Inspectierapport. Instandhouding rijksmonumenten Gemeente Veere

Transcriptie

1 Inspectierapport Instandhouding rijksmonumenten Gemeente Veere Erfgoedinspectie januari 2009

2 2 Erfgoedinspectie

3 Inhoud Samenvatting 5 1 Inleiding 9 2 Kenschets gemeente Veere Kengetallen Actoren 14 3 Bevindingen en aanbevelingen Domein resultaten Domein effectiviteit Domein waarborg 23 Bijlage 1: Geraadpleegde documenten 27 Bijlage 2: Werkmethodiek 29 Bijlage 3: Waarderingskader 31 Bijlage 4: Afkortingen 39 3 Erfgoedinspectie

4 4 Erfgoedinspectie

5 Samenvatting Naar aanleiding van de bevindingen komt de inspectie over de stand van zaken van monumentenzorg in de gemeente Veere tot conclusies die hieronder zijn samengevat. De Erfgoedinspectie heeft de monumentenzorg binnen de gemeente Veere getoetst op basis van het Waarderingskader Instandhouding Rijksmonumenten (zie bijlage 3). De Erfgoedinspectie heeft geconstateerd dat de gemeente in de meeste gevallen voldoet aan de kwaliteitskenmerken van het domein Resultaten waarbij het erom gaat of het bestand aan monumenten zorgvuldig in stand wordt gehouden. Bij een aantal kwaliteitskenmerken binnen het domein Effectiviteit (Het proces gebeurt zorgvuldig en doelmatig) en binnen het domein Waarborg (De zorg voor de monumenten is verzekerd) plaatst de Erfgoedinspectie kanttekeningen. In het kader van de inspectie instandhouding rijksmonumenten in de gemeente Veere zijn ten behoeve van de reality check zes rijksmonumenten bezocht en zijn de bijbehorende dossiers bestudeerd. Van een zevende object heeft omdat het niet kon worden bezocht, dossieronderzoek plaatsgevonden. Van dit object zijn de relevante stukken bestudeerd en het is op verzoek van de Erfgoedinspectie meegenomen in de rondrit. De Erfgoedinspectie heeft de indruk dat de rijksmonumenten in Veere in de meeste gevallen zorgvuldig in stand worden gehouden en de procedures tot de vergunningverlening meestal op de juiste wijze worden doorlopen. Bij de gemeente Veere is ook een aantal andere zaken op het terrein van de monumentenzorg en cultuurhistorie goed geregeld. Positief is bijvoorbeeld dat bij de gemeente voldoende kennis aanwezig is op het gebied van restauratietechniek, wet- en regelgeving en financiële regelingen. Cultuurhistorische deskundigheid ontbreekt daarentegen. De gemeente stemt wat betreft vergunningsprocedures veel af in vooroverleggen waardoor zij zich in de officiële procedure meestal aan de termijnen kan houden. De monumentenambtenaar wordt door initiatiefnemers gezien als toegankelijk, meedenkend en behulpzaam wat deze manier van werken effectief maakt. Het is echter wel van belang dat de gang van zaken ook in deze fase transparant is voor anderen. Bovendien kan de informatieverstrekking verder worden verbeterd door meer gebruik te maken van de gemeentelijke website. Ook is gebleken dat de meeste wijzigingen van de bezochte monumenten zijn ingegeven door de wens tot behoud van de monumentale waarden. Hierbij tekent de Erfgoedinspectie aan dat dit niet geldt voor het object dat niet kon worden bezocht. Voor dit object heeft de gemeente ondanks de negatieve adviezen van de welstands- en monumentencommissie en de RACM een vergunning afgegeven. Hierdoor zijn de cultuurhistorische waarden volledig verloren gegaan. 5 Erfgoedinspectie

6 De procedures tot de vergunningverlening worden in de meeste gevallen op de juiste wijze doorlopen, maar de gemeente pakt haar verantwoordelijkheid conform artikel 16 van de Monumentenwet 1988 na de afgifte van de vergunning, dus wat betreft het begeleiden van restauraties en verbouwingen van monumenten onvoldoende op. Het toezicht vindt weliswaar deskundig plaats, maar de frequentie ervan laat te wensen over. Dat heeft te maken met een onevenwichtigheid tussen de voor monumentenzorg beschikbare capaciteit en de hoeveelheid werkzaamheden. De gemeente Veere heeft in de welstandsnota duidelijk vastgelegd hoe ze met restauraties van monumenten omgaat en in de ruimtelijke beleidstukken worden de cultuurhistorische waarden goed meegenomen. De gemeente ontbeert echter een beleidsplan voor monumentenzorg en cultuurhistorie waardoor bepaalde ingrepen zoals die in de karakteristieke tuinmuren in Veere en bij monumentale kerken binnen kerkringen ad hoc worden beoordeeld. Voor dergelijke ingrepen maar ook voor bouw- en cultuurhistorisch onderzoek kunnen beleidsuitgangspunten worden geformuleerd die een plaats kunnen krijgen in een beleidsplan. Bij restauraties binnen de gemeente Veere wordt namelijk weinig bouw- of cultuurhistorisch onderzoek uitgevoerd. Uit de inspectie blijkt dat van alle betrokken adviesorganen en de gemeente zelf, alleen de welstands- en monumentencommissie af en toe om een dergelijk onderzoek vraagt. De onderzoeken die bij de bezochte objecten zijn uitgevoerd, zijn op initiatief van de betreffende eigenaren verricht. De gemeente Veere heeft een welstands- en monumentencommissie die door Vereniging Dorp, Stad en Land wordt georganiseerd en bestaat uit twee leden, een architect en een restauratiearchitect. Deze leden kunnen wanneer zij dat willen, terugkoppelen naar de grote commissie van Dorp, Stad en Land maar dat gebeurt nooit. Dit houdt in dat restauratieplannen in de praktijk maar door één op het gebied van monumenten deskundig lid worden beoordeeld. Dit lid werkt niet met de criteria van de Vereniging Dorp, Stad en Land. Binnen deze commissie is bovendien alleen sprake van restauratiedeskundigheid terwijl verbreding van de commissie met bijvoorbeeld cultuurhistorische en architectuurhistorische kennis aanbevelenswaardig is gezien de aanstaande inwerkingtreding van de Wet Beperking Adviesplicht. Ten slotte werkt de commissie op dit moment niet volgens een reglement en zijn haar werkzaamheden op het gebied van monumenten niet in een jaarverslag vastgelegd. 6 Erfgoedinspectie

