Instandhouding rijksmonumenten Gemeente Texel

Transcriptie

1 Inspectierapport Instandhouding rijksmonumenten Gemeente Texel Erfgoedinspectie September2008

2 2 Erfgoedinspectie

3 Inhoud 1 Inleiding 5 2 Kenschets gemeente Texel Kengetallen Actoren 11 3 Bevindingen en aanbevelingen Domein resultaten Domein effectiviteit Domein waarborg 23 4 Samenvatting 29 Bijlage 1: Geraadpleegde documenten 33 Bijlage 2: Waarderingskader 35 Wettelijke basis 35 Actoren en verificatoren in de inspectie 36 Indeling van het waarderingskader 37 Normering 37 Toelichting op de drie domeinen 38 DOMEIN: RESULTATEN 40 DOMEIN: EFFECTIVITEIT 41 DOMEIN: WAARBORG 43 Bijlage 3: Afkortingen 45 Colofon 47 3 Erfgoedinspectie

4 4 Erfgoedinspectie

5 1 Inleiding Dit rapport gaat over de inspectie die de Erfgoedinspectie heeft uitgevoerd naar de stand van zaken van de monumentenzorg in de gemeente Texel. Het onderzoek betrof de gebouwde monumentenzorg; de gemeentelijke zorg voor archeologische monumenten is bij deze inspectie niet onderzocht. De inspectiebezoeken vonden plaats op 2 en 3 juni Gemeentelijke inspectie De Erfgoedinspectie ziet toe op de naleving van de Monumentenwet 1988, waar het gaat om rijksmonumenten en beschermde stads- en dorpsgezichten. Daartoe verricht zij verschillende soorten inspecties met als doel te rapporteren over de kwaliteit van de monumentenzorg. Een van de soorten inspecties is de zogenoemde gemeentelijke inspectie. Een dergelijke inspectie bestaat uit een analyse van vooraf te bestuderen documenten en een inspectiebezoek aan de gemeente, waarbij gesprekken met verschillende actoren plaatsvinden en enkele recent gerestaureerde monumenten of bouwprojecten in beschermde gezichten worden bezocht. Een inspectie wordt afgerond met een rapportage aan het gemeentebestuur, die ook zal worden gepubliceerd op de website van de Erfgoedinspectie. In deze gemeentelijke inspectie ligt de focus op het hoofdstuk instandhouding ; daarvoor is de gemeente de belangrijkste geïnspecteerde. De gemeente heeft immers ingevolge de Monumentenwet 1988 de eerstelijns taken en bevoegdheden op het gebied van de instandhouding van rijksmonumenten. Naast het gemeentebestuur en haar medewerkers spelen ook andere betrokkenen een rol. Zo vinden ook gesprekken plaats met de lokale monumentencommissie, met de regioconsulenten van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten, en met historische verenigingen. De gemeente wordt dus niet alleen geïnspecteerd als bestuurlijke eenheid, maar vooral als entiteit, als gebied waarbinnen verschillende betrokkenen actief zijn. Waarderingskader Ten behoeve van de inspecties op het gebied van instandhouding van monumenten, heeft de Erfgoedinspectie een waarderingskader ontwikkeld. Dit is gebeurd in samenspraak met betrokkenen in het monumentenveld in een daartoe ingestelde klankbordgroep 1. 1 Deze klankbordgroep is samengesteld uit deskundigen vanuit de Directie Cultureel Erfgoed van het Ministerie van OCW, de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten, de Vereniging Nederlandse Gemeenten, de Federatie Grote Monumentengemeenten, het overleg van Provinciale Steunpunten Monumentenzorg en de Stichting Erfgoed Nederland. 5 Erfgoedinspectie

6 Dit waarderingskader geeft de contouren aan waarbinnen een inspectie plaatsvindt. In de waarderingskaders heeft de Erfgoedinspectie kwaliteitskenmerken opgenomen die aangeven waaraan een goede monumentenzorg moet voldoen. Het waarderingskader bevat drie domeinen waaronder 17 kwaliteitskenmerken zijn samengebracht. Uitgangspunt bij het waarderingskader is toetsing op de naleving van de Monumentenwet 1988 in de ruimste zin van het woord. De drie domeinen zijn gericht op resultaten (er is een weloverwogen samengesteld bestand aan monumenten die zorgvuldig in stand worden gehouden), effectiviteit (het proces gebeurt zorgvuldig en doelmatig) en waarborg (de zorg voor de monumenten is verzekerd). Het waarderingskader is bijgevoegd als bijlage bij dit rapport. Opzet van de inspectie De opzet van de inspectie is als volgt: 1. Als eerste actie vindt een analyse van beleidsdocumenten plaats die vooraf, op verzoek van de Erfgoedinspectie, door de betreffende gemeente zijn toegestuurd; 2. Vervolgens wordt een selectie gemaakt van maximaal zes recente restauratieprojecten in de gemeente, waarvan specifieke vooraf toegestuurde documenten worden bestudeerd; 3. In de gemeente worden gesprekken gevoerd met diverse betrokkenen om een zo compleet mogelijk beeld van de kwaliteit van de monumentenzorg ter plaatse te verkrijgen. Het betreft gesprekken met de portefeuillehouder en de beleidsambtenaar voor monumentenzorg, andere ambtenaren betrokken bij monumentenzorg, de monumentencommissie, de regioconsulent van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten, de consulent van de provincie (indien van toepassing) en vertegenwoordigingen van historische groeperingen; 4. De onder stap 2 genoemde restauratieprojecten worden ter plaatse bezocht als een reality check en er wordt gesproken met de betrokken eigenaren en hun architecten en/of aannemers. Hierbij is het nadrukkelijk niet de bedoeling aanbevelingen te doen voor deze afzonderlijke objecten; ze worden gebruikt als check hoe restauratieprojecten verlopen in de gemeente en wat er eventueel kan worden verbeterd in de toekomst; 5. Alle verzamelde gegevens worden verwerkt en gewaardeerd. Het inspectieonderzoek leidt vervolgens tot dit rapport, dat eerst in conceptvorm naar de gemeente is gestuurd ter bespreking en verifiëring van feitelijke gegevens. Na verwerking van eventueel commentaar stelt de Erfgoedinspectie het definitieve rapport op. Het gemeentebestuur krijgt hiermee een overzicht van de kwaliteit van de monumentenzorg in 6 Erfgoedinspectie

