dimensie 7 miljard mensen, hoe moet het verder? EINDELIJK EEN MALARIAVACCIN? DUURZAME HOUTKAP IN KAMEROEN DE NIEUWE MINISTER STELT ZICH VOOR

Transcriptie

1 HET MAGAZINE VAN DE BELGISCHE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING dimensie 7 miljard mensen, hoe moet het verder? EINDELIJK EEN MALARIAVACCIN? DUURZAME HOUTKAP IN KAMEROEN DE NIEUWE MINISTER STELT ZICH VOOR Nr 1 / 2012 TWEEMAANDELIJKS JANUARI-FEBRUARI 2012 P AFGIFTEKANTOOR BRUSSEL X

2 Overzicht JANUARI-FEBRUARI > Paul Magnette, de nieuwe minister van Ontwikkelingssamenwerking 12/14 > Bosontginning zonder roofbouw in Kameroen 22/24 > De vrucht van een titanenwerk Vaccin biedt hoop in strijd tegen malaria DUBBELE CENTRALE PAGINA > THEMATISCHE FICHE Hoe omgaan met de stijgende wereldbevolking? 4-5 Leven in de stad is beter dan op het platteland 6-7 Hoe de bevolkingsexplosie indijken? Laat vrouwen beslissen! 8-9 De bevolkingsgroei afremmen: een must 10 Solidariteit met de allerarmsten: een blijvende uitdaging Het verborgen leven van de sloppenwijken 25 Globaal partnerschap verwelkomt nieuwe actoren Ziet iemand nog de bomen door het bos? Groeipijnen Puntkomma 32 Verantwoord reizen zonder zorgen met de Belgische Ontwikkelingssamenwerking Gratis abonnement op : of per mail aan : info.dgd@diplobel.fed.be 2 JANUARI-FEBRUARI 2012 I dimensie 3

3 dimensie3 Door samenwerking komen we er Een trein rijdt langzaam door de volgebouwde sloppenwijk Kibera in Nairobi (Kenya). (zie ook p. 21) Francesco Zizola Tweemaandelijks tijdschrift uitgegeven door de Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking (DGD) Redactie: DGD - DIRECTIE SENSIBILISE- RINGSPROGRAMMA'S Karmelietenstraat, 15 B-1000 Brussel Tel. +32 (0) Fax +32 (0) info.dgd@diplobel.fed.be Redactiesecretariaat: Elise Pirsoul, Jean-Michel Corhay, Chris Simoens, Thomas Hiergens Layout en productie: De artikels geven niet noodzakelijk het officiële standpunt weer van DGD of van de Belgische regering. Overname van de artikels is toegestaan mits bronvermelding en een kopie voor de redactie. Dimensie 3 verschijnt 5 maal per jaar om de 2 maanden, behalve in de zomer. Gedrukt op 100% gerecycleerd papier. Abonnement: Gratis in België. In het buitenland enkel de elektronische versie. Het was een hot item in oktober vorig jaar: de 7 miljardste mens zag het levenslicht. Ondertussen blijft de teller voortrollen. In onze thematische fiche zetten we alles over de bevolkingsgroei op een rijtje. Extra duiding krijgt u in het interview met bevolkingsexperten Hania Zlotnik en Fred Pearce. Een fotoreportage van Artsen zonder Grenzen neemt u mee naar het leven in sloppenwijken. Armen blijven het platteland ontvluchten op zoek naar een beter leven in de stad. Maar de sloppenwijken bieden vaak nog meer doffe ellende. Al zijn er ook die het redelijk goed hebben. We brengen getuigenissen van stadsbewoners uit Banjul (Gambie), Kinshasa (DR Congo) en Oostende en Brussel. Klimaatverandering is zo mogelijk nog hotter. Toch was men in Durban tot niet veel meer in staat dan krachtdadige beslissingen voor zich uit te schuiven. Gelukkig bestaan er initiatieven op een ander niveau. FSC, een label dat zegt garant te staan voor de duurzame exploitatie van tropisch hout, wordt gewaardeerd in Europa. Maar hoe werkt dat nu precies ter plaatse? Een reporter trok naar de Kameroenese wouden. Over de zin en onzin van ontwikkelingssamenwerking is al veel inkt gevloeid. De hulp helpt, dat is zeker, maar het blijft onvoldoende als het niet coherent is met andere domeinen zoals handel, migratie, klimaat, technologie De hulpsector zelf maakt ondertussen werk van zijn doeltreffendheid. In Busan bogen experts zich over de vorderingen die men op dat vlak al dan niet maakt. Kwam er meer uit dan paroles? De complexe hulparchitectuur rationaliseren is alleszins een uitdaging van formaat. En er mag ook goed nieuws zijn. Recent werd een vaccin ontwikkeld tegen malaria, met behulp van België. Maar kan het al gebruikt worden? En is het een oplossing voor de mensen die jaarlijks aan malaria sterven? We zochten het voor u uit wordt allicht een economisch woelig jaar. Maar solidariteit en samenwerking zullen ons helpen er heelhuids door te komen. We wensen u een voorspoedig DE REDACTIE editoriaal dimensie 3 I JANUARI-FEBRUARI

4 Leven in de stad is bete Veel mensen leven in steden, en de verstedelijking blijft toenemen. Hoe valt het mee om in een stad te wonen? We vroegen het aan vier families in België en Afrika. Met dank aan de stedenbanden Oostende - Banjul (Gambia) en Brussel - Kinshasa (DR Congo). BRUSSEL 1,1 miljoen inwoners In ons land is er weinig onveiligheid Mijn vrouw en ik werken voor de stad Brussel, maar momenteel is ze met loopbaanonderbreking om voor onze 4 jonge kinderen te zorgen. De weg naar mijn werk leg ik met de trein en te voet af. Een korte en gemakkelijke route. Tijdens de week voert mijn vrouw drie van onze kinderen met de auto van en naar school twee meisjes van 6 en 5 jaar en een jongen van 3 jaar. Het jongste meisje van 20 maanden brengen we twee dagen per week naar de gemeentelijke kinderopvang. Als we ziek zijn, doen we beroep op onze huisarts. Voor de kinderen raadplegen we een kinderarts, maar we gaan ook naar de kosteloze raadplegingen van Kind en Gezin. In dringende gevallen bezoeken we het ziekenhuis. Het is gemakkelijk te bereiken, te voet of met de auto. Alles ligt in de buurt. De raadpleging op de spoedgevallendienst kost iets meer dan 20 euro en de kinderarts 37 euro. Het ziekenfonds betaalt een deel van de kosten terug. In onze wijk vind je alle diensten die je maar kunt wensen. Ons huis bevalt ons zeer. We hebben een living van 55 m², 4 kamers, een badkamer en een keuken. Vijf jaar geleden hebben we het huis gekocht met een lening die we nu afbetalen. De afbetaling bedraagt bijna de helft van ons maandinkomen. Onze boodschappen doen we in de supermarkt en soms op de markt. 20 % van ons maandinkomen gaat naar voeding. We lezen de krant, we hebben kabeltelevisie en zoeken zeer vaak informatie op het internet. Brussel heeft veel ontspanningsmogelijkheden: parken, speelpleinen, zwembaden, bioscopen, kinderanimatie Vaak maken we niet ver van bij ons een wandeling op het platteland of in het bos. Kortom, we zijn uiterst tevreden met ons leven in de stad. We voelen ons er veilig vooral dankzij het feit dat er in ons land weinig onveiligheid is. JMC OOSTENDE inwoners Oostende is onze stad Ik woon met mijn vrouw en drie zonen in Oostende. Mijn oudste zoon van 28 jaar woont niet meer bij ons. Zelf ben ik leerkracht in het beroepsonderwijs, mijn vrouw is onderwijzeres, beiden in Oostende. Ik kan te voet gaan, mijn vrouw neemt de wagen. Twee zonen thuis werken ook al. De een neemt de wagen (naar Zeebrugge), de ander de fi ets. De jongste gaat naar school met de fi ets. Wekelijks gaan we naar de supermarkt, maar we doen ook heel wat aankopen op de markt, de Vismijn, bij de bakker, in de plaatselijke supermarkt. Ik kweek ook groenten in de tuin. We besteden zo n 20 à 25% van ons budget aan voeding. Ons ruime huis met 5 slaapkamers is gelegen in een rustige tuinwijk. We zijn er heel tevreden over. Onze maandelijkse afbetalingen die al een tijdje achter de rug zijn - bedroegen ongeveer 12,5% van ons gezinsinkomen. Onze huisarts woont op loopafstand. Van de 20 à 25 euro voor een raadpleging geeft de mutualiteit het grootste deel terug. Mijn vrouw en ik zijn geboren en getogen in Oostende. Ons leven speelt zich hier voor een groot deel af. We hebben geen familie op het platteland. Zelf ben ik actief in een poppentheater en in Natuurpunt, een natuurvereniging. Want al bij al heeft Oostende veel natuur: het 37 ha grote Maria Hendrikapark, een stadsrandbos. Maar ook de zee, het strand en de duinen. We zijn best tevreden met het leven in de stad. Minpunt is de uitgaansbuurt. Onze zonen worden er regelmatig geconfronteerd met agressie. Maar verder is Oostende onze stad: de stad van onze vrienden, familie, werk. Alles is dichtbij: winkels, zee, strand, restaurants, cafés, cinema, sportinfrastructuur CS 4 JANUARI-FEBRUARI 2012 I dimensie 3