7 Overzicht van de belangrijkste aanbevelingen aan de gemeente: Vergunningsprocedures en toezicht & handhaving Zorg voor een goede balans tussen de beschikbare capaciteit en het aantal vergunningaanvragen en de begeleiding van restauraties. Zorg daarnaast voor goed toezicht en een goede handhaving in het kader van de Monumentenwet Vraag actief om revisietekeningen en leg mondelinge afspraken vast. Beleid Stel integraal cultuurhistorisch beleid vast waarin onder meer uitgangspunten voor cultuur- en bouwhistorisch onderzoek zijn opgenomen. Onderzoek Vraag standaard ten behoeve van bepaalde restauraties om bouwhistorisch onderzoek en stel criteria op om te bepalen in welke gevallen een dergelijk onderzoek verplicht wordt en hoe diepgaand dat moet zijn. Attendeer eigenaren op de financiële regelingen voor dergelijk onderzoek. Kennis Ontwikkel binnen de gemeente bouwhistorische en bredere cultuurhistorische kennis. Advisering Professionaliseer de welstands- en monumentencommissie door een reglement vast te stellen, te zorgen voor transparante adviezen en de advisering over monumenten een plaats te geven in het jaarverslag. Overweeg in het kader van de aanstaande inwerkingtreding van de Wet Beperking Adviesplicht de instelling van een monumentencommissie met diverse deskundigheden en meer beleidsmatig adviserende taken. Informatieoverdracht en dossiervorming Gebruik de website van de gemeente om eigenaren van monumenten wegwijs te maken in de rechten en plichten volgens de Monumentenwet Zorg dat de archivering van stukken op een goede en ordelijke manier gebeurt zodat deze goed toegankelijk zijn. 7 Erfgoedinspectie

8 8 Erfgoedinspectie

9 1 Inleiding Nederland kent circa gebouwde rijksmonumenten, die vanwege hun schoonheid, hun betekenis voor de wetenschap of hun cultuurhistorische waarde zijn aangewezen door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De Erfgoedinspectie ziet toe op de naleving van de Monumentenwet 1988 en neemt daarbij de omgang met de cultuurhistorische waarden als uitgangspunt. Doel van de inspectie is het bereiken van een kwaliteitsverbetering van de monumentenzorg. In deze inspectie ligt de focus op het hoofdstuk instandhouding ; daarvoor is de gemeente de belangrijkste geïnspecteerde. De gemeente heeft immers ingevolge de Monumentenwet 1988 de eerstelijns taken en bevoegdheden op het gebied van de instandhouding van rijksmonumenten. Naast het gemeentebestuur en zijn medewerkers spelen ook andere betrokkenen een rol. Zo vinden ook gesprekken plaats met de monumentencommissie, met de regioconsulenten van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten en met historische verenigingen. De gemeente wordt dus niet alleen geïnspecteerd als bestuurlijke eenheid, maar vooral als entiteit, als gebied waarbinnen verschillende betrokkenen actief zijn. Het betrokken gemeentebestuur krijgt met dit inspectierapport inzicht in de kwaliteit van de monumentenzorg ten tijde van het inspectieonderzoek. Het rapport kan worden gebruikt om betrokkenen te informeren, beleid bij te stellen en interne verbeteringen uit te zetten. Op deze wijze wil de Erfgoedinspectie de gemeente stimuleren een adequaat monumentenbeleid te voeren. Dit rapport gaat over de inspectie die de Erfgoedinspectie heeft uitgevoerd naar de omgang met de rijksmonumenten in Veere. De inspectiebezoeken vonden plaats op 3 en 4 november Gemeente Veere 9 Erfgoedinspectie

10 Leeswijzer Het document is als volgt opgebouwd: hoofdstuk 2 gaat in op het profiel van de gemeente, inclusief een beschrijving van de actoren die in die gemeente werkzaam zijn. In hoofdstuk 3 worden de bevindingen met betrekking tot beleid en uitvoering uitgewerkt per domein. Per onderdeel worden waar gewenst aanbevelingen ter verbetering gedaan. Deze aanbevelingen zijn gericht aan de gemeente, omdat daar de mogelijkheden en de bevoegdheden liggen om de verbeterpunten uit te voeren en/of te coördineren. Alleen onder de paragraaf Advisering zijn de aanbevelingen niet aan de gemeente maar aan het betreffende adviesorgaan gericht. Het document wordt afgerond met een viertal bijlagen: een overzicht van geraadpleegde documenten, een beschrijving van de werkmethodiek, het waarderingskader (met toelichting) dat gehanteerd is bij de inspectie, en een lijst met gebruikte afkortingen. 10 Erfgoedinspectie

11 2 Kenschets gemeente Veere In dit hoofdstuk wordt de situatie in de gemeente Veere beschreven voor zover deze van toepassing is op de monumentenzorg. Naast een korte ruimtelijk-historische beschrijving van het grondgebied van de gemeente wordt in kengetallen en in een opsomming van actoren een beeld gevormd van de belangrijkste randvoorwaarden voor de monumentenzorg in Veere. De gemeente Veere is in 1997 gevormd uit vijf voormalige gemeenten ofwel dertien oude kernen, namelijk Aagtekerke, Biggekerke, Domburg, Gapinge, Grijpskerke, Koudekerke, Meliskerke, Oostkapelle, Serooskerke, Veere, Vrouwenpolder, Westkapelle en Zoutelande. Tien van de dertien kernen zijn in de middeleeuwen op kreekruggen ontstane kerkringdorpen. Deze kernen zijn in de loop van de twintigste eeuw in meer of mindere mate uitgebreid en in sommige dorpen zijn na de Tweede Wereldoorlog vakantieparken verrezen. Vrouwenpolder is een dijkdorp dat kort na de indijking van de Niepolre aan het einde van de dertiende eeuw is ontstaan. Rond en ter plaatse van Domburg is al eeuwenlang sprake van menselijke activiteiten. Onder de duinen zijn resten van een Romeins Nehalenniaheiligdom aangetroffen. Domburg zelf ontstond in de elfde of twaalfde eeuw bij de burg die aan het einde van de negende eeuw tegen invallen van de Noormannen was aangelegd. De plaats kreeg in 1223 stadsrechten, maar de verstedelijking stokte al snel. Tot circa 1835 was de bebouwing van Domburg geconcentreerd rond de Markt en de vier straten die daarop uitkomen. Vanaf 1837 begon de ontwikkeling tot badplaats. In die periode kwam de voorganger van het huidige badpaviljoen tot stand en werden tal van villa s en pensions gebouwd. Het huidige badpaviljoen werd in 1889 gebouwd. In 1943 werden in het kader van de aanleg van de Atlantikwall bunkers neergezet. Na de Tweede Wereldoorlog kwam het massatoerisme op waarna diverse vakantieparken werden aangelegd. De laatste kern, Veere, ontstond waarschijnlijk in het derde kwart van de dertiende eeuw bij het veer naar Campen op Noord-Beveland. In 1348 kreeg Veere verdedigingswerken en rond 1500 werd de zeefortificatie toegevoegd. Dankzij de haringvangst en de handel met Schotland beleefde Veere een lange bloeiperiode. In het midden van de zestiende werd het een Schotse stapelplaats en de zetel van de Zeeuwse Admiraliteit. Langs de haven kwamen belangrijke koopmanshuizen tot stand. In 1555 werd Veere verheven tot Markiezaat. Na de overgang naar het Staatse kamp werden aan het einde van de zestiende eeuw nieuwe vestingwerken aangelegd met vijf bastions. Rond 1700 begon een recessie die lang duurde. In het begin van de twintigste eeuw werd Veere door kunstenaars en vanaf de jaren 70 door toeristen ontdekt. 11 Erfgoedinspectie