7 haar gemeente, gemeten naar het moment. Het rapport kan gebruikt worden om betrokkenen te informeren, beleid bij te stellen en interne verbeteringen uit te zetten. Op deze wijze wil de Erfgoedinspectie de gemeente stimuleren een kwalitatief zo goed mogelijk monumentenbeleid te voeren. Leeswijzer Het document is als volgt opgebouwd: hoofdstuk 2 gaat in op het profiel van de gemeente, inclusief een beschrijving van de actoren die in die gemeente werkzaam zijn. In hoofdstuk 3 worden de bevindingen met betrekking tot beleid en uitvoering uitgewerkt per domein. Per onderdeel worden waar mogelijk aanbevelingen ter verbetering gedaan. Deze aanbevelingen zijn gericht aan de gemeente, omdat daar de mogelijkheden en de bevoegdheden liggen om de verbeterpunten uit te voeren en/of te coördineren. Alleen onder de paragraaf Advisering zijn de aanbevelingen niet aan de gemeente maar aan het betreffende adviesorgaan gericht. Tenslotte worden in hoofdstuk 4 de bevindingen en de aanbevelingen samengevat. Het document wordt afgerond met een drietal bijlagen: een overzicht van geraadpleegde documenten, het Waarderingskader (met toelichting) dat gehanteerd is bij de inspectie, en een lijst met gebruikte afkortingen. 7 Erfgoedinspectie

8 8 Erfgoedinspectie

9 2 Kenschets gemeente Texel In dit hoofdstuk wordt de situatie in de gemeente Texel beschreven voor zover deze van toepassing is op de monumentenzorg. Naast een korte ruimtelijk-historische beschrijving van het grondgebied van de gemeente wordt in kengetallen en in een opsomming van actoren een beeld gevormd van de belangrijkste randvoorwaarden voor de monumentenzorg in Texel. Texel is ontstaan als gedeelte van het vaste land, en was in de Romeinse tijd relatief dichtbevolkt en welvarend. In 1170 wordt Texel tijdens een storm losgesneden van het vaste land en ontstaat het Marsdiep. De Hoge Berg op Texel is een keileemopstuwing, ontstaan tijdens de voorlaatste ijstijd. Het landijs bedekte het noorden van Nederland, het door het ijs meegevoerde keileem bleef achter en vormde de Hoge Berg. Het keileem bestaat uit een mengsel van leem, grote keien en grind. In de daaropvolgende ijstijd ontstonden gedeelten van Texel door opstuiving van dekzand. Later werden de lage gebieden tussen de keileemopstuwingen en het opgestoven dekzand opgevuld met zeeklei. Aldus ontstond het oudste gedeelte van Texel, dat ook nu nog het oude land wordt genoemd, en dat zich globaal bevindt tussen Den Hoorn, Den Burg en Oosterend. Hier zijn bewoningssporen gevonden die dateren uit de Midden-Steentijd ( v. Chr.). In de loop van de 13 de eeuw ontstond aan de zijde van de Noordzee een boogvormige reeks duinen. Ten noorden hiervan lag het eilandje Eijerland, dat in de 17 de eeuw door een zanddijk werd verbonden met het eiland Texel. In de 19 de eeuw vonden de grootste inpolderingen plaats, waarmee Texel zijn huidige vorm kreeg. Centraal in het Oude Land ligt het oudste dorp: Den Burg, vermoedelijk ontstaan als burcht, en verder uitgegroeid in een ringvormig patroon. Aan de rand van het Oude Land, daar waar vroeger de zee begon, liggen de middeleeuwse dorpen Oosterend, De Waal en Den Hoorn. Zij werden bevolkt door boeren, zeelieden en vissers. In de 13 de eeuw was het dorp De Westen de belangrijkste kern van Texel; het was gelegen aan een slenk die in verbinding stond met de Noordzee. Deze slenk is echter in de 14 de eeuw door het verstuivende dekzand geheel ondergestoven, waarna het dorp werd verlaten en de huizen werden afgebroken, de kerktoren pas in Oudeschild is ontstaan in de 17 de eeuw aan de Texelstroom, en werd de pleisterplaats van de V.O.C. De drie dorpen in de Eijerlandse Polder, De Cocksdorp, Midden- en Zuid-Eijerland onstonden in de 19 de eeuw bij de ontginning van deze polder. Kenmerkende bebouwing op het eiland vormen de vele boerderijen, meestal van het stolptype met een aangebouwd voorhuis. In de ontginningspolders komen ook andere boerderijtypen voor. Open in het buitengebied gelegen zijn de vele kenmerkende schapenboeten, die vanaf de 17 de eeuw werden gebouwd en dienden als hooiopslagplaats en als beschutting voor de schapen bij slecht weer. Zij hebben een stolpvorm met één vlakke topgevel, en staan alle 9 Erfgoedinspectie

10 met deze toegangszijde naar het noordoosten gekeerd, afgewend van de overheersende westenwind. In de dorpen staan veel kleine visserswoningen, die bestaan uit één bouwlaag met een zadeldak met de nokrichting dwars op de weg. 2.1 Kengetallen 1. Samenstelling gemeente Texel (bron: Gemeente Texel) Samenstelling Aantal Aantal inwoners ( ) Oppervlakte ha 2. Aantal monumenten Soort Aantal Rijksmonumenten opgave gemeente Rijksmonumenten opgave RACM Rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten 2 Gemeentelijke stads- en dorpsgezichten - Provinciale monumenten 3 18 (?) Gemeentelijke monumenten 90 2 Het verschil in aantal rijksmonumenten volgens opgave van de gemeente en die van de RACM heeft te maken met een andere manier van tellen. De RACM telt complexen als één monument en gemeenten vaak niet. 3 Volgens de Provincie Noord-Holland zijn er op Texel geen provinciale monumenten meer, hierover zou de gemeente destijds zijn geïnformeerd. Bij de gemeente is dit echter onbekend, zij gaat dit nader uitzoeken. 10 Erfgoedinspectie

11 4. Financiële gegevens op jaarbasis Soort Bedrag Bijdrage Rijk (budgetten ), gereserveerde Brrm-bijdrage voor: , , , , ,- Eigen middelen (op jaarbasis, uit Cultuurnota) t.b.v. instandhouding gemeentelijke monumenten (schapenboeten) t.b.v. instandhouding gemeentelijke monumenten (woonhuizen) monumenten en torens subsidies tuinwallen en kolken , , , ,- 2.2 Actoren A. Gemeente Samenstelling Aantal Aantal fte s beleidsmatig t.b.v. monumentenzorg niet gespecificeerd, ca. 0,1 fte voor beleid monumentenzorg Aantal fte s uitvoerend t.b.v. monumentenzorg ca. 200 uur per jaar De monumentenzorg op Texel is ondergebracht bij de afdeling Ruimte, bestaande uit de teams Ontwikkeling, Vergunningen en Toezicht. De gemeentelijke capaciteit voor de monumentenzorg is niet duidelijk omschreven. De afdeling Ruimte verdeelt de beleidstaken 11 Erfgoedinspectie

