DE TIJDLIJN VAN NLP DEEL 2

Transcriptie

1 DE TIJDLIJN VAN NLP DEEL 2

2 Noteer alvast in je agenda! In dit nummer: 4 NLP & WETENSCHAP jaargang 13 no. 4 De Tijdlijn van NLP In dit artikel geeft Steve Andreas je een overzicht van belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen die de principes van NLP lijken te ondersteunen. Daarnaast geeft hij je zijn visie op de (on-)mogelijkheden van de combinatie Wetenschap & NLP. 16 NLP & TOEPASSINGSGEBIEDEN Met NLP kun je nieuwe neuro-verbindingen leggen. Geldt dat ook voor mensen die hersenletsel hebben opgelopen? In het artikel NLP & (niet aangeboren) Hersenletsel geeft Zita Schwab, ervaringsdeskundige op dit gebied je zicht op wat NLP voor haar betekent. Datum: zaterdag 24 november 2012 van uur Locatie: Centraal in Nederland THEMAKATERN - DE TIJDLIJN VAN NLP In dit katern tref je artikelen over belangrijke NLP-ontwikkelaars zoals Judith DeLozier en Chris Hall. In het kader van NLP-historie wordt een 3e Founding Father of NLP voorgesteld die ruim 30 jaar onder de radar is gebleven. Maak kennis met deze Co-creator van NLP : Frank Pucelik. THEMAKATERN - TOEKOMST Vernieuwingen in NLP voor Uitdagende Tijden is een boek van Michael Hall dat ter hand genomen is door Angelique de Graaf en Wassili Zafiris. Hun artikel naar aanleiding hiervan geeft je een helder overzicht van de geschiedenis van NLP en de toekomst. NVNLP Najaarscongres 2012 Field of NLP Inhoud: Rubrieken 2 Woordje Voorzitter 68 Boekenrubriek Brein@Work 70 Adreslijst NVNLP aangesloten instituten 73 Colofon en volgende editie Algemene artikelen 4 Wetenschappelijk onderzoek rond NLP Steve Andreas 10 NLP en Traumabehandeling Jan Jeurissen 16 NLP en Niet Aangeboren Hersenletsel Zita Schwab Themakatern Tijdlijn van NLP 20 Derde Founding Father of NLP staat op Redactie 24 Thirty Years of Third Man Out Andy Coote 28 Judith DeLozier & NLP Redactie 30 Interview met Judith DeLozier Eva Wieprecht 34 Christina Hall & NLP Annemarie Tjerkstra 40 Taal en Innerlijke Tijdorganisatie Christina Hall 42 Leren Doen Teus Meeuwes 44 Richard Bandler: DHE & NHR Jan Damen 48 Van Freud naar NLP-therapie Henk de Vos 56 Vernieuwing in NLP voor uitdagende tijden de Graaff/Zafiris 66 NLP: Main Stream Teus Meeuwes 1

3 Woordje Voorzitter ERE WIE ERE TOEKOMT Binnen de Vereniging -en dus binnen het bestuurstaan kwaliteitsvraagstukken al een tijd lang centraal. Enerzijds is er de statutaire plicht van de Vereniging om Kwaliteitsverhogend te werken. Anderzijds zijn er regelmatig stemmen voor het loslaten van kwaliteitscriteria en alles en iedereen op gebied van NLP, desnoods zelfs schriftelijke NLP-opleidingen, onder onze NVNLP-paraplu te nemen. Afstand nemen van de statutaire plichten zou neerkomen op het opheffen van de Vereniging. Een uitgebreide enquête hierover, zowel voor alle Aangesloten Instituten als voor alle particuliere leden van de NVNLP bekrachtigden onomstotelijk om de statutaire plicht voor Kwaliteitsverhoging van NLP hoog in het vaandel te blijven voeren. De vele klachten die we in de afgelopen periode ontvingen over NLP ers die zich op internet niet direct gedragen zoals van een NLP er verwacht zou mogen worden, bevestigen de wens van instituten en leden om Kwaliteitsmaatstaven aan te leggen en te handhaven. Dat brengt mij dan ook tot het volgende onderwerp: de kwaliteit van het geboden NLP onderwijs bij de NLP opleidingsinstituten in Nederland. De NVNLP onderscheidt daarbij twee belangrijke onderdelen. Het begint met de kwaliteit van de NLP trainer. Is deze goed opgeleid door een erkende Master Trainer en heeft deze de noodzakelijke praktijkervaring (2x) opgedaan als co-trainer in opleiding bij een NLP Practitioner en NLP Master Practitioner opleiding, feed back hierop ontvangen en daar iets mee gedaan? Vervolgens: heeft de trainer de nodige ervaring opgedaan als eindverantwoordelijke (minimaal twee jaar voor de Practitioner en drie jaar voor de Master Practitioner en vijf jaar voor een Post Master) en is hij/zij vertrouwd met didactiek en hanteren van groepsprocessen? Heeft hij/zij zelf een leercoaching- of therapietraject ondergaan waardoor begrippen als Projectie, Overdracht en Tegenoverdracht 'professioneel gesneden koek' zijn? Een tweede belangrijk onderdeel is natuurlijk de leerstof ofwel het curriculum van de NLP opleiding. Zit dat goed en logisch in elkaar. Komen de verplichte onderdelen van de Practitionerstof voldoende qua diepgang aan bod met de noodzakelijke oefenmogelijkheden? Het is wellicht commercieel aantrekkelijk om alles in een 10-daagse te willen stoppen, maar is er dan wel voldoende tijd om klassikaal de demo's te verzorgen en in groepjes te oefenen? Wordt de leerstof op zo'n manier aangereikt dat rekening wordt gehouden met de verschillende leerstijlen van de cursisten? Zijn de eindtermen van te voren gedefinieerd, met andere woorden: weet men wat men na afloop van de training precies onder de knie heeft? Na een aantal jaren in het bestuur van deze prachtige, ruim 25-jarige vereniging te hebben gezeten, is mij opgevallen dat er nogal wat erosie is opgetreden. De degelijke kwaliteit zoals dat oorspronkelijk in de tachtig- en negentiger jaren in de opzet van de NLP Practitioner en Master Practioneropleidingen vorm heeft gekregen, is er veelal niet meer. Onder tijdsdruk en om commerciële redenen werden de opleidingen steeds korter en om het aantrekkelijker dan wel meer onderscheidend ten opzicht van de conculega s te maken, werden andere onderwerpen (vaak als losse module) aan de leerstof toegevoegd: de zogenaamde Randgebieden van NLP, die feitelijk vaak niets met NLP als zodanig van doen hebben en hooguit modellerenswaardig zijn (TA, familieopstellingen, Enneagram, EMDR, hypnotherapie). Ook in de trainersopleidingen zie je erosie optreden. Een korte Trainer -cursus in de VS met uitsluitend een focus op het verbeteren van je uitstraling volgen, dan een videootje opnemen van mijn eigen podiumkunsten, en dan krijg ik het Trainerscertificaat al opgestuurd. Ook als ik NIETS van het vakgebied van Trainen weet, geen benul heb van Didactiek en Groepsdynamische en andere psychologische processen, nog nooit gehoord heb van Overdracht en Tegenoverdracht, zelfs als ik geen enkele kennis en ervaring heb op gebied van '1 op N-relaties'. Dat noem ik geen kwaliteit meer. Trainen: is een vak! Boeiend over NLP vertellen, al heb je nòg zoveel uitstraling, is iets fundamenteel anders dan: mensen trainen, coachen en begeleiden op gebied van hun persoonlijke ontwikkeling en communicatie. Wij, als bestuur van de NVNLP, willen toch wat strenger worden in het toetsen van de criteria ten aanzien van het curriculum en zeker ten aanzien van het vakgebied van (NLP-)Trainer. De strengere Europese normen nodigen ons, naast de statuten en de enquête-uitkomsten, daarvoor nadrukkelijk uit. Het nieuwe kwaliteitsbeleidvoorstel van onze vereniging (uitgangspunten onderschreven door de ALV november 2011) werd vervolgens eerst aan de instituten in een virtuele Ronde Tafel Conferentie voorgelegd en de bestuurlijke conclusies naar aanleiding van deze uitkomsten, zullen weer op de eerstvolgende ALV worden gepresenteerd. Maximale openheid, transparantie inzake eigenheid en ecologie lijken naast NLP-ambassadeurschap de toonzettende NLP-trefwoorden te worden. INzicht: Drieluik de Tijdlijn van NLP De redactie van INzicht heeft trouwens in deze tweede aflevering van het drieluik De Tijdlijn van NLP weer een keur aan NLP artikelen voor je verzameld en ik wens je veel plezier bij het lezen hiervan. De NVNLPintentie van dit drieluik is om Eer te geven aan wie eer toekomt. De Founding Fathers, in eerste instantie: Bandler en Grinder. Maar; er schijnt nog een derde ontwikkelaar van het eerste uur te zijn, die al aanwezig was zelfs voordat Grinder in beeld kwam. Je leest daarover in deze editie. En hoe zit het met die tientallen mede-ontwikkelaars, die vanaf 1978 hun onmiskenbare eigen bijdrage zijn gaan leveren? Veel waardevolle bijdragen aan NLP lijken weggeschreven uit de annalen der tijd of worden ontkend en geridiculiseerd. Vandaar: tijd voor een inventarisatie: wie zijn al die contribuanten aan het huidige NLP geweest? In de volgende (derde en laatste aflevering) van dit snapshot waar NLP vandaan komt, wat de ontwikkelingen waren en zijn, wie een significante rol gespeeld heeft (en daarvoor in het voetlicht mag geplaatst worden) en hoe de toekomst van NLP eruit ziet', komen we tot een 2012 Momentopname van deze feiten. Heb je tot nu toe NLP-ontwikkelaars gemist die in jouw visie een unieke bijdrage aan NLP geleverd hebben en die in het kader van Ere wie ere toekomt wat jou betreft beslist vermeld zouden mogen worden? Geef je input aan inzicht@nvnlp.nl Dick Kleijne NVNLP Voorzitter d.kleijne@nvnlp.nl 2 3

4 Steve Andreas Inventarisatie en Update Wetenschappelijk onderzoek rond NLP Er wordt me vaak gevraagd of NLP kan steunen op harde wetenschap of gedegen academisch onderzoek. Welnu, er is goed nieuws en er is slecht nieuws. Eerst het slechte nieuws (Als je niet van slecht nieuws houdt, sla dit stuk dan gerust over.) Het meeste rechtstreekse onderzoek rond NLP-concepten vond plaats in de jaren 1980 en 1990; het voorbije decennium werd er maar heel weinig rechtstreeks onderzoek naar NLP gevoerd. Het overgrote deel van die vroege studies had te maken met het concept van een primair representatiesysteem (PRS), dat stelt dat mensen in de eerste plaats visueel, dan wel auditief of kinesthetisch zouden zijn, of met de impact van het matchen van zintuiglijke predicaten op het bereiken van rapport. Hierin ligt een probleem. Bandler en Grinder introduceerden het idee van PRS in de jaren 1970 in de eerste plaats als een leerinstrument, om de aandacht van de studenten te vestigen op zintuiglijke predicaten en toegangssignalen via de ogen. Ze wezen er al snel op dat het idee van PRS een bewuste en duidelijke oversimplificatie was, die enkel (enigszins) klopte in een welbepaalde probleemcontext. Desondanks was het meeste onderzoek dat in die periode zogenaamd over NLP ging, in feite bedoeld om dit concept te verifiëren, dan wel te weerleggen. Wie een grondige NLP-training heeft gehad, die weet het: de vraag of mensen al dan niet een PRS hebben, is binnen NLP geenszins cruciaal. Wij hebben het niet eens vermeld in ons boek Heart of the Mind (1989) dat een inleiding geeft tot het vakgebied, omdat we het niet belangrijk of nuttig vonden. PRS heeft niet echt iets te maken met de doeltreffendheid van de verschillende methodes waarop we vandaag als NLP ers vertrouwen. Ik kan me niet herinneren dat ik me aan het begin van een sessie ooit heb afgevraagd: Wat is het PRS van deze persoon? Die vraag doet er gewoon niet toe. Tegelijk is het vaak wel nuttig om op te merken welk zintuiglijk kanaal de cliënt gebruikt op dat moment, of welk zintuiglijk kanaal schuilgaat achter het probleem. Zo kan het nuttig zijn om op te merken dat de onaangename gevoelens van een cliënt het resultaat zijn van een kritische innerlijke stem, of dat een waslijst van dingen die iemand nog moet doen een overweldigd gevoel uitlokt. Zoeken naar het Primaire Representatiesysteem is een beetje zoals de middeleeuwse Nasreddin die zijn huissleutel zocht onder een straatlantaarn omdat er hier meer licht is hoewel hij hem ergens anders was kwijtgeraakt. PRS werd beschouwd als iets wat makkelijk te bestuderen was, maar de resultaten van die studies vertellen ons niets over NLP. Het moet ook gezegd dat de studies zelf vaak heel wat onderzoekfouten bevatten. In de vragenlijsten die gebruikt werden bij een poging om het PRS te bepalen, stonden bijvoorbeeld verwarrende vragen waarbij de persoon zichzelf moest beoordelen: Beschouwt u zichzelf als een gevoelspersoon of Vindt u zichzelf meer een auditief persoon?. Dat soort vragen toont duidelijk aan dat de meeste onderzoekers zelf niet opgeleid waren in NLP, niet begrepen wat ze aan het onderzoeken waren en voor de revisie van hun onderzoekprotocollen niet het advies hadden ingewonnen van iemand die wel vertrouwd was met NLP. Bijgevolg werd er in deze studies niet zorgvuldig omgesprongen met taal, noch met niet-verbale, mogelijk verwarrende variabelen zoals gebaren of stemgebruik. Een voorbeeld: bij het matchen van een visueel predicaat met een zin als Ik zie wat je bedoelt, zullen een hogere stemtoon, naar boven kijken of een wijzend gebaar in het bovenste gezichtsveld congruent zijn met visuele verwerking, en zo meer kans op rapport opleveren. Een lager klinkende stem, naar beneden kijken of een naar boven gerichte handpalm in het onderste gezichtsveld zullen daarentegen niet congruent zijn en minder kans op rapport opleveren. (Visuele verwerking gaat typisch gepaard met een hogere toon van de stem, naar boven kijken en wijzende gebaren, terwijl kinesthetische verwerking vaak gepaard gaat met een lager klinkende stem, naar beneden kijken en naar boven gerichte handpalmen.) Dit soort fouten maakte dat het meeste onderzoek van erg povere kwaliteit was. Het hoeft niet te verbazen dat er erg weinig rechtstreekse onderzoeksteun voor NLP is vanuit de academische wereld. In 1988 concludeerde een onderzoeksgroep die werkte in opdracht van de Nationale Onderzoekraad van de Verenigde Staten (United States National Research Council) dat er weinig tot geen bewijzen bestaan die de uitgangspunten van NLP ondersteunen of die erop wijzen dat NLP doeltreffend kan zijn als strategie voor maatschappelijke beïnvloeding. [NLP] stelt dat een NLP-trainer, door de oogbewegingen en taal van een ander te volgen, de gedachten, gevoelens en meningen van die persoon mee kan bepalen. Dit alles is niet wetenschappelijk onderbouwd. Samengevat: het gedane onderzoek focust op de verkeerde vragen en werd gevoerd door mensen die zelf niet begrepen wat ze probeerden te meten, die geen begrip hadden van mogelijk verwarrende taal- en gedragsvariabelen. De resultaten waren uiteraard negatief of niet overtuigend. 4 5