5 BEVOLKING r dan op het platteland Met dank aan de diensten van de Schepen Internationale Solidariteit van de Stad Brussel en aan de dienst Samenleven van de Stad Oostende. > International > Solidarité internationale > Samenleven KINSHASA 7,5 miljoen inwoners Om te besparen doen we onze boodschappen op de lokale markt Mijn vrouw werkt bij de directie-generaal van de belastingontvangsten van Kinshasa en ik ben gedetacheerd ambtenaar. Naast onze bescheiden wedde hebben we gelukkig nog andere inkomsten, zoals een kraampje vooraan ons huis. We hebben twee kinderen van 9 en 7 jaar en een pleegkind. Samen met een neef en de moeder van mijn vrouw zijn we dus met 7 personen. Omdat we geen auto hebben, gaan de kinderen naar school met het 'openbaar vervoer' (gemeenschappelijke taxi-busjes). Mijn vrouw staat om 5u45 op om de kinderen klaar te maken voor school, want de rit duurt soms 60 minuten: de wegen zijn in slechte staat en er zijn altijd opstoppingen. De schoolkosten zijn hoog. Het vervoer van de kinderen kost 78 dollar per maand. Het schoolgeld bedraagt 250 dollar per kind, daarbij komen kosten voor onder meer de bibliotheek en de schooluniformen. Voor de maaltijden op school kopen we alleen de melk, we geven er 78 dollar per maand voor uit. Het gezondheidssysteem in Kinshasa is een hele puzzle. Omdat er heel veel patiënten zijn in een staatskliniek, verkiezen we een privékliniek. Het gemotiveerde personeel verstrekt er goede zorgen en er is moderne apparatuur voorhanden. Een raadpleging kost 30 dollar. We betalen het gehele bedrag zelf. 15% van ons inkomen gaat naar de huur van ons huis dat in een eerder armere buurt is gelegen. Onze living meet 26 m² en er zijn 4 kamers, een badkamer en een keuken. We zijn tevreden met onze woning, maar niet met de omgeving. De supermarkten en voedingswinkels zijn uitermate duur. Om te besparen doen we onze boodschappen op de lokale markt. 35% van ons inkomen geven we uit aan voeding. Kinshasa biedt meerdere ontspanningsmogelijkheden: zwemmen, plantentuinen, voetbal, tekenfi lms voor kinderen, enz. Er is nog groene ruimte vanuit de tijd van de Belgische kolonisator, maar helaas wordt die steeds schaarser. Tot nu zijn we nog niet op reis geweest, maar volgend jaar brengen we een bezoek aan de grootouders in het dorp. We houden een klein budget apart voor kranten. We kijken ook naar de lokale televisiezender. Voor ons werk moeten we vaak informatie opzoeken op het internet. Over het algemeen zijn we tevreden met ons leven in de stad. We leven liever in de stad dan in een dorp, onder andere voor het aanbod aan werk en hoger onderwijs. JMC BANJUL inwoners Leven in een stad als Banjul heeft veel voordelen Ik woon al 25 jaar in Banjul, de hoofdstad van Gambia. Ik ben vanuit het platteland naar hier gekomen omdat ik hier aan de slag kon als onderwijzer op een lagere school. Momenteel ben ik er directeur. Ik verdien dalasi (135 euro) per maand. Mijn vrouw doet het huishouden. Onze drie kinderen 5, 9 en 11 jaar oud gaan te voet naar school. Voor gezondheidsproblemen gaan we naar het openbaar ziekenhuis of het gezondheidscentrum. Dat is vlakbij. We betalen er 5 dalasi voor een raadpleging, in private ziekenhuizen betaal je 100 dalasi. Ons voedsel kopen we op de lokale markt. We besteden er ongeveer 60% van ons inkomen aan. We vinden gemakkelijk alle nodige producten. Ongeveer 15% van ons inkomen gaat naar huur en elektriciteit. Ons appartement heeft twee kamers van elk 12 m². In het gebouw wonen vooral mensen met een gemiddeld inkomen. We zijn absoluut niet tevreden met onze woonst. Wat vrije tijd betreft biedt Banjul veel mogelijkheden. Er is ook behoorlijk wat groen. Tijdens het verlof trek ik vaak naar het platteland waar ik familie heb. Via een antenne kunnen we thuis TV kijken. Een internetverbinding is er niet, zelfs niet in de buurt van ons appartement. Leven in een stad als Banjul heeft veel voordelen. Ik noem er enkele: (a) je hebt gemakkelijk toegang tot alle producten als je het geld hebt; (b) medische diensten zijn goed uitgerust en vlot bereikbaar; (c) ook andere diensten als elektriciteit en transport zijn beschikbaar. We voelen ons hier ook zeer veilig. Voor mij is leven in een stad beter dan op het platteland. CS dimensie 3 I JANUARI-FEBRUARI

6 Hoe de bevolkingsexplosie indijken? LAAT VROUWEN BESLISSEN! BEVOLKINGSEXPERTS HANIA ZLOTNIK EN FRED PEARCE PLEITEN VOOR MEER ZEGGINGSRECHT VOOR VROUWEN Het gaat hard met de wereldbevolking. Elke dag zijn er mensen meer. De groei zet zich vooral in de armste landen flink door. Het beeld van een overbevolkte planeet die kapotgaat aan roofbouw duikt steeds vaker op. Hoe gaan we die uitdaging beheersen? Zet de hoge vruchtbaarheid in de Minst Ontwikkelde Landen een rem op hun ontwikkeling? Pearce: Niet altijd. Extra mensen zijn ook een bron van inkomsten, talenten en werkkracht. Snelle bevolkingsgroei is natuurlijk moeilijker te beheren dan langzame groei. Voor de armste landen kan snelle groei een extra handicap zijn om armoede en honger te overwinnen, maar het is niet onmogelijk. De meeste landen vinden wel een oplossing. Zlotnik: Het probleem met de armste landen is dat tal van zaken tegelijk fout lopen. De export van grondstoffen genereert er een economische boom, maar dat levert amper op voor de bevolking, want de groei leidt er niet tot eerlijke ontwikkeling. Dan is het natuurlijk moeilijk om alle nieuwe monden te voeden, te scholen en kansen te geven. Bangladesh kende een daling van de vruchtbaarheid met meer dan 60%, maar het land is nog steeds arm. Ontwikkeling volgt dus niet automatisch als de vruchtbaarheid daalt. Een land is ook niet noodzakelijk beter af als het de groei inperkt, want het aandeel jongeren in de samenleving neemt hierdoor af. Dat is dan weer niet goed voor de economie en het onderhouden van de oudere generaties. Pearce: We kunnen nu wel stellen dat snelle bevolkingsaangroei landen niet automatisch blokkeert in hun Afnemende vruchtbaarheid, niet te veel ouderen en veel jonge mensen op arbeidsleeftijd. Dat is een ideaal moment voor ontwikkeling. ontwikkeling. Men sprak vroeger veel over de demografische valstrik als een vicieuze cirkel: grote families houden je arm, en door die armoede blijven we grote families hebben. Dat is echter geen absolute waarheid. Kijk naar India. De bevolking groeit er nog steeds ondanks een dalende vruchtbaarheid, en toch trekt de economie aan. India zit op een demografisch gunstig moment: afnemende vruchtbaarheid, niet te veel ouderen en veel jonge mensen op arbeidsleeftijd. Dat moment is een uitgelezen kans voor ontwikkeling. Het is ook het optimistisch scenario voor Afrika de komende decennia. Eén grote voorwaarde weliswaar om dit demografisch gunstig moment te kunnen aanwenden: goed bestuur. MILJARD 1804 Welke instrumenten zetten we best in om hoge vruchtbaarheid tegen te gaan? Zlotnik: Het allerbelangrijkste is dat vrouwen vrij zijn te beslissen over hun familiale planning. Als we vrouwen de keuze laten, kiezen ze bijna altijd om minder en later kinderen te krijgen. Ook, hoe later men kinderen krijgt, hoe minder men er uiteindelijk heeft. Pearce: Dat valt inderdaad op, het is haast een universeel gegeven: laat vrouwen zelf beslissen, en ze kiezen voor minder kinderen. Geef vrouwen dus meer zeggingsrecht over hun voortplanting. Zelfs zeer armen zullen kiezen voor minder kinderen. Zlotnik: Om zelf te kunnen beslissen, moeten mensen worden opgeleid en toegang hebben tot voorbehoedsmiddelen. Vrouwen versterken om geïnformeerde keuzes te maken is dan ook 6 JANUARI-FEBRUARI 2012 I dimensie 3

