Gemeente Vaals. Instandhouding rijksmonumenten en beschermde dorpsgezichten. Inspectierapport

Transcriptie

1 Erfgoedinspectie Ministerie van Onderwijs, Cu/tuur en Wetenschap Instandhouding rijksmonumenten en beschermde dorpsgezichten Gemeente Vaals Inspectierapport

2 Instandhouding rijksmonumenten en beschermde dorpsgezichten Gemeente Vaals Inspectierapport Erfgoedinspectie Maart 2012

3 Erfgoedinspectie

4 Inhoud Samenvatting 1 Inleiding 2 Kenschets gemeente Vaals 2.1 Kengetallen 2.2 Actoren 3 Bevindingen en aanbevelingen 3.1 Domein resultaten 3.2 Domein effectiviteit 3.3 Domein waarborg Bijlage 1: Geraadpleegde documenten Bijlage 2: Werkmethodiek Bijlage 3: Toezichtskaders Bijlage 4: Afkortingen A A3 49 Mamelis, gemeente Vaals (bron: Erfgoedinspectie) Erfgoedinspectie

5 Erfgoedinspectie

6 Samenvatting De Erfgoedinspectie heeft de monumentenzorg binnen de gemeente Vaals getoetst op basis van het Toezichtskader Instandhouding rijksmonumenten en het Toezichtskader beschermde stads- en dorpsgezichten (zie bijlage 3). In het kader van een inspectie naar de instandhouding van rijksmonumenten en beschermde dorpsgezichten zijn gesprekken gevoerd met verschillende actoren die zich bezig houden met de monumentenzorg, en is een rondgang over het grondgebied van de gemeente gemaakt waarbij alle beschermde dorpsgezichten werden bekeken. Tevens zijn in het kader van de Yeality check' zes rijksmonumenten bezocht en twee projecten in de beschermde gezichten bestudeerd. Ook zijn de bijbehorende dossiers bekeken. Tevens zijn alle relevante beleidsdocumenten van de gemeente opgevraagd en bestudeerd. Conclusie Op basis van het bovenstaande heeft de Erfgoedinspectie de indruk dat de cultuurhistorische waarden van de rijksmonumenten redelijk zorgvuldig worden behouden, en dat de waarden in de beschermde gezichten goed zijn behouden. Omdat de kwaliteit van de zorg voor de monumenten en beschermde gezichten echter onvoldoende is geborgd, en ook in de vergunningverlening zorgpunten zijn geconstateerd, geeft dit wel reële risico's op aantasting in de toekomst. De gemeente heeft een Monumentennota die in 2006 is vastgesteld. Dit beleidsplan bevat vele goede noties en voornemens ter verbetering van de kwaliteit van de monumentenzorg. Hieruit zijn echter tot op heden slechts enkele onderdelen geconcretiseerd. Genoemd kunnen worden de aanpassing van de Monumentenverordening (2006), het vaststellen van een gemeentelijke subsidieverordening (2007), en het opvragen van een bouwhistorisch onderzoek. Ook is voor de archeologie recent een Archeologische inventarisatie, verwachtings- en beleidsadvieskaart opgesteld, die zal leiden tot een archeologisch paraplubestemmingsplan voor het hele grondgebied. De nota bevat ook veel verbetervoorsteuen die (nog) niet zijn uitgevoerd, onder andere op het gebied van educatie en toerisme, en met betrekking tot de aanwijzing van gemeentelijke monumenten. Concretisering van dit laatste blijft hangen op een gebrek aan budget vanuit de gemeente om een subsidie te kunnen verstrekken aan de eigenaren van de toekomstige gemeentelijke monumenten, zoals vastgelegd in de subsidieverordening. Aanwijzing hoeft echter niet vergezeld te gaan van recht op subsidie, en biedt wel een weigeringsgrond bij eventuele sloopplannen. Erfgoedinspectie

7 De Monumentennota gaat ook in op een verbetering van de zorg voor de beschermde dorpsgezichten van Vaals. In de bestemmingsplannen voor de beschermde gezichten is de bescherming redelijk effectief geregeld. Volgens de nota moet bij ontwikkelingsplannen binnen een beschermd gezicht een cultuurhistorische inventarisatie worden uitgevoerd. In de praktijk blijkt hier niet om te worden gevraagd door de gemeente, maar wordt vrij snel overgegaan tot het opstellen van een nieuw bestemmingsplan voor de locatie. Hiermee wordt het beschermende bestemmingsplan terzijde geschoven en aangepast aan de wensen van de ontwikkelaar, waarbij de cultuurhistorische waarden niet meer als kaderstellend worden gehanteerd. Een belangrijk ander punt van zorg is het ontbreken van specifieke kennis op het gebied van bouw-/architectuurhistorie en restauratietechniek. Noch bij de afdeling vergunningverlening en toezicht, noch bij beleid is deze kennis in voldoende mate aanwezig. Medewerkers zijn van goede wil maar krijgen onvoldoende gelegenheid zich te scholen in deze richting. Dit levert zekere risico's op in zowel de procedure rond de vergunningverlening voor rijksmonumenten, als in het ontwikkelen van beleid en het uitvoeren van toezicht en handhaving. Cultuurhistorische waarden worden onvoldoende onderkend en inzichtelijk gemaakt in de planvorming en planbehandeling, en bij toezicht kunnen waardevolle onderdelen en historische bouwmaterialen door gebrek aan inzicht worden aangetast of gesloopt. De planbehandeling en besluitvorming in de vergunningverlening voor rijksmonumenten verloopt redelijk zorgvuldig. Voor kennis hierbij wordt sterk geleund op de monumentencommissie. Geconstateerd is dat de gemeente wacht met het toezenden van de adviesaanvraag aan de commissie totdat de adviezen van de RCE en eventueel de provincie zijn ontvangen, waardoor de commissie haar eigen advies pas laat in de procedure uitbrengt. Als gevolg hiervan wordt de procedure sterk vertraagd en moet door de gemeente vaak de maximale beslistermijn worden benut. De inhoudelijke afweging van alle adviezen geschiedt hierbij niet zoals het hoort door de gemeente, maar door de commissie. Deze vraagt bij ingrijpende plannen aan rijksmonumenten om een bouwhistorisch onderzoek, zoals ook als verplicht is vastgelegd in de Monumentennota. Bij de inspectie is geconstateerd dat de implementatie van de geconstateerde bouwhistorische waarden in de plannen hierbij een punt van aandacht is. Ook zijn de plannen niet altijd voldoende inzichtelijk in de dossiers, omdat besteksomschrijvingen en bestektekeningen ontbreken. Daarnaast worden in de besluiten weinig concrete uitvoeringsvoorschriften opgenomen, zoals over materiaal- en kleurgebruik of het melden van bouwhistorische vondsten. Gecombineerd met het gebrek aan deskundig Erfgoedinspectie