5 Nasreddin Hoewel onderzoek rond NLP zeker haalbaar is, blijkt doeltreffend onderzoek een hele uitdaging, en dit om verschillende redenen. Psychologisch onderzoek kost behoorlijk wat geld, geld dat de meeste NLP ers niet hebben. Bovendien wordt onderzoek dat niet aan een erkende academische instelling gevoerd is, doorgaans genegeerd, ook als er op de dubbelblinde controles en de protocollen niets aan te merken valt. De focus van NLP op parameters van zintuiglijke pro- aangezien NLP te maken heeft met subjectieve ervaring, het in wezen niet toetsbaar is. Dit houdt evenwel geen rekening met het feit dat dromen, de meest subjectieve ervaringen die de meesten van ons ooit zullen hebben, wél al decennialang wetenschappelijk onderzocht worden. Een waaier aan nieuwe hersenscan-methodes biedt talrijke mogelijkheden voor allerlei vormen van onderzoek omtrent interne mentale gebeurtenissen, die niet eens allemaal subjectieve ervaringen zijn! Zo is men er aan de hand van hersenscans al in geslaagd het moment op te sporen waarop iemand klaar is om een beslissing te nemen, maar liefst zeven seconden vóór de proefpersoon zich ervan bewust wordt dat hij een beslissing heeft genomen. Het gebrek aan eensgezinde steun om onderzoeksubsidies toe te kennen binnen NLP maakt het moeilijk potentiële onderzoekers te benaderen. Een nog groter probleem is volgens mij dat veel mensen die NLP beoefenen hun activiteiten als NLP er combineren met reflexologie, remote viewing, kristalgenezing, aromatherapie, auralezen en een scala andere new-age methodes. De meeste daarvan heten zelf niet wetenschappelijk verifieerbaar of toetsbaar te zijn; door hiermee geassocieerd te worden, wekt NLP de indruk een zoveelste word-snel-rijk zwendel of zelfs een soort van cultus te zijn. En nu het goede nieuws Alle NLP-processen impliceren specifieke toetsbare choloog met een sterke achtergrond als onderzoeker, is een onvermoeibare voorstander en werkt samen met zowel ons NLP ers als met overheidsorganisaties en universiteiten, om de studies mogelijk te maken. Al een aantal keren is hij heel dicht gekomen bij het verkrijgen van financiering voor grootschalige studies, wat op zich al blijk geeft van zijn toewijding en volharding. Het is immers niet eenvoudig om alle niveaus door te komen die nodig zijn om die goedkeuring te krijgen. Hoewel er momenteel weinig of geen rechtstreeks onderzoek naar NLP-processen wordt gevoerd, is er nogal wat academisch onderzoek dat NLP indirect steunt. Methodes en principes van NLP worden beetje bij beetje herontdekt in een brede verscheidenheid aan onderzoekstudies. Hieronder volgen enkele voorbeelden. Behandeling van posttraumatische stress-stoornis en trauma via dissociatie Mensen aan wie gevraagd werden om over hun traumatische herinneringen te schrijven in de derde persoon alsof de dingen iemand anders waren overkomen ( Hij werd gegrepen door een auto en belandde tientallen meters verderop in een sloot. ) herstelden sneller dan een controlegroep. Schrijven in de derde persoon impliceert dat men de gebeurtenissen van een afstand moet bekijken, alsof ze iemand anders overkomen zijn. Het is een manier om dissociatie tot stand te brengen. groep die een gelijkaardige negatieve ervaring opnieuw opriep vanuit een self-immersed perspectief (waarom voelde ik me zo?). Andere studies toonden aan dat mensen die spontaan een self-distanced perspectief toepasten minder piekerden over negatieve ervaringen en minder geneigd waren zich vijandig op te stellen in geval van meningsverschillen. Tijdlijnen In de conclusies van een onderzoek door Prof. Dov Shmotkin van de Universiteit van Tel Aviv, Departement Psychologie, lezen we: Wij hebben ontdekt dat het verwerken van een trauma deels afhankelijk is van de manier waarop mensen zich de traumatische gebeurtenis herinneren in het ruimere tijdsbestek van hun leven. In een onderzoek bij mensen die de Holocaust overleefden, verdeelde Prof. Shmotkin zijn onderzoeksgroep in twee categorieën: zij die de Holocaust als verleden beschouwden en zij die de Holocaust als heden beschouwden. De mensen in de categorie verleden konden een duidelijke lijn trekken tussen het leven vandaag en het trauma uit het verleden, waardoor ze vooruit konden. De mensen in de categorie heden beschouwden hun traumatische ervaring als iets wat nog steeds gaande was, wat wees op een probleem bij het kaderen van het trauma in de tijd. cessen maakt het bijzonder lastig praten met academi- resultaten, gedetailleerde protocollen voor verschillen- In parallel onderzoek plaatsen Ayduk en Kross twee ci en professionals uit de geestelijke gezondheidszorg, de soorten problemen, en duidelijke werkingstests in verschillende manieren om te werken via sterk emotio- omdat dit zo anders is dan de typische psychiatrische zintuiglijke ervaring om te bepalen of een cliënt de nele ervaringen tegenover elkaar. Bij een self-immer- focus op inhoud. Cognitieve Gedragstherapie (CGT), beoogde resultaten heeft geboekt. Verder kunnen heel sed perspectief proberen we ons de ervaring te herin- een erkende therapie die best veel gemeen heeft met wat NLP-processen in een enkele sessie van (soms neren terwijl we ze trachten te analyseren, bijvoor- NLP (en sterk gesteund wordt door de wetenschap) minder dan) een uur worden afgewerkt. Om die reden beeld als we tegen onszelf zeggen Waarom raakte dat focust bijvoorbeeld helemaal op de inhoud van interne zou NLP veel makkelijker te onderzoeken zijn dan de bevooroordeelde commentaar me zo sterk? auditieve dialoog, de woorden die mensen tegen zich- meeste therapieën die veel minder gestructureerd zijn Daartegenover staat het self-distanced perspectief, zelf zeggen. CGT hecht geen belang aan het volume en die doorgaans verschillende sessies vergen over een waarbij je dezelfde ervaring analyseert alsof je een van de innerlijke stem, haar plaats in de persoonlijke periode van meerdere weken of maanden. Er is weten- buitenstaander was, een observerende derde: Waarom ruimte, de richting, de toon, het tempo, enzovoort. schappelijk onderzoek nodig om de verschillende pro- raakte dat bevooroordeelde commentaar hem zo Toch heeft een verandering van die parameters meest- cessen en begrippen die typisch onder de term NLP sterk?. In beide gevallen probeer je de emoties te al een veel grotere impact op de ervaring dan een ver- vallen, te bevestigen (of te weerleggen). begrijpen, maar als je dit in de eerste persoon doet, andering van de inhoud. Het is ook veel gemakkelijker. Een diverse groep van toegewijde NLP ers heeft samen kunnen de emoties zo sterk zijn dat ze het pure begrij- Ik bespreek dit zeer gedetailleerd in mijn e-book Help het NLP Research and Recognition Project (Project voor pen onmogelijk maken. With Negative Self-Talk. onderzoek rond en erkenning van NLP) opgericht, om Het lijkt verbazend dat een kleine verandering in de relevant onderzoek door academische instellingen voor manier waarop men een pijnlijke ervaring analyseert Voorstanders van rigoureus onderzoek worden vaak te stellen, uit te werken en te steunen. Zij streven (hij/zij gebruiken in plaats van ik) zo n sterke impact ook tegengewerkt vanuit het domein zelf. De aanvan- naar hoogkwalitatief onderzoek waarin de principes en kan hebben op het resultaat, maar het onderzoek hier- kelijke ontwikkelaars van NLP en sommige anderen in methodes echt getest worden. Dit zou een heel belang- over is gedegen en zonneklaar. In één studie werd het domein, soms zeer gerespecteerde mensen, heb- rijke bijdrage kunnen leveren om NLP-methodes de mensen gevraagd een negatieve ervaring terug op te ben expliciet gezegd dat NLP van nature niet te verifië- nodige legitimiteit te geven, en zou bevorderlijk kun- roepen vanuit een self-distanced perspectief (waarom ren is door wetenschappelijk onderzoek. Een gewaar- nen zijn voor de praktijk van de psychotherapie in het voelde hij/zij zich zo?). Een week later voelden zij zich deerd en leidinggevend iemand binnen NLP stelde dat, algemeen. Projectleider Frank Bourke, een klinisch psy- een stuk meer relaxt over de ervaring dan een andere 6 7

6 te wijzen dat uitvoeringsintenties mogelijk geen universeel wondermiddel zijn. Mensen die zichzelf vaak moeilijk onder controle hebben (geneigd zijn om impulsief rapport dat al sinds de jaren 1970 een belangrijk kenmerk is van NLP-trainingen, alsook voor medeleven en in de schoenen van de ander stappen. Recent onder- tijd (32 jaar bij de testgroep). Als aan de kinderen werd gevraagd hoe ze erin slaagden zolang te wachten, antwoordden ze dat ze ofwel bewust hun aandacht te handelen als ze niet lekker in hun vel zitten, en die zoek in dit domein maakt een onderscheid tussen afleidden van de verleiding, door ergens anders heen dus wellicht het meest nood hebben aan hulp om hun doelen te bereiken) halen ironisch genoeg vaak het minst voordeel uit gedragsveranderende interventies neuronen die enkel actief worden als iemand onbedoeld dan wel doelbewust beweegt. Dit toont aan dat de perceptie van intentie (wat ook al meer dan 30 jaar te kijken (dus niet naar de marshmallows) of iets anders te doen. Sommigen deden net alsof de echte marshmallow alleen maar een foto van een marshmal- gebaseerd op uitvoeringsintenties.... lang een belangrijke interventie is in NLP) een inheren- low was, een expliciete verandering van een submoda- Urgentie blijkt hier synoniem met impulsiviteit. Het te neurologische basis heeft. liteit die in veel NLP-patronen wordt gebruikt. hoeft dan ook niet te verbazen dat die mensen het moeilijk vinden om een plan helemaal te volgen, ook al is het wanneer, waar en hoe van een bepaalde activi- Negatief herkaderen Susan Clancy s onderzoek bij mensen die als kind sek- Samengevat Dit is maar een klein staaltje van de huidige studies teit nauwkeurig vastgelegd. Impulsiviteit kan vaak ver- sueel misbruikt werden, toont verrassend aan dat de die verschillende aspecten van de NLP-praktijk en - minderd worden door de tijdslijn te verleggen, of ande- meerderheid van hen hierdoor niet getraumatiseerd methodes ondersteunen. Er komen er elke week bij. Er re interventies die ervoor zorgen dat men bij het was. Van degenen bij wie dat wel het geval was, waren is heel wat onderzoek dat de principes van NLP onder- Motivatie, specifieke resultaten en gedragsverandering Op BPS Research Digest (de interessante blog van de British Psychological Society, gratis te volgen via werden reageren op een verleiding aandacht heeft voor meer dingen in het heden, bijvoorbeeld, door een voorstelling van de gevolgen toe te voegen in de beelden van de cliënt, of op een andere manier. Tot zover het waarschuwende nieuws. sommigen niet getraumatiseerd op het moment zelf, maar pas jaren later toen het misbruik herkaderd werd als een vreselijke ervaring doordat ze luisterden naar de meningen van anderen die ervan uitgingen dat het misbruik levenslange schadelijke effecten zou hebben. Dus, een deel van wat posttraumatische stress-stoornis steunt, maar het wordt meestal niet als zodanig omschreven. Als al die studies werden verzameld in een overzichtsartikel, zou dit een indrukwekkende beeld opleveren. Intussen blijven sommigen van ons de grenzen verkennen van wat we weten en wat we kunnen doen. onlangs een paar recente studies over gedragsverandering samengevat: In rijke landen loert verleiding om elke hoek. Velen van ons hebben het dan ook moeilijk met matiging, toewijding en langdurige trouw. Een steeds vaker toegepaste strategie om de controle op dat vlak terug te winnen is het vormen van zogenaamde uitvoeringsintenties. In plaats van een vage intentie om minder te eten of meer te sporten, bepaal je heel precies wanneer, waar en hoe je een bepaalde activiteit zal uitvoeren. Bijvoorbeeld, Straks, bij de lunch in het cafetaria, neem ik een jus d orange in plaats van een cola. Een specifiekere variant is het als-dan plan, zoals: Als het dinsdagochtend is, dan ga ik een eindje hardlopen. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat zulke plannen wel degelijk werken en mensen helpen op een gezondere manier door het leven te gaan. Het is zelfs bewezen dat ze bijzonder doeltreffend kunnen zijn bij mensen van wie de wilskracht is aangetast door bijvoorbeeld hersenschade. Twee nieuwe studies kunnen hieraan worden toegevoegd, de een nogal waarschuwend, de ander meer hoopgevend. Sue Churchill en Donna Jessop onderzochten 323 studenten die de opdracht kregen meer fruit en groentes te eten. Ze kwamen tot de vaststelling dat uitvoeringsintenties de studenten hielpen om hun consumptie van groentes en fruit inderdaad op te drijven over een periode van zeven dagen, maar enkel als ze laag scoorden op urgentie, zoals bleek uit het feit of ze het al dan niet eens waren met stellingen van het type Als Het goede nieuws komt van een studie van Barbel Knauper en haar collega s, die ontdekten dat het gebruik van mentale beelden een boost gaf aan het effect van de uitvoeringsintenties van studenten die trachtten hun fruitconsumptie op te drijven over een periode van zeven dagen. In plaats van gewoon een als-dan plan te maken van het type Als ik bij de lunch jus d orange zie, dan koop ik dat, beeldden ze zich ook in dat ze dit echt deden, en wel zo zintuiglijk en gedetailleerd mogelijk. De resultaten waren hoopgevend. De onderzoekers waren zelf verrast dat niemand er ooit eerder aan had gedacht de combinatie van beide strategieën te onderzoeken. Dit resultaat is geen verrassing voor iedereen die zelfs maar een elementaire NLP-training heeft genoten. Het zich inbeelden dat ze dit echt deden, en dit zo zintuiglijk en gedetailleerd mogelijk is een norm geworden, een essentieel onderdeel van het voorbereiden (en future-pacing of afstemmen op de toekomst) van elke gedragsverandering. Als dit op de juiste manier gebeurt, zal een impulsief persoon vaak impulsief kiezen wat hij heeft voorbereid. (Zie mijn blog post Programming yourself now to remember later.) Deze studie maakt geen melding van dit controleren op / oplossen van eventuele bezwarende elementen voor de finale future-pace. Wellicht zouden de resultaten nog sterker geweest zijn als dit wel was gebeurd. Niet-verbaal rapport en empathie Onderzoek naar spiegelneuronen heeft geleid tot een wordt genoemd is geen echo van de ervaring zelf, maar komt voort uit de evaluatie ervan, soms jaren na de feiten. Synesthesie Het onderzoek van John Bargh focust op onbewuste mechanismes die ten grondslag liggen aan onze sociale perceptie, evaluatie en voorkeuren, motivatie en het nastreven van doelen in realistische en complexe sociale omgevingen. In een bepaald geval werd aan de studiepersonen gevraagd een beker vast te houden terwijl er hen vragen werden gesteld. Het enige verschil tussen de testgroep en de controlegroep was dat de beker in het ene geval warme koffie en in het andere geval een koud drankje bevatte. De personen met de warme koffie gaven meer positieve antwoorden dan die met het koude drankje. Deze experimenten hebben te maken met synesthesie; onderlinge beïnvloeding van verschillende zintuiglijke modaliteiten, in dit geval het omvormen van de fysieke ervaring van warmte tot interpersoonlijke warmte. Aandacht voor synesthesie heeft al lang een belangrijke plaats in NLP-training en vormt ook een sterke ondersteuning van niet-verbale onbewuste factoren in rapport, responsiviteit en verandering. Zelfbeheersing en submodaliteiten Het vermogen van kleine kinderen om zichzelf te beheersen (in het kader van een experiment kregen ze, als ze lang genoeg konden wachten, twee marsh- Vertaling: Lode Demetter Steve Andreas is samen met zijn echtgenote en partner Connirae sinds 1977 NLP-trainer en -ontwikkelaar. Steve en Connirae zijn (co-)auteur van een reeks NLP-boeken (zowel de klassiekers uit de beginperiode van NLP als NLP-innovaties). Daarnaast hebben ze meer dan vijftig video- en audio demonstraties van NLP patronen voor persoonlijke veranderingen uitgegeven. Voor meer info en contact: ik angstig of ontdaan ben, doe ik de dingen vaak zon- neurologische basis voor niet-verbale spiegeling van mallows in plaats van één) blijkt (recentelijk) een indi- der te denken. Volgens de onderzoekers leek dit erop gebaren en bewegingen, de basis voor het niet-verbale catie te zijn voor hun mate van succes op latere leef- Steve Andreas 8 9