12 naar gelang de vraag vanuit het College, monumentenzorg kan hier deel van uitmaken. Naar schatting wordt hier 0,1 fte per jaar aan besteed. De dossiercoördinator voor de bouwvergunningen behandelt ook de monumentenvergunningen en subsidieaanvragen, en is belast met de gemeentelijke voorbereiding van de Open Monumentendagen. Ook deze taken zijn niet duidelijk vastgelegd in aantal fte, geschat wordt dat de werkzaamheden voor monumenten circa 150 uur op jaarbasis beslaan. Tevens wordt op verzoek van de afdeling Ruimte door de afdeling Gemeentewerken een bijdrage geleverd aan de technische advisering van de monumentenzorg. Hiermee is circa 0,2 fte gemoeid. Bestuurlijk zijn monumentenzorg en ruimtelijke ordening gescheiden. B. Adviescommissie De gemeente heeft een welstandscommissie, maar geen eigen monumentencommissie. De wettelijk verplichte advisering voor restauraties en wijzigingen van rijksmonumenten is ondergebracht bij de Raadscommissie Grondgebied. C. Provincie De Provincie heeft een rol in de advisering over restauraties en wijzigingen van rijksmonumenten die gesitueerd zijn buiten de bebouwde kom. Voor Texel betreft dit de Provincie Noord-Holland. Voor de inspectie op Texel is de ambtenaar van de Provincie Noord-Holland niet afzonderlijk bevraagd. D. Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) De RACM adviseert de gemeente over restauraties en wijzigingen van rijksmonumenten en ingrepen in het beschermde stads- of dorpsgezicht. E. Stichtingen en Verenigingen Op Texel zijn twee actieve organisaties die zich bezig houden met de monumentenzorg: de Historische Vereniging Texel en de Stichting Dorpsherstel Texel. De Historische Vereniging Texel heeft 950 leden. Deze vereniging volgt de monumentenzorg in de gemeente op kritische wijze, door onder andere de berichtgeving in de plaatselijke krant te volgen. Ze onderneemt soms ook actie in het kader van bouwontwikkelingen. De Stichting Dorpsherstel Texel kocht en restaureerde tot een aantal jaren geleden historische panden op Texel - vooral in Oosterend - en ook veel schapenboeten. De laatste jaren doet zij dit niet meer, maar ze heeft nog wel een aantal panden in eigen bezit. De Stichting heeft in 2002 een eerste inventarisatie van stolpen en boeten uitgevoerd. Ze wordt door de gemeente erkend als gesprekspartner. 12 Erfgoedinspectie

13 F. Eigenaren, architecten en aannemers Eigenaren zijn als eerste verantwoordelijk voor de instandhouding van hun eigen rijksmonument. Zij onderhouden het object en maken plannen voor de restauraties, die meestal door architect en aannemer worden geconcretiseerd en uitgevoerd. Bij de inspectie op Texel zijn overigens geen architecten of aannemers gesproken. 13 Erfgoedinspectie

14

15 3 Bevindingen en aanbevelingen In het Waarderingskader Instandhouding Rijksmonumenten (bijlage II) zijn kwaliteitskenmerken en indicatoren aangegeven. Hieronder wordt per domein ingegaan op deze kwaliteitskenmerken en indicatoren in de gemeente Texel. Op basis van het uitgevoerde onderzoek komt de inspectie tot de hieronder genoemde bevindingen (zie ook hoofdstuk 1 over de opzet van het onderzoek). Daar waar de inspectie het nodig vindt, worden aanbevelingen gedaan. Deze aanbevelingen komen voort uit de bevindingen en hebben als doel een accent te leggen op de meest in het oog springende zaken die mogelijk voor verbetering vatbaar zijn. Op basis van dit rapport vraagt de Erfgoedinspectie aan de gemeente - en daar waar nodig andere betrokkenen - om een reactie te geven op deze aanbevelingen. 3.1 Domein resultaten Vraagstelling: Het bestand aan monumenten wordt zorgvuldig in stand gehouden Dit domein gaat in op de vraag of de beschermde waarden sinds de aanwijzing, op aanvaardbaar niveau zijn behouden. Daarbij gaat het erom of het monument in goede staat verkeert en of er een visie op instandhouding is, die is gericht op de waarden van het monument. Van belang daarbij is of de subsidies en financiële regelingen de instandhouding en restauratie stimuleren. Anderzijds wordt bij dit domein gekeken of voor de restauratie en/of wijziging een deugdelijk plan is opgesteld en of dit op de juiste wijze is uitgevoerd. Beschermde waarden Op basis van de reality check binnen de gemeente en de rondgang over het grondgebied heeft de inspectie de indruk dat het bestand aan rijksmonumenten in de gemeente Texel redelijk zorgvuldig in stand is gehouden. De schoonheid, betekenis voor de wetenschap en/of de cultuurhistorische waarden zijn redelijk zorgvuldig behouden. Geconstateerd is dat bij een aantal objecten uit de reality check bij de restauratie de cultuurhistorische waarden zijn afgenomen, als gevolg van het ontbreken van bouwhistorisch onderzoek voorafgaand aan deze restauratie. Visie op instandhouding De eigenaren van de bezochte monumenten voelen zich allemaal verantwoordelijk voor de instandhouding van hun monument en onderhouden dit naar behoren. Niet altijd zijn zij zich daarbij bewust van de specifieke historische waarden van hun bezit. De gemeente is zich bewust van de historische waarden van de bebouwing op haar grondgebied, vooral omdat dit een belangrijke drager vormt voor het toerisme. Zo vindt er dit jaar een uitgebreide inventarisatie plaats van de schapenboeten en stolpboerderijen op 15 Erfgoedinspectie

16 Texel, met als doel zoveel mogelijk van deze objecten aan te wijzen als gemeentelijk monument. De meeste particuliere eigenaren hebben geen lange termijn plan voor de instandhouding van hun monument opgesteld. De gebouwen worden goed beheerd en op een ad hoc basis onderhouden. Veel eigenaren zijn onbekend met de voordelen van een organisatie die structureel toezicht houdt op de bouwkundige staat, zoals de Monumentenwacht. Slechts weinigen zijn lid van een dergelijke organisatie. Restauratie en/of wijziging Op Texel vormde de ingediende aanvraag voor een monumentenvergunning te vaak onvoldoende basis voor een deugdelijke en verantwoorde restauratie, omdat een bouwhistorische onderbouwing ontbrak. Gezien de ingreep en de historische waarde van het object was dit bij deze objecten wel noodzakelijk. De verleende vergunning regelde bij de meeste restauraties op adequate wijze de instandhoudingswerkzaamheden. Bij één object is de vergunning vanwege termijnoverschrijding van rechtswege verleend. Alle bezochte restauraties zijn op de juiste wijze uitgevoerd, hoewel door het ontbreken van bouwhistorisch onderzoek sommige oplossingen historisch gezien niet meer zijn te herleiden. Wel bestaat de indruk dat men de neiging heeft het geheel te pittoresk te willen opknappen, waarbij de historische gelaagdheid te weinig wordt gerespecteerd of te snel wordt gekozen voor nieuw materiaal. Bij geen van de restauraties is een schriftelijke verantwoording achteraf aangetroffen, in de vorm van bijvoorbeeld een revisietekening. Bij twee objecten hebben tijdens de restauratie wijzigingen in de plannen plaatsgevonden die niet voldoende vastgelegd zijn. Dergelijke wijzigingen zouden door het opstellen van revisietekeningen duidelijk kunnen worden gedocumenteerd. Bij één object is een dergelijke tekening wel vervaardigd, maar niet verstrekt aan de gemeente, die hier ook niet om heeft verzocht. De helft van de eigenaren zijn in hun restauratieplannen gestimuleerd door subsidies en fiscale regelingen en zijn hierover tevreden. Eén eigenaar wilde zelf geen gebruik maken van de regelingen, een ander dacht dat hij hier geen recht op had en is hierover niet correct voorgelicht. 16 Erfgoedinspectie