7 BEVOLKING Het is haast een universeel gegeven: laat vrouwen zelf beslissen, en ze kiezen voor minder kinderen. MILJARD 2011 Hania Zlotnik is directrice van de Population Division van de Verenigde Naties en wordt wereldwijd erkend als een van de meest gezaghebbende stemmen over demografi e en migratie. De Britse wetenschapsjournalist Fred Pearce publiceerde onder andere Volksbeving (over het bevolkingsvraagstuk) en De laatste generatie (over klimaatverandering). Hij schrijft geregeld voor New Scientist en The Guardian. gewoon weinig voor. Ze zetten misschien wel voorlichtingsprogramma s op, maar reppen met geen woord over condooms. Men 'vergeet' je dus te zeggen hoe je best te beschermen tegen (ongewenste) zwangerschappen en seksueel overdraagbare ziektes. Ook beweren ze dat vrouwenrechten een verdoken agenda zijn om abortus toe te laten. Terwijl dat nu net niet het geval is! Als vrouwen in de eerste plaats al niet zwanger raken, hoeven ze niet te aborteren. MILJARD 1927 MILJARD 1959 MILJARD 1974 MILJARD 1987 MILJARD 1999 in het Westen veert het weer op, want de vruchtbaarheid was er te laag geworden. Andere voorspellingen komen niet geheel uit: niet overal daalt de vruchtbaarheid zo snel als verwacht. Om de groei van de wereldbevolking te stoppen, moet elk land het vervangingsniveau bereiken tegen Sommige landen zitten daar nog echter zeer ver af. In Nigeria, het meest bevolkte land van Afrika, krijgt een vrouw nog steeds 5 kinderen. In Niger is dat zelfs nog 8. fundamenteel. En mannen niet uitsluiten! Waar voorlichtingscampagnes succesvol zijn geweest, werden mannen er steeds nauw bij betrokken. Zo niet wek je frustraties en genderconflicten op. Hoe moeilijk is het overheden te overtuigen van meer zeggingsrecht voor vrouwen? Pearce: Overheden zijn moeilijker te overtuigen dan mensen. De mensen zullen rationele keuzes maken, en dat is kleinere gezinnen. Zelfs niet-opgeleide vrouwen maken die keuze. Het is dan ook meer een zaak van mensenrechten, dan pure bevolkingsbeperking. Donoren moeten hun partneroverheden in het Zuiden overtuigen de bevolking het recht op een vrije en geïnformeerde keuze te geven. Zlotnik: Maar, probleem is dat de agenda voor vrouwenrechten slabakt. Overheden die weigerachtig staan ten aanzien van meer inspraak voor de vrouw in haar voortplanting, doen er Minder mensen staat gelijk aan meer oudere mensen. Daar kan je niet omheen. De meeste projecties doen de wereldbevolking pieken tussen 9 en 10 miljard rond 2050, daarna zou het licht afnemen. Hoe kunnen we daar zo zeker van zijn? Pearce: De vruchtbaarheid neemt wereldwijd almaar verder af. Het vervangingsniveau is ongeveer 2,1 à 2,3 kinderen per vrouw. Aan dat groeitempo blijft het aantal aardbewoners gelijk. Tegen 2050 zal de mondiale vruchtbaarheid onder dat vervangingsniveau duiken, en dus zal de wereldbevolking dan weer afnemen. Maar niets is zeker, het blijft gissen. Zlotnik: Dat geloof ik niet! Ik denk dat het nog verder zal stijgen na Oké, de vruchtbaarheid neemt overal af, maar Worden we te oud? Zlotnik: Kijk. Als je de vruchtbaarheid afremt, krijg je minder jongeren, en dus neemt proportioneel het aantal ouderen in je samenleving toe. Alle inspanningen voor geboortebeperking houden in dat er meer ouderen zijn. Daar kan je niet omheen. Kortom, minder mensen staat gelijk aan meer oudere mensen. Kan onze planeet 9 miljoen consumenten aan? Zlotnik: Het kan. Armen hebben het recht te consumeren om uit de armoede te geraken. Het zijn de topconsumenten die met minder en duurzamer moeten leven. Er is genoeg voedsel voor iedereen, maar het wordt niet goed verdeeld. Tegelijkertijd zijn er 2 miljard mensen te zwaar. We eten te veel, en vooral te veel vlees. Vlees wordt geassocieerd met rijk zijn, met luxe. Meer groenten zou echter een veel gezonder dieet zijn. Vleesproductie heeft ook een extreem hoge impact op het milieu. Als 9 miljard mensen vlees eten en consumeren zoals in het Westen, dan stevenen we af op een obese wereld met een vernield milieu. THOMAS HIERGENS dimensie 3 I JANUARI-FEBRUARI

8 De bevolkingsgroei een must De Rwandezen maken zich stilaan los van de taboes rond seksualiteit. Jongeren en volwassenen zijn steeds meer gewonnen voor moderne anticonceptiemiddelen. Vrouwen nemen de pil, voor mannen is er de vasectomie of het condoom. Middelen genoeg dus voor geboorteregeling. usaid.org Rwanda is een zeer dichtbevolkt land. Het telt 390 inwoners per km 2. Gezinnen bestaan gemiddeld uit 7 personen, een vruchtbaarheidsgraad dus van 5 kinderen. Elk jaar komen er om en bij de Rwandezen bij, aldus de cijfers die de vertegenwoordiger van het VN-Bevolkingsfonds (UNFPA) in Rwanda in oktober bekendmaakte naar aanleiding van de geboorte van de 7 miljardste wereldburger. Dr. Jean Damascène Ntawukuriryayo, voorzitter van de Rwandese senaat en bekend om zijn onomwonden standpunten over reproductieve gezondheid, stelt het als volgt, als de bevolking tegen dit tempo blijft groeien, zullen we onophoudelijk bezig zijn met het bouwen van scholen, ziekenhuizen en andere voorzieningen, maar de levensstandaard zal er niet op vooruitgaan. Meer contraceptie Om de bevolkingsgroei af te remmen heeft de Rwandese regering de voorbije jaren een aantal initiatieven genomen zoals voorbehoedsmiddelen 8 JANUARI-FEBRUARI 2012 I dimensie 3