7 Jan Jeurissen NLP & THERAPIE Snelle en effectieve methoden voor Complexe Traumabehandeling Na het ontwikkelen van een gestructureerde NLP interviewmethode voor Trauma-interventies de Voltooid Verleden Tijdmethode (INzicht, zomer 2010), heeft Jan Jeurissen, klinisch psycholoog en (NLP-)therapeut, opnieuw een Trauma-interventie ontwikkeld. De Visueel Kinesthetische Desensitisatie methode (VK), bekend van toepassing op fobieën, is door Jan Jeursissen gemodificeerd voor specifieke toepassing op Trauma s. Hij maakt daarbij onderscheid tussen een enkelvoudig trauma zoals bijvoorbeeld een overval en een complex trauma zoals langdurige mishandeling of misbruik. De combinatie van zijn twee methoden zijn buitengewoon effectief. In onderstaand artikel geeft Jan Jeurissen je een handleiding voor de effectieve synthese tussen de Voltooid Verleden Tijdmethode en deze aangepaste VK-methode. Met zijn protocol kun je beide methoden geïntegreerd toepassen voor de meest effectieve en snelle behandeling van zelfs de meest complexe trauma s. Na het verschijnen van mijn eerste artikel over Traumabehandeling in INzicht (zie kadertekst voor de high lights hiervan) heb ik veel reacties ontvangen. Er werden interessante en ook belangrijke observaties gemeld. Ik was verheugd over het aantal reacties naar aanleiding van het gebruik van de Voltooid Verleden Tijdmethode én het snelle resultaat. Zo bleek de Voltooid Verleden Tijdmethode werkzaam bij mensen die anders blokkeerden wanneer zij het trauma benaderden. Nu gleed men direct en zonder haperen in de behandeling van het trauma. Het idee voor het ook publiceren van de allernieuwste methode was al eerder ontstaan en vooral de vele reacties stimuleerden mij om mijn ervaringen op papier te zetten. Wat me echter het meest motiveerde is dat ik aan de ene kant steeds meer oud-militairen tegenkom die uit dienst zijn getreden en die met ernstige trauma s blijven zitten en die dan een uitweg zoeken in de verslaving (alsof men eerst verslaafd dient te raken alvorens men een traumabehandeling kan krijgen). Aan de andere kant komen er steeds meer berichten naar buiten dat er zeer veel politiemensen met een trauma rondlopen en uit dienst treden, zonder dat zij adequate hulp krijgen aangeboden. NLP heeft snelle behandelmethoden ter beschikking. Deze methoden toegankelijk maken voor meerdere behandelaars zou kunnen betekenen dat er steeds meer mensen in staat zullen zijn een traumabehandeling te kunnen geven aan een grote groep van getraumatiseerde personen, waardoor het aantal snel zou kunnen verminderen en de personen de gelegenheid gaan krijgen om hun toekomst vrij van verschrikkelijke beelden en ervaringen aan te kunnen gaan. Fobie versus Trauma: meer overeenkomsten dan tegenstellingen De Voltooid Verleden Tijdmethode geldt als een zeer geschikte methode voor enkelvoudige trauma s die vooral ook direct na een trauma toepasbaar is. Vaak wordt gesuggereerd, dat men 21 tot 40 dagen moet wachten, voordat er met trauma behandeling gestart kan worden. De reden achter deze theorie is me, ook bij bestudering van de literatuur, niet duidelijk geworden. Mogelijke reden is de kosten voor de verzekeringsmaatschappijen, omdat er na 40 dagen zo blijkt vaak- een percentage getraumatiseerde mensen geen gebruik meer maakt van therapie. Want, wat wel duidelijk werd, is dat een aantal van de onderzochte personen na 40 dagen het trauma zelfstandig had verwerkt. Het is natuurlijk de vraag of je om die reden mensen 40 dagen met een trauma moet laten zitten terwijl het ook direct behandeld kan worden. Visuele Kinesthetische Desensitisatie Methode Gedurende de workshop op het Voorjaarscongres van de NVNLP, heb ik voor het eerst gesproken over de toepassing van de Voltooid Verleden Tijdmethode bij het gebruik van de Visuele Kinesthetische Desensitisatie Methode. Deze methode wordt, in het onderricht binnen NLP vaak gepresenteerd als een uitstekende en krachtige methode om fobieën te behandelen. Als je een fobie vergelijkt met een trauma, dan vind je meer overeenkomsten dan tegenstellingen. Zodoende ben ik begonnen, de VK te modificeren, om het effectiever voor Trauma-interventies toe te kunnen passen. Voor degenen die de VK nog niet kennen, volgt hier een korte beschrijving. De VK is een exposure -methode, waarbij men niet naar streeft naar een cliënt zo langdurig mogelijk aan een maximaal stresserende stimulus bloot te stellen zodat extinctie (uitdoving) optreedt, maar men laat iemand in een gedissocieerde staat naar het trauma of fobie kijken. Je verandert de herinnering door modaliteiten en submodaliteiten te veranderen. Hierbij moet wel opgemerkt worden, dat het gebruik van het woord dissociatie in NLP een totaal andere betekenis heeft dan in de oude freudiaanse benadering. Daar was de betekenis een neurotisch afweermechanisme met als functie dat de patiënt de pijn niet verder hoeft te ervaren. In NLP is het meer: het ontkoppelen van het gevoel over de gebeurtenis. Bijvoorbeeld: het afstappen van de tijdlijn om zo naar de gebeurtenis op de tijdlijn te (kunnen) kijken. Dit is tenslotte in elke behandeling het hoofddoel van de Traumabehandeling. VK: Voorbereiding en protocol Wat betreft de voorbereiding voor de VK-interventie geldt dat deze hetzelfde is als bij de methode beschreven in de Voltooid Verleden Tijdprocedure, die ik eerder beschreven heb. Informeer: - Wanneer precies het trauma heeft plaatsgevonden - Wanneer het trauma opgehouden is - Op welke plaats het trauma heeft plaatsgevonden Verder hoef je eigenlijk niets méér te weten, behalve 10 11

8 binnen komt. De meeste cliënten hebben een expliciete voorkeur en dat maakt de communicatie wel gemakkelijker en efficiënter. onderstelling in dat het trauma beëindigd is (veel cliënten hebben de overtuiging dat het trauma nooit is opgehouden). Eerst wordt het doosje in de lade gestopt, deze lade wordt ook afgesloten met een sleutel. Sleutel twee verdwijnt ook in de zak van de cliënt, waarna de kastdeuren ook dichtgedaan en met een sleutel afgesloten een paar cues, waarmee je de cliënt door de film heen kunt leiden. Het grote voordeel is, dat dit dus een geheime therapie kan zijn. De cliënt hoeft niet alles weer te vertellen en kan zich concentreren op de beelden en geluiden en hoeft niet opnieuw de angst of de vernedering door te maken. Een groot voordeel hiervan is dat verdere opbouw van een Post Traumatische Stress Stoornis daarmee wordt verhinderd. De vorm van dissociëren, het ontkoppelen van het gevoel over de gebeurtenis, programmeer je door een cliënt in het midden van een denkbeeldige bioscoop te laten plaatsnemen en hij/zij alleen zijn/haar ogen meeneemt naar de achterste rij van de bioscoop. Hij/zij kijkt dus over alle hoofden van de bezoekers heen naar de achterkant van zijn/haar eigen hoofd dat naar de film zit te kijken. Dit alleen is al een dubbele dissociatie. Het is ook mogelijk nog meerdere dissociaties aan te leggen door bijvoorbeeld een hele dikke plaat van doorzichtig plexiglas tussen cliënt en de film te plaatsen en te suggereren dat daar geen gevoel doorheen komt. Is het dan nog nodig om nog meer dissociaties toe te passen, dan kan je bijvoorbeeld ook laten plaatsnemen in de projectiekamer, waar alleen maar door een smal projectiegat naar de film gekeken wordt. Door een goed rapport met cliënt op te bouwen, kan de behandelaar heel secuur erop toezien dat cliënt niet associeert en in de film stapt. Daarbij is het van belang, voordat je begint, eerst uit te zoeken wat de voorkeur is van de cliënt met betrekking tot: aan welke (voor de cliënt beste) fysieke zijde de behandelaar staat en welke (voor de cliënt beste) stem de behandelaar gebruikt.onderzoek dit door om de cliënt heen te lopen en onderzoek in welk oor de stem het best naar In de opleiding leerden we dat de veiligheid van de cliënt het best gewaarborgd kon worden door zijn of haar hand vast te houden. Hierdoor voelt de behandelaar in een zeer vroeg stadium al veranderingen en kan daarop adequaat reageren. In bepaalde situaties zie ik er echter vanaf, omdat de aanraking van een vreemde hand hele andere processen zou kunnen uitlokken bij cliënt. In de traditionele toepassing laat je de film starten en laat je het Traumatische Gebeuren (of de Fobie) bekijken. Als het voorbij is, dan geeft je de opdracht de film terug te draaien. Op deze manier kijken naar de heel andere volgorde van het trauma is vaak lachwekkend en verandert de oorspronkelijke samenstelling van het trauma in het geheugen (dit heet counter conditioning ). Je laat de film een paar keer op en neer gaan en verandert de modaliteit, door de kleurenfilm te laten veranderen in een zwart-wit film. Je kunt nog meer modaliteiten veranderen: je voegt andere stimuli toe aan het trauma, zodat het oude trauma vervormd wordt tot een onherkenbaar nieuw iets. Tenslotte zet je de film stil en dan blijft alleen nog maar een stilstaand beeld over. Dit is het einde van de behandeling en vaak afdoende om een Fobie te laten verdwijnen (in de Amerikaanse literatuur spreekt men over: Blow the phobia ). In Nederland is deze uitdrukking niet zo gebezigd maar hij duidt wel op de kracht en de effectiviteit waarmee een fobie of een trauma behandeld kan worden. Modificaties VK voor Traumabehandeling Om de VK-methode te kunnen gebruiken voor een Traumabehandeling heb ik een paar modificaties aangebracht. Ten eerste vraag ik in welke periode het trauma heeft plaatsgevonden en ik laat de cliënt een foto van zichzelf maken VOORDAT het trauma begint en wanneer ze zich nog VEILIG voelden. Ik laat ze ook een foto van zichzelf nemen, NADAT het trauma had plaatsgevonden en zij zich weer HELEMAAL VEILIG voelen. In de instructie beweegt de film altijd van de ene veilige foto naar de andere veilige foto, om zodoende voldoende veiligheid te programmeren zodat een cliënt de film durft aan te zetten en ernaar durft te kijken. Dit is om te voorkomen dat cliënt vermijdingsgedrag van het onderwerp gaat vertonen, een uiterst kenmerkend fenomeen bij een getraumatiseerde cliënt. Tevens programmeer je op onbewust niveau een voor- Gedurende het vooruitspelen van de film, spreek ik over de onderwerpen in de VOLTOOID VERLEDEN TIJD en gebruik ik deze taal uit de eerder beschreven methode. Als de film terugdraait en het vervreemdende effect moet optreden, spreek ik in de TEGENWOORDIGE tijd. De reden lijkt me duidelijk. Dit blijf ik gedurende de hele behandeling volhouden. Bovendien heb ik de opmerking van Bandler geïntegreerd, namelijk dat veranderingen altijd snel en in een kort tijdsbestek plaatsvinden. Wanneer je traag en lang een situatie aanhoudt, dan wordt het gedrag bestendigd. In de behandeling komt dit tot uiting door de opdracht om de film bij het naar voren spelen SNEL moet worden afgespeeld en bij het terugspelen: LANGZAAM ( counter conditioning ). Het effect hiervan is fenomenaal door een goede aanvulling op het taalgebruik. Ook laat ik iemand imaginair zijn lievelingsmuziek opzetten en die door de bioscoopluidsprekers op 2000 watt afspelen zodat de bastonen als trillingen in het lichaam te voelen zijn (dit is en goede ankering van de gedissocieerde staat en het verbindt de traumatische gebeurtenis met een lievelingsmuziek waardoor de vervorming van het Trauma nog intenser wordt). Bij het heen en weer spelen van de beelden breng je voortdurende veranderingen aan. Als de film in kleur wordt gezien, dan maak je hem zwart-wit daarna wordt het zwart veranderd in grijs en vervolgens in lichtgrijs, totdat het zo licht wordt dat er sprake is van een nog niet ingekleurde tekenfilm met lijnen die steeds dunner gemaakt kunnen worden. Tenslotte laat je deze lijnen tot een bijna onzichtbare schim veranderen. De afronding vindt plaats door het bewerkte trauma een plaats te geven. Dit kun je bewerkstelligen door op het moment dat het beeld stilstaat, vlak voordat het weer de veiligheid bereikt, je de cliënt ook de grootte van het filmdoek laat verkleinen door met de handen het van boven en onderen en van links en rechts samen te drukken. Als het beeld dan de grootte heeft van een pasfotootje, geef ik het fotootje aan de cliënt in de ene hand. In de andere hand wordt een doosje gelegd, met een afsluitbaar dekseltje en de foto moet in het doosje worden gelegd. Daarna wordt het doosje met een sleutel afgesloten en wordt de sleutel in de zak gestoken. Het doosje wordt in een imaginaire kast gebracht, waar ook nog een afsluitbare lade is. worden. Sleutel drie verdwijnt ook in de zak van de cliënt. Future Pace Bij het uitdagen is de woordkeus belangrijk. Je suggereert dat wanneer de cliënt weer tot het oorspronkelijk gevoel van voor de begonnen sessie wil komen, dat hij/zij dan de sleutels uit de zak moeten halen en het doosje uit de kast halen. Dat cliënt de hele procedure om moet keren, omdat het anders het niet mogelijk meer is om bij dat oorspronkelijke gevoel te komen, ook al zou cliënt dit willen. Om dit te bewijzen daag je de cliënt uit om te PROBE- REN nog eens bij dat gevoel te komen en je voorspelt al dat dit zal mislukken. Dit PROBEREN herhaal je minstens 7 keer, om de cliënt de zekerheid te geven: dat het niet meer lukt. Gebruik om goede NLP-redenen- in dit geval steeds het woord proberen. Na de vijfde presentatie vraag je om het gevoel dat er nu ontstaat te beoordelen op een schaal van Meestal krijg je het getal nul direct Als er een hoger getal uitkomt, informeer dan hoe het komt en wat er nog over is. Meestal breekt de cliënt het getal dan zelf af tot nul. Voor het beklijvende leereffect kun je nu informeren wat je cliënt van het trauma geleerd heeft en ieder antwoord op deze vraag serieus nemen en vooral bekrachtigen dat men zelfs uit zo iets ernstigs kan leren