17 Domein effectiviteit Vraagstelling: Het proces gebeurt zorgvuldig en doelmatig In dit domein wordt ingegaan op het verloop van het proces bij onder andere vergunningverlening. In de eerste plaats is het van belang dat ten behoeve van de instandhouding van monumenten voldoende kennis aanwezig is bij de overheid en bij de initiatiefnemer en zijn architect en dat deze kennis adequaat wordt toegepast. Daarnaast wordt ingegaan op diverse vormen van cultuurhistorisch onderzoek ten behoeve van restauraties. De kwaliteit van de diverse adviezen, de vergunningen en de besluitvorming wordt getoetst en tenslotte is het handhavingsbeleid van belang. Onderzoek In de gemeente Texel is bouwhistorisch onderzoek nog een betrekkelijk onbekend begrip. Positief is dat in de concept-subsidieverordening 2005 bouwhistorisch onderzoek is opgenomen als onderdeel van de subsidiabele restauratiekosten van gemeentelijke monumenten. Deze verordening is echter nog niet vastgesteld, waarmee dit voornemen nog niet geëffectueerd is. Aanbeveling: - Effectueer het plan uit de concept-subsidieverordening om bouwhistorisch onderzoek in het kader van een restauratie van een gemeentelijk monument op te nemen in de subsidiabele restauratiekosten. Bij geen van de objecten uit de reality check is bouwhistorisch onderzoek voorafgaand aan of tijdens de restauratie uitgevoerd. Hierdoor zijn de historische waarden van de objecten onvoldoende vastgesteld in de planvorming. Bij één van de objecten is wel een kleurhistorisch onderzoek uitgevoerd, om de juiste oorspronkelijke kleuren vast te stellen en weer toe te passen. De inspectie heeft niet de indruk dat het belang van cultuur- en bouwhistorisch onderzoek voldoende is ingebed in de gemeente. Veel eigenaren zijn hiermee onbekend. Ook de adviesorganen vragen in hun adviezen nooit om een bouwhistorisch onderzoek als onderlegger voor de planvorming. Voor de kosten van bouwhistorisch onderzoek in het kader van een restauratie van een rijksmonument zijn financiële regelingen beschikbaar. Een eenvoudige (en relatief goedkope) bouwhistorische verkenning kan al veel bruikbare informatie opleveren over de cultuurhistorische waarde van de verschillende onderdelen en over de bouwgeschiedenis van het pand, en daarmee leiden tot een meer verantwoorde restauratie. In deze gemeente is uitvoering van dergelijke onderzoeken extra van belang omdat bouwhistorische kennis binnen het gemeentelijk apparaat onvoldoende voorhanden is. 17 Erfgoedinspectie

18 Aanbevelingen: - Vraag bij ingrijpende restauraties altijd om een bouwhistorisch onderzoek, en bij ruimtelijke ontwikkelingen om een cultuurhistorisch onderzoek naar de locatie. - Stel criteria op om te bepalen wanneer een dergelijk onderzoek wordt gevraagd en met welke diepgang. - Zorg ervoor dat de uitkomsten van de onderzoeken worden geïmplementeerd in de plannen. - Attendeer eigenaren erop dat voor een bouwhistorisch onderzoek in het kader van een restauratieplan financiële regelingen bestaan. Planvorming De planvorming is bij de meeste restauraties goed verlopen, hoewel zoals hierboven al geschetst een bouwhistorische onderbouwing van de plannen ontbreekt. Er wordt door de aanvragers veel gebruik gemaakt van vooroverleg met de gemeente, wat meestal tot tevredenheid van de aanvragers is verlopen. Dit vooroverleg leidt weliswaar tot vertraging in de voorfase maar ook tot een beter plan. Planbehandeling De procedure is bij twee van de zes objecten uit de reality check niet goed doorlopen, daarbij zijn ook de wettelijke termijnen overschreden. Dit had verschillende oorzaken. Eigenaren ervaren de procedures nogal eens als traag en bureaucratisch, maar zijn vaak ook enthousiast over de hulp hierbij door de gemeente, en soms ook juist niet. Navraag bij de gemeente gaf hiervoor als belangrijkste oorzaak een langdurige ziekte van de planbehandelaar, waardoor de noodzakelijke begeleiding vanuit de gemeente ontbrak. Ook gebrek aan deskundigheid bij de gemeente was soms reden voor een meer negatieve reactie. Het ontbreekt de gemeente aan een duidelijke richtinggevende visie op de monumentenzorg, waardoor men soms twijfelt en gaande de procedure van mening verandert. Dit betekent voor de aanvrager onduidelijkheid en vertraging. Een andere oorzaak voor de termijnoverschrijdingen is dat bij twee gevallen de aanvraag eerst door de gemeente ter inzage is gelegd alvorens deze door te sturen voor advies naar de RACM. Volgens de Monumentenwet moet een aanvraag, nadat deze ontvankelijk is verklaard door de gemeente, direct voor advies worden doorgestuurd naar de RACM. Deze vertragingen hebben bij twee objecten geleid tot een overschrijding van de wettelijke termijn, waardoor bij één object de vergunning van rechtswege is verleend, en bij het andere de vergunning formeel ook van rechtswege had moeten worden verleend. Aanbevelingen: - Zorg ervoor dat de wettelijke termijnen worden gehanteerd. 18 Erfgoedinspectie