9 BEVOLKING afremmen: uitdelen op universiteitscampussen, vrouwen sensibiliseren voor contraceptie, vasectomiecampagnes. Eind 2010 had al minstens 45% van de Rwandese vrouwen gebruik gemaakt van een anticonceptiemiddel. Tien jaar geleden was dat nog maar 4%. Om dit resultaat te bestendigen, zijn de geneesmiddelen en het materiaal (pil, spiraaltje of instrumenten voor het afbinden van de eileiders) belastingvrij. Population Service international (PSI), een Amerikaanse ngo die werkt rond aidsbestrijding, schat dat in 2011 in Rwanda ongeveer 30 miljoen condooms werden uitgedeeld. Volgens het Rwanda Biomedical Centre (RBC), de voormalige nationale commissie voor aidsbestrijding, zijn hoe langer hoe meer jongere Rwandezen tussen 15 en 24 jaar seksueel actief (39% van de jongens en 26% van de meisjes). Weg met taboes De anticonceptie- en sensibiliseringscampagnes nemen niet weg dat het condoom en seksualiteit in het algemeen nog taboe zijn. Jongeren zijn bang om het stempel van losbandigheid te krijgen. In Rwanda wordt niet gepraat over reproductieve gezondheid. Er is een zekere liberalisering in de zeden, maar meisjes krijgen toch amper seksuele opvoeding, aldus een lerares in de hoofdstad Kigali. Er zijn zelfs adolescenten die geloven dat kinderen uit de navel komen. Op het platteland leeft de mening dat met kinderen over seksualiteit praten, hen ook aanzet tot losbandig gedrag. Ik schuif deze taak liever door naar de leerkrachten, zelf vind ik het obsceen om er met mijn kinderen over te praten, zegt een moeder uit Butaré, in het zuiden van Rwanda en ze is lang niet de enige die er zo over denkt. Adolescentes zijn dus slecht geïnformeerd en raken ongewenst zwanger. Mijn vriendinnen zegden dat ik met seks moest beginnen omdat ik dan volwassen zou worden. Ik raakte meteen zwanger, zegt een jonge universiteitsstudente met spijt in de stem. Ze brak haar studies af na de geboorte van de baby die voor haar 'ongelegen' kwam. Organisaties voor de bescherming van het recht op leven zoals Health Development Initiative (HDI) en AIMR-Ihorere Munyarwanda binden de strijd aan met ongewenste zwangerschappen en vragen daarom dat voorbehoedsmiddelen verder worden uitgedeeld, ook in de middelbare scholen. Voor deze organisaties is het condoom niet alleen een probaat middel tegen zwangerschap bij jonge meisjes maar ook de beste bescherming tegen hiv/aids. Jongeren hebben niet voldoende toegang tot voorbehoedsmiddelen, wat hen kwetsbaar maakt voor seksueel overdraagbare ziekten zoals hiv/aids en voor ongewenste zwangerschappen, aldus nog deze organisaties. De directeur van een school in Kigali zegt het als volgt: Als bescherming een zaak is van en voor iedereen, dan mogen we de studenten uit het middelbaar onderwijs niet vergeten want zij zijn nu eenmaal seksueel actief. Het antwoord van Dr Agnès Binagwaho, minister van Volksgezondheid, bleef niet uit. In een officiële mededeling in november ll. stelde zij dat de regering vooral de opvoeding over reproductieve gezondheid wil bevorderen, niet het uitdelen van condooms. Geboorteregeling is niet alleen een vrouwenzaak. Ook mannen dragen verantwoordelijkheid. Ook een mannenzaak Geboorteregeling is niet alleen een vrouwenzaak. Ook mannen dragen verantwoordelijkheid. Vasectomie is een ingreep die mannen onvruchtbaar maakt maar hun viriliteit niet aantast. De vasectomiecampagne die in 2007 in verschillende regio s van Rwanda werd gevoerd, kende veel bijval, vooral bij mannen die het niet gemakkelijk hebben met hun kroostrijk gezin. Toen bleek dat mijn buren die de ingreep hadden ondergaan, geen probleem hadden met hun viriliteit, heb ik mij ook laten opereren, zegt een dorpeling uit het noorden van Rwanda. Alleen al in changemakers.com deze regio en vooral in de districten waar onder andere polygamie aan de basis ligt van een forse bevolkingsgroei, hebben meer dan 200 mannen zich de voorbije twee jaar laten opereren. De vraag was zo groot dat de campagne even moest worden opgeschort om het medisch personeel, voor wie het ook allemaal wat te veel werd, bij te scholen. In sommige dorpen doen mannen die een vasectomie hebben ondergaan, aan sensibilisering. Als je de voor- en nadelen afweegt, kan je je beter laten opereren dan kinderen op de wereld te zetten die je toch niet genoeg kansen kan geven, aldus nog een inwoner van Rulindo. Vasectomie mag dan wel voordelen hebben, maar de vrouwen zijn er niet gerust op. Zij vrezen namelijk voor ontrouw en polygamie bij de gesteriliseerde mannen: Zo n mannen zullen het niet te nauw nemen met de huwelijkstrouw omdat ze toch weten dat er geen kinderen van komen. Geboorteregeling ligt nog altijd moeilijk bij polygame moslims. De Rwandese grondwet van juni 2003 bepaalt nochtans dat 'alleen een monogaam huwelijk wettelijk is'. Toch hebben velen nog verschillende vrouwen en dus een grote kroost. Maar de moslimvrouwen hebben een andere kijk op de zaak. Een vrouw uit een dorp in het oosten van het land ziet het zo: Polygamie of concubinaat kunnen niet langer in een tijd dat hiv/aids zoveel slachtoffers maakt en iedereen aan geboortebeperking moet doen. ALBERT-BAUDOUIN TWIZEYIMANA Infosud Belgique dimensie 3 I JANUARI-FEBRUARI

10 OP STAP MET Damiaanactie Wie? Toon Bongaerts in Managua, verantwoordelijke Damiaanactie voor Nicaragua en Latijns-Amerika Wat? Drie armoedeziektes bestrijden Waarom? De allerarmsten vooruit helpen Solidariteit met de allerarmsten: een blijvende uitdaging Vertrek... voor altijd? Eind oktober 1984 kwam ik toe in Nicaragua, samen met een Belgische collega en vriend om het medische team van Oxfam-Solidariteit België te vervangen. Het land, aan het begin van de Sandinistische revolutie, beleefde toen een gruwelijke burgeroorlog, en had dringend artsen nodig om een nieuw, rechtvaardig en voor iedereen toegankelijk gezondheidssysteem uit te bouwen. De confrontatie, dag en nacht, met zoveel lijdende patiënten, maar ook met zoveel menselijke warmte en dankbaarheid van al die eenvoudige arme mensen, blijft me voor de rest van mijn werk en leven motiveren, om verder te doen in Nicaragua wat ik eens begonnen was. Strijd tegen berglepra en tuberculose Als arts heb ik op uiteenlopende fronten bijgedragen tot een goede gezondheidszorg: klinisch werk, lokaal personeel opleiden, gezondheidsprojecten opzetten en begeleiden, niet alleen medischtechnisch, maar ook administratief om de kostenbatenverhouding zo efficiënt mogelijk te maken. Sinds exact tien jaar werk ik nu voltijds voor Damiaanactie, een ngo die strijdt tegen lepra, tuberculose en berglepra, drie armoedeziektes. Onze invalshoek is eenvoudig: samen met de lokale gezondheidsdiensten, dus ingebed in de lokale gezondheidszorg, deze duizenden zieken helpen. Daarenboven willen we méér betekenen voor deze mensen: hen niet alleen genezen, maar hen ook een hefboom geven om sociaal en economisch vooruit te komen. Gloria en Rosa Twee jonge alleenstaande moeders, in feite tieners van respectievelijk 16 en 18 jaar oud, met elk een baby van meer dan een jaar oud, zwaar aangetast door de tuberculosebacterie, met nog amper een gewicht van 35 kg, zochten hulp bij onze albergues (= herbergen voor zwaar zieke tbc-patiënten), hoestend en continu in ademnood. De dood was te zien in hun ogen. Nu, drie maanden later, met de nodige medicijnen en een goede voeding, is Gloria bijna genezen en wat bijgekomen. Ze deelt haar geluk met de kleine baby die preventief behandeld werd. Het kindje was gelukkig nog niet ziek, maar wel besmet. Rosa daarentegen vecht momenteel tegen de dood, haar vergevorderde tbc heeft de longvliezen serieus aangetast. We doen wat we kunnen, samen met specialisten. Vroegtijdige zwangerschap (vóór 18 jaar) komt bij zowat 25% van de Nicaraguaanse tieners voor, vooral bij de arme, weinig geschoolde bevolking. Het is ook deze bevolking die het meest getroffen wordt door ziekten als tuberculose. En wat met de berglepra? Berglepra is een vergeten ziekte. Toch worden in Nicaragua meer dan mensen per jaar erdoor getroffen. Ze worden gestoken door een zandvliegje, dat de leishmanioseparasiet in hun lichaam spuit. Daarna ontstaan vuile, open en diepe zweren, die de neus- en keelholte kunnen aantasten. Meer dan de helft van de getroffenen zijn kinderen en jongeren onder de 15 jaar. Ze wonen ver van een gezondheidspost. Samen met ons team opgeleide gezondheidspromotoren proberen we ze te bereiken. Via lokale radio-oproepen komen ze samen op een afgesproken plaats. We nemen alles mee om de diagnose en behandeling te kunnen doen: microscoop, klein labomateriaal, spuiten, medicijnen. Hiervoor zijn we enkele dagen onderweg, maar meestal tevreden bij de terugreis als we weer eens een 50-tal mensen van deze ziekte hebben kunnen genezen. Daarenboven heeft het lokale gezondheidsteam dat ons vergezelde, honderden andere mensen preventieve en curatieve zorgen kunnen aanbieden. Met hetzelfde geld kunnen we zo véél meer doen, en dat alles ingebed in één gezondheidssysteem. 10 JANUARI-FEBRUARI 2012 I dimensie 3