9 Voltooid Verleden Tijd: van Hier en Nu naar Daar en Toen Een trauma heeft een aantal kenmerken die toegang bieden tot effectieve traumabehandeling. Ten eerste: het gebeurde in het verleden (dus er bestaat tijdverschil tussen het toen en nu). Ten tweede: het gebeurde op een bepaalde plaats (het is verstandig om het gesprek over het trauma niet op dezelfde plek te houden waar de traumatische gebeurtenis zich afspeelde). Ten derde: de verteller heeft het trauma, hoe dan ook, overleefd (belangrijk voor het zoeken naar de bron hoe hij/zij het heeft kunnen overleven). We weten dat de kern van de verwerking is gelegen in veranderingen aan te brengen in de opgeslagen informatie. Bij traumaverwerking gebeurt dit voornamelijk door dissociatie, een verdedigingsmechanisme wat oorspronkelijk gebruikt werd om traumatische gebeurtenissen niet te hoeven beleven als persoon. Om deze dissociatie plaats te laten vinden hoeven we er eigenlijk alleen voor te zorgen dat de verteller het vertelt in de voltooid verleden tijd en het in zijn herinnering houdt, zoals het TOEN gebeurde, zodat er een afstand ontstaat tussen het hier en nu en het daar en toen. Op de inhoud hoeft de hulpverlener eigenlijk niet eens te letten, wel op de VORM. Gaat de verteller woorden gebruiken die tenderen naar een switch in tijd, dan zal er of in de terugkoppeling een overgang terug gemaakt dienen te worden of, het vertellen te stoppen en te vragen of men in de verleden tijd verder wil spreken. Men kan beter voorkomen dat zo n zin ten einde wordt uitgesproken zodat herankering wordt voorkomen, wat op zich al waardevol is. Bovendien kan de dissociatie van het hier en nu naar daar en toen ondersteund worden door een wijsbeweging te maken in de geografische richting DAAR waar het trauma plaatsvond: de werkelijke fysieke locatie, of dat nu een naastliggende kamer is of honderd kilometer verderop is. Die richting kun je van te voren bepalen aan de hand van waar en wanneer van de traumatische gebeurtenis Aan de hand van de geografische daar en toen-locatie bepaal je de fysieke richting ten opzichte van de huidige gesprekslocatie. En elke keer als de cliënt dreigt te associëren, maak je in de richting van daar en toen wegduwend en wegwuivend, die wijsbeweging als ondersteuning. Bewustmaken van de Hulpbron De voorwaarde om een trauma te kunnen krijgen, is dat men het overleefd heeft. Dit kan je gewoon duidelijk maken en cliënt vragen welke bron of kracht hij of zij heeft gebruikt om dit trauma te overleven. Immers: degenen die niet over deze bron beschikten, hebben het trauma niet overleefd. Vaak is de bron onbewust en kan op deze wijze bewust worden gemaakt en door een krachtige herkadering een sterke future pace kan ontstaan. Door te veronderstellen dat cliënt over deze bron of kracht beschikt, kan deze VOOR je werken. Andere mogelijke toekomstige problemen kunnen worden opgelost door deze bron; de cliënt staat in zijn/haar kracht en niet in een slachtofferrol ( What doesn t kill you, makes you stronger ). Je kunt deze bron nog verder versterken, door een lange EMDR-serie van 20 slagen of tikken te gebruiken. Een uitnodiging om een imaginaire probleemsituatie in de toekomst met deze nu geankerde kracht aan te gaan, zal de kans op het toepassen vergroten. Afsluiting bij zeer complexe trauma s Het komt vaker voor dat er sprake is van langdurige trauma s die over een langere tijdsperiode zijn opgebouwd zoals bij jarenlange sexueel misbruik bij kinderen, jarenlange mishandeling, bij langdurige blootsteling aan oorlogsgeweld of bij langdurende emotionele verwaarlozing. Dàn zijn er nog twee extra aanvullende stappen op het VK-protocol vereist. Stap 1: Het jongere ik terughalen Vaak is het zo dat er een deel van de persoon in de tijd is teruggebleven door de dissociatieve toestand, waarin men toch het trauma heeft overleefd. Ik vraag de cliënt om deze jongere ik van de cliënt een plaats geven in de behandelruimte en te beschrijven. Hoe gedetailleerder de omschrijving hoe sterker het beeld zal zijn én de associatie met het hier en nu sterker zal worden. Hierna volgt de kennismaking en vriendschapaanbod. De herintegratie kan dan plaatsvinden. Indien men het kind de gelegenheid geeft om de geschiedenis in te gaan met de kracht van het kind en met de kennis van de oudere ik, dan kan men de hele geschiedenis op een andere, vermogende manier herschrijven. Het herenigen en herintegreren is vaak een positieve emotionele toestand, waarin het hebben van positieve emoties over het één worden met jezelf en hierdoor altijd je beste vriend of vriendin bij je hebben een garantie is om nooit meer eenzaamheid te hoeven voelen. Je kunt ook suggereren dat het kind vroeger veel gemist heeft. Dat het veel liefde en aandacht nodig heeft en dat de oudere ik daar nu voor zorgt. Stap 2: Het gebruik maken van de links-rechts verwarring. Zoals ook bij EMDR en andere technieken, wordt in de VK ook gebruik gemaakt van de verwarring in ons geheugen wanneer we tegenovergestelde gebieden aan elkaar verbinden. Een suggestie, die in de VK verwarrend is, wordt veroorzaakt door de vooronderstelling, dat de film van links naar rechts verloopt. Als hij terugloopt, dan gaat hij van rechts naar links. Zo gebeurt het in een echte film niet. Dan gaat hij voorwaarts en bij het terugdraaien gaat hij achterwaarts. Deze verandering van submodaliteiten geeft al een belangrijk verschil. Een andere veroorzaakte verandering, is van een 3- dimensionale herinnering van het door cliënt beleefde trauma in het verleden, naar een 2-dimensionale representatie gemaakt in het heden. Therapeutisch effect Vooronderstellingen Het juiste gebruik van bewuste en onbewuste geprogrammeerde vooronderstellingen speelt bij deze trauma-interventies een belangrijke rol. Bijvoorbeeld: de vooronderstelling dat als men van een eerdere veilige toestand (foto 1) naar een latere veilige toestand (foto 2) gaat, veronderstelt dat de tussenliggende tijd minder onveilig is, dan ervoor door de cliënt werd verondersteld. Of de vooronderstelling dat als men de spanning die het trauma veroorzaakt op een 10 puntenschaal kan vastleggen; dan is het ook mogelijk om een lage score te halen. Dit daagt de eerdere vooronderstelling van de cliënt dat er niets zo erg was als de traumatische gebeurtenis uit. De vooronderstelling dat er door een dikke plexiglasplaat geen emoties kunnen doordringen biedt een veilige zekerheid voor de cliënt. De aankondiging dat het trauma behandeld gaat worden (en dus gaat veranderen of verminderen) is een belangrijke therapeutische variabele waardoor een cliënt plotseling wel toelaat om over het trauma te denken. Tenslotte: ik heb een korte beschrijving gegeven van een methode waarin een aantal NLP-technieken geïntegreerd worden. De ervaring die ik hiermee heb is dat het een hele elegante manier is om intense, diepe veranderingen aan te brengen die ook blijvend zijn. Bovendien is het een vorm van behandeling, waarbij de cliënt niet weer het hele trauma hoeft te doorleven, met alle schaamte en/of pijn die daaraan verbonden is. Graag wil ik je uitnodigen om deze methode voor Traumabehandeling te gebruiken en je nieuwe inzichten en nieuwe ervaringen met me te delen. Jan Jeurissen is ruim drie decennia werkzaam als klinisch psycholoog bij het Verslavingscentrum van het psychiatrisch ziekenhuis Arkin in Amsterdam. In deze functie verricht hij veel traumabehandelingen. Daarnaast heeft Jan Jeurissen ruim dertig jaar een eigen praktijk voor behandeling en coaching. In deze praktijk werkt hij sinds 1993 met NLP. Voor meer info en contact auteur: / mjjc.jeurissen@planet.nl Jan Jeurissen 14 15

10 Zita Schwab NLP & HERSENLETSEL Beperkingen transformeren tot Ongekende Mogelijkheden Rewire your Brain : dat kun je snel, elegant en effectief met NLP. Maar gaat dat ook op voor mensen van wie de hersenen beschadigd zijn geraakt? Zita Schwab, coach en NLP-Trainer in opleiding, liep in 2004 hersenletsel op met alle beperkingen en uitdagingen van dien. Ze kwam met NLP in aanraking en raakte bevlogen over de mogelijkheden die NLP haar bood, zelfs ten aanzien van beperkingen die een onontkoombaar vaststaand feit leken. In onderstaand artikel vertelt Zita haar levensverhaal en legt ze je als ervaringsdeskundige en als NLP er de kenmerken en beperkingen uit van de Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH) en de oplossingen die NLP daarbij kan bieden. Ooit begon ik mijn carrière in de gezondheidszorg. Als gediplomeerd doktersassistente, en volledig nog onbewust van mijn missie blijheid brengen heb ik mij bekwaamd in het zorgen. In mijn overtuiging dat er meer (uitdaging) moest zijn, volgde ik diverse opleidingen op het gebied van PR en Voorlichting (onder andere NIMA-PR) en gooide ik uiteindelijk het roer om. Ik werkte met veel plezier in diverse marketing- en communicatie functies binnen het Hoger Onderwijs. Ondanks mijn enthousiasme miste ik het werken met mensen. Zodoende ging ik, naast mijn betaalde werk, aan de slag als vrijwilliger. De stap om vervolgens de opleiding voor coach/counsellor te gaan volgen was eigenlijk een heel logische. In mijn persoonlijke leven was er ondertussen heel wat tegenslag te verwerken. Door alle gebeurtenissen raakte ik mijzelf volledig kwijt en besloot ik uiteindelijk uit mijn huwelijk te stappen en voor mijzelf te kiezen. Ik was bijna 40 en er volledig van overtuigd dat mijn leven bij 40 zou beginnen. Het zou heel speciaal gaan worden! De HOOFDprijs? Vlak na mijn 40ste verjaardag kon ik tijdens een etentje opeens niet meer praten. Ik kon alleen nog wat bizarre klanken uitkramen: %$#!**)>!! (Ik wilde naar huis). De volgende ochtend ging ik toch even naar de huisarts. Alles leek weer in orde. Ik moest maar wat rust nemen volgens de huisarts. Een week later lag ik halfzijdig verlamd en opnieuw niet in staat om me met woorden uit te drukken, met een moordende hoofdpijn doodziek in het ziekenhuis. Diagnose: hersen- en hersenvliesontsteking. Zeven dagen later kreeg ik bij mijn ontslag een stevige hand van de neuroloog met de boodschap dat ik een ongelooflijke bofkont was, want menigeen overleeft dit niet of eindigt in een verpleeghuis. Sterkte gewenst! Er volgde een verwarrende tijd van intens moe zijn en opnieuw naar woorden zoeken. Dat kastje is een magnetron, mam, ik hoor het mijn dochter nog zeggen. Binnen vijf maanden had ik drie BKR-registraties omdat ik mijn administratie niet meer kon doen. Mijn werk verliep moeizaam en relaties begonnen in rook op te gaan. En al die tijd wilde ik zo graag de draad oppakken na mijn scheiding. De link met mijn hersenen had ik nog niet gelegd. Het was pas in 2006 dat er iets begon te dagen toen ik een krantenartikel las over Niet Aangeboren Hersenletsel. Ik was geschokt! Dit ging gewoon helemaal over mij en dus ging ik terug naar de neuroloog. Hij vergeleek mijn hersenen met een pc. Als je moe bent kun je niks opslaan en wat je niet opslaat (informatie) kun je niet terugvinden. En als hij crasht (door intense vermoeidheid) dan gaat hij even niet meer aan. Het slechte nieuws: het zou niet beter worden. Het goede nieuws: alles doet het nog, alleen een fractie langzamer. Nou ja, het klonk wel aannemelijk. Doordat ik 15 jaar in de zorg had gewerkt beschikte ik niet alleen over aardig wat medische kennis, ik wist ook dat ziekte-inzicht een klus kan zijn. Misschien was ik wel aan het ontkennen en moest ik er toch mee leren leven? Eigen-wijs Ik besloot om me er niet bij neer te leggen. Het ging òf leefbaar en leuker worden òf ik zou 'van een viaduct afrijden'. En daarmee doel ik op mijn chronisch ontplofte financiële administratie en het achter de feiten aan blijven lopen, geen geld, geen energie, verdampte relaties, elke dag meer slaap hebben dan een kind van anderhalf, alleen autorijden als het droog is omdat ik niet meer tegen bewegende ruitenwissers kon, eten halen bij de supermarkt omdat koken zo ingewikkeld was geworden en meer, veel meer. In diezelfde week ontmoette ik Bouke de Boer van het NTINLP. Na wat schaalvragen beantwoord te hebben vroeg hij mij voorzichtig of ik weleens had overwogen om iets aan NLP te gaan doen. Ik zag dat wel zitten maar ik had werkelijk niet de middelen om het gehele cursusgeld opeens te voldoen. We maakten hierover een afspraak en zo startte ik in 2007 mijn NLP- Practitioneropleiding. Een keerpunt! Van lijden naar leiden Die eerste ochtend van de Practitioner was ik al tot tranen geroerd en diep van binnen wist ik: Dit is het! Ik ging mijn ontvanger aanzetten en contact maken met mijzelf. En ik ging me afvragen wie ik wilde worden. Doordat ik leerde hoe wij mensen prikkels verwerken en ervaringen wegzetten in ons brein kon ik opruimen wat in de weg zat en langzaam maar zeker mijn plek pakken. Loslaten, herkaderen, weten dat er altijd een andere keuze is (altijd? Ja, altijd!), TOTE, afwisselen van up-time en down-time, inspannen op energie in plaats van op kracht en aan de kant van de oorzaak gaan staan. Wauw! Dit was belangrijk! Niet alleen voor mij, in heel hersenletselland! In de jaren erna, tijdens mijn opleiding Systemisch Werk (2008) en de NLPMaster (2009) had ik de intentie om NLP als tool in te gaan zetten voor NAH-genieters in de chronische fase die willen leren ontspannen in hoe ze nu zijn en daardoor meer plezier en grip kunnen ervaren. De enige voorwaarde die ik aan mijzelf stelde, was dat ik eerst mijzelf helemaal op de rit wilde hebben. Ondanks het feit dat ik door NLP van mijn 48 zure appels nog maar 2 exemplaren over waren (belemmerende vermoeidheid en een ontplofte 16 17