19 - Stuur een aanvraag monumentenvergunning na de ontvankelijkheidverklaring direct voor advies door naar de RACM. Advisering 1. Monumentencommissie De gemeente Texel heeft geen eigen monumentencommissie. De wettelijk verplichte advisering is ondergebracht bij de Raadscommissie Grondgebied. Omdat deze commissie niet over de benodigde kennis beschikt behandelt zij de adviesaanvragen als hamerstuk, en vertrouwt daarbij volledig op de ambtelijke adviezen. De advisering door deze Raadscommissie heeft geen inhoudelijke meerwaarde, en draagt niet bij aan een zorgvuldige afweging van de plannen. Ook is de onafhankelijkheid van de advisering in het geding bij advisering door een Raadscommissie in plaats van door een onafhankelijke monumentencommissie. Het onderzoek naar het monumentenbeleid, dat in 2004/2005 door de rekenkamer van Texel is uitgevoerd, geeft aan dat de toenmalige Raadscommissie geen deskundigheid, inzicht, visie of beleid met betrekking tot de monumentenzorg heeft, en volledig afgaat op de ambtelijke adviezen. In het onderzoeksrapport is aanbevolen om een eigen commissie in te richten, bestaande uit deskundigen, die ook kan adviseren over monumentenbeleid. Deze aanbeveling is overgenomen in de conceptnota monumentenzorg en het concept commissiereglement uit 2005/2006, die beide helaas nog niet zijn vastgesteld. Het concept commissiereglement voorziet in een commissie die op de juiste wijze is samengesteld en professioneel opereert. De gemeente overtreedt hiermee de Monumentenwet 1988; hier is onder artikel 15.1 opgenomen dat in de gemeentelijke verordening tenminste de inschakeling van een commissie op het gebied van de monumentenzorg wordt geregeld. Deze bepaling is overgenomen in de monumentenverordening van Texel uit Maar uit jurisprudentie uit is gebleken dat een gemeentelijke Raadscommissie niet als zodanig kan worden aangemerkt. Zeker nu de verplichte advisering door de RACM grotendeels is vervallen, waardoor de advisering door de eigen commissie belangrijker is in de beoordeling, is een eigen deskundige en onafhankelijke commissie noodzakelijk. Aanbevelingen: - Effectueer de gemeentelijke voornemens uit het concept commissiereglement om een eigen, deskundige en onafhankelijke monumentencommissie samen te stellen. - Draag hierbij zorg voor voldoende (ambtelijke) ondersteuning van de commissie ten behoeve van de verslaglegging. 4 Vz. ARRvS, 27 november 1991, gemeente Graafstroom. Nr. S , AB 1993, Erfgoedinspectie

20 2. Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) De RACM adviseert in Texel inhoudelijk deskundig en binnen de termijn, en is soms zelfs zeer snel met haar adviezen. De RACM wordt veelvuldig door de gemeente gevraagd om een inhoudelijk advies, ook bij kleine wijzigingen op de plannen. Bij één object uit de reality check is geconstateerd dat de advisering door de RACM heeft geleid tot misverstanden en vertraging van de procedure. Dit was een gevolg van het feit dat de RACM dit geval niet ter plaatse heeft kunnen kijken. Vanwege de lange reisafstand naar Texel kan dat niet elke keer plaatsvinden, maar worden bezoeken zoveel mogelijk gebundeld. Nu de verplichte advisering door de RACM vanaf 21 april 2008 grotendeels is vervallen, moet een gemeente meer vertrouwen op de eigen deskundigheid en die van de eigen monumentencommissie. Zeker omdat Texel geen eigen deskundige en onafhankelijke commissie heeft, bestaat het risico dat aanvragen met onvoldoende deskundigheid worden beoordeeld. De RACM dient zich dit terdege te realiseren en zou bij deze gemeente, totdat zij een eigen deskundige commissie heeft samengesteld, ondanks het vervallen van de adviesplicht nog steeds over elke aanvraag moeten adviseren. Aanbevelingen aan de RACM: - Draag zoveel mogelijk zorg voor bezoek aan het object voorafgaand aan de advisering, zodat het object en de ingreep duidelijk zijn. Indien dit niet mogelijk is dient de aanvraag voldoende onderbouwd te zijn in tekeningen, onderzoeksrapporten en foto s, om op de juiste gronden te kunnen adviseren. - Draag zorg voor advisering aan Texel over elke aanvraag, ondanks het vervallen van de adviesplicht, totdat de gemeente een eigen deskundige adviescommissie heeft samengesteld. 3. Provincie Noord-Holland Texel kent relatief veel rijksmonumenten die buiten de bebouwde kom zijn gelegen, waarbij volgens de Monumentenwet de provincie Noord-Holland dient te adviseren in het geval van een restauratie of wijziging. In Texel wordt echter nooit een advies gevraagd aan de Provincie, naar eigen zeggen omdat in het verleden niet op een dergelijk verzoek werd gereageerd. Er is weinig contact tussen Provincie en gemeente. De Provincie houdt zich afzijdig, en de gemeente maakt geen gebruik van eventuele diensten die de Provincie zou kunnen bieden. De provinciale advisering over rijksmonumenten buiten de bebouwde kom was tot voor kort wettelijk verplicht; aan deze verplichting is jarenlang niet voldaan. Dit is echter, gelijktijdig met het grotendeels vervallen van de adviesplicht voor de RACM, ook voor de Provincie vrijwillig geworden. 20 Erfgoedinspectie

21 Aanbevelingen: - Leg aanvragen voor belangrijke ingrepen aan rijksmonumenten buiten de bebouwde kom voor advies voor aan de Provincie. Dit kan een waardevolle ondersteuning bieden zolang een eigen deskundige monumentencommissie ontbreekt. - Draag zorg voor meer overleg met de Provincie. Aanbevelingen aan de Provincie: - Draag zorg voor advisering over belangrijke ingrepen aan rijksmonumenten buiten de bebouwde kom, zeker zolang een gemeentelijke deskundige commissie ontbreekt. - Draag zorg voor meer overleg met de gemeente. Besluit De besluiten tot monumentenvergunning zijn professioneel ingericht en bevatten de juiste informatie. Er wordt een afweging gemaakt met gebruikmaking van het advies van de RACM. Bij één object uit de reality check is door de gemeente besloten dat hier geen monumentenvergunning nodig was omdat het slechts onderhoud zou betreffen. Dit is niet overlegd met de RACM. Gebleken is dat het hier een ingreep betrof waarvoor wel degelijk een vergunning nodig was, omdat er trappen en balkenplafonds werden vervangen. Aanbeveling: - Weeg zorgvuldig af of voor een ingreep eventueel geen monumentenvergunning nodig is. Overleg hiertoe indien nodig met de RACM. Uitvoering De uitvoering van de werkzaamheden doen in de meeste gevallen recht aan de waarden van het monument. Er wordt gebruik gemaakt van de juiste materialen en technieken, hoewel met name bij de restauratie van schapenboeten en stolpen is geconstateerd dat men ertoe neigt het object bij de restauratie te mooi en te pittoresk te willen maken. Hierbij kan de gelaagdheid van de historische ontwikkeling verloren gaan. Ook wordt soms te snel besloten tot vernieuwing van oude bouwmaterialen. De gemeente brengt in de meeste gevallen regelmatig een bezoek aan het object, en heeft een belangrijke rol in de begeleiding van de werkzaamheden. Bij het object waar de vergunning van rechtswege is verleend, is de gemeente weinig langs geweest. Dat de uitvoering hier toch met respect voor het monument heeft plaatsgevonden is vooral te danken aan de inzet van de eigenaren. 21 Erfgoedinspectie

22 Beheer en onderhoud De indruk is dat het beheer en onderhoud van de rijksmonumenten zorgvuldig plaatsvindt. Omdat eigenaren zich meestal verantwoordelijk voelen voor hun bezit, zetten zij zich er voor in dit goed te onderhouden. De Monumentenwacht, of een vergelijkbare instantie, is bij de meeste eigenaren onbekend. Een dergelijke organisatie zou de eigenaren kunnen ondersteunen bij een planmatiger onderhoud. Aanbeveling: - Wijs eigenaren actief op het bestaan van organisaties die de bouwkundige staat periodiek inspecteren, zoals de Monumentenwacht. 22 Erfgoedinspectie