11 BELEID TLB Paul Magnette, de nieuwe minister van Ontwikkelingssamenwerking Paul Magnette is de nieuwe minister van Ontwikkelingssamenwerking. Kort na zijn aanstelling polste Dimensie 3 bij de professor of zijn nieuwe bevoegdheid hem goed ligt. Paul Magnette slaagde er als minister van Energie in om in een vrijgemaakte Europese energiemarkt een sociaal energiebeleid op poten te zetten, door de energieprijzen beter te controleren. Als klimaatminister ijverde hij voor een gecoördineerde aanpak in de strijd tegen de klimaatverandering. Maar vandaag staat hij aan het roer van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. Wat vindt u van uw nieuwe bevoegdheid? Ontwikkelingssamenwerking is een bevoegdheid met een grote menselijke waarde, waar solidariteit voorop staat. Maar ik zie ontwikkelingssamenwerking niet als een doel an sich. Het is een middel, een hefboom om in ontwikkelingslanden een dynamiek op gang te brengen, zodat ze op termijn zelf voor hun behoeften en economische activiteit kunnen instaan. Is de bevoegdheid helemaal nieuw voor u of ziet u linken met uw vorige bevoegdheden? De bevoegdheid ontwikkelingssamenwerking is nieuw voor mij, maar inhoudelijk ben ik er al vaak mee in aanraking gekomen als minister van Klimaat en Duurzame Ontwikkeling. Ik heb ondertussen ook al heel wat vertegenwoordigers uit de sector, de administratie, de ngo s, BTC en andere betrokken actoren ontmoet. We moeten samen een geïntegreerd beleid voeren, in lijn met de inspanningen van de nationale en internationale organisaties en doelstellingen. Waarbij we de Millenniumdoelen om armoede uit te roeien nooit uit het oog zullen verliezen. Ik begin trouwens net op een moment dat er heel wat veranderingen op til staan in dit departement, omdat de ontwikkelingssamenwerking doorheen de jaren sterk is geëvolueerd. Het partnerland wordt steeds meer verantwoordelijk voor het eigen ontwikkelingsbeleid. Daardoor moeten procedures afgesteld worden en nationale inspanningen afgestemd op internationale. Resultaatgericht werken wordt belangrijker. En ontwikkelingslanden maken ook steeds meer gebruik van alternatieve programma s en projecten. De klassieke benadering via bilaterale donoren loopt dus stilaan op haar laatste benen. Om de nodige veranderingen door te voeren kan u zich dus mee baseren op uw ervaring als klimaatminister? Absoluut. De uitdagingen op het vlak van klimaat, duurzame ontwikkeling en ontwikkelingssamenwerking worden niet alleen steeds groter, ze lopen ook steeds meer gelijk. Het is dan ook mijn bedoeling om enerzijds een reflex van menselijke en sociale ontwikkeling in de verschillende beleidsdomeinen in te bouwen en anderzijds de ontwikkelingssamenwerking te vergroenen. Voorbeelden genoeg van die wisselwerking. Zo denk ik aan mijn bijdrage als klimaatminister aan de installatie van het Green Climate Fund, dat tegen 2020 jaarlijks 100 miljard euro ter beschikking zal stellen om ontwikkelingslanden te wapenen tegen klimaatverandering. Of aan het FLEGT-project dat duurzaam bosbeheer moet stimuleren, o.a. in het Congobekken. En aan de Rio+20-conferentie. België zal deze VN-top over duurzame ontwikkeling grondig voorbereiden en ik zal er in juni ook zelf naartoe gaan. Er zijn in alle sectoren besparingen aangekondigd. Zal dat ook gelden voor het budget voor ontwikkelingssamenwerking? Alle sectoren moeten besparen, dat is al een tijdje duidelijk. De middelen voor ontwikkelingssamenwerking worden daarom bevroren. Maar in tegenstelling tot in veel andere sectoren zullen ze dus niet dalen. We moeten de beschikbare middelen nog optimaler inzetten. Dat kan volgens mij door de samenwerking en coherentie tussen de verschillende actoren uit de sector te vergroten. PAUL MAGNETTE 28/06/ : Professor en doctor in de politieke wetenschappen 2001: Directeur van het Instituut voor Europese Studies aan de ULB 2007: Waals minister van Gezondheid, Welzijn en Gelijke Kansen 2007: Federaal minister van Klimaat en Energie 2011: Federaal minister van Overheidsbedrijven, Wetenschapsbeleid en Ontwikkelingssamenwerking, belast met Grote Steden dimensie 3 I JANUARI-FEBRUARI

12 zonder roofbouw in Kameroen Draagt houtcertificering bij aan de ontwikkeling van de Pygmee- en Bantoedorpen? In het Congobekken maakt de in Europa gewaardeerde FSC-certificering grote opgang, hoewel de hinderpalen nog legio zijn. Een reportage uit de regio van Mindourou (in het zuidoosten van Kameroen), waar een gecertificeerd bosbouwer door duurzaam beheer tracht bij te dragen aan een betere ontwikkeling van de Pygmee- en Bantoedorpen. Philippe Lamotte Ook al is de bosbouwwetgeving van het land goed en vrij ontvankelijk voor suggesties van wetenschappers en ngo s, toch is er een duidelijk gebrek aan middelen om de toepassing ervan af te dwingen. De kern van het probleem valt met één woord uit te drukken: corruptie. 12 JANUARI-FEBRUARI 2012 I dimensie 3