8 toezicht geeft dit teveel vrijheid aan de niet altijd op monumentengebied voldoende deskundige uitvoerder. Geconstateerd is dan ook dat in de uitvoering soms is afgeweken van de vergunning, hoewel ook is geconstateerd dat geregeld wordt gehandhaafd. De advisering voor de vergunningverlening wordt verzorgd door de gecombineerde adviescommissie voor het district Mergelland. Geconstateerd is bij de inspectie dat deze niet voldoet aan wat met artikel 15 van de Monumentenwet wordt bedoeld, omdat zij niet bestaat uit minimaal twee verschillende deskundigheden. Ook volgens het eigen reglement van orde zou een lid met cultuurhistorische kennis moeten worden toegevoegd. De werkwijze van de commissie kan op diverse aspecten worden geprofessionaliseerd, zoals in de verslaglegging en het uitbrengen van een jaarverslag. De gemeente is bezig met het opstellen van een structuurvisie in gezamenlijkheid met een paar buurgemeenten; ook is een handhavingsbeleidsplan en -programma in de maak. Dit biedt kansen voor het op niveau brengen van de zorg voor de monumenten en de beschermde gezichten. Ook kan nog eens aandacht worden geschonken aan de vastgelegde voornemens uit de Monumentennota die nog niet zijn gerealiseerd, zoals de aanwijzing van de gemeentelijke monumenten. Een gericht opleidingsprogramma voor de op zich welwillende en accuraat werkende medewerkers bij monumentenbeleid, ruimtelijke ordening, vergunningverlening en toezicht kan veel ondersteuning bieden bij de uitvoering van deze voornemens en bij de verbetering van de geconstateerde zorgpunten. Overzicht van de belangrijkste aanbevelingen aan de gemeente: Onderzoek Draag zorg voor implementatie van geconstateerde bouwhistorische ' waarden in de planvorming; voer waar dat aan de orde is nader bouwhistorisch onderzoek uit tijdens de werkzaamheden. Vraag bij ingrepen in een beschermd gezicht om een cultuurhistorisch onderzoek van de locatie.! Vergunningverlening Draag zorg voor het gelijktijdig doorzenden van de vergunningaanvragen ter advisering aan alle adviesorganen, waarmee de beslisprocedure kan worden versneld. De gemeente dient na ontvangst van alle adviezen zelf de inhoudelijke afweging hiervan te maken. Erfgoedinspectie

9 Hanteer bij de planbehandeling van ingrepen in de beschermde gezichten de cultuurhistorische waarden als kaderstellend. Leg alle ingrepen in de beschermde gezichten voor advies voor aan de monumentencommissie. Ga niet te snel over tot het opstellen van een nieuw bestemmingsplan voor een ontwikkelingslocatie binnen een beschermd gezicht, maar tracht deze ontwikkeling zodanig aan te passen dat hij past binnen het vastgestelde beschermende bestemmingsplan. Leg het ontwerp bestemmingsplan voor een ontwikkeling voor advies voor aan de monumentencommissie en de RCE. Draag zorg voor een inhoudelijk deskundige begeleiding van de uitvoering vanuit de gemeente. Kennis Draag zorg voor voldoende kennis op het gebied van bouw- /architectuurhistorie en restauratietechniek. Beleid Effectueer de voornemens uit de in 2006 vastgestelde Monumentennota Vaals; laat hierbij de aanwijzing van gemeentelijke monumenten niet afhangen van een gebrek aan gemeentelijke subsidiemogelijkheden. Ga in de Monumentenverordening ook in op de zorg voor de beschermde dorpsgezichten. Toezicht en handhaving Betrek bij het voor 2012 voorgenomen handhavingsbeleidsplan en - programma ook het toezicht op de monumenten en beschermde gezichten. Draag zorg voor voldoende inhoudelijke kennis op het gebied van bouw- /architectuurhistorie en restauratietechniek. Informatieoverdracht Draag zorg voor een versterking van de regisseursrol vanuit de gemeente, met name bij grotere restauraties en ontwikkelingen. Agendeer een structureel overleg met de Heemkundekringen. Documentatie Zorg voor complete dossiers, waarin alle informatie over de ingreep is opgenomen (zoals bestekken en bestekstekeningen) en ook alle extra informatie zoals onderzoeksrapporten en foto's. Erfgoedinspectie

10 Belangrijkste aanbevelingen aan de monumentencommissie: Advisering Zorg dat de monumentencommissie voldoet aan wat met artikel 15 van de Monumentenwet wordt bedoeld, en ook voldoet aan het eigen reglement van orde, door te zorgen voor minimaal twee verschillende deskundigheden in de commissie. Wacht met de advisering niet op de adviezen van RCE en Provincie, waarmee de procedure zal worden bekort en de gemeente de verschillende adviezen zelf moet afwegen. Erfgoedinspectie

11 10 Erfgoedinspectie

12 Inleiding Nederland kent bijna gebouwde rijksmonumenten en ruim 400 rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten die door het Ministerie van OCW en wat betreft de gezichten ook door het Ministerie van lenm zijn aangewezen op grond van hun cultuurhistorische waarde. In de Memorie van Toelichting op de Monumentenwet 1988 wordt het begrip 'cultuurhistorische waarde' omschreven als: 'de aan een bouwwerk of gebied toegekende waarde, gekenmerkt door het beeld dat is ontstaan en door het gebruik dat de mens in de loop van de geschiedenis van dat bouwwerk of dat gebied heeft gemaakt'. De Erfgoedinspectie ziet toe op de naleving van de Monumentenwet 1988 en neemt daarbij de omgang met de cultuurhistorische waarden als uitgangspunt. Doel van de inspectie is het bereiken van een kwaliteitsverbetering van de monumentenzorg en de zorg voor de beschermde gezichten in de betreffende gemeenten. Daarbij gaat het om de juiste balans tussen de noodzakelijke vitaliteit en de bijzondere historische waarden. Dit rapport gaat over de inspectie die de Erfgoedinspectie heeft uitgevoerd naar de omgang met de rijksmonumenten en de beschermde dorpsgezichten van de gemeente Vaals; de archeologie komt hierbij zijdelings aan de orde. De inspectiebezoeken vonden plaats op 12 en 13 december In deze inspectie ligt de focus op 'instandhouding'; daarvoor is de gemeente de belangrijkste geïnspecteerde. De gemeente heeft immers ingevolge de Monumentenwet 1988 de eerstelijns taken en bevoegdheden op het gebied van de instandhouding van rijksmonumenten en beschermde gezichten. Naast het gemeentebestuur en zijn medewerkers spelen ook andere betrokkenen een rol. Zo vinden gesprekken plaats met de monumentencommissie, met de regioconsulenten van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, met historische verenigingen en met initiatiefnemers van restauraties of wijzigingen van rijksmonumenten of van bouwprojecten in een beschermd gezicht. De gemeente wordt dus niet alleen geïnspecteerd als bestuurlijke eenheid, maar vooral als entiteit, als gebied waarbinnen verschillende betrokkenen actief zijn. Het betrokken gemeentebestuur krijgt met dit inspectierapport inzicht in de kwaliteit van de monumentenzorg en die van de zorg voor de beschermde gezichten ten tijde van het inspectieonderzoek. Het rapport kan worden gebruikt om betrokkenen te informeren, beleid bij te stellen en interne verbeteringen uit te zetten. Op deze wijze wil de Erfgoedinspectie de gemeente stimuleren een kwalitatief monumentenbeleid te voeren. Tevens worden de gegevens van alle gemeentelijke inspectierapporten gebruikt om de ll Erfgoedinspectie