12 kaart gemeente Veere op Walcheren, noord: boven, zuid: onder. (bron KICH) 12 Erfgoedinspectie

13 2.1 Kengetallen 1. Samenstelling gemeente Veere Samenstelling Aantal Aantal inwoners ( ) Oppervlakte ha 2. Aantal monumenten Soort Aantal Rijksmonumenten volgens opgave gemeente * 250 Rijksmonumenten volgens opgave RACM 235 Provinciale monumenten 0 Gemeentelijke monumenten 0 Rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten 1 Gemeentelijke stads- en dorpsgezichten 0 * Het verschil in aantal rijksmonumenten volgens opgave van de gemeente en die van de RACM heeft te maken met een andere manier van tellen. De RACM telt complexen als één monument en gemeenten vaak niet. 13 Erfgoedinspectie

14 3. Financiële gegevens op jaarbasis Soort Bedrag Bijdrage Rijk (budgetten ) Eigen middelen (op jaarbasis) 0,- 2.2 Actoren A. Gemeente Aantal fte s beleidsmatig t.b.v. monumentenzorg 0,21 Aantal fte s uitvoerend t.b.v. monumentenzorg 0,21 Monumentenzorg is binnen de gemeente Veere ondergebracht bij de afdeling Wonen, Werken en Recreatie. De portefeuillehouder monumentenzorg heeft ook ruimtelijke ordening en archeologie onder zich. Overigens richt dit rapport zich op de gebouwde monumentenzorg; het laat de archeologie verder buiten beschouwing. B. Adviescommissie De gemeente Veere heeft een welstands- en monumentencommissie die vanuit de Vereniging Dorp, Stad en Land wordt georganiseerd. De plaatselijke commissie bestaat uit twee leden. C. Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) De RACM adviseert de gemeente over restauraties en wijzigingen van rijksmonumenten en ingrepen in het beschermde stads- of dorpsgezicht. D. Provincie De provincie Zeeland heeft een rol in de advisering over restauraties en wijzigingen van rijksmonumenten die gesitueerd zijn buiten de bebouwde kom. 14 Erfgoedinspectie

15 E. Stichtingen en Verenigingen Binnen de gemeente is de Stichting Veere actief. Het doel van deze stichting is het behouden van de oorspronkelijkheid van de stad Veere en het beter herkenbaar maken hiervan. In dat kader probeert zij de gemeente kritisch te volgen en het cultuurhistorisch belang naar voren te brengen. Voor de overige kernen en gebieden binnen de gemeente bestaan geen historische verenigingen. F. Eigenaren, architecten en aannemers Eigenaren zijn als eerste verantwoordelijk voor de instandhouding van hun eigen rijksmonument. Zij onderhouden het object en maken plannen voor de restauraties, die meestal door architect en aannemer worden geconcretiseerd en uitgevoerd. 15 Erfgoedinspectie

16

17 3 Bevindingen en aanbevelingen In het Waarderingskader Instandhouding Rijksmonumenten (bijlage 3) zijn kwaliteitskenmerken en indicatoren aangegeven. Hieronder wordt per domein ingegaan op deze kwaliteitskenmerken en indicatoren in de gemeente Veere. Op basis van het uitgevoerde onderzoek komt de inspectie tot de hieronder genoemde bevindingen. Daar waar de inspectie het nodig vindt, worden aanbevelingen gedaan. Deze aanbevelingen komen voort uit de bevindingen en hebben als doel een accent te leggen op de meest in het oog springende zaken die mogelijk voor verbetering vatbaar zijn. Op basis van dit rapport vraagt de Erfgoedinspectie aan de gemeente - en daar waar nodig andere betrokkenen - om een reactie te geven op deze aanbevelingen. 3.1 Domein resultaten Vraagstelling: Het bestand aan monumenten wordt zorgvuldig in stand gehouden Dit domein gaat in op de vraag of de waarden van de beschermde monumenten sinds hun aanwijzing op een aanvaardbaar niveau zijn behouden. Daarbij gaat het erom of het monument in goede staat verkeert en of er een visie op instandhouding is, die is gericht op de waarden van het monument. Beschermde waarden In het kader van de inspectie instandhouding rijksmonumenten in de gemeente Veere zijn ten behoeve van de reality check zes rijksmonumenten bezocht en zijn de bijbehorende dossiers bestudeerd. Van een zevende object heeft alleen dossieronderzoek plaatsgevonden. Dit rijksmonument zou aanvankelijk onderdeel uitmaken van de inspectie maar omdat de eigenaar niet in de gelegenheid was aanwezig te zijn op een van beide inspectiedagen is voor een ander object gekozen. Van dit object zijn wel de relevante stukken bestudeerd en het is op verzoek van de Erfgoedinspectie meegenomen in de rondrit. De procedures tot de vergunningverlening worden in de meeste gevallen op de juiste wijze doorlopen, maar de gemeente pakt haar verantwoordelijkheid conform artikel 16 van de Monumentenwet 1988 wat betreft het begeleiden van restauraties en verbouwingen van monumenten onvoldoende op. Toezicht op de uitvoering van de werkzaamheden vindt deskundig plaats, maar de frequentie ervan laat te wensen over. Regelmatig toezicht op en begeleiding van de werkzaamheden is bij monumenten noodzakelijk vanwege het feit dat bij elke ingreep de aanwezige cultuurhistorische waarden onder druk staan. Op basis van de zes bezochte objecten in het kader van de reality check en de rondrit door de gemeente Veere bestaat de indruk dat de beschermde waarden van de 17 Erfgoedinspectie