23 3.2 Domein waarborg Vraagstelling: De zorg voor de monumenten is verzekerd Bij dit domein gaat het erom of de monumentenzorg binnen de gemeente goed is ingebed. Heeft de gemeente voldoende kennis in huis of kan ze in ieder geval beoordelen wanneer ze advies moet inwinnen. Zijn er een monumentennota en monumentenverordening aanwezig en zijn de monumenten opgenomen in vigerende bestemmingsplannen. Daarnaast is het van belang dat de gemeente zorgt voor een goede informatieoverdracht en oog heeft voor de maatschappelijke meerwaarden van monumenten. Tenslotte wordt de schriftelijke verantwoording en daarmee de documentatie getoetst en wordt gekeken naar de aanwezigheid van kwaliteitszorg. Kennis Binnen het gemeentelijk apparaat is kennis aanwezig van de restauratietechniek. Deze kennis is echter niet formeel belegd bij de afdeling Ruimte, maar wordt beschikbaar gesteld vanuit de afdeling Gemeentewerken. Tevens is hiervoor de beschikbare ambtelijke capaciteit te gering, gezien het aantal (rijks)monumenten op het eiland. Daarbij komt dat deze kennis is belegd bij slechts één persoon. Cultuurhistorische kennis is binnen de gemeente nauwelijks voorhanden, dit werd ook aangegeven tijdens de objectinspecties. De ambtenaar monumentenzorg is een goede coördinator, maar heeft geen achtergrond op het gebied van de monumentenzorg. Ook is slechts gemiddeld 200 uur op jaarbasis beschikbaar voor de behandeling van aanvragen voor monumentenvergunningen. Desondanks werd tijdens objectinspecties geregeld door eigenaren aangegeven door de gemeente goed te zijn geholpen bij alle stappen in het vergunningtraject. Aanbeveling: - Vergroot met name de cultuurhistorische kennis binnen het gemeentelijk apparaat. Toezicht en handhaving Tijdens de inspectie zijn weinig illegale bouwactiviteiten geconstateerd. Volgens de gemeente is er op Texel door de eilandcultuur veel sociale controle; men spreekt elkaar aan op gedrag. De ambtenaar bouwtoezicht die belast is met het toezicht op de restauraties doet dit adequaat en handhaaft indien nodig. Zo is bij één van de objecten uit de reality check door de gemeente aangifte gedaan van illegale sloop van monumentale onderdelen. De handhaving bij (rijks)monumenten is echter niet formeel georganiseerd. De afdeling Handhaving stelt elk jaar een prioriteitenplan op, hierbij zijn tot op heden de monumenten niet betrokken. 23 Erfgoedinspectie

24 Aanbeveling: - Formaliseer het toezicht en de handhaving bij (rijks)monumenten door dit als afzonderlijke onderdeel te benoemen in de handhavingsnota en in het prioriteitenplan. Informatieoverdracht De gemeente Texel heeft geen vastgesteld communicatiebeleid met betrekking tot de monumentenzorg. Wel overlegt ze geregeld met externe partijen, zoals de Stichting Dorpsherstel Texel. De gemeente bespreekt nieuwe monumentenbeleidsplannen met de deze stichting en met de Historische Vereniging Texel. Over nieuwe grootschalige projecten, zoals het project Ruimte voor Ontwikkeling, vindt inspraak plaats met de inwoners van Texel. De website van de gemeente biedt beknopte informatie voor de burger over de aanwijzing, de vergunningaanvraag en mogelijkheden tot subsidie. Ook is hier de agenda van de Raadscommissie Grondgebied te vinden, met uitgebreide informatie over de adviesaanvragen voor een monumentenvergunning in de vorm van een raadsvoorstel. Geconcludeerd kan worden dat de externe informatieoverdracht redelijk goed plaats vindt. Binnen de gemeente is de continuïteit van de informatieoverdracht aan risico s onderhevig. Zo is de restauratietechnische kennis slechts aanwezig bij één persoon, die op afzienbare termijn bij de gemeente zal vertrekken. Aan zijn opvolging wordt op dit moment niet gewerkt. In het verleden is hier door de gemeente wel aan gewerkt maar toen heeft een ingewerkte medewerker een functie buiten de gemeente betrokken. Dat bij de vergunningverlening achtervang niet goed is geregeld is gebleken toen bij ziekte geen deskundige vervanging beschikbaar was. Dit was direct merkbaar in het moeizamere verloop van de vergunningtrajecten in deze periode en in de grotere ontevredenheid bij de aanvragers. Aanbeveling: - Zorg voor continuïteit in kennis en informatieoverdracht. Documentatie Gebleken is dat de monumentendossiers slecht op orde zijn. Ze zijn rommelig ingericht en er ontbreken belangrijke stukken. Ook een aantal door de Erfgoedinspectie opgevraagde dossierstukken konden om deze reden niet worden geraadpleegd. Aanbeveling: - Breng de dossiers op orde, en zorg dat alle belangrijke informatie over een monument op één plaats wordt gearchiveerd. 24 Erfgoedinspectie

25 Beleid De gemeente werkt met een verouderde monumentenverordening uit 1997, die is opgezet volgens de modelverordening van de VNG. In 2006 is een concept-verordening opgesteld, die echter nog niet is vastgesteld. De verschillen tussen de oude en nieuwe verordening zijn minimaal. Opvallend is dat in beide verordeningen een foutieve passage staat (onder artikel 14.1), waarin is gemeld dat een aanvraag eerst 14 dagen ter inzage moet liggen alvorens deze door te sturen naar de monumentencommissie. Dit klopt niet, een aanvraag moet gelijk nadat deze ontvankelijk is verklaard worden doorgezonden naar de commissie en de RACM. Daarbij komt dat de nieuwe concept-verordening nog niet is aangepast aan de Uniforme Openbare Voorbereidingsprocedure (UOV), die sinds 1 juli 2005 van kracht is, en waarin deze procedure gewijzigd is. Enkele jaren geleden heeft de rekenkamer van Texel in eigen beheer een rapportage uitgebracht naar de wijze waarop het monumentenbeleid in Texel wordt uitgevoerd. Het rapport is voorzien van aanbevelingen aan de gemeente. De gemeente heeft de conclusies en aanbevelingen in 2005 vertaalt in de concept Beleidsnota Monumentenzorg Texel, en in de concept Subsidieverordening restauratie/onderhoud gemeentelijke monumenten Texel. Dit zijn beide rapportages met vele goede voornemens waarmee de kwaliteit van de monumentenzorg op een hoger plan zal worden gebracht. Zo is in de subsidieverordening geregeld dat er een structureel gemeentelijk budget is voor de restauratie en het onderhoud van gemeentelijke monumenten, waarbij de schapenboeten apart worden benoemd. Positief is dat bouwhistorisch onderzoek bij gemeentelijke monumenten in het kader van een restauratie subsidiabel wordt. In de concept beleidsnota zijn vele positieve elementen opgenomen, zoals onder andere de instelling van een deskundige eigen monumentencommissie. Opvallend is echter dat beide nota s, die dus al dateren uit 2005, nog steeds niet zijn vastgesteld. Volgens de gemeente komt dit door een gebrek aan ambtelijke capaciteit, in combinatie met een andere prioritering. De afdeling Ruimte heeft slechts beperkt capaciteit beschikbaar voor beleidsontwikkeling, waardoor keuzes moeten worden gemaakt. Daardoor zijn deze kwalitatief goede beleidsproducten niet geïmplementeerd. Volgens de gemeente gaat dit op korte termijn alsnog plaatsvinden. De Cultuurnota Texel 2007, die wel is vastgesteld, heeft elementen uit het onderzoek van de Rekenkamer overgenomen. Dit is een brede nota, waarin ingegaan wordt op de relatie tussen monumentenzorg, archeologie, musea en toerisme. Het cultureel erfgoed komt op zorgvuldige wijze eveneens voor in de vastgestelde nota s Natuur- en landschapsbeleid, en de nota Agrarische Nevenfuncties. Opvallend is de grote aandacht voor stolpen en schapenboeten. Uitgangspunt is dat op termijn veel stolpen een monumentenstatus moeten hebben, en dat alle 65 schapenboeten op Texel behouden moeten blijven. Opvallend is wel dat wordt gesteld dat stolpen in bijzondere gevallen mogen worden verplaatst. Rijksmonumentale stolpen verliezen hun status bij verplaatsing. 25 Erfgoedinspectie