13 verantwoordelijke bewindspersoon te informeren over de algemene stand van zaken rond de monumentenzorg in ons land. /< Ligging van de gemeente Vaals (bron: Leeswijzer Het document is als volgt opgebouwd: hoofdstuk 2 gaat in op het profiel van de gemeente, inclusief een beschrijving van de actoren die in die gemeente werkzaam zijn. In hoofdstuk 3 worden de bevindingen met betrekking tot beleid en uitvoering uitgewerkt per domein. Per onderdeel worden waar mogelijk aanbevelingen ter verbetering gedaan. Deze aanbevelingen zijn gericht aan de gemeente, omdat daar de mogelijkheden en de bevoegdheden liggen om de verbeterpunten uit te voeren en/of te coördineren. Alleen onder de paragraaf Advisering zijn de aanbevelingen niet alleen aan de gemeente maar ook aan het betreffende adviesorgaan gericht. Het document wordt afgerond met een viertal bijlagen: een overzicht van geraadpleegde documenten, een beschrijving van de werkmethodiek, de toezichtskaders die zijn gehanteerd bij de inspectie, en een lijst met gebruikte afkortingen. 12 Erfgoedinspectie

14 Kenschets gemeente Vaals In dit hoofdstuk wordt de situatie in de gemeente Vaals beschreven voor zover deze van toepassing is op de monumentenzorg. Naast een korte ruimtelijkhistorische beschrijving van het grondgebied van de gemeente wordt in kengetallen en in een opsomming van actoren een beeld gevormd van de belangrijkste randvoorwaarden voor de monumentenzorg in Vaals. De gemeente Vaals ligt in het uiterste zuidoosten van Limburg. Het bestaat uit de kernen Vaals (met de gehuchten Raren, Vaalsbroek en Wolfhaag), Vijlen (met de gehuchten Camerig, Cottessen, Harles en Rott), Lemiers (met het gehucht Mamelis) en Holset. Bekend is Vaals ook vanwege het hoogste punt van Nederland, de Vaalserberg, met bovenop het Drielandenpunt. De nederzetting Vaals is voor het eerst vermeld in Het bestond destijds uit een herenboerderij met enkele kleinere hoeven die behoorden bij een Akense abdij. In 1626 werd Vaals een zelfstandige heerlijkheid, en later een toevluchtsoord voor protestanten. In de 18 de eeuw waren in Vaals een naaldenfabriek en een lakenfabriek gevestigd. Vanaf ca groeide Vaals uit tot een belangrijk toeristisch centrum. Het gehucht Raren is ontstaan in de Middeleeuwen en bestaat voornamelijk uit vakwerkpanden. Kasteel Vaalsbroek is met het park beschermd als historische buitenplaats. De heerlijkheid Vijlen is het hoogst gelegen dorp van Nederland (242 meter boven NAP) en heeft waarschijnlijk een Romeinse oorsprong. Lemiers is ontstaan in de vroege Middeleeuwen. In de nabijheid werd het kasteel Lemiers (of'gen Hoes') gebouwd. De oude kern van Vaals, het gebied rond het Van Clermontplein en de Bergstraat, is in 1969 aangewezen als beschermd dorpsgezicht. In 1993 werd het beschermde gebied in oppervlakte flink uitgebreid met een aanvulling op het eerder beschermde gezicht. Dit vergrote beschermde gebied omvat bijna het hele oude centrum van Vaals, dat zich vooral ontwikkelde in de 17 e en 18 e eeuw. Ten noorden daarvan heeft zich langs de Maastrichterlaan een nieuw centrum ontwikkeld in de 19 e en 20 e eeuw. Ook is het gehucht Mamelis in 1969 aangewezen als beschermd dorpsgezicht. In hetzelfde jaar werd het buitengebied van Lemiers (rond het kasteel) als zodanig aangewezen, evenals het landelijke gebied in een ruime omtrek rond de gehuchten Camerig en Cottessen. De beide laatste beschermde gezichten zijn vooral aangewezen vanwege hun landschappelijke kwaliteiten. 13 Erfgoedinspectie

15 P ** :J^Hiileshaae W-V 1 (ur m-» 7^ KnUinili Beschermde dorpsgezichten gemeente Vaals: rood gearceerd {bron:ww fgoed.nl) 2.1 Kengetallen 1. Samenstelling gemeente Vaals Samenstelling Aantal Aantal inwoners ( ) Oppervlakte 23,9 km2 2. Aantal monumenten en beschermde gezichten Soort Aantal Rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten* 6 Gemeentelijke stads- en dorpsgezichten 0 Rijksmonumenten volgens opgave gemeente Erfgoedinspectie

16 Rijksmonumenten volgens opgave RCE** 165 Provinciale monumenten 0 Gemeentelijke monumenten 0 Archeologische monumenten 7 * Het beschermde gezicht van Vaals bestaat uit Kern Vaals en een later toegevoegde uitbreiding; deze worden beide afzonderlijk geteld als beschermd gezicht. De beschermde gezichten in de kern van Vaals zijn in twee fasen in procedure gebracht. Juridisch is er sprake van twee besluiten tot aanwijzing, maar beleidsmatig kunnen die als één gezicht worden beschouwd. Zo bezien zijn er 5 beschermde dorpsgezichten. ** Het verschil in aantal rijksmonumenten volgens opgave van de gemeente en die van de RCE heeft te maken met een andere manier van tellen. De RCE telt complexen als één monument en gemeenten vaak niet. 2.2 Actoren A. Gemeente Aantal fte's beleidsmatig t.b.v. monumentenzorg Aantal fte's uitvoerend t.b.v. monumentenzorg Aantal fte's beleidsmatig t.b.v. archeologie Aantal fte's uitvoerend t.b.v. archeologie <0,1 fte <0,1 fte 0,1 fte 0,1 fte In Vaals is de zorg voor monumenten en archeologie, evenals de ruimtelijke ordening bestuurlijk ondergebracht bij één portefeuillehouder. Ambtelijk kent Vaals een scheiding in de sector Dienstverlening & Bedrijfsvoering, en Maatschappij & Ruimte. De sector Maatschappij & Ruimte kent de afdeling VROM, waar de zorg voor monumenten, archeologie en de ruimtelijke ordening beleidsmatig is ondergebracht. In de praktijk verzorgt hier één ambtenaar het beleid voor monumentenzorg, archeologie en volkshuisvesting. De vergunningverlening en handhaving vallen onder de afdeling Dienstverlening, onderdeel van de sector Dienstverlening & Bedrijfsvoering. Ook hier verzorgt één ambtenaar de vergunningverlening voor de rijksmonumenten en de contacten met de eigenaren. 15 Erfgoed inspectie