18 rijksmonumenten in de meeste gevallen voldoende zijn behouden. Hierbij tekent de Erfgoedinspectie aan dat een bijgebouw van één van de bezochte objecten volledig is herbouwd. Dat heeft te maken met het feit dat het betreffende deel van het rijksmonument dat in staat van verval verkeerde, bij een storm zo goed als teniet was gegaan. Deze herbouw is echter op een cultuurhistorisch verantwoorde manier uitgevoerd. Dat geldt niet voor de herbouw van het zevende object waarvan het dossier is onderzocht en dat is bezocht met de rondrit. Bij deze laatste herbouw zijn de cultuurhistorische waarden recentelijk volledig verloren gegaan. Voor alle werkzaamheden aan de zes bezochte objecten uit de reality check is een monumentenvergunning afgegeven. Voor het rijksmonument dat niet is bezocht is dat eveneens gebeurd ondanks de negatieve adviezen van zowel de welstands- en monumentencommissie als de RACM en ondanks het feit dat het monument bij de werkzaamheden tot op de funderingen is gesloopt en vervangen door nieuwbouw. De overige restauraties zijn in het algemeen zorgvuldig uitgevoerd. De bezochte rijksmonumenten zijn alle in de afgelopen vijf jaar gerestaureerd en ze verkeren in goede staat. De aandacht en zorg van de betreffende eigenaren voor hun monument blijkt onder meer uit deze uitgevoerde restauraties. De visie van de meeste eigenaren is bepaald door behoud van het monument. De particuliere eigenaren hebben geen lange termijnplanning voor het plegen van onderhoud, maar wel laten sommigen hun pand door gespecialiseerde bedrijven periodiek inspecteren op de bouwkundige staat. De eigenaren van de grotere monumenten werken met een onderhoudsplan. 3.2 Domein effectiviteit Vraagstelling: Het proces gebeurt zorgvuldig en doelmatig In dit domein wordt ingegaan op het verloop van het proces bij de voorbereiding en uitvoering van de vergunningverlening. Daarbij is het van belang dat er ten behoeve van de planvorming cultuur- en of bouwhistorisch onderzoek wordt verricht. Ook de kwaliteit van de diverse adviezen, de vergunningen, de besluitvorming en de uitvoering worden getoetst. Onderzoek De gemeente vraagt ten behoeve van de afhandeling van een aanvraag voor een monumentenvergunning nooit om een bouwhistorisch onderzoek. De welstands- en monumentencommissie doet dat af en toe, maar bij de zes objecten uit de reality check is dat niet gebeurd. Dat geldt ook voor de RACM en de provincie Zeeland. Het gevolg is dat dergelijk onderzoek binnen de gemeente Veere slechts zelden plaats vindt. Bij twee van de 18 Erfgoedinspectie

19 bezochte objecten was weliswaar sprake van (bouw)historisch onderzoek maar dat is op initiatief van de eigenaar gebeurd. Eén van die onderzoeken betreft kleurenonderzoek. Wanneer wel onderzoek is uitgevoerd, worden de resultaten betrokken bij de planbeoordeling door de gemeente en de welstands- monumentencommissie. Aanbevelingen: Vraag standaard bij restauraties van een bepaalde omvang om een bouwhistorisch onderzoek. Stel criteria op om te bepalen in welke gevallen een dergelijk onderzoek verplicht wordt en hoe diepgaand dat moet zijn. Attendeer eigenaren erop dat voor een dergelijk onderzoek financiële regelingen bestaan. Zorg ervoor dat de uitkomsten van dergelijke onderzoeken in het kader van restauraties worden geïmplementeerd in de plannen. Planvorming De plannen voor de bezochte objecten waren ontvankelijk. Bij een ervan was sprake van een erg eenvoudige tekening maar het betrof hier een kleine ingreep. In de plannen zijn de werkzaamheden meestal goed aangegeven en soms beargumenteerd. De gemeente Veere voert bij alle projecten vooroverleg zodat de daadwerkelijke vergunningsprocedure zoveel mogelijk binnen de daarvoor beschikbare termijnen kan worden gevolgd. Van deze vooroverleggen wordt echter weinig vastgelegd. Van de panden uit de reality check gingen de meeste plannen uit van het behoud en herstel van de waarden uit oogpunt van monumentenzorg. Hierdoor blijven cultuurhistorisch waardevolle elementen veelal behouden. Een van de plannen is behandeld als een groot onderhoudsplan omdat de eigenaar van mening is dat deze terughoudende aanpak de minste consequenties voor het monument heeft. Aanbevelingen: Leg mondelinge afspraken schriftelijk vast. Planbehandeling De gemeente zorgt bij de planbehandeling voor voldoende bouw- en restauratietechnische deskundigheid. De meeste plannen worden behandeld in het bouwplanoverleg dat maandelijks bij het steunpunt Zeeland plaats vindt. De gemeente Veere stuurt tussentijdse wijzigingen van restauratieplannen standaard door naar de RACM en de welstands- en monumentencommissie, maar niet naar de provincie. Van geen van de plannen zijn revisietekeningen aangetroffen waardoor de laatste stand van de wijzigingen onbekend is. 19 Erfgoedinspectie

20 Aanbevelingen: Vraag actief om revisietekeningen. stuur tussentijdse wijzigingen bij plannen waar de provincie nog over adviseert, door naar de provincie. Advisering 1. Monumentencommissie De welstands- en monumentencommissie van de gemeente Veere wordt georganiseerd vanuit de Vereniging Dorp, Stad en Land en bestaat uit twee leden. Het gaat hierbij om een architect en een restauratiearchitect. De commissie beoordeelt alleen bouwplannen en heeft geen beleidsmatige taak. Overigens is dit nog niet vastgelegd in een reglement, daar wordt door de Vereniging Dorp, Stad en Land nog aan gewerkt. In de praktijk komt het er in de gemeente Veere dus op neer dat plannen voor rijksmonumenten door één op het gebied van monumentenzorg deskundig lid worden beoordeeld. Vereniging Dorp, Stad en Land heeft bij veel gemeenten die ze ondersteunt een werkwijze gekozen waarbij de commissies bestaan uit één of twee leden. Deze leden kunnen terugvallen op de grote monumentencommissie van de vereniging maar in Veere komt dit nooit voor. Aan deze werkwijze zijn risico s verbonden. Zo zou bij een complexe restauratie of bij een verschil van inzicht tussen de commissie en een initiatiefnemer een dergelijke terugkoppeling naar de grote monumentencommissie verstandig zijn. Het advies van de welstands- en monumentencommissie wordt dan een afgewogen oordeel van een commissie en niet van één op dit gebied deskundig lid. De commissieleden in Veere geven zelf ook aan een structureel overleg in breder verband met meer deskundigheden te missen. De welstands- en monumentencommissie in Veere geeft summiere adviezen. Daardoor is voor buitenstaanders nauwelijks terug te vinden wat de commissie van een ingediend plan vindt. Dat heeft te maken met het feit dat restauratie- en wijzigingsplannen herhaalde malen in een vooroverleg met de welstands- en monumentencommissie worden besproken zodat de gemeente de formele vergunningprocedure binnen de wettelijke termijnen kan afhandelen. Van die vooroverleggen worden echter geen openbare verslagen gemaakt. De monumentenambtenaar legt weliswaar de afspraken voor zichzelf vast, maar dit is geen transparante manier van werken. De vergaderingen van de commissie zijn wel openbaar. Verdere professionalisering van de commissie is mede aan te bevelen vanwege de aanstaande inwerkingtreding van de Wet Beperking Adviesplicht waarbij een groter beroep wordt gedaan op de deskundigheid en professionaliteit van monumentencommissies. Daarbij zou ook aandacht moeten worden geschonken aan een bredere deskundigheid binnen de commissie zoals bouw- en cultuurhistorie. De advisering door de Veerse welstands- en monumentencommissie kan tevens door een aantal andere zaken worden versterkt. De commissie zou ten behoeve van de beoordeling bij complexe restauraties bijvoorbeeld vaker om een bouwhistorisch onderzoek kunnen 20 Erfgoedinspectie

