eist, wenst de Hoge Raad op de hoogte te worden gehouden van verdere ontwikkelingen. De Hoge Raad dringt er eveneens op aan dat er periodieke evaluaties over de uitvoering plaatsvinden. De Raad pleit ook voor het opnemen van een bepaling waarin duidelijk staat dat de sectoren en de ondernemingen geconsulteerd zullen worden bij de concrete uitwerking van het federaal actieplan. 5 Wet van 12 januari 2007 tot wijziging van de wet overheidsopdrachten en bepaalde opdrachten voor werken, leveringen en diensten van 15 juni 2006 (B.S. 15 februari 2007) en Wet van 12 januari 2007 tot wijziging van de wet van 16 juni 2006 betreffende de gunning, informatie aan kandidaten en inschrijvers en wachttermijn inzake overheidsopdrachten en bepaalde opdrachten voor werken, leveringen en diensten (B.S. 15 februari 2007).

7 7 BESLUIT De Hoge Raad stelt vast dat het actieplan een goed initiatief vormt, maar is van oordeel dat de inspanningen ten voordele van de KMO te kort schieten. Naast de bijkomende specifieke aandacht voor KMO, dringt de Hoge Raad aan op een sectorgerichte aanpak bij de verdere uitwerking van het actieplan. De Hoge Raad vindt ook dat een wildgroei aan nieuwe organen en instellingen moet vermeden worden, aangezien die de tendens tot vereenvoudiging teniet doet en het de kleinere bedrijven steeds verder bemoeilijkt. De Europese Unie heeft een aantal acties ondernomen om de positie van de KMO in Europa te verbeteren en het is dan ook noodzakelijk daarmee rekening te houden in het federaal actieplan. Tot slot merkt de Raad op het inlassen van sociale doelstellingen ten nadele kan zijn van de KMO, aangezien de praktijk uitwijst dat de KMO in tegenstelling tot de grotere ondernemingen vaak moeilijker aan sociale clausules kunnen voldoen.