13 MILIEU Het was onmiskenbaar een frontale aanrijding, een botsing met een houttruck die in volle snelheid de bosweg kwam opgeraasd. De geit werd omhoog geslingerd en viel met een doffe klap terug op de grond, op slag dood. Twee andere bebloede dieren schokten en jankten onheilspellend. De rest van de kudde vluchtte verschrikt alle richtingen uit. Onverwachte getuige van dit schouwspel was Jérôme Laporte, één van de (Belgische) stafleden van het Franse bosontginningsbedrijf Pallisco. Hij roept woedend Ontoelaatbaar!, Een schande!. De chauffeur moet als de bliksem stoppen. Hij poogt nog zijn onschuld aan te tonen. Een scène uit het dagelijks leven in de wouden van Kameroen? Dat is een iets te voorbarige conclusie. Dit bosbouwbedrijf, dat geniet van het duurzame label Forest Stewardship Council (FSC), weet goed dat dergelijke incidenten niet vaak moeten gebeuren om rampzalige gevolgen te hebben. Een eerste reden is dat de dorpsgemeenschappen langs de boswegen steevast compensaties vragen voor schade aan hun kuddes. Voorts kunnen dit soort spanningen, afgezien van het financiële aspect, de geloofwaardigheid van de bedrijven met FSC-label aantasten. Deze bedrijven hebben namelijk het recht het boomvormig FSC-label op hun producten aan te brengen. Zo geven ze aan te voldoen aan alle criteria en principes van duurzaamheid die eraan verbonden zijn. Het label houdt ook allerlei verplichtingen in. Eén van de belangrijkste is het behoud van de biodiversiteit. Daarmee wordt in de eerste plaats de wilde fauna bedoeld die leeft in de dichte, vochtige wouden van dit deel van Afrika: gorilla s, chimpansees, mangoesten, duikers Daarnaast gaat het ook om de weelderige plantengroei: honderden boomsoorten, waaronder sommige gecommercialiseerde soorten: Assamela, Ayous, Doussié, Sapelli, Sipo, enz. Pioniersrol Sinds het begin van de jaren negentig maakt Kameroen met de steun van de Wereldbank en het IMF werk van de hervorming van haar wetgeving inzake bosbouw. Dat bezorgde het land zijn reputatie van pionier: verplichting om een inventaris en beheersplannen op te stellen, wisselende houtoogstactiviteiten gespreid over periodes van dertig jaar, openbare aanbestedingen voor het gunnen van de concessies, creëren van gemeenschapsbossen, enz. Stuk voor stuk maatregelen die gericht zijn op een rechtvaardiger verdeling van het manna uit het bosbouwbedrijf over de hele bevolking, en bijgevolg op een meer doeltreffende bestrijding van de armoede (één Kameroener op twee moet rondkomen met minder dan twee dollar per dag). Voor de bosbouwers die de FSC-logica willen volgen, vormt deze nationale regelgeving slechts een beginpunt, het strikte minimum dat in acht moet worden genomen. Met de jaren, en vooral met elke nieuwe audit die ieder jaar door onafhankelijke firma s wordt uitgevoerd, zijn de vereisten voor de certificering hoe langer hoe strenger geworden. Enkele voorbeelden? In de strijd tegen de stroperij probleem nr. 1 in deze gebieden, dat nog toeneemt door de bosbouwwegen - doet Pallisco een beroep op een bewakingsfirma die het komen en gaan van alle trucks en voetgangers binnen haar concessies controleert. Om echter niet enkel maatregelen te treffen die als louter 'politiewerk' zouden overkomen, richtte Pallisco ook een winkel voor de werknemers op, waar vlees en vis tegen kostprijs worden verkocht. Zodoende beschikken de werknemersgezinnen over de broodnodige dosis proteïnes, zo kostbaar in deze afgelegen gemeenschappen. Dit systeem heeft bovendien een ontradend effect op de stroperij (de gewone jacht blijft toegestaan). De bescherming van het milieu kan zeer ver gaan. Zo wordt telkens wanneer een nieuw perceel wordt geopend voor De grootste moeilijkheden rijzen wanneer projecten inkomsten opleveren. Bij de verdeling van de inkomsten kunnen spanningen ontstaan, waardoor projecten dreigen te mislukken. Philippe Lamotte In de strijd tegen de stroperij, doet Pallisco een beroep op een bewakingsfirma die het komen en gaan van alle trucks en voetgangers binnen haar concessies controleert. exploitatie, de bovenste grondlaag van de plaats waar het gekapt stamhout zal worden opgeslagen, systematisch afgeschept en apart gehouden. Zo tracht men de zaden die op een natuurlijke manier in die grondlaag steken, te behouden. Eens de exploitatie beëindigd is, wordt deze vruchtbare grondlaag op haar oorspronkelijke plaats teruggelegd. Een ander initiatief: met de steun van het Laboratoire de Foresterie des Régions tropicales et subtropicales de l Université de Gembloux Agro-bio Tech (ULg) worden duizenden boomzaden in boomkwekerijen gezaaid en vervolgens in het woud uitgeplant en van nabij opgevolgd. Doelstelling: het woud vernieuwen en de economische exploitatie ervan op (zeer) lange termijn verzekeren, maar ook de wetenschappelijke kennis met betrekking tot deze nauwelijks gekende boomsoorten uitdiepen. Op sociaal gebied richtte Pallisco binnen het bedrijf een medische hulppost op waar vijf personen werken. Een grote klassieker? Misschien, maar in hetzelfde gebouw bevinden zich ook een labo voor medische analyse, een verloskamer, een dag- en nachtopvang en gratis geneesmiddelen Maar wie op FSC wil intekenen, moet verder gaan. Zo zijn er drie bemiddelaars (waaronder een Pygmee) die de lokale gemeenschappen helpen hun behoeften te formuleren: waterputten, klaslokalen, gezondheidscentra, landbouwmateriaal, enz. Wij trachten dimensie 3 I JANUARI-FEBRUARI

14 MILIEU Stroperij, probleem n 1 in deze gebieden, neemt toe door de wegen die in de bossen geopend worden. een dynamiek te creëren die is gericht op inspraak en die stoelt op de collectieve noden, en niet op de noden van het dorpshoofd of van een bepaalde groep personen, verduidelijkt Laure Mbadi, bemiddelaarster. Een moeilijke verdeling Is dit ontwikkelingsluik doeltreffend? Projecten die verband houden met gezondheid of onderwijs leveren meestal goede resultaten op, stelt de jonge vrouw opgeleid aan de Universiteit van Yaoundé. Maar men moet waken over de duurzaamheid ervan. Het dient immers tot niets een klaslokaal of een medische post te bouwen om twee jaar later vast te stellen dat de autoriteiten geen geld meer hebben om de onderwijzer of de verpleger te betalen. De grootste moeilijkheden rijzen wanneer de projecten inkomsten opleveren, bijvoorbeeld cacaoof oliepalmplantages. Het gebeurt vaak dat er spanningen ontstaan bij de verdeling van de inkomsten, waardoor de projecten dreigen te mislukken. De bemiddelaars stellen zich vragen over deze steeds terugkerende moeilijkheden. Hebben we te maken met het averechts effect van de hulp die vroeger werd toegekend (de ngo s waren talrijk in deze regio)? Met een gebrek aan ervaring met het collectief beheer van inkomsten door de Pygmee- en Bantoegemeenschappen? Of met de negatieve invloed die op afstand wordt uitgeoefend door de elites van deze dorpen, die in vele gevallen vertrokken zijn om zich in de stad te vestigen? Gelijktijdig aan ontwikkeling en aan exploitatie doen is zeer moeilijk; dat zijn twee verschillende vakken, luidt een strenge opmerking bij De duurzame bosexploitanten worden heen en weer geslingerd tussen de sociale eisen verbonden aan FSC-certificering en de moeilijkheden die de Kameroense Staat ondervindt om zijn rol in de strijd tegen armoede en stroperij te vervullen. het Observatoire indépendant des Forêts in Yaoundé, dat onder meer als opdracht heeft toe te zien op de naleving van het Boswetboek en de talrijke corruptiepraktijken uit de wereld te helpen. In afwachting is het resultaat zichtbaar: de duurzame bosexploitanten worden heen en weer geslingerd tussen de sociale eisen verbonden aan de FSC-certificering en de moeilijkheden die de Kameroense Staat ondervindt om zijn rol in de strijd tegen armoede en stroperij te vervullen. Als gecertificeerde firma regelen wij tenminste de problemen niet met bankbiljetten onder de tafel, merkt Laure Mbadi verheugd op. Ander positief nieuws: de tijd dat ontevreden dorpsbewoners de terreinen blokkeerden, lijkt achter de rug. En dankzij deze aanwezigheid ter plaatse kunnen conflicten, vooral in verband met het kappen van bomen in de omgeving van heilige plaatsen, snel worden opgelost. Philippe Lamotte Onderzoek naar verspilling Volstaan dergelijke inspanningen om van deze bossen met FSC-label de beste ter wereld te maken? Neen. In de eerste plaats omdat het aantal FSC-exploitaties beperkt blijft van de 50 miljoen hectaren die in het Congobekken worden geëxploiteerd, zijn er slechts 5 miljoen gecertificeerd en ze slechts 30 tot 35% van het volume gekapte hout vertegenwoordigen. De rest (kroon van de bomen en zaagafval) wordt ter plaatse achtergelaten, op de lokale markten verkocht of overdag en s nachts verbrand aan de uitgang van de zagerijen. Is dat normaal? Overal, en zelfs tot in de Belgische FSC-zetel, wordt gepraat over alternatieve mogelijkheden zoals energierecuperatie, die in Kameroen en Gabon worden onderzocht. En dan wordt daar veelbetekenend aan toegevoegd: Afrika is natuurlijk Europa niet. Te begrijpen als: wegens het onstabiele politieke klimaat in Centraal-Afrika, worden slechts weinig industriële groepen bereid gevonden de enorme bedragen te investeren die nodig zijn voor dit type warmtekrachtkoppeling. Alles welbeschouwd kunnen sociale onlusten in deze afgelegen gebieden snel ontaarden in aanzienlijke schade aan de investeringen Andere belangrijke beperking: de Kameroense Staat. Ook al is de bosbouwwetgeving van het land goed en vrij ontvankelijk voor suggesties van wetenschappers en ngo s, toch is er een duidelijk gebrek aan middelen om de toepassing ervan af te dwingen. De kern van het probleem valt met één woord uit te drukken: corruptie. De ngo Transparency International heeft Kameroen in de laatste tien jaar driemaal uitgeroepen tot wereldkampioen van de corruptie. Hoewel de corruptie overal aan de kaak wordt gesteld, wordt ze slechts uitzonderlijk op een doeltreffende manier bestreden. Zo vraagt menig waarnemer zich af waarvoor de belastingen die de bosbouwexploitanten betalen, nu écht worden gebruikt. Een andere origineel aspect dat de waarnemers positief vinden: 40% van de belastingen gaat naar de bosbouwgemeenschappen en 10% gaat rechtstreeks naar de lokale gemeenschappen. Heel positief, maar de resultaten van deze herverdeling, die er op papier heel edelmoedig uitzag, blijven uit en stoten op de welbekende klippen: prestige-uitgaven door bepaalde elites, vriendjespolitiek van lokale magnaten en geldverduistering ten voordele van personen die soms zeer belangrijke functies bekleden. Niet eenvoudig en niet zomaar snel even toe te passen, die duurzame ontwikkeling PHILIPPE LAMOTTE 14 JANUARI-FEBRUARI 2012 I dimensie 3