21 vragen. Ook valt op dat de leden de vastgestelde criteria van Vereniging Dorp, Stad en Land bij de beoordeling van restauratieplannen niet kennen. Daardoor wordt het voor initiatiefnemers onduidelijk waar de commissie zich bij de beoordeling van restauratieplannen op baseert. Verder is niet formeel geregeld hoe men handelt als plannen van de leden zelf aan de commissie worden voorgelegd en wat de zittingstermijn is. Tenslotte krijgt de commissie de uiteindelijke besluiten niet teruggekoppeld en de werkzaamheden op het gebied van monumenten in Veere zijn niet in het jaarverslag opgenomen. Aanbevelingen: Stel een reglement vast waarin wordt voorkomen dat leden hun eigen plannen moeten beoordelen en waarin zaken zoals zittingstermijnen zijn geregeld. Overweeg de instelling van een monumentencommissie met diverse deskundigheden en meer beleidsmatig adviserende taken. Zorg voor transparante en duidelijke adviezen waaruit het voortraject duidelijk blijkt. Leg jaarlijks in een jaarverslag verantwoording af van de werkzaamheden van de welstands- en monumentencommissie op het gebied van monumenten. 2. Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) De RACM neemt deel aan het bouwplanoverleg dat regelmatig bij het Steunpunt Zeeland plaats vindt en waar de provincie bij monumenten buiten de bebouwde kom ook aanschuift. Dit bouwplanoverleg functioneert naar behoren. De gemeente brengt haar plannen daar regelmatig in om ze er met de adviserende partijen te kunnen bespreken. In het bouwplanoverleg wordt bijna nooit om bouwhistorisch onderzoek verzocht. Tussentijdse wijzigingen worden altijd aan de RACM voorgelegd. Tussen de RACM en de gemeente vindt geen structureel bestuurlijk overleg plaats waardoor meer beleidsmatige onderwerpen niet ter sprake komen. Over het niet bezochte object waarvan de dossiers zijn bestudeerd, heeft de RACM in haar negatieve advies aangegeven dat het pand zou worden afgevoerd als de plannen doorgang zouden vinden. Ten gevolge van een wisseling van consulenten is dit echter nooit gebeurd waardoor het een loos dreigement is geworden. Het advies dat de RACM in dit geval gaf is bovendien halfslachtig. De RACM gaf in het negatieve advies aan dat hij zich kan voorstellen dat het gemeentebestuur na afweging van de belangen een positief besluit over de vergunning zou nemen. Deze frase is letterlijk overgenomen in het gemeentelijke besluit over de vergunning. 21 Erfgoedinspectie

22 Aanbeveling RACM: Voer een in een advies aangekondigde afvoering van een object van de rijksmonumentenlijst als dat in een advies wordt aangegeven, consequent uit. Formuleer de adviezen duidelijk vanuit de rol van de RACM en laat de afweging voor de vergunning aan de gemeente over. Stel als RACM structureel overleg met de gemeente in om meer beleidsmatige zaken te kunnen bespreken. 3. Provincie Zeeland De provincie Zeeland adviseert de gemeente over de rijksmonumenten buiten de bebouwde kom. Dat doet zij onder andere via het bovengenoemde bouwplanoverleg. Vanuit het provinciale belang wordt in Zeeland steeds meer gebiedsgericht gewerkt en men kijkt bij de beoordeling vooral naar de effecten van plannen op het landschap. Dit beleid ligt ook vast in de provinciale nota Cultuurhistorie en Monumenten. De provinciale adviezen zijn tengevolge van het uitgebreide bouwplanoverleg in de meeste gevallen summier. Negatieve adviezen worden wel altijd nader onderbouwd. De provincie werkt niet met beoordelingscriteria. Vanuit de provincie wordt soms om aanvullende gegevens gevraagd. Aanbeveling provincie: Hanteer transparante criteria bij de beoordeling van restauratieplannen. Besluit Voor alle werkzaamheden aan de bezochte objecten uit de reality check is een monumentenvergunning afgegeven. In de vergunningen wordt door de gemeente verwezen naar de adviezen van de RACM en de Monumentencommissie. Tevens wordt verwezen naar de bijbehorende gewaarmerkte bescheiden en worden de inhoudelijke opmerkingen en voorwaarden van de adviserende instanties opgenomen. Uitvoering Bij het merendeel van de restauraties van de bezochte objecten was een architect betrokken en vanuit de gemeente zijn de betreffende restauraties deskundig begeleid. De initiatiefnemers geven aan in een vroeg stadium een goede gesprekspartner aan de gemeente te hebben. Uit de diverse gesprekken is echter ook duidelijk gebleken dat de hoeveelheid uitvoerende werkzaamheden niet in balans is met de beschikbare capaciteit en de frequentie van het toezicht te wensen over laat. Regelmatig toezicht tijdens de restauratiewerkzaamheden zou in de geest van de Monumentenwet 1988 moeten plaats vinden, maar dit gebeurt binnen de gemeente Veere veel te weinig en dat levert risico s voor de aanwezige cultuurhistorische waarden op. 22 Erfgoedinspectie