17 B. Provincie De provincie heeft in beginsel een rol in de advisering over restauraties en wijzigingen van rijksmonumenten die gesitueerd zijn buiten de bebouwde kom. De provincie had volgens de (oude) Wet op de Ruimtelijke Ordening (WRO) een wettelijke rol bij de zorg voor het beschermde stadsgezicht, namelijk wat betreft het afgeven van een verklaring van geen bezwaar bij verplichte aanhoudingen van de beslissing op aanvragen om bouw- of aanlegvergunning. Ook werd zij in beginsel ingeschakeld in het overleg in het kader van artikel 10 van het Besluit op de Ruimtelijke Ordening, dat plaatsvond bij de voorbereiding van een structuurplan of een bestemmingsplan. Gedeputeerde Staten moesten het bestemmingsplan voor het beschermde gezicht goedkeuren. In de nieuwe Wet ruimtelijke ordening (Wro) is het accent verlegd van specifiek toezicht achteraf naar proactieve sturing om zodoende de provinciale belangen te waarborgen. Voor de gemeente Vaals betreft dit de Provincie Limburg. C. Adviescommissie Vaals maakt gebruik van de gecombineerde adviescommissie voor het district Mergelland. Deze commissie is werkzaam voor de gemeenten Eijsden, Gulpen, Margraten, Vaals en Valkenburg a/d Geul. Het bestuur wordt verzorgd door portefeuillehouders van deze vijf gemeenten. De commissie verzorgt zowel de welstands- als de monumentenadvisering. Volgens het Reglement van Orde uit 2010 bestaat de gecombineerde commissie uit vier deskundigen, waarvan één op het gebied van monumenten, één op het gebied van cultuurhistorie, en twee op het gebied van architectuur en ruimtelijke kwaliteit. Daarnaast is er nog één vervangend deskundige op het gebied van monumenten en/of cultuurhistorie. De commissie heeft een onafhankelijk voorzitter en een ambtelijk secretaris. In Vaals wordt het secretariaat verzorgd door de ambtenaar vergunningverlening monumenten. D. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) De RCE adviseert de gemeente over restauraties en wijzigingen van rijksmonumenten in het geval van afbraak, reconstructie, herbestemming en ingrijpende wijzigingen vergelijkbaar met gedeeltelijke afbraak. Ook kan zij adviseren over ingrepen in het beschermde stads- of dorpsgezicht. Volgens de WRO kon deze organisatie waar nodig worden ingeschakeld in het overleg in het kader van artikel 10 Besluit op de Ruimtelijke Ordening 1985, dat plaatsvond bij de voorbereiding van een structuurplan, een bestemmingsplan of een vrijstelling volgens artikel 19.1 van de WRO. In het nieuwe Besluit ruimtelijke ordening is het overleg, zij het in andere 16 Erfgoedinspectie

18 bewoordingen, gehandhaafd. Bij het nemen van een projectbesluit geldt de overlegverplichting onverkort. E. Stichtingen en Verenigingen In Vaals zijn twee historische stichtingen actief: de Heemkundekring Sankt- Tolbert in Vaals, en de Heemkundekring De auw kapel in Lemiers. Met de laatste is niet gesproken in het kader van deze inspectie. De vereniging Sankt- Tolbert bestaat sinds 1989 en heeft 190 leden. F. Eigenaren, projectontwikkelaars, architecten en aannemers Eigenaren zijn als eerste verantwoordelijk voor de instandhouding van hun eigen rijksmonument. Zij onderhouden het object en maken plannen voor restauraties, die meestal door architect en aannemer worden geconcretiseerd en uitgevoerd. Projectontwikkelaars en andere initiatiefnemers zijn samen met de betreffende architecten en aannemers als eerste verantwoordelijk voor nieuwe ontwikkelingen in het beschermde gezicht. 17 Erfgoedinspectie

19 18 Erfgoedinspectie

20 Bevindingen en aanbevelingen In het Toezichtskader Instandhouding rijksmonumenten en het Toezichtskader Instandhouding beschermde stads- en dorpsgezichten zijn kwaliteitskenmerken en indicatoren aangegeven. Hieronder wordt per domein ingegaan op deze kwaliteitskenmerken en indicatoren in de gemeente Vaals. Op basis van het uitgevoerde onderzoek komt de inspectie tot de genoemde bevindingen. Daar waar de inspectie het nodig vindt, worden aanbevelingen gedaan. Deze aanbevelingen komen voort uit de bevindingen en hebben als doel een accent te leggen op de meest in het oog springende zaken die voor verbetering vatbaar zijn. Op basis van dit rapport vraagt de Erfgoedinspectie aan de gemeente - en daar waar nodig andere betrokkenen - om een reactie te geven op deze aanbevelingen. 3.1 Domein resultaten Vraagstelling: de beschermde stads- en dorpsgezichten en rijksmonumenten worden zorgvuldig in stand gehouden Dit domein gaat in op de vraag of de beschermde waarden sinds de aanwijzing op aanvaardbaar niveau zijn behouden. Daarbij gaat het erom of het monument en het beschermde gezicht in goede staat verkeert en of er een visie op instandhouding is, die is gericht op de waarden van het erfgoed. Beschermde waarden Kwaliteitskenmerk Rijksmonumenten: zijn de waarden van het beschermde monument sinds de aanwijzing zorgvuldig behouden Beschermde gezichten: zijn de waarden van het beschermde gezicht sinds de aanwijzing zorgvuldig behouden. Conclusie De waarden van de beschermde monumenten zijn in de meeste gevallen redelijk zorgvuldig behouden. De waarden van de beschermde dorpsgezichten zijn behouden, hoewel dit voor de toekomst onvoldoende is geborgd. Bevindingen Bij de rondrit en bij het bezoek aan de geselecteerde rijksmonumenten is geconstateerd dat in de gemeente Vaals de meeste rijksmonumenten redelijk zorgvuldig zijn behouden. Een enkele keer is onvoldoende rekening gehouden met het zoveel mogelijk behouden van historisch materiaal. Ook is het 19 Erfgoedinspectie

21 percentage rijksmonumenten dat leeg en/of te koop staat opvallend, in sommige gevallen is hier sprake van ernstig verval. De cultuurhistorische waarden van de zes beschermde dorpsgezichten zijn goed behouden gebleven. Voor zover te constateren was hebben hier nauwelijks of geen ingrepen plaatsgevonden sinds de aanwijzing. Aangezien behoud van cultuurhistorische waarden in de gezichten niet beleidsmatig is geborgd, is een toekomstige aantasting niet uit te sluiten. 3.2 Domein effectiviteit Vraagstelling: Het proces gebeurt zorgvuldig en doelmatig In dit domein wordt ingegaan op het verloop van het proces bij onder andere vergunningverlening. Daarbij is het van belang dat ten behoeve van wijzigingen of nieuwe ontwikkelingen cultuurhistorisch onderzoek wordt verricht. Ook de kwaliteit van de diverse adviezen, de vergunningen en de besluitvorming worden getoetst. Onderzoek Kwaliteitskenmerk o Rijksmonumenten: is er deugdelijk onderzoek verricht op cultuurhistorisch en/of bouwhistorisch gebied o Beschermde gezichten: is er deugdelijk onderzoek verncht op cultuurhistorisch gebied. Conclusie Bij grote ingrepen aan rijksmonumenten wordt een bouwhistorisch onderzoek uitgevoerd. Bij ingrepen in de beschermde gezichten wordt geen cultuurhistorisch onderzoek uitgevoerd. Aanbeveling o Draag zorg voor implementatie van geconstateerde bouwhistorische waarden in de planvorming; voer waar dat aan de orde is nader bouwhistorisch onderzoek uit tijdens de werkzaamheden. o Vraag bij ingrepen in een beschermd gezicht om een cultuurhistorisch onderzoek van de locatie. 20 Erfgoedinspectie