15 RUBRIQUE THEMATISCHE FICHE BEVOLKING Hoe omgaan met de stijgende wereldbevolking? Vandaag leven er al meer dan 7 miljard mensen op aarde. Elke dag komen er netto mensen bij. Het einde van de groei is nog niet voor morgen. Wat kunnen we doen om de aangroei in te perken en de aarde leefbaar te houden? UN Photo by Kibae Park We leven met veel op aarde, heel veel. 7 miljard mensen, dat kan je je nauwelijks voorstellen. Als die 7 miljard mensen schouder aan schouder staan, vullen ze km², ongeveer de helft van de provincie West-Vlaanderen. Een ander beeld. Deel die miljarden mensen op in groepjes van vier, een gemiddeld gezin in België. Geef elk gezin een vrijstaande, gelijkvloerse woning van 120 m², en een tuin van 125 m². Dan nemen al die 1,75 miljard gezinnen km² in. Ongeveer de gezamenlijke oppervlakte van Duitsland, België en Nederland. Dat lijkt verrassend weinig. Alleen, met een half miljoen km² halen we het niet. Mensen verbruiken voedsel, goederen en energie. Er is dus extra land nodig: voor landbouw, fabrieken, kantoorgebouwen, winkels, wegen. Bovendien is niet elk stukje bewoonbaar, en heeft de natuur ook recht op haar plekje onder de zon. Beide beelden tonen aan dat ruimte niet het grootste probleem vormt. Wel de behoefte aan water, voedsel, energie en grondstoffen. DE CIJFERS Eerst het goede nieuws: we leven langer dan ooit tevoren. In de vroege jaren 50 had elke pasgeborene een leven van gemiddeld 48 jaar voor zich. In 2011 bedraagt de levensverwachting 70 jaar. Ook de 'vruchtbaarheid' het aantal kinderen dat een vrouw gemiddeld krijgt - is fl ink gedaald. Vandaag zijn dat er 2,5, tegenover 6 in de jaren 50. Voor een stabiele bevolking die noch groeit noch krimpt moet elke vrouw gemiddeld 2,1 (tot 2,3) kinderen hebben, het zogenaamde 'vervangingsniveau'. BEVOLKING Toch blijft de bevolking stijgen. Tabel 1 geeft weer met hoeveel mensen we zullen zijn in 2050 en Natuurlijk kunnen we niet 100% voorzien hoe bijvoorbeeld de grootte van de gezinnen in Afrika zal evolueren. Maar we kunnen wel een prognose doen op basis van de huidige cijfers en tendensen. De drie varianten laag, medium en hoog - laten een speling toe. Meestal hanteert men de mediumvariant. Bij de lage variant ligt de vruchtbaarheid 0,5 lager dan bij de mediumvariant, bij de hoge variant 0,5 hoger. Dat levert grote verschillen op. Zo kan de bevolking in 2100 variëren van 6,2 tot 15,8 miljard. Maar men neemt aan dat de bevolking dan zal stabiliseren rond de 10 miljard. Tabel 1 : Prognose wereldbevolking (in miljard) Variant Laag 8,1 6,2 Medium 9,3 10,1 Hoog 10,6 15,8 VRUCHTBAARHEID De wereld vertoont grote verschillen in vruchtbaarheid. Gemakkelijkheidshalve onderscheiden we gebieden met lage, medium en hoge vruchtbaarheid (zie kaart). In de landen met lage vruchtbaarheid (lager dan 2,1) bereikt de bevolking haar hoogtepunt rond Bijna alle Europese landen bevinden zich in deze categorie, maar ook landen als Brazilië, China, Tunesië, Thailand, Iran en Vietnam. Vandaag zijn de lagevruchtbaarheidslanden samen goed voor 42% van de wereldbevolking. In de landen met medium vruchtbaarheid (tussen 2,1 en 3) woont 40% van de wereldbevolking. Daar bereikt de bevolking haar hoogtepunt in De meest bevolkte landen zijn India, de VS, Indonesië, Bangladesh, Mexico en Egypte. dimensie 3 I JANUARI-FEBRUARI

16 RUBRIQUE THEMATISCHE FICHE BEVO VOLK LKIN ING Groei van de wereldbevolking en vruchtbaarheid Geschatte bevolkingsgroei van 2011 tot 2050 Vruchtbaarheid: Laag Medium Hoog Geen gegevens NOORD- AMERIKA 346 > % EUROPA 740 > % LATIJNS- AMERIKA (& CARAÏBEN) 596 > % AFRIKA > % Tabel 2 : Drie landen in verschillende vruchtbaarheidscategorieën (2011) Indicator RD Congo (hoog) India (medium) België (laag) Bevolking ,8 miljoen 1,241 miljard 11 miljoen Bevolking ,5 miljoen 1,691 miljard 12,5 miljoen Bevolking jonger dan 15 jaar 46 % 33 % 17 % Bevolking ouder dan 65 jaar 3 % 5 % 17 % Geboortes per Sterfte per Kindersterfte per levende geboortes ,4 Levensverwachting 49 jaar 64 jaar 80 jaar Bevolking met minder dan 2 USD per dag 80 % 76 % geen gegevens Gehuwde vrouwen van die 18 % 54 % 75 % voorbehoedsmiddelen Vruchtbaarheid 4,7 2,6 1,8 Bevolking in verstedelijkt gebied 36 % 29 % 99 % In de landen met hoge vruchtbaarheid (meer dan 3) blijft de bevolking stijgen tot Vandaag woont daar 18% van de bevolking (1,2 miljard mensen), maar in 2100 verwacht men er 4,2 miljard bewoners. De meest bevolkte landen zijn Pakistan, Nigeria, Filippijnen, Ethiopië, DR Congo en Tanzania. Vrijwel alle landen in zwart Afrika hebben een hoge vruchtbaarheid. Het is hier dat het gros van de nieuwe aardbewoners zal worden geboren. GROEIFASEN Tabel 2 toont enkele cijfers van landen uit een verschillende vruchtbaarheidscategorie. De drie landen illustreren meteen de klassieke groeifazen die een bevolking doormaakt. Beginnend met hoge geboorte- en sterftecijfers (DR Congo) zakt geleidelijk het sterftecijfer, en met enige vertraging ook het geboortecijfer. Stilaan benadert het geboortecijfer het vervangingsniveau van 2,1 (India). In de laatste fase zijn zowel het geboorte- als sterftecijfer zeer laag (België). De bevolking veroudert en aangroei is (vooral) te wijten aan migratie. PROBLEMEN EN KANSEN SNELLE BEVOLKINGSGROEI IN DE ARMSTE LANDEN Het overgrote deel van de bevolkingsgroei vindt plaats in de armste landen. Dat maakt het extra moeilijk om de mensen daar uit de armoede te halen. Zo zal de bevolking van zwart Afrika (vandaag 883 miljoen) in 2050 ruim 2 miljard bedragen. Er komen daar dus een pak kinderen bij. Om de groei op te vangen moet het aantal vroedvrouwen minstens verdubbelen. Ook de gezondheidscentra en scholen moeten meer mensen kunnen opvangen. Om nog te 16 JANUARI-FEBRUARI 2012 I dimensie 3