11 administratie), zou ik niet rusten voor ik hier goed mee NAH-genieters hebben naast chronische vermoeidheid De energiehuishouding en de strategie hoe daar mee zijn, mislukkingen bleken niet te bestaan en ik ging om kon gaan. nogal eens te maken met cognitieve gevolgen (mentale om te gaan is zeer belangrijk, zo is mijn ervaring. aan de slag met het formuleren van haalbare doelen. Ik gaf mijn administratie aan een budgetcoach en liet en intellectuele functies van de hersenen) zoals des- Waar vroeger mijn dag ophield, meestal om een uur of Met NLP als Lifestyle en met het vervullen van mijn mijn hersenen uitgebreid in kaart brengen bij een in oriëntatie in tijd, plaats, op persoon, geheugenuitda- twee s middags, heb ik nu genoeg aan een 'powernap' missie om levensblijheid aan anderen te brengen, ben NAH gespecialiseerde neuropsycholoog. Vervolgens gingen, verminderde aandacht en concentratie, ver- van maximaal drie kwartier om weer vol energie de ik weer een blij en sprankelend levenslustig mens. Het stapte ik begin 2010 met een rapport van vijf A4-tjes stoorde informatieverwerking, spraak- en taalproble- rest van de dag te beleven. leven is dank zij NLP alsnog speciaal geworden. Dat een revalidatiecentrum binnen. Er volgde een intensief men en een veranderde waarneming. Het is ook van grote waarde als je als NAH-genieter veelbelovende gevoel van Ongekende Mogelijkheden, cognitief revalidatieprogramma van twee dagen per En er is ook veelal sprake van executieve gevolgen kennismaakt met de vooronderstellingen van NLP en dat je krijgt als je met NLP zelfs neurologische beper- week, vijf maanden lang. De laatste zure appels waren (vaardigheden die nodig zijn om een taak uit te voe- deze kan integreren in je leven. Leren om aan de kant kingen effectief te lijf kunt gaan; dat gun ik iedereen weg, ik was weer terug! ren) zoals moeite met doelbepaling, moeite met plan- van de oorzaak te gaan staan is essentieel. Het feit dat die voor dezelfde uitdaging staat! Ik had inzicht in mijn belastbaarheid gekregen doordat nen en organiseren, initiatief nemen, evalueren en con- het ongeluk of de beroerte je is overkomen wil niet ik had geleerd om mijn dagelijkse activiteiten te wegen troleren van de handelingen en een verminderd pro- zeggen dat je in de slachtofferrol hoeft te blijven zit- met De Activiteitenweger **. Hoeveel punten kost bleemoplossend vermogen. ten. Sterker nog, ik hoef jullie vast niet uit te leggen * NAH-genieter is een eigen herkadering voor iemand autorijden, hoeveel punten kost visite ontvangen? Ik had 40 punten per dag te besteden en als ik me daaraan hield dan ging het prima. Inmiddels liggen mijn te besteden punten alweer een stuk hoger, vanuit de gedachte: Als je denkt dat het lukt, dan lukt het! Mijn De meerwaarde van NLP voor NAHgenieters NAH-genieters hebben vaak een dubbele handicap; het werkt anders in hun brein en het is aan de buitenkant wat de enorme meerwaarde is als je aan de kant van de oorzaak gaat staan. Dat geldt ook voor NAH-genieters of misschien wel juist voor hen! Leren herkaderen is ook heel versterkend. Op identiteitsniveau het ik ben een chronisch patiënt vervan- met Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH). ** De Activiteitenweger is een methode, ontwikkeld door ergotherapeuten Karin ten Hove en Greke Hulstein (Meander MC Amersfoort), waarmee de belasting financiën zijn inmiddels ook op orde en ik regel het niet zichtbaar. De impact van het letsel en het leren gen door bijvoorbeeld ik heb een paar beperkingen overzichtelijk, objectief en meetbaar gemaakt wordt. weer allemaal zelf. omgaan met de gevolgen maakt onzeker en verdrietig. maakt al een heel verschil. Of je je ellendig voelt bij de Wat is Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH)? NAH is een verzamelterm voor hersenletsel dat je na je Men komt meer dan eens in een isolement en wat te denken van al diegenen die onterecht in de GGZ belanden, omdat ze depressieve klachten krijgen en de kracht niet zo gemakkelijk kunnen opbrengen om hun gedachte dat je vroeger zo goed was in multi-tasken of dat je jezelf als NAH-genieter uitroept tot The world's greatest mono-tasker! Een wereld van verschil voor je stemming en voor je energie. (The body follows the geboorte hebt opgelopen. We spreken van traumatisch (door bijvoorbeeld een ongeval of val) en niet-traumatisch hersenletsel (zoals een infectie, een beroerte of een gezwel). De oorzaak van NAH kan even divers zijn als de gevolgen, voor de NAH-genieter èn voor zijn familie/net werk. Want hersenletsel heb je met elkaar! Het is een gebeurtenis die je veelal van het ene op het andere moment overkomt waardoor het heel veel impact heeft. Door de schok en door de gevolgen van energie te steken in wat wel werkt. En wat is dat eigenlijk? Door het letsel liggen de grenzen anders, dichterbij. Doordat je dit niet gewend bent als NAHgenieter ga je er lange tijd steeds weer overheen, met alle gevolgen van dien. Wat voegt NLP toe? Met NLP heb je een krachtig breekijzer in handen om een deur te openen die voorgoed op slot leek te zijn. mind!) Het leren stellen van haalbare doelen vergroot de kans op succeservaringen. Zeer belangrijk voor iemand die in alle velden in zijn leven de boel op z n kop heeft zien gaan. En wat te denken van waarden en overtuigingen, inzicht krijgen in het ontstaan en eventueel kunnen kiezen voor andere waarden of overtuigingen. Ook zijn rapport skills essentieel voor NAH-genieters. Het komt de communicatie met anderen ten goede en Zita Schwab is oprichter van Z-Factory, Coach en NLP-trainer i.o. (Tárázat Instituut). Als ervaringsdeskundige is zij zich steeds verder aan het specialiseren op het snijvlak NLP & hersenletsel. Hiertoe heeft zij inmiddels een op maat gesneden 3-daagse training ontwikkeld die in april voor het eerst is gestart. het letsel (de restverschijnselen) spreken de meeste Met NLP focus je op mogelijkheden in plaats van op niet in de laatste plaats vergroot het het gevoel van Voor meer info en contact auteur: NAH-genieters over hun leven voor het gebeurde en beperkingen. grip hebben op de situatie. het leven na het gebeurde. Het wordt ook wel een NAH-genieters kampen met een verstoorde prikkelver- En wat betreft de eerder gevoelde breuk in mijn breuk in de levenslijn werking. Dat houdt in dat het tweemaal zoveel moeite (energie) kost om een prikkel te verwerken. En we levenslijn, die kan ik, dankzij het werken met de Tijdlijn, met de beste wil van de wereld gelukkig niet Zita Schwab genoemd. krijgen elke dag gigantisch veel externe en interne meer terugvinden. prikkels te verwerken. Leren welke reis een prikkel aflegt, hoe we via onze zintuigen allerlei informatie binnenkrijgen en NLP en hersenletsel, een perfecte match! NLP levert een enorme boost voor de dagelijkse bele- (onbewust) verwerken geeft ving van een NAH-genieter. Het vervangt nooit medi- veel begrip voor je eigen gedrag sche behandeling en dat is ook niet de bedoeling. Met en dat van de ander. NLP krijgen mensen met hersenletsel, net als andere Een veel gehoorde klacht van mensen, de beschikking over meer gereedschap en dus NAH-genieters is dat zij veel ervaren zij meer keuzes en meer grip. Niet Aangeboren minder energie hebben dan Hersenletsel kent zijn specifieke aandachtspunten. Met voorheen. De koek is sneller op NLP in je rugzak ben je beter uitgerust daarmee om te en dat betekent veelal dat de gaan. dag, ongeacht het tijdstip, op dat moment ophoudt. En ik kan het weten! Er bleken altijd andere keuzes te 18 19

12 De Tijdlijn van NLP: HISTORIE Stilzwijgen na 30 jaar doorbroken Redactie 3e Founding Father of NLP staat op Frank Pucelik Het is ruim een jaar geleden, dat op een nogal professioneel Engelstalig NLP-internetforum een nieuwe poster zich meldde. Zijn naam is: Frank. Hij reageerde op een draadje dat als onderwerp had: wie waren de oorspronkelijke groepsleden van het Metamodel. Deze Frank gaf een lijstje met de zeven namen van de allereerste ontwikkelgroep van NLP, waarvan een aantal volslagen onbekend bleken. Namen van mensen die NLP mede zouden hebben gecreëerd maar die voor de gemiddelde NLP er geen belletje doen rinkelen. De verbazing steeg nog meer toen deze Frank, na de onthulling van de namen van ook de tweede ontwikkelgroep (die hij zegt zelf aangebracht te hebben ), waarvan óók een aantal niet bekend zijn in de NLP-historie, er en passant nog bijvertelde dat hij er absoluut zeker van is dat dit de juiste namen zijn: aangezien hij er zèlf al die tijd een onderdeel van heeft gevormd. Deze Frank verklaart: Buiten Richard Bandler, John Grinder en mijzelf waren de 7 oorspronkelijke NLP Creators: Jeff Paris Patrick Rooney Terry Rooney Marilyn Moskowitz Ilene McCloud Devra Canter Trevelyan Houck Deze zeven namen in één NLP-adem genoemd- kom je in geen enkel boek over de officiële NLP-historie tegen, zelfs niet in The Wild Days of NLP van Terrence McClendon. In dit boek, dat in de negentiger jaren door Bandler uitgegeven is, staan slechts een paar namen uit de beide namenlijsten van Frank. Deze Frank neemt de perplexe forumbezoekers in de loop van zijn postings mee naar de conceptiefase van NLP; begin 70-er jaren en hij vertelt En stap voor stap onthulde deze Frank dat hij al samen met Richard Bandler Gestaltgroepen leidde, lang vóórdat John Grinder hierbij in beeld kwam. Dat hij, Frank, dus de tweede man was en John Grinder, pas later, de derde. Alle reden om met veel interesse onderzoek te doen. Wie is deze man? Houdt hij misschien een kletsverhaal of is hij een NLP er van ècht het allereerste uur? Maar waarom wordt zijn naam nooit genoemd en is hij nooit door de twee grondleggers als zodanig erkend? Waarom heeft hij (of iemand anders) nooit hierover gepubliceerd en waarom heeft hij bijna 35 jaar gezwegen? In het voorjaar van 2011 blijkt er een interview van de Britse schrijver/journalist Andy Coote met deze Frank Via een veteranenregeling kon hij zijn eerder afgebro- te zijn verschenen in een uitgave van ken studie weer hervatten. Hij ging studeren in San rence.co.uk, terwijl ene Chris Morris zelfs in 2010 al op Diego, waarbij hij zich vanuit passie en interesse, maar zijn persoonlijke blog melding deed dat hij deze Frank ook omdat hij er zelf doorheen zat intensief bezighield ontmoet heeft bij Michael Carrol (de co-trainer van met alle vormen van persoonlijke ontwikkeling, waar- John Grinder) en dat hij helemaal blown away was onder Gestalt. Na twee jaar switchte hij van de univer- van Frank s verhaal dat hij daar uit de doeken deed. siteit van San Diego naar de universiteit van California Deze ontmoeting vond plaats bij een evenement dat in Santa Cruz. In die tijd boekte hij bij medestudenten georganiseerd was door NLP Academy; het instituut al succes op gebied van verslavingsproblematiek door van John Grinder in de UK. als Coach toe te passen wat hij geleerd heeft. Lees het interview van Andy Coote met Frank vanaf Er liepen volgens Frank dus twéé mannen op de cam- pagina 24 en luister naar Frank s verhaal. pus van UCSC die verstand hadden van De toedracht Zijn naam is: Frank Pucelik, hij woont en werkt sinds Gestaltherapie. Één (Pucelik) omdat hij Gestalt zelf ondergaan had, de ander (Bandler) omdat hij in opdracht van een bevriende uitgever, al tijden bezig jaren in de Oekraïne en dit is zijn relaas. was om transcripties van een boek over Gestalt te Ja, het klopte: hij is die Frank die in the Wild Days of maken (Fritz Perls). NLP genoemd wordt als huisgenoot uit het kraakpand De één was vijf jaar ouder maar ze hadden meer over- die wel eens aan een sessie van Richard Bandler eenkomsten dan verschillen, zo bleek toen ze elkaar meedeed. Maar het werkelijke verhaal schijnt heel ontmoetten. Beiden er doorheen zittend, maar ook anders dan in Wild Days gesteld te luiden. beiden into Gestalt, beiden veel talent voor na-apen, Hij was een Vietnam-veteraan, die na zijn Navy-con- beiden tamelijk afschrikwekkend uitgedost. tract, in 1967 beschadigd weer thuiskwam in de USA. Ze vonden aansluiting bij elkaar en raakten bevriend

13 De Tijdlijn van NLP: HISTORIE De Schepping van NLP Frank vertelt dat Richard en hij beiden een iets andere insteek op Gestalt hebben maar dat ze, elkaar aanvullend, samen de groepen gingen geven en daarmee uiterst succesvol waren. Deze groepen vonden plaats op de campus, waar Frank als veteraan beschikking had over een groepsruimte. Na verloop van tijd kwam de stille hoogleraar Grinder volgens Frank- eigener beweging een kijkje nemen bij die spraakmakende groepen van Richard en Frank en nam in stilte plaats achter in de zaal. In de weken die volgden was deze hoogleraar als toeschouwer bij elke sessie aanwezig terwijl hij stil observerend notities van het gebeuren dan wel NLP stelt hij onomwonden: dat zònder Grinder het groepswerken nooit uitgegroeid zou zijn tot NLP. Grinder tilde met zijn kennis en achtergrond datgene wat Richard en Frank succesvol uitvoerden (waarbij ze zelf geen idee hadden wat ze precies deden) naar een heel nieuw niveau en opende de weg naar de ontwikkeling van NLP. Grinder is zelf altijd bescheiden geweest over zijn rol en Bandler blijft daar neutraal over maar Frank Pucelik stelt:...however: without John Grinder there is no NLP. Scheidende wegen Frank Pucelik was getrouwd met Judith DeLozier en with the group, I lost my working partner, my friends, my living partner, my income, my learning team, my support network, everything. I had 3 other people I cared about deeply that would have been affected by my unwillingness to leave. I left. Frank keerde in 1978 na, zoals hij het zelf noemt, de zeven meest leerzame jaren van zijn leven op gebied van groei en ontwikkeling, vanuit Santa Cruz terug naar San Diego, samen met een aantal Meta guys, waarmee hij gezamenlijk het 'Meta Institute' oprichtte, een organisatie die succesvol actief bleef tot Vervolgens verhuisde hij naar Oklahoma, waar hij Frank Pucelik woont nu, in 2012, inmiddels in de Oekraïne, waar hij een enorme reputatie heeft opgebouwd als business-, management- en NLP-trainer en Kleinte spreker op (bijvoorbeeld Human Resources Management) congressen. Hij ondersteunt daarnaast een gestaag groeiend aantal hulpverleningscentra voor aan drugs verslaafde jongeren. Hij kijkt met bewondering en waardering terug op zijn jaren in Santa Cruz, te midden van bevlogen ontwikkelaars; elk met eigen kwaliteiten en talenten. Hij vindt het intens jammer dat, terwijl het Field of NLP dat zóveel goeds opgeleverd heeft waar iedereen nog elke dag op terug kan vallen, het waardevolle pionierswerk maakte. samen hebben zij een zoon. Het huwelijk liep spaak en 'Meta International' oprichtte en actief bleef met NLP. van een aantal grondleggers meteen of in de loop der Na een paar weken observeren benaderde John als vrij man kreeg Frank in 1974 een relatie met Leslie Daarnaast werkte hij vier jaar als professor aan de tijd uit de officiële historie van NLP zijn verdwenen. Grinder Richard en Frank met een wagonlading aan Cameron. In het hippietijdperk was communevorming University of Oklahoma en was bestuurlijk betrokken John Grinder, getuige van het eerste uur, heeft in ieder vragen. De uitwisseling begon en de resultaten daarvan zijn geschiedenis. Zij het: dat ze dus met zijn niet ongebruikelijk, dus Frank ging samenwonen met Leslie terwijl Judith in hetzelfde huis verbleef. Judith, bij twee behandelcentra voor jeugdige drugs- en alcoholverslaafden. geval Frank Pucelik s bijdrage aan de creatie en ontwikkeling van NLP waar hij kon- nooit ontkend. drieën waren en niet zoals de officiele NLP-geschiedenis leert met z n tweeën. Grinder, door de CIA getraind in modelleren, wilde het groepen geven en met mensen werken van Richard en Frank leren. Hiervoor modelleerde hij zowel Richard en Frank bij hun uitvoering. En Grinder leerde aan zowel Richard als Frank uiterst belangrijke lessen uit zijn hoogstaande linguïstische kennis. Grinder was die inmiddels een relatie aangegaan was met John Grinder, was oorspronkelijk door Frank al toegetreden tot de ontwikkelgroepen, hoewel zij aanvankelijk niet zo into therapie was. Het valt buiten dit kader om te memoriseren hoe ongelooflijk veel zij aan NLP heeft bijgedragen. Toen Frank een relatie kreeg met Leslie, werd zij ook betrokken bij de ontwikkelgroepen. Ook zij heeft in de jaren die volgden enorme bijdragen aan Ommekeer en erkenning In 1987 werd hij op grond van zijn reputatie en de resultaten die hij boekte op gebied van Verslavingszorg door Russische psychologen uitgenodigd om naar Moskou te komen. In de navolgende vier jaren werd hij steeds meer gevraagd in Moskou, waarna hij in 1991 definitief naar Moskou verhuisde. Het gerucht gaat dat Frank Pucelik, samen met John Grinder, inmiddels aan een boek werkt over de eerste zeven scheppingsjaren van NLP. Vijf van de zeven oorspronkelijke mede-creators van NLP heeft Frank Pucelik al kunnen traceren en zouden hun bijdrage aan dit boek al hebben toegezegd. Ere: wie ere toekomt! een snelle leerling en weldra waren zijn groepen net zo de ontwikkeling van NLP geleverd. succesvol als die van Richard en Frank. De omslag kwam voor Frank in Zijn rol in het driemanschap begon te veranderen om een aantal uit- Dan volgen volgens Frank Pucelik de zeven jaren van eenlopende redenen waarin zeven medestudenten eerst proef- Enige tijd daarna planden Richard en John (en Judith, konijn en later medeontwikkelaars worden. Ze werken met wie hij inmiddels een relatie had) weer een studie- zo intensief met elkaar dat ze 7 dagen per week bijna reis naar Milton Erickson in Phoenix, Arizona. wel 30 uren onbetaald- onafgebroken in touw zijn om Leslie, zeer getalenteerd in modelleren (naar verluidt: het Metamodel gestalte te geven. Frank vertelt dat de een betere Virginia Satir dan Virginia Satir zelf ) werd reden waarom na afronding van het Metamodel de door Richard Bandler gevraagd om mee te gaan op groep stopte géén andere is, dan dat de groepsleden deze reis. Bij thuiskomst hiervan na verloop van tijd inmiddels afgestudeerd waren en elk hun eigen weg bleken Richard en Leslie een stel te zijn. gingen. Dat is de reden waarom de latere Miltongroep Frank was overdonderd, wilde er met Richard over pra- uit andere, weer nieuwe studenten bestond. In feite ten maar kreeg het verzoek te vertrekken. zijn er volgens Frank in deze jarenlange periode zelfs 4 Pas in 1978 zou hij hier gehoor aan geven. verschillende generaties van NLP People geweest In 1977 trouwde Richard met Leslie Cameron. In 1978, waarvan hij zegt dat hij degene was die deze groepsle- toen NLP al een groot marktsucces was, werden de den recruteerde. eerste haarscheurtjes zichtbaar. Tussen Richard en NLP heette voor het NLP werd genoemd Meta en tot John (wat uiteindelijk in 1980 leidde tot gerechtelijke op de dag van vandaag vindt Frank Pucelik dat een uitspraken over eigendom van NLP), tussen Richard en zeer geschikte naam. I think the name Meta is perfect Leslie (wat uiteindelijk leidde tot een scheidingsuit- and I still use it today. spraak in 1980) en tussen Richard Bandler en Frank De naam zou veranderd zijn volgens Frank toen Pucelik die in 1978 werd gevraagd te vertrekken. Frank Richard en John na het beeindigen en uit elkaar vallen Pucelik is dan van de noodzaak doordrongen: hij ver- van de ontwikkelgroepen, zich in de markt wilden trekt. onderscheiden van de Metagoep. Frank schrijft daar op voornoemd NLP-forum nu zelf Over de rol van Grinder in het ontstaan van dit Meta over: When Richard 'asked' me to break off all contact 22 23