26 Concluderend kan worden gesteld dat de gemeente Texel een kwalitatief goede onderzoeksrapportage over de monumentenzorg van haar eigen rekenkamer heeft, waarvan de conclusies en aanbevelingen op de juiste wijze zijn vertaald in diverse beleidsnotities. Deze zijn echter niet allemaal vastgesteld en zijn soms al weer verouderd. Het is daarom raadzaam deze nota s op korte termijn te actualiseren en vast te stellen, waarmee de kwaliteit van de monumentenzorg op Texel een flinke impuls zal krijgen. Aanbeveling: - Actualiseer op korte termijn de monumentenverordening, de subsidieverordening en de beleidsnota monumentenzorg en stel deze vast. Pas hierbij de monumentenverordening aan aan de UOV. Texel is druk doende een nieuw welstandsbeleid te formuleren. In april 2008 is een concept welstandsnota opgesteld, waarbij grote delen van het eiland welstandsvrij worden. Voor een aantal thematische onderdelen wordt nog wel een welstandsbeoordeling gehanteerd, onder andere voor monumenten, dorpsranden, en karakteristieke bebouwing zoals stolpboerderijen, boeten en visserswoningen. Voor karakteristieke dorpskernen geldt een bijzonder welstandsregime. Uit de gesprekken tijdens de inspectie bleek dat deze welstandsnota nog zal worden aangepast, waarbij het de intentie is de welstandsregulering nog verder vrij te laten. Voor karakteristieke bebouwing in het buitengebied, zeker daar waar deze geen beschermde status bezit, zou dit mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben. Het project Ruimte voor Ontwikkeling, samen zorgen voor de toekomst, ligt ten grondslag aan een actualisatie en verfijning van de Structuurvisie 2020, aan een beeldkwaliteitsplan voor heel Texel en aan een nieuw bestemmingsplan buitengebied. In het kader van dit project is een ruimtelijke analyse opgesteld van Texel. Dit boekwerkje, getiteld Beeld van Texel, geeft een gedegen schets van de ruimtelijk-historische ontwikkeling van het eiland, met mogelijke ideeën voor nieuwe ontwikkelingen. Hiermee mag worden verwacht dat het ruimtelijk en stedelijk beleid door aanwezige monumenten en historische structuren zal worden geïnspireerd. De vertaling van deze analyse naar beleid is echter nog in uitvoering, en kon dus nog niet worden bestudeerd. Kwaliteitszorg De processen en het beleid rond monumentenzorg worden niet systematisch met alle betrokken partijen geëvalueerd. Er wordt niet volgens een programma gewerkt aan het continue verbeteren van de kwaliteit. 26 Erfgoedinspectie

27 Het zorgvuldige onderzoek van de eigen rekenkamer enkele jaren geleden had een kwaliteitsslag kunnen opleveren, maar heeft (nog) niet geleid tot verbeteringen. Sindsdien heeft er geen kwaliteitszorg meer plaatsgevonden op het gebied van het cultureel erfgoed. Maatschappelijke meerwaarde Cultureel erfgoed maakt geen onderdeel uit van de paragraaf over cultuureducatie in de Cultuurnota Texel. Wel heeft de gemeente in samenwerking met diverse externe partijen een map uitgebracht voor scholieren. Deze geeft veel informatie over de geschiedenis van Texel en gaat ook in op de verschillende vormen van bebouwing. Onduidelijk is of deze map structureel wordt ingezet in het onderwijs op Texel. Ook voor de Open Monumentendag van 2007 is een informatieve brochure uitgegeven waaraan de gemeente heeft meegewerkt, met veel informatie over de geschiedenis van de te bezoeken objecten. De Stichting Dorpsherstel heeft in eigen beheer een informatieve website opgezet met een beschrijving van alle monumenten op Texel. De conceptbeleidsnota monumentenzorg besteedt ook aandacht aan de educatieve en toeristische waarden van het cultureel erfgoed op Texel. Verzocht wordt om extra gelden voor infoborden bij en routes langs monumenten, en voor monumentenschildjes op alle monumenten. Voor inwoners en toeristen wordt het cultureel erfgoed toegankelijk gemaakt door deelname aan de Open Monumentendag en door soms exposities en voorstellingen plaats te laten vinden in historische gebouwen. Ook de Beleidsnota toerisme en recreatie op Texel en de Nota natuur- en landschapsbeleid besteden aandacht aan de relatie tussen toerisme en cultureel erfgoed. Toerisme is de belangrijkste inkomstenbron voor Texel. Uit de nota s en uit de gesprekken is gebleken dat het culturele erfgoed van Texel wordt gezien als belangrijke pijler voor het toerisme, en dat het daarom de nodige zorg verdient. 27 Erfgoedinspectie