17 RUBRIQUE THEMATISCHE FICHE BEVO VOLK LKIN ING AZIË (ZONDER CHINA) > % CHINA > % OCEANIË 37 > % MIGRATIE Nu al wonen 214 miljoen mensen buiten hun geboorteland. Een bevolkingsexplosie in de armste landen zal onvermijdelijk een aanzuigeffect hebben naar de rijkere landen toe. Vaak verlaten de hoogst opgeleiden de arme landen omdat ze er geen degelijk werk vinden: brain drain (hersenvlucht). Kans: Vandaag houdt Europa de migranten liever buiten. Voor een verouderende bevolking zullen migranten nochtans onmisbaar zijn om het tekort aan werkkrachten aan te vullen. Voor arme landen kunnen de landgenoten die het gemaakt hebben in het buitenland ook gunstig zijn. In 2010 stuurden ze 262 miljard euro op, naast inspirerende ideeën. VERSTEDELIJKING Vandaag al woont de helft van de wereld in verstedelijkte gebieden. Dat betekent niet noodzakelijk dat al die mensen in megasteden hokken. 'Stedelingen' wonen vooral in kleine steden en dorpen. Vandaar dat in België 99% in verstedelijkt gebied woont! In India, met megasteden zoals Mumbai en Delhi, leeft toch nog 70% op het platteland. De grootste bevolkingsaangroei gebeurt op dat platteland. Maar plattelandbewoners trekken er wel massaal weg. In India zal in 2050 minder dan 50% op het platteland leven. China en Nigeria zien hun stadsbevolking van 50% vandaag toenemen tot ruim 70% in Als plattelanders terecht komen in sloppenwijken, wordt het leven vaak doffe ellende. Dikwijls ontbreken er sanitaire voorzieningen en lopen de bewoners gemakkelijk een besmettelijke ziekte op. Vandaag wonen 828 miljoen mensen in sloppenwijken. Het aantal 'slumbewoners' zal blijven stijgen, maar wel minder snel dan de totale stadsbevolking. UN Photo by Kibae Park zwijgen van de voedselvoorziening. Niger en Zambia zien hun bevolking zelfs meer dan verdriedubbelen tegen Kans: De immense hoeveelheid jongeren betekenen een enorme werkkracht die voor de armste landen een sprong voorwaarts kan betekenen. Tenminste, als ze een baan vinden. Er is dus nood aan meer onderwijs en werk, en minder corruptie. Krijgen de jongeren geen kansen, dan vormen ze een tijdbom. VERGRIJZING In de meer ontwikkelde landen - Europa, Japan, Australië, Canada - veroudert de bevolking snel. Vandaag zijn er nog 4 werkende volwassenen per oudere, in 2050 zullen dat er slechts 2 zijn. Een op drie mensen zullen ouder zijn dan 60 jaar. Er zijn maatregelen nodig om de maatschappij draaiende te houden, onder meer door de ouderen langer actief te houden. Migratie vanuit landen met hoge(re) vruchtbaarheid zal meer dan welkom zijn. Uiteindelijk zal de bevolking over de hele wereld verouderen. Kans: Ouderen zijn misschien wijzer, groener en bezadigder, minder vatbaar voor consumptiegrillen. Leeftijd- en geslachtspiramide Oeganda 2010 Leeftijd- en geslachtspiramide Duitsland MANNELIJK VROUWELIJK MANNELIJK VROUWELIJK Oeganda heeft een heel jonge bevolking, die slechts heel geleidelijk zal verouderen. Bron : United Nations Population Division In Duitsland zijn de veertigers vandaag in de meerderheid. Dat zijn de 80-plussers van dimensie 3 I JANUARI-FEBRUARI

18 THEMATISCHE FICHE BEVO VOLK LKIN ING UN Photo by Kibae Park Ruimte vormt niet het grootste probleem. Wel de behoefte aan water, voedsel, energie en grondstoffen. Kans: Mensen in steden doen spontaan aan geboortebeperking. Vrouwen in steden gaan immers uit werken om te overleven, dus is er minder tijd om voor kinderen te zorgen. Bovendien hebben ze geen kinderen meer nodig om het veld te bewerken. Ondanks de ellende blijven mensen voor steden kiezen omdat ze er gemakkelijker een baantje vinden. Steden lenen zich ook beter voor dienstverlening (gezondheidszorg ) dicht bij de mensen. CONSUMPTIE Meer mensen betekent meer consumptie. Ze verbruiken meer water, voedsel, energie en grondstoffen. De bevolking groeit echter het hardst in de armste landen, waar mensen weinig verbruiken. Dé grote verbruikers zijn de rijke industrielanden. Maar opkomende landen zoals China, Brazilië en India benen met rasse schreden het niveau van de rijke landen bij. Meer consumptie houdt meestal ook in: meer vervuiling en broeikasgassen zoals koolzuurgas of CO2. Nu al zijn vele steden in China nauwelijks leefbaar door de luchtvervuiling. CO2-uitstoot zwengelt de klimaatverandering aan. Vandaag is 7% van de wereldbevolking de rijkste half miljard mensen - verantwoordelijk voor de helft van de CO2- uitstoot. De armste 50% neemt slechts 7% van de uitstoot voor haar rekening. wikimedia.common vrouwen zelf zouden kunnen beslissen over hoeveel kinderen ze wensen, zakt de vruchtbaarheid spontaan onder het vervangingsniveau van 2,1. Er is dus nood aan: (1) Degelijk basis en secundair onderwijs voor meisjes (en jongens) met inbegrip van seksuele voorlichting. Hoe beter opgeleid, hoe kritischer vrouwen hun eigen keuzes maken. Ze moeten wel vrij beslissingen kunnen nemen en niet onder druk staan van echtgenoot, familie of samenleving. Gezagsdragers moeten geboortebeperking promoten. (2) Betaalbare en beschikbare voorbehoedsmiddelen om gezinsplanning mogelijk te maken. Ook jongeren moeten er toegang toe krijgen. In veel Afrikaanse landen zijn de jarigen seksueel actief, of ze huwen al. Toch kunnen ze enkel bij een dokter voorbehoedsmiddelen krijgen, vergezeld van een ouder. (3) Een degelijke gezondheidszorg waardoor de kindersterfte en de moedersterfte kan dalen. De lagere kindersterfte doet de bevolking aanvankelijk toenemen. Maar het zet de vrouwen wel aan minder kinderen te hebben. Een lagere kindersterfte is een uitstekende geboorteremmer. (4) Economische ontwikkeling in het Zuiden. In veel landen ging een toenemende welvaart gepaard met een dalend geboortecijfer. Er is wel geen noodzakelijk verband. Zo heeft een arm land als Bangladesh nu al een lage vruchtbaarheid doordat vrouwen werden opgeleid en voorbehoedsmiddelen toegankelijk zijn. (5) Financiële steun van donoren. De laatste jaren geven donoren minder steun aan gezinsplanning. België blijft in elk geval de activiteiten van het VNbevolkingsfonds (UNFPA) ondersteunen. In 2011 schonk ons land 5,5 miljoen euro. ANDERS CONSUMEREN EN GROEN ONTWIKKELEN Het Zuiden heeft recht op ontwikkeling, al is die best zo groen mogelijk. Het Noorden moet radicaal anders consumeren: minder verspilling, meer recyclage, hernieuwbare alternatieven. Zuinig omspringen met voedsel, water, energie en grondstoffen is hoogst noodzakelijk. Alleen zo kan de aarde de verwachte 10 miljard mensen dragen. OPLOSSINGEN BEVOLKINGSGROEI REMMEN China heeft met zijn eenkindpolitiek een geboortebeperking onder dwang uitgevoerd. Tegenwoordig meent men dat alleen een vrijwillige gezinsplanning echt werkt. Vrouwen zijn de voornaamste doelgroep. Want als alle ONLINE CHRIS SIMOENS 18 JANUARI-FEBRUARI 2012 I dimensie 3

19 HET VERBORGEN LEVEN VAN DE FOTOREPORTAGE VANDAAG WONEN 828 miljoen mensen in sloppenwijken. Genesteld in de schaduw van rijke stadszones, ontbreken er dikwijls sanitaire voorzieningen en lopen de bewoners gemakkelijk een besmettelijke ziekte op. In 2011 bezochten vijf topfotografen diverse sloppenwijken, waar Artsen zonder Grenzen werkzaam is. Een impressie. Pep Bonet Migranten uit Lesoto spelen traditionele muziek in een leegstaand kantoorgebouw (Dark City, Johannesburg, Zuid-Afrika). Stanley Greene De sloppenwijk Kamrangirchar (Bangladesh) is gebouwd op een vuilnisbelt. Er wonen mensen op 3 km². Aan de overzijde van de rivier ligt de hoofdstad Dhaka. dimensie 3 I JANUARI-FEBRUARI

20 Stanley Greene Jon Lowenstein Zicht op Martissant, Port-au-Prince (Haïti), een sloppenwijk die sterk te lijden heeft onder bendegeweld. Veel families in Kamrangirchar wonen in wankele hutten, gebouwd op houten palen. Door de overbevolking en de hoge huurprijzen moeten de armen hun huizen bouwen op het water of op de oevers van de rivier waar ze onderhevig zijn aan overstromingen. 20 JANUARI-FEBRUARI 2012 I dimensie 3