22 Bevindingen De verplichting om een bouwhistorisch onderzoek uit te voeren bij een ingrijpende restauratie en bij sloop in het beschermde gezicht is beleidsmatig vastgelegd in de Monumentennota. Ook is hier vastgelegd dat dit onderzoek subsidiabel zal worden gesteld via de gemeentelijke subsidieverordening. In de subsidieverordening die in 2007 is opgesteld is dit voornemen echter niet geëffectueerd. In de praktijk wordt, met name door de monumentencommissie, bij ingrijpende restauraties gevraagd om een bouwhistorisch onderzoek. Ook bij twee van de in het kader van de inspectie geselecteerde rijksmonumenten is een bouwhistorisch onderzoek uitgevoerd, hoewel één onderzoeksrapport niet was in te zien. Gebleken is dat de implementatie van de geconstateerde bouwhistorische waarden in het restauratieplan vervolgens niet altijd correct gebeurt. Ook wordt er geen nader onderzoek uitgevoerd tijdens de restauratie. In de Monumentennota is ook vastgelegd dat een cultuurhistorische inventarisatie van belang is in voorbereiding van ontwikkelingen in een beschermd gezicht, ter verhoging van de kwaliteit. Volgens de gemeente wordt wel (door de welstandscommissie) gevraagd naar een cultuurhistorisch onderzoek bij een ontwikkelingsplan in een beschermd gezicht, maar bij de in het kader van de inspectie geselecteerde ontwikkelingsprojecten is geen cultuurhistorisch onderzoek uitgevoerd. Bestemmingsplannen Kwaliteitskenmerk Rijksmonumenten: niet van toepassing Beschermde gezichten: is de bescherming van het gezicht door middel van een bestemmingsplan effectief geregeld. Conclusie De bescherming van de beschermde gezichten is in redelijke mate geregeld in de bestemmingsplannen. Bevindingen De bescherming van de zes beschermde gezichten is vastgelegd in de bestemmingsplannen Kern Vaals (2004) en Buitengebied Vaals (1998, partieel herzien in 2000). In de toelichtingen, met name die van het Buitengebied, zijn veel cultuurhistorische (landschappelijke) waarden opgenomen. Ook wordt verwezen naar de beschermde dorpsgezichten, hier zijn specifieke voorwaarden voor opgenomen. Bij de partiële herziening van het 21 Erfgoedinspectie

23 bestemmingsplan Buitengebied in 2002 zijn de mogelijkheden voor onder andere bouwen op landgoederen (art ) en bij monumenten (art C) opvallend verruimd. Hierbij is een vrijstellingsmogelijkheid opgenomen tot 20% uitbreiding van het bestaande bouwvlak. Planvorming Kwaliteitskenmerk o Rijksmonumenten: is er een deugdelijk plan voor het rijksmonument opgesteld o Beschermde gezichten: niet van toepassing. Conclusie De plannen voor restauraties of wijzigingen van een rijksmonument gaan niet altijd uit van behoud en herstel van de waarden uit het oogpunt van de monumentenzorg. Ook zijn de plannen niet altijd voldoende inzichtelijk. Aanbeveling o Draag zorg voor voldoende door aanvrager aan te leveren gegevens voor het verantwoord in behandeling kunnen nemen van een vergunningaanvraag (o.a. bestektekeningen en -teksten, foto's). Bevindingen Er wordt veel vooroverleg gevoerd over plannen, meestal met de commissie. Deze geeft hierbij ook vaak een preadvies af, waar het plan vervolgens op wordt aangepast. Bij twee van de onderzochte restauraties is geconstateerd dat te weinig rekening wordt gehouden met de authenticiteit van materialen en met het behoud van de cultuurhistorische waarden. Geregeld zijn de plannen onvoldoende inzichtelijk in de omschrijving en de weergave van de werkzaamheden, zoals materiaalkeuze, vernieuwing of behoud van historisch materiaal, kleurkeuze, etc. Planbehandeling Kwaliteitskenmerk o Rijksmonumenten: is de werkwijze bij het verlenen van vergunningen correct o Beschermde gezichten: zijn bij de planbehandeling de cultuurhistorische waarden van het beschermde gezicht kaderstellend. 22 Erfgoedinspectie

24 Conclusie De werkwijze rond het verlenen van vergunningen geschiedt redelijk zorgvuldig, maar doordat aanvragen pas laat in het proces ter advisering worden voorgelegd aan de monumentencommissie wordt de beslisprocedure sterk vertraagd. Bij de planbehandeling van ingrepen in de beschermde gezichten zijn de cultuurhistorische waarden niet kaderstellend. Aanbevelingen Draag zorg voor het gelijktijdig doorzenden van de vergunningaanvragen ter advisering aan alle adviesorganen, waarmee de beslisprocedure kan worden versneld. Hanteer bij de planbehandeling van ingrepen in de beschermde gezichten de cultuurhistorische waarden van het gezicht als kaderstellend. Leg ingrepen in de beschermd gezichten voor advies voor aan de monumentencommissie. Bevindingen De procedure rond de vergunningverlening voor rijksmonumenten wordt op gemeentelijk niveau snel en zorgvuldig gevolgd. Alle partijen krijgen van de gemeente afschriften van de verschillende stappen in het proces. Wel is bij één van de bezochte objecten de wettelijke beslistermijn overschreden, waardoor deze vergunning feitelijk van rechtswege was verleend. Hiermee had de aanvrager zich niet meer hoeven houden aan eventuele aanpassingen op en voorwaarden bij de aanvraag die de gemeente stelt. De vergunningaanvragen worden eerst voor advies doorgezonden naar de RCE en de Provincie indien dat noodzakelijk is, pas na ontvangst van deze adviezen worden zij doorgezonden naar de monumentencommissie ter advisering (zie voor meer hierover bij de paragraaf Advisering). Hiermee loopt de procedure onnodig vertraging op en worden de besluiten telkens pas net vóór de wettelijke beslistermijn van 6 maanden afgegeven; soms worden ze door een trage (interne) postverzending pas veel later ontvangen door de aanvrager. Alle partijen worden zorgvuldig schriftelijk op de hoogte gehouden van de verschillende stappen in het proces. Latere belangrijke wijzigingen op de plannen worden voorgelegd aan de monumentencommissie, maar niet aan de RCE. Bij de aanvraagprocedure en in de besluitvorming voor ontwikkelingen in een beschermd gezicht wordt te weinig rekening gehouden met de cultuurhistorische waarden van het gebied, zoals deze zijn weergegeven in de 23 Erfgoedinspectie