28

29 4 Samenvatting Naar aanleiding van de bevindingen komt de Erfgoedinspectie tot de volgende samenvattende conclusies. De Erfgoedinspectie heeft de monumentenzorg binnen de gemeente Texel getoetst op basis van het Waarderingskader Instandhouding Rijksmonumenten (zie bijlage 2). De Erfgoedinspectie heeft geconstateerd dat de gemeente in de meeste gevallen voldoet aan de kwaliteitskenmerken van het domein Resultaten waarbij het erom gaat of het bestand aan monumenten zorgvuldig in stand wordt gehouden. De gemeente voldoet niet aan een aantal kwaliteitskenmerken binnen de domeinen Effectiviteit (Het proces gebeurt zorgvuldig en doelmatig) en Waarborg (De zorg voor de monumenten is verzekerd). Het betreft de kwaliteitskenmerken Onderzoek, Advisering, Kennis en Informatieoverdracht, en Documentatie. Bij de kwaliteitskenmerken Planbehandeling en Beleid plaatst de Erfgoedinspectie enige kanttekeningen. De inspectie stelt vast dat de rijksmonumenten in de gemeente Texel redelijk zorgvuldig in stand worden gehouden. Zowel de eigenaren als de gemeenteambtenaren zijn betrokken bij het onderwerp, en voelen zich verantwoordelijk voor de instandhouding van het cultureel erfgoed van Texel. Hierdoor zijn, ondanks het ontbreken van een aantal fundamentele randvoorwaarden voor een zorgvuldige omgang met het gebouwde erfgoed, de resultaten van de restauraties redelijk geslaagd. Opvallend is dat de Monumentenwacht, of een vergelijkbare instantie, bij de meeste eigenaren onbekend is. Een dergelijke organisatie zou de eigenaren kunnen ondersteunen bij een planmatig onderhoud. Geconstateerd is dat op Texel de monumenten bij een restauratie soms wat te mooi worden gemaakt, waarmee de historische gelaagdheid van de geschiedenis niet wordt gerespecteerd. Dit hangt samen met de onbekendheid met het uitvoeren van een bouwhistorisch onderzoek voorafgaand aan een restauratie. Door de gemeente Texel wordt als excuus aangevoerd dat op het eiland geen bouwhistorische deskundigheid voorhanden is, wat het er inderdaad niet eenvoudig op maakt. Toch is het een gemiste kans dat bij met name ingrijpende restauraties niet eerst wordt onderzocht wat de historisch waardevolle elementen uit een pand zijn, en wat de bouwgeschiedenis is geweest. Dit zou de kwaliteit van de restauraties flink kunnen opschroeven, en kunnen bijdragen aan de kennis over de ontwikkelingsgeschiedenis van Texel. De gemeente Texel voldoet niet aan de wettelijke verplichting tot de inschakeling van een adviescommissie op het gebied van de monumentenzorg. Uit jurisprudentie is gebleken dat een gemeentelijke Raadscommissie niet als zodanig kan worden aangemerkt. 29 Erfgoedinspectie

30 Door het ontbreken van een deskundig advies van een eigen commissie moet door de gemeente te veel worden geleund op het inhoudelijk deskundige advies van de RACM, ook bij relatief kleine ingrepen en minder belangrijke monumenten. Gezien de onlangs ingevoerde beleidsregel waarin de adviesplicht van de RACM is gewijzigd in een adviesbevoegdheid, is de noodzaak des te groter zorg te dragen voor een eigen inhoudelijke advisering. Cultuurhistorische kennis is binnen de gemeente Texel sterk ondervertegenwoordigd. Ook om deze reden wordt veel geleund op de kennis van de RACM. Restauratietechnische kennis is wel voorhanden, maar niet formeel belegd bij de juiste afdeling. Dit is belegd bij één persoon die op afzienbare termijn bij de gemeente zal vertrekken. Opvolging is (nog) niet geregeld, achtervang evenmin. Dat het ontbreken van achtervang bij de ambtenaren monumentenzorg tot problemen kan leiden is tijdens de inspectie op Texel meer dan eens gebleken. Sowieso is op Texel zeer weinig formatietijd beschikbaar gesteld voor de uitvoering van gemeentelijke monumententaken. Gezien het aantal rijks- en gemeentelijke monumenten zou een uitbreiding noodzakelijk zijn, zeker als de voornemens tot uitbreiding van het aantal gemeentelijke monumenten worden geëffectueerd. De documentatie van de monumentenzorg op Texel zou zeker verbetering verdienen. Dossiers zijn rommelig geordend en stukken ontbreken. Opvallend is dat op Texel een aantal inhoudelijk goede beleidsdocumenten klaar liggen, die al enkele jaren geleden zijn vervaardigd, maar nog steeds niet zijn vastgesteld. Deze beleidsdocumenten zijn opgesteld naar aanleiding van de uitkomsten van een onderzoek naar de monumentenzorg door de gemeentelijke rekenkamer. Dit onderzoek bevatte vele zinvolle conclusies en aanbevelingen aan de gemeente, en zou de monumentenzorg op Texel een belangrijke impuls kunnen geven. Een aantal goede elementen uit dit onderzoek zijn al wel overgenomen in andere relevante beleidsnota s, waaronder de Cultuurnota. Het is van belang op korte termijn de conceptnota s te actualiseren en vast te stellen, waarmee ook de installatie van een eigen adviescommissie kan worden vormgegeven. Texel streeft naar een zoveel mogelijk welstandsvrij beleid. De concept Welstandsnota van april 2008 schrijft voor thematische onderwerpen zoals dorpskernen, monumenten en overige karakteristieke bebouwing nog wel een welstandsbeoordeling voor, waarmee de cultuurhistorische waarden van deze onderdelen kunnen worden geborgd. De ruimtelijke analyse Beeld van Texel, die is opgesteld in het kader van het project Ruimte voor ontwikkeling, geeft een schets van de ruimtelijk-historische ontwikkeling. Deze gedegen analyse biedt goede verwachtingen voor een vertaling van de gesignaleerde cultuurhistorische waarden in de ruimtelijke beleidsnota s en de bestemmingsplannen die nog zullen worden opgesteld. 30 Erfgoedinspectie

31 Tot besluit is geconstateerd dat men op Texel er van doordrongen is dat de cultuurhistorische waarde van de bebouwing een belangrijke pijler is voor het toerisme, waarmee de zorg voor deze waarde alle aandacht heeft. De vertaling van deze aandacht in relevant beleid en een formatie op niveau is het logische vervolg. Overzicht van de aanbevelingen Beleid - Actualiseer op korte termijn de voorliggende conceptbeleidsnota en verordeningen op het gebied van de monumentenzorg en stel ze vast. - Voer de voornemens uit deze nota s uit. Onderzoek - Vraag bij belangrijke objecten of ingrijpende restauraties altijd om een bouwhistorisch onderzoek, en voer bij ruimtelijke ontwikkelingen in de gemeente een cultuurhistorisch onderzoek uit voorafgaand aan de planvorming. - Stel criteria op om te bepalen wanneer een dergelijk onderzoek wordt gevraagd en met welke diepgang. Kennis - Vergroot met name de cultuurhistorische kennis binnen het gemeentelijk apparaat. Informatieoverdracht - Draag zorg voor achtervang voor en overdracht van deskundigheid - Attendeer eigenaren op de mogelijkheden van een organisatie die structureel de bouwkundige staat van het monument inspecteert, zoals de Monumentenwacht. Advisering - Stel een eigen inhoudelijk deskundige monumentencommissie in Documentatie - Breng de dossiers op orde 31 Erfgoedinspectie