23 Aanbeveling: Zorg voor een betere balans tussen de beschikbare capaciteit en het aantal vergunningaanvragen en de begeleiding van restauraties. Beheer en onderhoud Bij de bezochte en gerestaureerde objecten is sprake van een juist beheer en de panden zijn goed onderhouden. 3.3 Domein waarborg Vraagstelling: de zorg voor de beschermde stads- en dorpsgezichten is verzekerd Bij dit domein gaat het erom of de monumentenzorg en cultuurhistorie binnen de gemeente goed is ingebed. Van belang is dat ten behoeve van de instandhouding van rijksmonumenten voldoende kennis aanwezig is en dat deze kennis adequaat wordt toegepast. Ook wordt getoetst of er sprake is van vastgesteld monumentenbeleid. Daarnaast is het van belang dat de gemeente zorgt voor een adequaat systeem van toezicht en handhaving, voor een goede informatieoverdracht en voor een ordentelijke dossiervorming, en dat zij oog heeft voor de maatschappelijke meerwaarden van monumenten. Kennis Bij de gemeente Veere is voldoende restauratie- en bouwtechnische kennis aanwezig. Aan het feit dat dit slechts bij één medewerker is belegd zijn echter risico s verbonden. Hierdoor zijn ontwikkelingen die zich bij monumenten voordoen, slechts bij één ambtenaar bekend. Bovendien is deze medewerker slechts voor 0,42 fte beschikbaar voor monumentenzorg waarbinnen hij naast toezicht en handhaving tevens verantwoordelijk is voor het beleid en het secretariaat van de welstands- en monumentencommissie. Kennis over bouw- maar vooral cultuurhistorie is weinig ontwikkeld in de gemeente en deze deskundigheid is ook niet in de welstands- en monumentencommissie vertegenwoordigd. Er zou door de gemeente tenminste bepaald moeten kunnen worden wanneer bouw- of cultuurhistorisch onderzoek aan objecten of bij ruimtelijke ontwikkelingen in het beschermde gezicht, moet plaatsvinden. Daarnaast is het van belang om door deskundigen opgestelde onderzoeksrapportages op inhoud en diepgang te kunnen beoordelen. De kennis over de relevante wet- en regelgeving en de financiële regelingen is bij de gemeente voldoende aanwezig. Deze kennis wordt onder andere bijgehouden door middel van jaarlijkse cursussen op dit gebied. 23 Erfgoedinspectie

24 Aanbeveling: Ontwikkel binnen de gemeente voldoende cultuurhistorische en bouwhistorische kennis om in ieder geval te kunnen beoordelen of dergelijk onderzoek nodig is en rapportages te kunnen beoordelen. Beleid De gemeente Veere werkt met een beknopte maar adequate Monumentenverordening uit Vastgesteld beleid voor monumentenzorg en cultuurhistorie ontbreekt echter geheel. De gemeente werkt veel vanuit de praktijk en het beleid voor restauratieplannen is verwoord in de welstandsnota. Bij monumentenbeleid gaat het echter om meer dan alleen een visie op het restaureren van monumenten. In dergelijk beleid kun je bijvoorbeeld vastleggen dat in bepaalde gevallen bouw- en cultuurhistorisch onderzoek moet worden uitgevoerd. Ook heeft de Erfgoedinspectie geconstateerd dat bij ingrepen in cultuurhistorische waardevolle elementen zoals de karakteristieke tuinmuren in Veere en bij uitbreidingen van kerken binnen kerkringen ad hoc wordt gehandeld. Voor dergelijke cultuurhistorische waarden kunnen in een nota cultuurhistorie eveneens bepaalde uitgangspunten worden vastgelegd. De welstandsnota van de gemeente en de structuurvisies voor de verschillende kernen besteden voldoende aandacht aan cultuurhistorische aspecten. In 2011 moeten alle structuurvisies uitgewerkt zijn in bestemmingsplannen. Vooral het nieuwe bestemmingsplan Veere biedt kansen om de visie op het beschermde gezicht aldaar vast te leggen. De gemeente heeft geen specifiek plan voor de kwaliteitszorg met betrekking tot de monumentenzorg. De processen en het beleid rond monumentenzorg worden niet systematisch geëvalueerd. Aanbeveling: Stel integraal cultuurhistorisch beleid vast waarin onder meer uitgangspunten voor cultuur- en bouwhistorisch onderzoek zijn opgenomen. Toezicht en handhaving De gemeente Veere heeft er bewust voor gekozen om het toezicht en de handhaving van monumenten niet van elkaar te scheiden omdat het bij monumenten altijd om maatwerk en specialistisch werk gaat dat volgens de gemeente bij de beschikbare capaciteit beter bij één medewerker kan worden belegd. De inspectie constateert dat de gemeente tengevolge van de onevenwichtigheid tussen werkzaamheden en capaciteit, op het gebied van monumenten onvoldoende toezicht houdt en handhaaft. Het gebrek aan handhaving bij monumenten is tijdens de inspectie vaak aan de orde geweest en wordt door de Erfgoedinspectie als zorgelijk beschouwd. De gemeente handelt hierdoor niet in de geest van de Monumentenwet De gemeente Veere heeft 24 Erfgoedinspectie

25 nog geen vastgesteld handhavingsbeleid, wel wordt nu gewerkt aan een zogenaamd bouwbeleidsplan waarin een aantal beleidsuitgangspunten op dit vlak wordt opgenomen. Aanbeveling: Zorg voor goed toezicht en een adequate handhaving in het kader van de Monumentenwet Maatschappelijke meerwaarde Uit de verschillende gesprekken is gebleken dat door de gemeente Veere de economische waarde van een monument niet altijd op een manier wordt afgewogen die ten goede komt aan de aanwezige cultuurhistorische waarden. Wel heeft de gemeente in haar Cultuurnota de cultuurhistorische waarden als speerpunt benoemd. Binnen de gemeente Veere is alleen in het gelijknamige stadje een historische stichting actief, namelijk Stichting Veere. Deze Stichting zet zich in om de toeristische waarden van de cultuurhistorische elementen in de gemeente onder de aandacht te brengen. Ook vraagt zij aandacht voor en wordt zij betrokken bij planologische ontwikkelingen in het beschermde gezicht. De gemeente Veere organiseert zelf de Open Monumentendag. Informatieoverdracht Binnen de gemeente Veere zijn de lijnen tussen de verschillende disciplines kort en de monumentenambtenaar wordt bij veel ontwikkelingen betrokken. Dat heeft mogelijk ook te maken met het feit dat hij tevens verantwoordelijk is voor de stedelijke vernieuwing en welstand. Eén van de bezochte objecten betrof een zeer complexe restauratie waarbij veel ruimtelijke ordeningsaspecten aan de orde waren. Daarbij is door de diverse betrokken ambtenaren intern samengewerkt. De gemeente Veere communiceert ook regelmatig met partijen buiten de gemeente. Met eigenaren en architecten doet zij dat vooral via het vooroverleg dat voorafgaat aan de daadwerkelijke vergunningsprocedure. Uit de diverse gesprekken is gebleken dat vrijwel alle eigenaren en architecten het optreden van de gemeente in deze fase waarderen. Er wordt restauratietechnische hulp geboden en constructief meegedacht. De monumentenambtenaar wordt door alle partijen als goed toegankelijk ervaren. Positief is ook dat de gemeente regelmatig relevante informatie over ontwikkelingen aan de Stichting Veere verstrekt. Deze Stichting wordt door de gemeente ook actief betrokken bij de totstandkoming van het nieuwe bestemmingsplan voor het beschermde gezicht Veere en bij ontwikkelingen die te maken hebben met bijvoorbeeld de wallen en het straatmeubilair. De Stichting Veere had jaarlijks overleg met de wethouder, maar dat ligt al enige tijd stil. De gemeente heeft nog geen uitgebreide informatie op haar website geplaatst over de rechten en plichten die zijn verbonden aan het wijzigen van een monument. Ook zijn er geen brochures hieromtrent voorhanden. Vooral de informatieverstrekking via de website kan in het voortraject tijdwinst opleveren. 25 Erfgoedinspectie