25 toelichting op de aanwijzing. Belangrijke ingrepen worden niet structureel met de RCE besproken, en ook niet aan de monumentencommissie voorgelegd. Wel wordt de welstandscommissie om advies gevraagd, waarin één monumentendeskundige aanwezig is. Deze inbreng is echter onvoldoende herkenbaar in de welstandsadviezen. Advisering Kwaliteitskenmerk Rijksmonumenten: doen de adviezen recht aan de waarden van het monument Beschermde gezichten: doen de adviezen recht aan de waarden van het beschermde gezicht. Monumentencommissie Conclusie De adviezen van de monumentencommissie voor ingrepen aan rijksmonumenten doen recht aan de waarden van het monument. De monumentencommissie adviseert niet over ontwikkelingen in de beschermde gezichten. De werkwijze van de monumentencommissie dient op diverse onderdelen te worden verbeterd. Aanbevelingen aan de monumentencommissie Zorg dat de monumentencommissie voldoet aan wat met artikel 15 van de Monumentenwet wordt bedoeld, en ook voldoet aan het eigen reglement van orde, door te zorgen voor minimaal twee verschillende deskundigheden in de commissie. Gezien de specifieke situatie van Vaals zou tevens kennis van het cultuurlandschap aan te raden zijn. Zorg ervoor dat ook bij het adviseren over een plan waar een commissielid bij betrokken is minimaal twee verschillende deskundigheden op het gebied van de monumentenzorg resteren in de commissie, aangezien het betrokken lid zich dan onthoudt van beraadslaging en advisering. Wacht met de advisering niet op de adviezen van RCE en Provincie, waarmee de procedure zal worden bekort en de gemeente de verschillende adviezen zelf moet afwegen. Draag zorg voor een transparante verslaglegging, met een verwijzing naar eerder uitgebrachte adviezen. Breng elk jaar een jaarverslag uit, zoals ook in het eigen reglement van orde is opgenomen. 24 Erfgoedinspectie

26 Bevindingen De monumentencommissie werkt volgens een reglement van orde uit Hierin zijn diverse belangrijke zaken in de werkwijze goed geregeld, zoals de wettelijke verplichting tot twee deskundigheden op het gebied van de monumentenzorg, de onafhankelijkheid van het gemeentebestuur en het zich onthouden van stemming bij betrokkenheid met de aanvraag van een commissielid. In de praktijk bestaat de commissie op dit moment uit drie leden, waarvan één afkomstig is uit de welstandscommissie. Dit is zo ingesteld om de samenhang in de welstands- en monumentencommissie te bevorderen en zo geen tegenstrijdige adviezen te krijgen. De andere twee leden zijn beide restauratiearchitect; kennis van cultuurhistorie is niet aanwezig. Hiermee voldoet de deskundigheid van de monumentencommissie niet aan de eisen die met artikel 15 van de Monumentenwet worden bedoeld. Dit artikel schrijft voor dat binnen de commissie enkele leden deskundig zijn op het gebied van de monumentenzorg; de Memorie van Toelichting stelt vervolgens dat er tenminste deskundigheid moet zijn op het gebied van cultuurhistorie, bouw- /architectuurhistorie, restauratie en landschap/stedenbouw. Ook het eigen reglement van orde van de commissie stelt dat cultuurhistorische deskundigheid aanwezig moet zijn. Gezien de specifieke situatie van Vaals, met zijn landschappelijke beschermde gezichten, zou kennis van het cultuurlandschap tevens aan te raden zijn. Beide restauratiearchitecten zijn werkzaam op het grondgebied van Vaals; geregeld komen eigen plannen ter advisering in de commissie. Bij de behandeling van deze aanvragen trekt de verantwoordelijk architect zich terug bij de beraadslaging en advisering, zoals ook in de adviezen is aangegeven. In deze gevallen resteert echter nog slechts één monumentendeskundige in de commissie die zich over deze gevallen buigt, waarmee de commissie wederom niet aan de Monumentenwet voldoet, die stelt dat enkele (d.w.z. minimaal twee) deskundigen op het gebied van de monumentenzorg bij de advisering betrokken moeten zijn. Omdat de architecten (of anderen architecten van hun architectenbureau) relatief veel belangrijke restauratieprojecten in Vaals onder de hoede hebben komt deze bezwaarlijke situatie geregeld voor. Daarbij speelt ook dat de gemeente vanwege het vrijwel volledig ontbreken van eigen inhoudelijke kennis zwaar leunt op de kennis van deze commissie, ook al in de voorfase van de aanvraagprocedure. Volgens de gemeentelijke monumentenverordening dient de monumentencommissie binnen 8 weken na ontvangst van de adviesaanvraag haar advies uit te brengen. De commissie krijgt de adviesaanvragen echter pas toegestuurd nadat bij de gemeente de adviezen van de RCE en de provincie 25 Erfgoedinspectie

27 zijn ontvangen. Hierdoor worden de adviezen van de commissie pas heel laat in de procedure ontvangen bij de gemeente. Dit leidt tot onnodige vertraging waardoor vrijwel altijd de maximale adviestermijn van 6 maanden moet worden benut. Formeel dienen de monumentencommissie en de RCE (en eventueel de Provincie) gelijktijdig en onafhankelijk van elkaar te adviseren, waarna de gemeente eigenstandig beide adviezen afweegt en tot een eigen besluit komt. In Vaals wordt het advies van de RCE (en soms de Provincie) afgewogen door de monumentencommissie in haar advies. Dit advies wordt dan ook vrijwel altijd in zijn geheel door de gemeente in haar besluit opgevolgd. Door de gemeente zelf wordt aangegeven dat deze werkwijze voortkomt uit het ontbreken van voldoende inhoudelijke deskundigheid om deze afweging zelf te kunnen maken. De adviezen zijn inhoudelijk deskundig maar niet altijd even transparant. De formulering is niet altijd helder (bijvoorbeeld de formulering 'niet akkoord, tenzij') en er wordt niet duidelijk naar eerder afgegeven adviezen verwezen. Ook is geconstateerd dat soms preadviezen worden gehanteerd als een definitief advies in het besluit. De besluiten worden niet door de gemeente aan de monumentencommissie teruggekoppeld, wel aan de RCE en de provincie. Het is aan te raden dit wel te doen zodat de commissie ook kan zien wat met haar advies gebeurt, zeker in gevallen waar wordt afgeweken van haar advies. De commissie zou volgens haar eigen reglement elk jaar een jaarverslag moeten uitbrengen, het laatste dateert echter uit Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) Conclusie De adviezen van de RCE over ingrepen aan rijksmonumenten doen recht aan de waarden van het monument. De RCE wordt door de gemeente niet om formeel advies gevraagd bij ontwikkelingen binnen een beschermd gezicht; belangrijke ontwikkelingen worden wel met de RCE voorbesproken. Aanbeveling aan de RCE Zorg voor een terugkoppeling van eventuele voorwaarden zoals die in de adviezen zijn opgenomen. Bevindingen De adviezen van de RCE zijn inhoudelijk deskundig en transparant opgesteld. Door de RCE wordt echter niet gevolgd of in het besluit aan eventuele voorwaarden in door hen uitgebrachte adviezen is voldaan. 26 Erfgoedinspectie