14 De Tijdlijn van NLP: HISTORIE Thirty Years of Third Man Out Frank Pucelik & NLP Frank Pucelik was veel méér dan een observator hij de groep verliet in 1978 nam Frank s carrière bij de geboorte van NLP; hij was er zeer direct bij een wending en hij woont nu in de Oekraïne. Hij betrokken. Na meer dan 30 jaar stilte, kwam heeft meer dan dertig jaar geleefd met de Frank als een keynote speaker naar de NLP-conferentie in Londen, in november Daar legde van NLP. Kijkend naar een interview met een niet onnauwkeurige verhalen over de eerste dagen hij uit aan Andy Coote wat zijn unieke aandeel nader genoemde NLP-er over de oorspronkelijke geweest is in de schepping van NLP en hoe hij dagen van NLP, veranderde dat. bijna geheel is weggevaagd uit de officiële Ik was furieus - zo geraakt en boos door zijn woorden geschiedenis ervan. dat ik besloot dat het genoeg was, ik was er ziek van. Al dertig jaar hield ik mijn belofte, hield ik mijn mond Frank Pucelik was één van de drie mensen die en besprong ik geen mensen die beweerden dat zij de betrokken waren bij het creëren van 'Meta', de oorspronkelijke ontwikkelaars waren, terwijl zij dat niet voorloper van NLP. Die andere twee waren waren. Weet je, niemand behoort tot de oorspronkelijke ontwikkelaars, behalve Richard, John en natuurlijk Richard Bandler en John Grinder. Toen ik. Toen hij in 1965 van junior college werd getrapt, ging Frank liever vrijwillig bij de Marine dan dat hij wachtte tot hij opgeroepen werd voor militaire dienst. Bij de Marine kreeg Frank zijn medische opleiding en werd hij een marine hospik. Na een jaar gewerkt te hebben in een Japans ziekenhuis werd hij omgeschoold tot scherpschutter en werd overgeplaatst naar Vietnam. Het was angstaanjagend, speciaal voor iemand zoals ik die zo slecht voorbereid was op het leven, laat staan op oorlog. Als hospik had ik twee verantwoordelijkheden, ik was daar om te zorgen voor de gewonden, ik moest zorgen dat de mariniers in leven bleven én ik moest optreden als een soort priester en psycholoog. Ik moest ook vechten en de vijand doden. Dit was hun territorium. We kregen zelden de kans om te schieten op die kerels die ons trachten te doden. Meestal was het een boobytrap, een bom, of een enkel schot van een scherpschutter en je had geen idee waar het vandaan kwam. Het thuiskomen na 13 maanden in de hel was traumatisch voor Frank. Niemand behoort tot de oorspronkelijke NLPontwikkelaars behalve Richard, John en ik. Frank Pucelik Je bent een leider en een rolmodel voor de jonge mariniers die net aankwamen in de jungle. Je moet hen in de steek laten in oorlogstijd; hoe kun je dat in vredesnaam doen? Ik veronderstel dat ik banger was voor de jungle dan voor mijn zelfhaat. Mijn zoektocht in de jaren erna was uit te vinden hoe deze ervaring te begrijpen of te gebruiken. Richard Bandler en John Grinder kwamen mij beiden bij dit alles goed van pas. Frank keerde eind jaren zestig uit Vietnam terug naar California als een boos en latent gevaarlijk persoon om mee op te trekken. Ik verwachtte werkelijk niet dat ik terug zou komen. Ik vond dat ik een loser was en losers sneuvelen in de oorlog. Ik had geen plannen, geen doelen en geen verwachtingen en ik was psychisch een wrak. Ik droeg tweeënhalf tot drie jaar lang een bajonet en jungle-uitrusting mee naar school en ik kreeg weinig ruzie. Ik was een totaal verknipt persoon om eerlijk te zijn. Andy Coote Vanwege de Veteranenwet kon Frank een plaats veroveren op de exclusieve Universiteit van California in Santa Cruz (UCSC). Ik zat er met jongens en meisjes die vier of vijf jaar jonger waren dan ik en die briljant waren. Ik vond dat ik maar beter haast kon maken met leren goed te communiceren. Na een jaar op de universiteit ontmoette Frank een rare gast, Richard Bandler genaamd, die erg goed was in het lesgeven van Gestalttherapie. Richard had zijn eigen oorlog achter de rug - de straten van Oakland - we hadden veel met elkaar gemeen, pasten heel goed bij elkaar, dus we trokken samen op en doceerden Gestalttherapie aan studenten. Na ongeveer zes maanden kwam een langharige man met een imposant voorkomen achterin de klas zitten. We wisten niets van hem, behalve dat het een professor was. Nadat iedereen weg was stelde hij vragen over onze taal en bedoelingen. Richard en ik hadden er geen idee van. We waren na-apers en we aapten na zonder dat we een idee hadden van de structuur. Als je genoeg opnames van Fritz hebt bekeken, kun je precies doen wat hij doet, inclusief accent. Een van de dingen die we met John Grinder s hulp ontdekten, was dat we echt geen belemmerende overtuigingen hadden, simpelweg omdat we geen enkele overtuiging hadden. Na drie of vier terloopse gesprekken, besloten ze dat het de moeite waard was om doelgericht samen te werken. We begonnen de dinsdag/donderdag groepen. Wij zouden op dinsdag een groep doen en John zou hetzelfde doen met een andere groep op donderdag. Richard of ik zouden John s gedrag corrigeren tot hij dezelfde resultaten kreeg die wij hadden. John zou dan zeggen waar ik op moest letten om dit werk te kunnen doen en welke taalstructuur ik het beste kon gebruiken. We waren bijzonder opgetogen omdat we dingen begonnen te begrijpen op een niveau dat we nooit eerder hadden begrepen. Tegen 1972 groeide het proces en de eerste Meta Groep werd gevormd. Gedurende een periode van enkele maanden trokken we geschikte personen aan tot we een team van 6 of 7 extra mensen hadden. Dit waren de mensen die het Metamodel, representatiesystemen, ankeren -de basis tools van NLP- formaliseerden. De meeste van hen waren doctoraatstudenten en ze leverden een enorme persoonlijke investering. We deelden nieuwe patronen met de Meta kids en vertelden hen dat we wisten dat het werkte. We deden het met hen en vroegen dan hoe 24 25

15 De Tijdlijn van NLP: HISTORIE Frank Pucelik het beter gedaan kon worden. Zij legden uit wat ze ervaren hadden. Ze probeerden de patronen op anderen uit en gaven terug wat ze hadden gedaan om het nog verfijnder te maken. Gedurende twee of drie ongelooflijk interessante opwindende jaren probeerden we dingen uit en experimenteerden we. We bekeken films en lazen over de therapieën die mensen als Fritz Perls, Virginia Satir, Carl Rogers of Eric Berne ontwierpen en realiseerden ons dat ze voor hen ontworpen waren. De patronen die (zeg maar) Fritz begreep in zichzelf werden in Gestalttherapie gestopt. Als iemand een probleem had dat specifiek overeenkwam met een patroon in Gestalt, dan was Gestalt een miraculeus werkende therapie. Als het patroon niet overeenkwam, waren het cliënten met weerstand en schopte Fritz ze eruit. Dus, als je weet hoe iemands probleem in een patroon te gieten is kun je de therapie vinden dat het patroon succesvol behandelt. Als er geen therapie te vinden is dat aansluit bij het patroon moet je het ter plekke ontwerpen. Binnen NLP begrijpen we dit nu, maar in 1972 was het een openbaring. Ik was geïnteresseerd in hoe Gregory Bateson Meta had beïnvloed. We hadden ongelooflijk geluk dat Gregory Bateson dicht bij de plaats woonde waar we veel onderzoek deden. Hij was een ongelooflijk mens. Hij kwam vaak kijken en luisteren naar wat we aan het doen waren met verschillende kleine groepen en hij gaf dan commentaar dat goud waard was. Formeel was hij onze supervisor niet, maar hij was de supervisor van ons hart. Hij werkte veel samen met John en Richard. De verstandhouding tussen de drie begon subtiel te veranderen. Om te beginnen stonden Richard en ik elkaar zeer na. Toen John bij ons kwam was hij het vijfde wiel aan een wagen. Toen brachten hij en Richard een jaar lang meer tijd met elkaar door en na nog een jaar werd ik het vijfde wiel. Als je Whispering in the Wind gelezen hebt, weet je dat John Grinder daarin schrijft: Frank Pucelik was de derde man in NLP. De meeste mensen begrijpen niet precies wat hij daarmee bedoelde. Het ging nog steeds om ons drieën, ik had alleen een andere rol. Ik werd de organisator, de bemiddelaar, de proefpersoon, de vertrouwenspersoon. Een tijd lang was ik de derde persoon in de metapositie, die ze konden gebruiken om hun eigen gedachten en patronen te onderzoeken. Ik was in staat om hen feedback te geven en te zeggen wat ik dacht dat zou werken en wat niet. In 1973 kwam de tweede groep Meta-mensen aan boord. Binnen een periode van een jaar hadden we een groep van 10 tot 12 mensen bij elkaar. Dit was de periode waarin Stephen Gilligan en Robert Dilts erbij betrokken werden. Later in die periode kwam Judith DeLozier, mijn eerste vrouw (en de moeder van mijn zoon) er nog bij. Leslie Cameron was mijn tweede vrouw. Ik bracht haar de belangstelling voor NLP bij. We werden samen zakenpartners, vrienden, collega's en onderzoekers. Ik heb haar altijd een van de beste trainers gevonden die ik ooit gezien heb. Ze leerde me wat liefde was en zij was waarschijnlijk een van de beste delen van mijn leven. Het bestaan van de Meta Groep duurde niet lang. In 1976 nodigde Richard Leslie uit om Milton Erickson te bezoeken, samen met John, Judith en mijn zoon Eric. Toen ze terugkwamen had Leslie besloten de levenspartner van Richard te worden, wat me erg verraste. Een paar dagen later trof ik Richard en hadden we een gesprek waarin hij me uitnodigde om te vertrekken. Het betekende dat ik mijn levenspartner moest achterlaten, mijn onderzoeksteam, mijn carrière, mijn bron van inkomsten en mijn universiteit. De uitnodiging was nogal direct en ik voelde dat ik niet kon weigeren, dus vertrok ik. Frank verhuisde naar Oklahoma en begon een nieuw leven en carrière op te bouwen. Hij verrichte veel aanvullend onderzoek en behaalde nieuwe opleidingstitels. Ik runde behandelingscentra voor jonge drugsverslaafden en alcoholici in Oklahoma en ik was daar erg goed in. Ik had plezier in het werken met bedrijven die meer geld hadden en pragmatischer waren dan het gemiddelde NLP-volk. Ik had succes en kon verder met mijn leven. In 1987 belde een vriend uit San Francisco op die hem in contact wilde brengen met drie Russen die van zijn ervaring gebruik wilden maken. Dus ging ik de volgende dag naar het vliegveld van Oklahoma City en haalde twee Russische psychologen en een vertaler op van het vliegveld. We raakten bevriend. Ze nodigden me uit om in 1987 naar Moskou te komen voor een Psychologie Congres waar 1000 Russische psychologen aanwezig waren. Ze waren de hoogst opgeleide, best voorbereide mensen die ik ooit ontmoet had en ze kónden niets. Ze hadden geen pragmatische vaardigheden of training. Dus vond ik dat we elkaar perfect aanvulden, omdat ik niets wist en alles kon. Frank verhuisde voorgoed naar Moskou in 1990, Rusland -en Moskou in het bijzonder- was erg gevaarlijk in die eerste overgangsjaren. De mensen elleboogden zich een weg naar boven en vochten op een nogal directe manier hun concurrentiestrijd uit. Voor mij was het de hemel! Ik had een tijdmachine gevonden die me terugbracht naar de tijd van de drooglegging in de jaren 20 en 30 in Amerika; een tijd die ik altijd al had willen meemaken. Het was alsof ik in de films zat, die ik over die tijd gezien had. Moskou en Kiev en de meeste grote steden zijn veranderd en opgebloeid sinds die tijd. Ik heb de afgelopen meer dan twintig jaar gereisd door de hele voormalige Sovjet Unie, van de oostkust naar de westkust, van het noorden naar het zuiden. In de trainingsruimte spreekt Frank geen Russisch. Ik heb daar vertalers. De Russische taal is gemakkelijk slecht te spreken en opgeleide mensen herkennen zo'n persoon direct en stoppen met luisteren. Mijn vertalers zijn ongelooflijk goed dus ik krijg direct een hoop respect. Van tijd tot tijd gooi ik er een of twee Russische zinnen tussendoor om de mensen te laten weten dat ik niet geheel dom ben. Ik schaam me een beetje dat ik de taal niet vloeiend spreek, maar het is nooit nodig geweest vloeiend Russisch te spreken. Frank is ook hier bezig met mensen met verslavingsproblemen. We hebben vijf behandelcentra in Moskou en Odessa. Ze zijn ongelooflijk effectief en ik ben er erg trots op. Daar kunnen we gebruik maken van processen die heel sterk zijn en waarmee we meer kunnen in een heel krachtig proces van 7 uur dan we in de Verenigde Staten voor elkaar kunnen krijgen in 6 maanden. De programma's helpen de kinderen om beter te worden. Ik heb foto's van een paar honderd jonge, succesvolle, gelukkige afgestudeerden van mijn Russische opleidingen. Ik ben er heel trots op. Frank weet nog niet zeker of de toekomst meer openbare optredens in Groot Brittannië in zich bergt. Hij heeft al een heel druk leven in de Oekraïne, waar hij leiding geeft aan de Pucelik Consulting Group. Frank werkt samen met Mike Caroll's NLP Academy en geeft enkele trainingen in Londen. Mike werkt al regelmatig met John. Ik heb John gesproken en hij is erg blij dat Mike en ik samenwerken. John en ik hebben de afgelopen dertig jaar een hele plezierige relatie gehad. Ik zal hier enkele seminars geven en kijken hoe de mensen erop reageren en misschien kan ik het idee dat sommige mensen over die eerste dagen hebben een beetje bijstellen. Frank is onlangs aangekondigd als keynote speaker op de NLP Conferentie in Tenslotte vroeg ik of er überhaupt nog een relatie is met Richard Bandler. Het antwoord verraste me, alhoewel, misschien ook weer niet als je de gemakkelijke manier van doen van Frank in aanmerking neemt. Ik heb zeer gemengde gevoelens. Ik ben veel aan Richard verschuldigd. Hij heeft er op velerlei wijzen toe bijgedragen dat ik een menselijker mens werd. Het is een van de beste één-op-één counselors die ik ooit gezien heb. Op de een of andere manier verstaat hij de kunst om ongelooflijk veel geduld, hartstocht en inzicht te hebben. Eén-op-één heb ik geen betere gezien. Ik denk dat als ik hem zou ontmoeten, elke relatie mogelijk zou kunnen zijn die hij zou wensen. Ik hoop dan op een positieve relatie, maar zo niet, dan vind ik dat ook helemaal OK. Andy Coote is professioneel schrijver met een achtergrond in Business development, ICT en Persoonlijke ontwikkeling. Hij woont in Cornwall (UK) en werkt al acht jaar landelijk vanuit zijn eigen bedrijf Bizwords