26 De restauraties van de bezochte panden zijn nauwelijks gestimuleerd door subsidies. Daarbij heeft de Erfgoedinspectie in een aantal gevallen onduidelijkheden over de hoogte van de beschikbare subsidies geconstateerd waarvoor volgens de betreffende initiatiefnemers alle betrokken partijen zoals de gemeente, de RACM en het NRF verantwoordelijk zouden zijn. Aanbevelingen: Gebruik de website van de gemeente om eigenaren van monumenten wegwijs te maken over de rechten en plichten volgens de Monumentenwet Herstel het overleg met de Stichting Veere Wees duidelijk over de financiële regelingen die bij rijksmonumenten van toepassing zijn. Documentatie De documentatie van stukken betreffende monumentenzorg is niet adequaat. Dossiers zijn incompleet en stukken zijn over verschillende dossiers verspreid zonder dat duidelijk wordt doorverwezen naar andere dossiers. Aanbeveling: Zorg dat de archivering van stukken op een goede en ordelijke manier gebeurt zodat deze goed toegankelijk zijn en eenvoudig opvraagbaar voor bijvoorbeeld onderzoek. 26 Erfgoedinspectie

27 Bijlage 1: Geraadpleegde documenten (Beleid)stukken gemeente: Monumentenverordening 2004 Welstandsnota 2004 Informatiefolder over het nieuwe welstandsbeleid Gemeentegids Programmabegroting, onderdeel cultuur Evaluatie Cultuur op streek Structuurvisies voor alle kernen binnen de gemeente Veere VROM-inspectierapport 2004 Documenten Dorpstraat 23, Biggekerke (Beleid)stukken provincie Zeeland: Cultuurhistorie en Monumenten Documenten ten behoeve van de reality checks: Badhuisweg 1, Domburg Kaai 2, 4, 6, Veere Oudestraat 26 Veere Boomweg 13, Zoutelande Vlissingsestraat 19, Koudekerke Vlissingsestraat 38-40, Koudekerke Geraadpleegde internetsites: Erfgoedinspectie

28 28 Erfgoedinspectie

29 Bijlage 2: Werkmethodiek De Erfgoedinspectie houdt ondermeer toezicht op de naleving van de Monumentenwet 1988, waar het gaat om rijksmonumenten en beschermde stads- en dorpsgezichten. Ten behoeve van de inspecties op het gebied van instandhouding van rijksmonumenten maakt de Erfgoedinspectie gebruik van een waarderingskader. Dit waarderingskader geeft de contouren aan waarbinnen een inspectie plaatsvindt en bevat 14 kwaliteitskenmerken die aangeven waaraan een goede monumentenzorg moet voldoen. Uitgangspunt bij het waarderingskader is toetsing op de naleving van de Monumentenwet 1988 in de ruimste zin van het woord. Zie voor meer informatie hierover bijlage 3. Opzet van de inspectie In de gemeente worden gesprekken gevoerd met diverse betrokkenen om een zo compleet mogelijk beeld van de kwaliteit van de monumentenzorg ter plaatse te verkrijgen. Het betreft gesprekken met de portefeuillehouder en de beleidsambtenaar voor monumentenzorg, andere ambtenaren betrokken bij monumentenzorg, de monumentencommissie, de consulent van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten, de ambtenaar van de provincie, monumenteneigenaren en vertegenwoordigingen van historische groeperingen en/of buurtverenigingen. De opzet van de inspectie is als volgt: 1. analyse van beleidsdocumenten die vooraf, op verzoek van de Erfgoedinspectie, door de gemeente zijn toegestuurd; 2. bestudering van specifieke vooraf toegestuurde documenten die betrekking hebben op enkele geselecteerde recente restauraties van of wijzigingen aan rijksmonumenten; 3. bezoek aan de gemeente, het houden van gesprekken ter plaatse en het bezoeken van de geselecteerde monumenten; 4. het verwerken van de gegevens. Het inspectieonderzoek leidt vervolgens tot een rapport. Dit rapport wordt eerst in conceptvorm naar de gemeente gestuurd. Na bespreking ter plaatse en verwerking van eventueel commentaar volgt een definitief inspectierapport dat aan het gemeentebestuur wordt aangeboden. Doel van het rapport Het betrokken gemeentebestuur krijgt een overzicht van de kwaliteit van de monumentenzorg op het gebied van de beschermde gezichten in de gemeente, gemeten naar het moment. Het rapport kan worden gebruikt om betrokkenen te informeren, beleid bij te stellen en interne verbeteringen uit te zetten. Op deze wijze wil de Erfgoedinspectie de gemeente stimuleren een kwalitatief zo goed mogelijk monumentenbeleid te voeren. 29 Erfgoedinspectie

30 30 Erfgoedinspectie

31 Bijlage 3: Waarderingskader Toelichting op het Waarderingskader Instandhouding Rijksmonumenten Ten behoeve van de inspecties op het gebied van instandhouding van rijksmonumenten maakt de Erfgoedinspectie gebruik van een waarderingskader. Dit kader is ontwikkeld in samenspraak met betrokkenen in het monumentenveld in een daartoe ingestelde klankbordgroep. Dit waarderingskader geeft de contouren aan waarbinnen een inspectie plaatsvindt, en bestaat uit 14 kwaliteitskenmerken die aangeven waaraan een goede monumentenzorg moet voldoen. 1. Wettelijke basis Het vertrekpunt voor de uitoefening van het toezicht wordt gevormd door de toepasselijke wet- en regelgeving. Hiertoe worden in ieder geval gerekend de Algemene Wet Bestuursrecht en de Monumentenwet 1988 en verwante regelgeving. De Erfgoedinspectie ziet wat betreft de monumenten toe op de naleving van de wettelijke bepalingen voor zover ze van toepassing zijn op beschermde rijksmonumenten en stads- en dorpsgezichten. Deze wettelijke bepalingen zijn door de Erfgoedinspectie vertaald naar een waarderingskader, dat door haar als beoordelingsmaatstaf wordt gehanteerd. Zo wordt bijvoorbeeld bepaald hoe een procedure tot vergunningverlening voor monumenten of voor ontwikkelingen in een beschermd gezicht moet verlopen en hoe moet worden geadviseerd over plannen. De wet gaat uit van decentralisatie van een aantal taken en bevoegdheden naar de gemeentelijke overheid. Mede om die reden biedt de wet mogelijkheden om eigen beleid nader vorm te geven. Deze beleidsvrijheid is aanleiding voor de Erfgoedinspectie om ook andere aspecten van de monumentenzorg te onderzoeken, die van directe of indirecte invloed kunnen zijn op de kwaliteit van de (zorg voor de) rijksmonumenten en beschermde gezichten. Te denken valt aan hoe deze verankerd is in een bredere beleidsopvatting, hoe actief een gemeentebestuur de begeleiding van restauraties ter hand neemt, of hoe bouwhistorisch onderzoek is verricht ten behoeve van bijvoorbeeld restauratieplannen voor rijksmonumenten. Rijksmonumenten zijn ooit aangewezen op grond van hun schoonheid, hun betekenis voor de wetenschap of hun cultuurhistorische waarde. Het begrip cultuurhistorische waarde komt herhaaldelijk terug in het waarderingskader omdat de inspectie dit ziet als een van de belangrijkste achtergronden van het wezen van een monument. De inspectie richt zich vanzelfsprekend op de formele vraag of de wet wordt nageleefd door de betrokken partijen. Daarbij kan en moet de inspectie steeds uitgaan van de intrinsieke waarden van het monument zelf. Elke actie die wordt ondernomen moet gericht zijn op de instandhouding van die waarden, en moet in dat kader worden beoordeeld. 31 Erfgoedinspectie