28 Er is weinig contact tussen de gemeente en de RCE, en ook geen regulier overleg. De RCE is indien nodig wel aanwezig bij het steunpunt Limburg wanneer bouwplannen daar worden voorbesproken. Hierbij zijn ook de monumentencommissie en de gemeente aanwezig. Bes/iv/'f Kwaliteitskenmerk Rijksmonumenten: doet het besluit recht aan de waarden van het monument Beschermde gezichten: doet het besluit tot vrijstelling of het projectbesluit recht aan de waarden van het beschermde gezicht. Conclusie Het besluit doet in redelijke mate recht aan de waarden van het monument. Het besluit tot afwijking van het bestemmingsplan doet geen recht aan de waarden van het beschermde gezicht. Aanbevelingen Draag zorg voor meer (standaard) uitvoeringsvoorschriften bij de besluiten. Ga niet te snel over tot het opstellen van een nieuw bestemmingsplan voor een ontwikkelingslocatie binnen een beschermd gezicht, maar tracht deze ontwikkeling zodanig aan te passen dat hij past binnen het vastgestelde beschermende bestemmingsplan. Leg het ontwerp bestemmingsplan voor een ontwikkeling voor advies voor aan de monumentencommissie en de RCE. Bevindingen De besluiten in het kader van een monumentenvergunning geven alle verschillende stappen in het proces gedetailleerd weer, inclusief de opmerkingen uit de adviezen die zijn uitgebracht. Vrijwel altijd wordt het advies van de monumentencommissie gevolgd, aangezien zij in hun advisering reeds de adviezen van de RCE en de Provincie hebben meegewogen. Eventuele opmerkingen van de adviesorganen worden meestal vertaald in voorwaarden bij het besluit. Aan het besluit worden geen algemeen geldende voorschriften voor bouwwerkzaamheden aan rijksmonumenten verbonden, bijvoorbeeld met betrekking tot omgang met historisch materiaal, kleurgebruik en bouwhistorische vondsten. 27 Erfgoedinspectie

29 Geconstateerd is dat bij ontwikkelingen vrij snel wordt overgegaan tot het opstellen van een nieuw bestemmingsplan voor de locatie, waarbij geen rekening meer wordt gehouden met de cultuurhistorische waarden van de betreffende locatie, noch met de toelichting op de aanwijzing van het betreffende beschermde gezicht. De ontwerp bestemmingplannen voor een dergelijke ontwikkeling worden niet voorgelegd voor advies aan de monumentencommissie en de RCE. Uitvoering Kwaliteitskenmerk Rijksmonumenten: doen de werkzaamheden recht aan de waarden van het monument Beschermde gezichten: niet van toepassing. Conclusie De uitvoering van de werkzaamheden doen niet altijd recht aan de waarden van het monument. Aanbevelingen Draag zorg voor een inhoudelijk deskundige begeleiding van de uitvoering vanuit de gemeente. Draag zorg voor revisietekeningen bij uitvoering in afwijking van de vergunning. Bevindingen Een aantal keer is geconstateerd dat is gebouwd in afwijking van het vergunde plan, zonder dat revisietekeningen zijn opgesteld. De gemeente draagt geen zorg voor een inhoudelijk deskundige begeleiding van de uitvoering. Gecombineerd met het geringe aantal uitvoeringsvoorschriften in het besluit heeft de uitvoerder veel uitvoeringsvrijheid. Dit is des te meer een risico omdat geconstateerd is dat de aanvraag vaak te weinig informatie bevat om een plan inzichtelijk te krijgen. Beheer en onderhoud Kwaliteitskenmerk Rijksmonumenten: is de instandhouding van het monument voldoende gewaarborgd Beschermde gezichten: niet van toepassing. 28 Erfgoedinspectie

30 Conclusie De instandhouding van de rijksmonumenten is redelijk gewaarborgd. Aanbeveling Breng de mogelijkheid een abonnement te nemen op een onderhoudsinspectiedienst zoals de Monumentenwacht onder de aandacht bij monumenteneigenaren. Bevindingen De bezochte rijksmonumenten worden op de juiste wijze beheerd en onderhouden. Ook het gebruik sluit aan bij de historische functie van het monument. De mogelijkheid een abonnement te nemen op een instantie die planmatig onderzoek doet naar de bouwkundige staat (zoals de Monumentenwacht) is bij een aantal eigenaren onbekend; door de gemeente worden eigenaren hier niet actief op gewezen. Volgens de gemeentelijke subsidieverordening krijgen eigenaren van gemeentelijke monumenten de eerste inspectie van de Monumentenwacht vergoed, maar omdat de aanwijzing van gemeentelijke monumenten nog niet is geëffectueerd is hiervan nog geen gebruik gemaakt. 29 Erfgoedinspectie

31 3.3 Domein waarborg Vraagstelling: de zorg voor de rijksmonumenten en beschermde stadsen dorpsgezichten is verzekerd Bij dit domein gaat het erom of de monumentenzorg en cultuurhistorie binnen de gemeente goed is ingebed. Van belang is dat ten behoeve van de instandhouding van rijksmonumenten en beschermde stads- en dorpsgezichten voldoende kennis aanwezig is en dat deze kennis adequaat wordt toegepast. Ook wordt getoetst of er sprake is van vastgesteld cultuurhistorisch beleid en of de monumenten in de vigerende bestemmingsplannen zijn opgenomen. Daarnaast is het van belang dat de gemeente zorgt voor een adequaat systeem van toezicht en handhaving, voorgoede informatieoverdracht en voor een ordentelijke dossiervorming, en dat zij oog heeft voor de maatschappelijke meerwaarden van cultuurhistorie. Kennis Kwaliteitskenmerk Rijksmonumenten: is er voldoende actuele kennis beschikbaar op het gebied van de monumentenzorg, ten behoeve van de ontwikkeling van cultuurhistorisch beleid en ten behoeve van de behandeling van bouwplannen Beschermde gezichten: is er voldoende actuele kennis beschikbaar op het gebied van het beschermde gezicht, ten behoeve van de ontwikkeling van ruimtelijk en cultuurhistorisch beleid en de behandeling van bouwplannen. Conclusie Er is onvoldoende inhoudelijke kennis beschikbaar op het gebied van de monumentenzorg en de beschermde gezichten. Aanbeveling Draag zorg voor voldoende kennis op het gebied van bouw- /architectuurhistorie en restauratietechniek. Ook enige kennis van cultuurlandschap zou gezien de specifieke kenmerken van de gemeente aan te bevelen zijn. Bevindingen Binnen de gemeente is nauwelijks tot geen kennis beschikbaar op het gebied van bouw-zarchitectuurhistorie en restauratietechniek. Ook kennis van 30 Erfgoedinspectie