16 De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING Redactie Ruim 35 jaar Ontwikkelaar van NLP Judith DeLozier & NLP Judith Ann DeLozier; studente bij Milton Erickson, maakte deel uit van de oorspronkelijke Meta-ontwikkelingsgroep. Ze werd in 1975 lid van deze groep via haar toenmalige man, Frank Pucelik, die zelf onderdeel van deze groep vormde. Vanuit deze groep heeft zij fundamentele bijdragen geleverd aan de ontwikkeling van diverse NLP-modellen en processen die door haar als co-auteur in de loop van de tijd gepubliceerd werden. Vanaf eind 1976, drie jaren nadat de Metagroep van start gegaan was, ging Judith samen met Leslie Cameron NLP-workshops geven voor vooral de -steeds meer feministisch ingestelde- vrouwelijke West Coast populatie. Richard en John, met hun hurry up en humoristische benadering en hun soms sexistische uitlatingen, werden niet door alle vrouwen gewaardeerd. Als tegenhanger voor hun meer machoaanpak, richtten Leslie en Judith zich dus met een Virginia Satir-benadering op vrouwelijke cursisten en waren daarmee uiterst succesvol. Vanaf 1977, waren zowel Richard en John, als Leslie en Judith, ieder bij eigen doelgroepen, jarenlang volledig volgeboekt met (hun) NLP-cursussen. Als een cursist van Milton Erickson, had Judith de strategie van Erickson gemodelleerd op gebied van de toepassing van trance states en metaforen. In 1976 legde ze haar bevindingen hierover vast samen met Bandler en Grinder in de uitgave: Patterns of the Hypnotic Techniques of Milton H. Erickson, volume II. (Een vervolg op Volume I dat Bandler en Grinder samen een jaar eerder hadden uitgegeven. In tussentijd had ze samen met John Grinder, met wie ze inmiddels een relatie had, het bedrijf Grinder DeLozier & Associates opgericht. In 1979 gaf zij samen met Bandler, Grinder en Dilts (die zich als laatste aan de ontwikkelgroep had toegevoegd) het boek uit Neuro- Linguistic Programming, volume I uit bij de uitgeverij van Bandler Meta Publications. Congo, Afrika Als coauteur van Neuro-Linguistic Programming Vol. I (1980), van Robert Dilts, John Grinder en Richard Bandler, was Judith betrokken bij de ontwikkeling van de fundamentele NLP-techniek op gebied van reframing en bijvoorbeeld de Circle of Excellence. Na het proces dat Bandler tegen Grinder aangespannen had, vertrokken Judith en John voor zeer lange tijd naar Congo, in Afrika. Ze zijn daar actief met zang en dans en groeien door alle goede en slechte ervaringen samen naar een nieuwe visie op NLP. In het boek Turtles All the Way Down: Prerequisites to Personal Genius uit 1987, dat ze samen schreef met John Grinder, onderzocht Judith de correlatie tussen NLP en 'the threads of culture, community, art, aesthetics and epistemology'. Het resultaat van dit explorerende werk was de ontwikkeling van NLP New Coding, dat een opmaat werd voor een meer systemische en meer verbindende benadering binnen het NLP-gedachtegoed en een onderschrijving van het belang voor NLP van het werk van de antropoloog Gregory Bateson. In aanvulling op de ontwikkeling van (model van) de waarnemingsposities binnen NLP (een ander fundamenteel NLP-model), ligt Judith s bijdrage aan (uiteindelijk: New Code) NLP in Attention Training en de samenhang tussen bewuste en onbewuste processen. Transculturele verbinding Judith, die oorspronkelijk Religiewetenschappen en antropologie had gestudeerd, is met name verantwoordelijk geweest voor het leggen van een verbinding van NLP naar meer transculturele aspecten en was de eerste die NLP toe ging passen in de ontwikkeling van transculturele vaardigheden. Met haar achtergrond in ballet and Congolese dans was zij daarnaast degene die de waardevolle inzet van dans en beweging binnen NLP over het voetlicht bracht. Een voorbeeld hiervan was de ontwikkeling van Dancing the S.C.O.R.E. technique. Een ander voorbeeld is de ontwikkeling (samen met Robert Dilts) van het Somatic Syntax proces. Samen met Robert Dilts is ze ook medeontwikkelaar van een aantal systemische NLP-projecten, uiteenlopend van modeling leadership, tot gezondheid. Publicatiebijdragen van haar hand zijn te vinden in Leaves Before the Wind (1989) en Map and Territory (1997). Vanaf het jaar 2000 stelde zij samen met Robert Dilts The Encyclopedia of Systemic Neuro- Linguistic Programming and NLP New Coding beschikbaar: een steeds meer uitbreidende online encyclopedisch overzicht van alle aspecten van NLP; uiteenlopend van de technieken, de ontwikkelingen die van invloed waren en last but not least: de enorm rijke toepassingsmogelijkheden. Tot op de dag van vandaag geeft Judith DeLozier trainingen over de hele wereld en levert nog steeds belangrijke bijdragen aan NLP. Ze is als zakenpartner verbonden aan de NLP University van Robert Dilts ( Robert noemde Judith vaak de godin van NLP. Zelf ziet ze zich meer als: muze

17 De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING Interview met Judith DeLozier Essenties van NLP Op één van haar vele buitenlandse gasttrainingen gaf Judith DeLozier vorig jaar weer een training in Duitsland. Eva Wieprecht, NLP-/Hypnosetrainer en Coach en één van haar cursisten die ze al vele jaren kent, nam Judith een interview af. Ze gingen hierbij in gesprek over haar begindagen in NLP, de ontwikkeling en de toekomst van NLP, de rol van vrouwen en de onlosmakelijke eenheid van Mind, Body en Field. Eva Wieprecht: Hoe is jouw NLP-avontuur begonnen? Judith DeLozier: In 1972/73 studeerde ik aan de Judith de Lozier (r) en Eva Wieprecht (l) Universiteit van California in Santa Cruz. Ik was er bevriend met Leslie Cameron, die net als ik een zoontje van twee had. Zij vertelde me over de interessante dingen waar John Grinder en enkele anderen mee bezig waren. Het groepje, van wie ik ook een aantal mensen kende, kwam geregeld bijeen. Korte tijd later namen we onze intrek in het huis van een professor die voor een jaar naar Oxford ging. Het was daar dat het groepje elke woensdagavond samenkwam. Ook Leslie zelf, Stephen Gilligan en Robert Dilts waren erbij. Ik werkte op woensdagen, maar op een keer koos ik er toch voor om samen met een vriend te kijken wat daar gaande was. Dat was mijn echte kennismaking met de groep. Richard Bandler en John Grinder deel- den de aanwezigen in groepjes in en gaven ons gekleurde briefjes. We moesten ontdekken wat de betekenis was van de kleur van ons briefje. Het ging erom te ontdekken of iemand eerder visueel dan wel auditief ingesteld was. Ik vond het echt grappig en kon mijn lach niet bedwingen. Het was een dolkomische situatie: alle anderen namen het spel ernstig en ik lachte me kapot. Voor mijn vriend was het best pijnlijk. Nu, John vond het echt cool dat ik zo geamuseerd was. Via Leslie zocht hij wat nauwer contact met mij. We gingen samen uit en waren de volgende vijftien jaar samen. John liet me toen al het onuitgegeven manuscript van The Structure of Magic' lezen. Hij wou weten wat ik ervan vond. En wat vond je ervan? Judith: Het was niet eenvoudig om te lezen, maar ik vond het wel heel belangrijk. Ik vermoedde dat dit boek mensen mogelijkheden kon bieden om te bereiken wat hen nog niet was gelukt. Het boek gaf mij het gevoel dat ik mezelf op een nieuwe, tot dan toe ongekende manier begon te begrijpen. Ik meende dat het dingen kon vrijmaken die op een positieve manier de wereld konden veranderen, en die ook onszelf op een positieve manier konden veranderen en laten groeien. Zo begon dus mijn NLP-verhaal. Jouw naam komt al voor in NLP Volume One en voor NLP Volume Two Patterns of Hypnosis with Milton Erickson vroegen Bandler en Grinder jouw medewerking. Hoe herinner jij je Milton Erickson? Judith: Voor mij was hij de meest begaafde communicator die ik ooit had ontmoet. Stephen Gilligan heeft die vaardigheid volgens mij nog verder ontwikkeld, maar bouwde verder op de prestaties van Erickson. Milton is een van de grote voorbeelden in NLP. Hij wist precies hoe hij mensen voor de juiste uitdagingen moest stellen om net die vaardigheden naar boven te laten komen, waarvan zij zelf overtuigd waren dat ze die niet hadden. Hij ging ervan uit dat de cliënt de vaardigheden die hij voor de uitdaging of de opdracht nodig had, al bezat. Het deed me denken aan ballet. Als wij vroeger oefenden voor een balletuitvoering en onze trainster ons een perfecte dubbele pirouette wilde aanleren, dan liet ze ons drievoudige pirouettes draaien. Op die manier concentreerden we al onze aandacht op de drievoudige pirouette, hoewel het doel een perfect uitgevoerde dubbele pirouette was. Milton bezat de gave om in zijn werk met cliënten werkelijk alles wat hem werd aangeboden te accepteren en het zo te gebruiken dat zich net daar een weg naar genezing opende. Je maakte ook kennis met Virginia Satir. Judith: Met Virgina Satir heb ik helaas maar een korte tijd kunnen doorbrengen. Ze woonde bij ons in, terwijl ze samen met Richard en John het boek Changing with Family schreef. We woonden allemaal samen in een kleine commune, op een stuk grond dat eigendom was van uitgever Robert Spitzer, bij wie ook The Structure... was verschenen. Ook Gregory Bateson en nog veel andere interessante mensen woonden daar. Ik herinner me vooral Virginia s ongelooflijk positieve voorkomen, ook fysiek. Ik ben zelf niet zo groot en telkens als ze me omarmde, belandde ik meteen in haar boezem. Ik dacht altijd: Mama, ik ben weer bij mama! (lacht). Ze was zeer vriendelijk, sterk, meevoelend en lief. Aan haar heeft NLP het begin van systemisch denken te danken. Enerzijds de blik op de samenhang, het betrekken van het hele systeem, anderzijds het werk met de individuele persoonlijkheid in dat systeem, vooral via lichaamshoudingen, die uitdrukkingen zijn van bepaalde verinnerlijkte communicatiepatronen. Dat was zeker ook een mijlpaal in de ontwikkeling van het kinesthetische representatiesysteem, dat in die tijd nog niet zo ver ontwikkeld was. Het was ook een tijd waarin jullie veel experimenteerden. Judith: Vóór NLP zo heette, spraken wij over Studies van subjectieve gewaarwordingen. Het ging ons hierom: we wilden in ons eigen gedrag patronen terugvinden die ons als mensen met elkaar verbonden. Met het Miltonmodel en het Metamodel lag onze focus op de taal. We waren vooral geïnteresseerd in zegswijzen en uitdrukkingen, omdat die beide hersenhelften met elkaar verbinden. Bijvoorbeeld: als iemand een moeilijke relatie beschreef met de zegswijze My hands are tied [letterlijk: Mijn handen zijn gebonden; vrij vertaald: ik sta machteloos], dan bonden we zijn handen ook echt vast, zodat hij zichzelf moest bevrijden. De manier waarop hij dat deed, werd dan weer een metafoor voor zijn mentale bevrijding uit die moeilijke relatie. Of als iemand zei: Ik heb zo een hekel aan die mensen, ik voel me als gekruisigd, dan werd die arme gozer aan een kruis gebonden en moest hij zichzelf zien vrij te krijgen. Sommigen die hiervan getuige waren, zullen ongetwijfeld de neus hebben opgehaald. Maar dat was nou net zo typerend voor die tijd: we wilden onze subjectieve ervaringen onderzoeken en daarin iets nieuws en relevants ontdekken. Hoe zie je als NLP er van het eerste uur je eigen bijdrage? Judith: Hmm, die had vooral te maken met de zogenoemde interculturele verhoudingen. Als antropologe 30 31

18 De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING en wetenschapster op het vlak van religie had ik altijd al een grote interesse voor intermenselijke ervaringen, niet zozeer op het gebied van taal, maar vooral op dat van rituelen. Ik herinner me een gesprek met Bateson s dochter Mary Catherine. Het ging over de vraag wat wijsheid is. Ook zij zag een nauw verband met rituelen en vertelde me een voorbeeld. Een vriendin van haar woonde naast een gezin uit Midden- Amerika, dat daar korte tijd eerder vanuit een andere cultuur was komen wonen: oma, ouders en kinderen, de hele familie onder één dak. Een van de kleinkinderen was even oud als de dochter van die vriendin en de twee tieners konden het goed met elkaar vinden. Dit was overduidelijk het lievelingskleinkind van de oma. De oma had de gewoonte om elke dag te baden, zoals in haar cultuur gebruikelijk was. Ze trok zich daarvoor terug in het achterste deel van de tuin, kleedde zich uit tot aan de heupen en waste zich. Op een vreselijke dag kwam haar kleinkind bij een motorongeluk om het leven. Vanaf toen at de oma niet meer, ze sprak niet meer en bewoog nog nauwelijks. Ze zat apathisch in haar stoel, niemand van het gezin kreeg nog echt contact met haar. Tot het buurmeisje -de dochter van de vriendin- de oma opzocht, haar bij de hand nam en zei: Laten we baden. De oma stond op en samen liepen ze naar het achterste deel van de tuin, ze ontkleedden hun bovenlichaam en wasten zich. Mary Catherine sprak toen over de wijsheid die tijdens het ritueel ontstond... En waarmee de oude vrouw minstens lichamelijk van haar verdriet kon loskomen. Judith: Ja. Een vraag die me bezighield, was hoe we die intermenselijke ruimte met NLP ritueel konden invullen. Wat me ook fascineerde, was de wijsheid van het lichaam zelf. Toen ik met John samen was, was ik nogal veel bezig met Afrikaanse dans en trommelen in de groep, ook als een vorm van zoeken naar alternatieve oplossingen. Bijvoorbeeld om door dans en trommelen de gebeurtenissen van de dag op geheel natuurlijk wijze in de persoon te integreren. Ik beschouw het lichaam als een echt, zelfstandig representatiesysteem. Het is niet enkel een vat voor onze gevoelens, het bevat ook onze geschiedenis. Het codeert en decodeert informatie die ons aanbelangt, het heeft een geheugen. Het is anders dan ons bewustzijn, ons intellect, het volgt een andere vorm van logica. Al bij Gregory Bateson leerde ik dat de manier waarop we de dingen beschrijven een directe impact heeft op de manier waarop we iets beleven. We maken een onderscheid tussen bewust en onbewust, maar in werkelijkheid bestaat die scheiding niet. Zelfs in de zogenaamde derde generatie NLP heb ik moeite met de beschrijving Mind, Body and Field. Per slot van rekening zijn die aspecten onlosmakelijk met elkaar verbonden, behalve in onze taal. Je spreekt net als Robert Dilts van de Derde generatie NLP. Wat versta je daaronder? Judith: Voor mij neemt de derde generatie enkele kiemen uit het verleden op, die we verder kunnen laten groeien. Bijvoorbeeld: als we in de eerste generatie nadachten over verschillende beschrijvingsmogelijkheden, deden we dat via het Metamodel: Dit is het perspectief van persoon X en dat is het perspectief van persoon Y. Wat gebeurt er als de twee elkaars perspectief overnemen? Dat was al expliciet te vinden bij Fritz Perls, toen hij tegen een cliënte zei: Ga hier zitten, in de stoel van je moeder, en zeg het door haar. Zijn cliënten verwisselden van stoel. Bij ons was de perspectiefwissel puur taalkundig. Het duurde tot de tweede generatie met Gregory Bateson en het idee dat er twee nodig zijn om één te kennen. Wat bedoeld wordt, is dit: als je iets met één oog bekijkt, verlies je de diepte. Maar als je iets vanuit twee convergerende oogpunten of perspectieven bekijkt, krijg je eerder een nieuw diepteniveau. Als je diepte wil zien, moet je dus ook letterlijk twee ogen gebruiken. Vanuit dat inzicht ontwikkelden wij een bijkomende component, de Metapositie, waaruit dan de waarnemingsposities groeiden. Dit ontwikkelde zich in de derde generatie verder tot de vierde positie, de zogenaamde veldpositie, waarin we ons met het waarnemen van een heel systeem verbinden. Voor mij spelen ook vrouwelijke aspecten steeds meer een rol in NLP. Hoe denk jij daarover? Judith: Ik ben het met je eens, als we de vrouwelijke energie zien als een evenwicht, waaraan steeds meer nood is. In de begindagen was NLP sterk gekleurd door het ego. In de jaren 1970 vond je overal goeroes. Ze werden op een voetstuk geplaatst en de mensen luisterden naar hen met een zeker ontzag. NLP was inderdaad lange tijd een eerder mannelijke aangelegenheid, hoewel ook veel vrouwen prachtige bijdragen hebben geleverd. Maar op zich gaat het mij niet om mannelijk tegenover vrouwelijk, maar om een evenwicht in de zin van Yin en Yang. Een evenwicht van mannelijke en vrouwelijke aspecten in elk van ons, man of vrouw. Vind je dat vrouwen in NLP meer zichtbaar moeten worden? Judith: Nou ja, in de westerse wereld zijn het nog steeds vooral mannen die hun stempel op de dingen drukken, maar langzaamaan is dat toch aan het veranderen. Er zijn al veel erg leuke vrouwen geweest in NLP en voor mij waren die altijd goed zichtbaar. Misschien werd hun lied minder luid gezongen in de Community, maar ze waren er wel, van bij het begin. Het eerste NLP-instituut werd opgericht door Leslie Cameron. Norma Beretta volgde met een instituut in Los Angeles, vermoedelijk het tweede instituut ter wereld. Josianne de St. Paul stichtte het eerste instituut in Parijs. Dan heb je ook nog Charlotte Bretto en Lara Ewing, die boeken schrijven en ongelooflijk veel belangrijke bijdragen geleverd hebben, en Suzie Smith, die een belangrijke rol speelt op het vlak van NLP en gezondheid. Of Christina Hall met haar werk rond taalpatronen. En Shelle Rose Charvet. De moeder van de Metaprogramma s is natuurlijk Leslie Cameron. Wij staan allemaal op de schouders van reuzen. Die reuzen waren vaak mannen, maar je had ook Virginia Satir, en vandaag heb je Gabrielle Roth. Wat heeft de toekomst voor jou in petto? Judith: Oma worden! (lacht). Eerlijk, dat weet ik natuurlijk niet met zekerheid. Ik heb sterke affiniteit met de wereld van het sociaal werk en ik werk mee aan maatschappelijke rechtvaardigheid. Ik wil me inzetten voor die delen van de wereld die het nodig hebben, en voor mensen die een steun zijn voor anderen. Het maakt niet uit of ze werken met slachtoffers van geweld of met daklozen, of zich inzetten voor de bescherming van dieren. Ik wil erbij zijn als het gaat om het welzijn van onze planeet. Ik wil mensen steunen, die de grote en belangrijke veranderingsprocessen begeleiden. Ik wil hen helpen gezond te blijven, niet uitgeblust te raken, gemotiveerd te blijven. Waar ligt volgens jou de toekomst van NLP? Judith: Ik weet het niet! NLP vormt een heel grote gemeenschap. Sommigen zullen zich vooral aan analytische en structurele, cognitief geleide vragen wijden. Misschien omdat ze in een wetenschappelijke context werken. Er zullen ook mensen zijn die steeds meer bijdragen op het vlak van gezondheid zullen leveren. Er zullen mensen zijn zoals Robert Dilts en tot op zekere hoogte ikzelf, die focussen op de ontwikkeling van NLP in zijn totaliteit, die zich geïnspireerd weten door modelleren. Modelleren is voor mij een centraal idee, dat NLP ook in de toekomst zal blijven verrijken. Maar ik weet niet of iemand nog ooit een doorbraak zal kunnen realiseren zoals John en Richard dat gedaan hebben. Waar ligt het gevaar, wat is de keerzijde van NLP? Judith: Die keerzijde ligt volgens mij onder meer in de vraag: Ja, dat NLP is inderdaad zeer interessant, maar zeg eens, ben je er rijk van geworden? Als NLP dus in de eerste plaats een vehikel van persoonlijke ambitie wordt, als het fout begrepen wordt als aparte techniek. NLP is immers ook een model en modellen hebben per definitie hun grenzen en beperkingen. NLP is een goed model, doordat het zich focust op de vorm, op de structuur, en niet op de inhoud. Zodra ik mezelf begin in te perken, heb ik NLP niet begrepen. Zodra ik dingen begin te zeggen zoals ik ben een visueel type of dat is nu eenmaal mijn landkaart of dat is nu eenmaal mijn Metaprogramma, zo ben ik en zo blijf ik, wordt dat model een beperking, hoewel het ontwikkeld werd om mij te bevrijden. Judith, van harte dank voor dit gesprek! Vertaling: Lode Demetter Eva Wieprecht, NLP-trainster en Hypnosystemisch Coach, werkt als zelfstandig consultant op gebied van Personeelsadvies en Coach in Keulen