32 2. Actoren en verificatoren in de inspectie De Erfgoedinspectie heeft in het waarderingskader bij elk kwaliteitskenmerk actoren en verificatoren benoemd. Actoren zijn de partijen die in eerste instantie verantwoordelijk zijn voor de uitvoering of realisatie van een bepaalde taak. Verificatoren zijn de betrokken partijen bij wie kan worden gecheckt of een actor deze taak naar behoren uitvoert. Hoewel de gemeente als gevolg van de decentralisatie een aantal taken en bevoegdheden bezit om het monumentenbeleid vorm te geven, betekent dit niet dat het gemeentebestuur de enige geïnspecteerde is in de aanpak van de Erfgoedinspectie. De gemeente is wel de belangrijkste actor in de te inspecteren onderdelen, maar daarnaast spelen ook andere betrokkenen een rol. Zo vinden ook gesprekken plaats met de monumentencommissie, met de regioconsulent van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten, met de betreffende vertegenwoordiger van de provincie en met historische verenigingen. De gemeente wordt dus niet geïnspecteerd als bestuurlijke eenheid, maar als entiteit ofwel als gebied waarbinnen verschillende betrokkenen actief zijn (en dus actor zijn). Waar de Erfgoedinspectie voornamelijk toezicht houdt vanuit de tweede lijn (toezien op de naleving van de wet door anderen), zijn in het bijzonder gemeenten verantwoordelijk voor de eerste lijn. Daarmee wordt de zorg voor juiste planbehandeling, advisering, besluitvorming en begeleiding van de uitvoering bedoeld. De Erfgoedinspectie zal deze taken niet overnemen of overdoen. Dit houdt bijvoorbeeld in dat de gemeente actor is in de begeleiding van de uitvoering en daarop ook zelf moet toezien en handhaven. 3. Indeling van het waarderingskader Het kader is ingedeeld in drie zogenoemde domeinen. De drie domeinen zijn gericht op resultaten, effectiviteit en waarborg. Alle 14 kwaliteitskenmerken die in deze drie domeinen zijn gegroepeerd, worden ondersteund door een of meer indicatoren. Aan de hand van deze indicatoren worden documenten beoordeeld, worden vragen gesteld in de inspectiebezoeken en worden de te bezoeken projecten onder ogen genomen als een soort reality check, waarbij ook de eigenaar en de architect worden bevraagd. Bij het domein resultaten gaat het om het behoud van de beschermde waarden, om de manier waarop de verantwoordelijken omgaan met die waarden en om de realisatie van werkzaamheden die leiden tot een verantwoord resultaat. De inspectie wil daarmee niet voorschrijven hoe dat moet gebeuren, maar wel wil zij toezicht kunnen houden op de uiteindelijke resultaten die door anderen worden behaald. De strekking van de Monumentenwet 1988 nodigt daartoe uit, omdat impliciet de juiste interpretatie van het vergunningstelsel hiermee aan de orde is. 32 Erfgoedinspectie

33 In het domein effectiviteit zijn de meeste kwaliteitskenmerken herleidbaar tot specifieke artikelen in de wet. Toch worden ook daar kwaliteitskenmerken onderzocht die in ondersteunende zin bijdragen aan het beoogde wettelijke doel. Zo is deugdelijk onderzoek op cultuurhistorisch gebied een belangrijke voorwaarde voor het vervaardigen van een aanvaardbaar restauratieplan dat beoogt zoveel mogelijk van de beschermde waarden intact te laten. De Erfgoedinspectie kijkt binnen het domein effectiviteit vooral of de processen van instandhouding zorgvuldig en doelmatig verlopen, zowel ten behoeve van de totstandkoming en de behandeling van een restauratieplan als de vergunningverlening. Tenslotte is het domein waarborg, waarin wordt bezien of de zorg voor de monumenten is verzekerd, het minst gelieerd aan specifieke wetsartikelen. Toch mag bijvoorbeeld een kwaliteitskenmerk over aanwezige kennis gelezen worden als een impliciete beantwoording van de strekking van de wet, namelijk als voorwaarde om te kunnen komen tot een zorgvuldige planbehandeling en besluitvorming. Daartoe draagt ook het hebben van een beleid over monumentenzorg bij, evenals het uitvoeren van handhaving in de eerste lijn en informatieoverdracht aan eigenaren en betrokkenen. Zijdelings wordt bezien of een gemeente de documentatie voor alle betrokkenen op orde heeft, of zij de maatschappelijke waarde van de monumenten onderkent, bijvoorbeeld door deze te betrekken bij haar beleid rond toerisme en educatie. Samenvattend kan gesteld worden dat de lijst met kwaliteitskenmerken en daarbij behorende indicatoren een compleet overzicht vormt van wat zich bij de instandhouding van de monumenten allemaal afspeelt. Het waarderingskader kan daardoor wellicht overkomen als een utopie van hoe de zorg voor de monumenten idealiter geregeld zou moeten zijn. Het waarderingskader moet echter gezien worden als een instrument dat dient als uitgangspunt voor de inspecties, waarbij een beeld kan worden gevormd van de staat van de zorg voor de beschermde gezichten in een bepaalde gemeente. Doel hiervan is het bereiken van een kwaliteitsverbetering van de zorg voor de monumenten in de betreffende gemeenten. Een tweede doel is het analyseren van meer algemene problemen in de zorg voor de monumenten, die kunnen worden geconstateerd na het uitvoeren van meerdere gemeentelijke inspecties. Op de geconstateerde algemene problemen kan de Erfgoedinspectie vervolgens thematische onderzoeken inrichten. 33 Erfgoedinspectie