32 cultuurlandschap is niet aanwezig. Kennis van de ruimtelijke ordening, van wet- en regelgeving en van financiële regelingen is wel voldoende aanwezig. De gemeente leunt voor de ontbrekende kennis sterk op de monumentencommissie, waarmee de onafhankelijkheid van de advisering door deze commissie in gevaar komt. Er is binnen de gemeente geen opleidingsbudget waaruit de ontbrekende kennis door middel van opleidingen op niveau zou kunnen worden gebracht. Ook wordt geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid tot inhuur van specifieke kennis. Ook wordt door de gemeente als probleem aangegeven dat als gevolg van de invoering van de Wabo steeds meer taken moeten worden uitgevoerd met dezelfde (of minder) mensen, waarmee ook geen gelegenheid meer is tot het opdoen van de benodigde kennis. Beleid Kwaliteitskenmerk Rijksmonumenten: heeft de overheid een beleidsvisie voor de monumentenzorg Beschermde gezichten: heeft de overheid een integrale ruimtelijke beleidsvisie die rekening houdt met het beschermde gezicht. Conclusie De gemeente heeft een zorgvuldig en compleet monumentenbeleidsplan dat in 2006 is vastgesteld. Ook in een aantal andere gemeentelijke beleidsnota's wordt ingegaan op het belang van het cultuurhistorisch erfgoed. Veel van de voornemens uit deze nota's zijn echter niet geëffectueerd. Aanbeveling Effectueer de voornemens uit de in 2006 vastgestelde Monumentennota Vaals; laat hierbij de aanwijzing van gemeentelijke monumenten niet afhangen van een gebrek aan gemeentelijke subsidiemogelijkheden. Ga in de Monumentenverordening ook in op de zorg voor de beschermde dorpsgezichten. Bevindingen In 2006 is door de gemeente de Monumentennota Vaals vastgesteld. De doelstellingen voor monumentenzorg en archeologie hierin zijn: Maak cultuurhistorische waarden inzichtelijk Integreer cultuurhistorie volwaardig in de planvorming Houd cultuurhistorische waarden duurzaam in stand 31 Erfgoedinspectie

33 Zet de cultuurhistorische waarden in voor de economie Vergroot het cultuurhistorisch besef en draagvlak De nota bevat diverse voornemens voor het verbeteren van de zorg voor monumenten, archeologie en de beschermde dorpsgezichten. Een voornemen uit de nota is het opstellen van een gemeentelijke monumentenlijst. Tevens zal de monumentenverordening worden aangepast en zal een subsidieverordening worden opgesteld. Ten behoeve van selectie van panden voor de gemeentelijke monumentenlijst is destijds een inventarisatie gemaakt, waaraan ook de Heemkundekring in belangrijke mate heeft bijgedragen. Vervolgens is het selecteren en aanwijzen van de gemeentelijke monumenten niet uitgevoerd, volgens de gemeente door een gebrek aan financiële middelen. Men wil eigenaren financieel kunnen compenseren bij de aanwijzing tot een gemeentelijk monument, en hiervoor is geen budget. Dit is echter niet echt noodzakelijk, plaatsing van monumenten op een gemeentelijke lijst is een eerste stap, een eventuele subsidiëring een tweede. Alleen de plaatsing op een gemeentelijke monumentenlijst vormt een weigeringsgrond voor een eventuele sloopvergunning. In 2007 is de in de nota voorgenomen subsidieverordening vastgesteld. Daarin krijgen gemeentelijke monumenten subsidie voor de restauratie en een gratis inspectie door de Monumentenwacht. Ook onrendabele rijksmonumenten kunnen volgens deze verordening een subsidie verkrijgen voor de restauratie. Tot op heden is als gezegd geen subsidie beschikbaar gesteld. De Monumentenverordening is zoals voorgenomen in de nota aangepast en vastgesteld in In deze verordening is opgenomen dat de gemeentelijke monumentencommissie binnen 8 weken na ontvangst van de adviesaanvraag haar advies moet uitbrengen. Als gesteld onder Advisering wordt deze termijn in de praktijk zeer ruim overschreden. Overigens is opmerkelijk dat in de verordening niets is opgenomen over de zorg voor de beschermde dorpsgezichten. Voor de archeologie is recent door een extern bureau een Archeologische inventarisatie, verwachtings- en beleidsadvieskaart opgesteld. Deze uitgebreide inventarisatie en waardering bevat ook een cultuurhistorische waardenkaart. De waarderingen zullen worden vertaald in een paraplubestemmingsplan voor het hele grondgebied. Over de zorg voor de beschermde gezichten stelt de Monumentennota dat in de kern van Vaals eigentijdse nieuwbouw de voorkeur heeft; in het buitengebied wil men liefst geen nieuwbouw of anders nieuwbouw aangepast aan de historische omgeving. Ook wil men bij voorbereiding van 32 Erfgoedinspectie

34 ontwikkelingen eerst een inventarisatie van de aanwezige cultuurhistorische waarden. In de Strategische Visie Vaals 2020 (vastgesteld in 2008) komt monumentaal cultuurhistorisch erfgoed als sterk punt naar voren uit de SWOT-analyse van Vaals. Hier is dan ook opgenomen dat meer moet worden gedaan met het culturele erfgoed van Vaals; het historische karakter moet meer worden gepromoot. Dit moet met de ontwikkeling van een monumentenplan vorm en inhoud krijgen. Geconcludeerd kan worden dat op het gebied van cultuurhistorisch beleid de gemeente de waarde hiervan onderkent en daarom in het verleden vele goede voornemens heeft opgesteld ter verhoging van de kwaliteit van de zorg voor het erfgoed. Voor archeologie zijn deze voornemens geconcretiseerd; voor de monumenten en beschermde gezichten zijn veel plannen gesneuveld. Wel is in de Welstandsnota Mergelland opgenomen dat de beschermde gezichten een bijzonder welstandsniveau hebben, met strenge kwaliteitseisen. Maar zoals geconstateerd onder Advisering worden ontwikkelingen in de beschermde gezichten in onvoldoende mate voor advies voorgelegd aan de monumentencommissie. Vaals is samen met de gemeenten Gulpen, Wittem en Valkenburg aan de Geul bezig met het opstellen van een Structuurvisie, die volgens plan in 2012 zal worden vastgesteld. Onbekend is nog in hoeverre het cultuurhistorisch erfgoed en de zorg voor de beschermde gezichten hier een rol in zullen spelen. Toezicht en handhaving Kwaliteitskenmerk Rijksmonumenten: heeft de gemeente een handhavingsbeleid op het gebied van de monumentenzorg Beschermde gezichten: heeft de gemeente een handhavingsbeleid op het gebied van het beschermde gezicht. Conclusie De gemeente had in 2009 een handhavingsprogramma dat ingaat op de zorg voor monumenten en de beschermde gezichten. Sindsdien is geen handhavingsprogramma meer opgesteld, maar dit is volgens de gemeente voor 2012 wel in de maak. Wanneer nodig wordt gehandhaafd, maar doordat de toezichthouders onvoldoende inzicht hebben in de monumentale waarden is er een risico dat deze worden aangetast. 33 Erfgoedinspectie