19 De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING Annemarie Tjerkstra Ruim 35 jaar Ontwikkelaar van NLP Christina Hall & NLP De naam van Christina Hall is niet bij elke NLP er bekend. Toch speelt Christina een rol van grote betekenis in het erfgoed van NLP. Niet alleen is Chris Hall vanaf bijna- de begindagen van NLP aanwezig geweest ; ze heeft ook vanaf begin tachtiger jaren zelfs nauw samengewerkt met Richard Bandler, een samenwerking waarin veel NLP patronen zijn ontdekt (vaak door Chris) en van een uitwerking en een succesvolle toepassing zijn voorzien (Richard). Voor de tijd die hun samenwerking duurde was het een Perfect Match. Chris Hall In het kader van Ere wie ere toekomt is het voor de Redactie van INzicht tijd om na 35 jaar in gesprek te gaan met Chris Hall, een NLP er van het (bijna) eerste uur, die nog steeds en gestadig groeiend succes heeft over de hele wereld. Chris Hall wordt ook wel the expert s expert genoemd; haar werk is altijd geliefd geweest bij de insiders. De laatste jaren boekt zij een groeiend succes in de nieuwe NLP-markten zoals het voormalige Oostblok en Japan, waar haar deskundige, fundamentele inbreng veel weerklank vindt. INzicht vroeg Annemarie Tjerkstra, Neuropsycholoog en NLP-trainer, om haar licht op te steken en met Chris in (Skype-)gesprek te gaan. In onderstaand interview tref je de antwoorden van Chris op haar vragen. Niet alleen over de begintijd van Chris in NLP en de ontwikkelingen in de loop der tijd maar ook haar dagelijkse ervaring met het geven van NLP-cursussen in Japan. Christina Hall maakte geen deel uit van de oorspronkelijke ontwikkelgroepen op gebied van het Meta- en later Miltonmodel. Zij is wel in die tijd met NLP in aanraking gekomen door de workshops die Richard Bandler en John Grinder in die tijd verzorgden. In 1976 volgde ze haar eerste workshop en in 1977 startte ze met het geven van haar eigen NLP-opleidingen. Gedurende de jaren 1981 tot 1993 werkte ze samen met Richard Bandler. Dit was een vruchtbare periode, waarin ze veel NLP patronen ontdekte en in overleg/samenwerking met Richard Bandler, verder ontwikkelde. Annemarie: Je hebt een Ph.D. in Neurosemantics en je bent psycholoog? Chris: Ik heb me bezig gehouden met algemene taalwetenschappen en vooral met Korzybski. Ik was altijd erg geïnteresseerd in taal, eigenlijk vooral in hoe via de taal connecties ontstaan met een grotere werkelijkheid via woorden: hoe betekenis ontstaat via de woorden die wij gebruiken. Mijn moeder was een professionele verhalenvertelster, ze had een eigen radioprogramma in de vijftiger jaren. Als ze haar verhalen voorbereidde probeerde ze die uit op mij. Ze las haar verhaal aan mijn voor en vroeg dan mijn reactie op verschillende formuleringen van dezelfde zin. Bijvoorbeeld het verschil tussen Wat zag ze en Wat had ze gezien. Toen ik begon met NLP in 1977 kwam ik in contact met het Metamodel. Richard zei altijd: Het is het fundament van alles wat je doet. Maar er waren geen specifieke oefeningen over het gebruik ervan. Daarna begon ik met het onderzoeken van het Metamodel. Ik was totaal gefascineerd door de manier waarop Bandler taal gebruikte, ik luisterde naar zijn tapes. Zo had Bandler ook zijn vaardigheden opgedaan, door te luisteren naar tapes van Perls en Satir. Chris: Taal is absoluut essentieel in elk type change work en het werk van Korzybski staat daarin centraal. De taal die wij gebruiken vormt onze eigen perceptie en beïnvloedt de perceptie van anderen, via de dingen die gezegd worden. Bijvoorbeeld: - Ik ben in de war - Ik begrijp het niet. Dit is een identiteitsstelling en een generalisatie plus een verwarring van kaart en gebied. Als je het dateert en contextualiseert, dan ontdek je dat het een opmerking is over het recente verleden dus: Een ogenblik geleden voelde ik me in de war. Dat leidt er meestal toe dat het logische niveau wordt gecorrigeerd, het wordt gewoon een gevoel. En het impliceert dat mensen hun perceptie op een manier kunnen organiseren die er toe leidt dat ze verward zijn: Ik heb de elementen van mijn perceptie zo georganiseerd dat ik verward ben. Als je bij een intake vraagt: Wat is je probleem nodig je de ander uit om de problem-state op te roepen. Als je vraagt: wat was tot nu toe je probleem? Dan breng je al een verschuiving in perceptie aan. Je nodigt de persoon uit het probleem in het verleden te plaatsen. Van Leslie Cameron leerde ik de in-time en throughtime Metaprogramma s. Chris, tussen haakjes: spreekt Leslie je nog wel eens? Chris: Nee, helaas, ik spreek haar nooit meer, ze is hertrouwd en heeft nu een heel ander leven. Maar om te vervolgen: hierdoor werd mijn tweede fascinatie gestimuleerd, die met de structuur van de tijd. Als ik naar mensen luisterde hoorde ik ze dingen zeggen als: op tijd, van tijd tot tijd, door de tijd heen enzovoort. En ik ging er op letten welke structuur deze tijdsaanduidingen bevatten (In time, Between times, Through time). Uiteindelijke leidde dit tot mijn proces: Creating Future History, Now. Planning: door terug te kijken vanuit de toekomst. Mensen gebruiken allemaal een verschillende chunk size of time, maar voor planning laat ik ze altijd down chunken naar een kleinere eenheid. Dus, als je iets over een jaar wilt bereiken, dan laat ik ze kijken naar hoe dat over drie maanden dan is, en over zes en negen, enzovoort. Ze kijken steeds achterom vanuit een gedissocieerde positie. Op deze manier krijgen ze hun outcome helder en krijgen ze daarbij ook nog zicht op wat ze specifiek hebben gedaan om hun outcome te bereiken. Het is eigenlijk een 34 35

20 De Tijdlijn van NLP: ONTWIKKELING Alfred Korzybski domino set-up. In eerste instantie zet je al de steentjes één voor één omhoog en daarna laat je ze achter elkaar gecontroleerd en vooropgezet omvallen. lichaam. Daarna zei Grinder iets in mijn andere oor en raakte mijn andere schouder aan, dat voelde heel anders, en gaf ook andere lichamelijke sensaties. Daarna raakte ze beiden mijn schouders aan en dat was mijn eerste experimentele ervaring met NLP. Later vroeg ik Richard: hoe kwamen jullie op die collapsing anchors techniek? Och zei Richard: We made that up as we were going along. (Er was een Nederlandse cabaretier die altijd zei: ik verzin ze waar je bij staat). Het is jammer dat het experimenteerklimaat verdwenen is. Soms vragen mensen mij of het de moeite waard is om een training te doen bij de ontwikkelaars van NLP. Is zeg dan altijd dat je dan meer krijgt dan een verdunde soep van mensen die zijn opgeleid door mensen die zijn opgeleid door mensen die zijn opgeleid door enzovoort. Zo zie ik dat tegenwoordig veel trainers NLP aanprijzen als een techniek om: Alles te krijgen wat je wilt. Chris: In 1978 kwam Frank naar Santa Cruz voor een workshop, op uitnodiging van Not-Limited; het bedrijf van Richard. Hij werkte met generalisaties en met wat mensen aan het vermijden waren via het gebruik van stereotypen en overdrijvingen. Als je iets naar de uiterste grens duwt slaat het vaak om. Het werk van Frank sloot erg aan bij de stijl van Richard. Richard was hier erg goed in. Zo had hij bijvoorbeeld iemand die klaagde over de rotzooi in zijn kamer omdat hij zich er niet toe kon zetten om op te ruimen. Ik kan geen dingen doen die ik niet leuk vind, zei hij. Bedoel je dat je niets kan doen dat je niet leuk vind, vroeg Richard. Natuurlijk kun je dat, je kunt toch in een vieze kamer wonen. Ik ben ervan overtuigd dat er sprake is van invloed. Frank en Richard zijn later uit elkaar gegaan en claimen beiden dat de ander zijn patronen van hem heeft gestolen. Er is ook nog een rechtszaak geweest die Richard tegen jou en enkele andere mensen van de Bandler groep heeft aangespannen? Chris: Op een gegeven moment ging Richards bedrijf failliet. Samen met zes andere mensen heb ik toen de Society of NLP gekocht. Ons was verteld dat wij het aandeel van Grinder kochten en dat Richard zijn helft nog had. Dat bleek achteraf niet het geval te zijn. De rechter heeft wel toegestaan om de naam van de Society op grond van gewoonterecht te gebruiken. Je geeft veel les in Japan, hoe gaat dat met zo n talig onderwerp in zo n andere taalcultuur als Japan? Chris: Ik heb altijd een ontmoeting vooraf met de vertaler. Ik stel altijd bepaalde vragen over (de beleving van) tijd. In Japan hebben ze niet alle werkwoordtijden zoals wij die kennen, ze hebben bijvoorbeeld onvoltooid heden, verleden en toekomst, maar in Japan kun je niet zeggen: in and out in No-time. Een voorbeeld hiervan is: een opmerking van mij om even bij de bank langs te gaan, daarbij had ikzelf dus een beeld van een in-time proces waarin ik in de zelfde tijd (lees: even snel ) in en uit de bank ging. Dus eigenlijk een proces dat op het zelfde moment start en eindigt. Dat bleek dus absoluut niet te vertalen te zijn in het Japans! Er waren geen werkwoordsvormen om dat zo te kunnen zeggen. Dus de poging om dat over te brengen leidde tot verwarring en natuurlijk een probleem voor de vertaler. Tot ik er een tekening van maakte, (van mijn innerlijke beeld van het proces) toen snapte iedereen het. Kortom, je kun taal en gedachte eigenlijk niet scheiden. Ik wil het met je hebben over de afkalving van NLP Chris: In 1977 waren er nog geen programma s en bestond de Society nog niet. Ik vroeg Richard hoe hebben jullie NLP ontwikkeld? You need to remember that it was not always there! In mijn eerste workshop was ik een subject op het podium. Bandler zei iets tegen mij en raakte mij schouder aan. Ik voelde allerlei sensaties in mijn Men zegt: dat je veel patronen hebt ontwikkeld en aan NLP toegevoegd. Zo zou de Swish techniek van jou afkomstig zijn? Chris: Richard en ik hebben dat samen gedaan. Het ging zo. Ik kwam met mijn partner terug van een submodaliteiten- workshop en hij begon te praten over een probleem. Hij zei: It gets all blown out of proportions. Toen ik het uitvroeg, bleek dat het beeld heel groot, panoramisch voor zijn neus stond en hij het gevoel had het niet te kunnen hanteren. Dus vroeg ik hem, en als je het beeld nu kleiner maakt, klein en donker? Ja, dan kan ik er gemakkelijk mee omgaan, zie hij toen. Toen ik thuis kwam belde ik Richard die zei dat ik meteen moest komen. Zo begonnen we te experimenteren met dit patroon, want Richard had meteen door dat dit nuttig zou kunnen zijn. Dit was trouwens een werkwijze die wij in die jaren veel hanteerden, ik vertelde hem patronen die mij waren opgevallen en dan gingen we ermee experimenteren. In 1981 verhuisde ik naar Santa Cruz en vanaf die tijd tot eind 1992 werkte ik met hem samen, we gaven ook trainingen. Daarnaast werd ik meer en meer gevraagd voor trainingen in het buitenland. Op een gegeven moment had een instituut mij 10 jaar vooruit geboekt. Toen Richard mij daarna vroeg voor een training in de zelfde periode was dat niet meer mogelijk. Daarna is de samenwerking uit elkaar geraakt. Wat is de invloed van Frank Farelli, die bekend is geworden met Provocative Coaching, geweest op Richard Bandler? 36 37