Voorbeeldselectie. Om te zien hoe deze woningen kunnen worden aangepakt -en door wie- is het zinvol om meer. getoond.

Transcriptie

1 Voorbeeldselectie Om te zien hoe deze woningen kunnen worden aangepakt -en door wie- is het zinvol om meer getoond. - april Posad Spatial Strategies 109

2 Zijlwijk-Zuid Hoge Mors privaat corporatie overheid VVE stichting, kerkgenootschap, vereninging, etc. De Waard Proffessorenwijk-West SPATIAL STRATEGIES

3 Voorbeeldselectie: eigendommen Als we kijken naar de eigendomsverhoudingen van de verschillende buurten die qua woningtype gelijk leken, zien we dat twee wijken qua eigendom homogeen zijn (Zijlwijk Zuid en Professorenwijk West), terwijl de andere twee gemengd zijn. In de Hoge Mors is een deel van de appartementen in handen van een corporatie, en een deel van private eigenaren die verenigd zijn in een VVE. In de Waard gaat het vrijwel allemaal om rijwoningen uit maar is het bezit verdeeld over private eigenaren en een woningbouwcorporatie. - april Posad Spatial Strategies 111

4 Zijlwijk-Zuid isolatiepakket verlichting LED WTW douchewater zonneboiler warmtepomp restverbruik na maatregelen 610 woningen GJ besparing Hoge Mors particulier corporatie overheid VVE stichting, kerkgenootschap, vereninging, etc. 648 woningen 6454 GJ besparing De Waard 610 woningen 6734 GJ besparing Proffessorenwijk-West 627 woningen GJ besparing SPATIAL STRATEGIES

5 Voorbeeldselectie: besparingsmaatregelen Hoewel alle buurten ongeveer evenveel woningen bevatten, loopt het besparingspotentieel uiteen van 4,7 TJ in de hoge Mors tot 13,7 TJ in de Zijlwijk-Zuid. Op basis van deze besparen dan in de andere twee wijken. Ook het pakket aan toepasbare maatregelen verschilt per wijk. - april Posad Spatial Strategies 113

6 Zijlwijk-Zuid woningen GJ besparing Hoge Mors particulier corporatie overheid VVE stichting, kerkgenootschap, vereninging, etc. 648 woningen 6454 GJ besparing DeWaard Waard De 610 woningen 6734 GJ besparing Proffessorenwijk-West 627 woningen GJ besparing SPATIAL STRATEGIES

7 Voorbeeldselectie: inkomen In de twee wijken waar het meest te besparen lijkt te zijn (Professorenwijk West en in de Zijlwijk Zuid), is het inkomen per huishouden relatief hoog. Voorbeeldselectie: gezinssamenstelling (zie ook de volgende pagina) Ook de huishoudensamenstelling verschilt per buurt. In de Zijlwijk-Zuid bevinden zich grotendeels paren en twee oudergezinnen en een relatief laag aantal studenten en eenpersoonshuishoudens. Deze gegevens zouden nog kunnen worden aangevuld met leeftijdsopbouw, aantal verhuisbewegingen en belevingswereldkenmerken zoals die van Smart-Agent. Op basis van de nu getoonde wijkkenmerken kan een eerste inschatting gedaan worden voor een verduurzamingstrategie per wijk: Zijlwijk-Zuid (13,7 TJ): Relatief jonge woningen waar met besparen nog een deel te winnen valt maar waar de warmtepomp in combinatie met lage temperatuurverwarming een goede aanvulling zou kunnen zijn. Door het relatief hoge inkomen (waarschijnlijk veel tweeverdieners) kunnen bewoners zelf aangesproken worden om te investeren in hun eigen huis. Gezien het hoge aantal gezinnen met kinderen lijkt de kans groter dat mensen nog een tijd in hun huidige huis blijven wonen en bereid zijn om hierin te investeren. Daarnaast duidt het hoge aantal paren zonder kinderen erop dat deze mensen middelen tot hun beschikking hebben om hierin te investeren. - april Posad Spatial Strategies 115

8 Zijlwijk-Zuid studenten institutionele eenpersoons paren zonder kind tweeoudergezinnen eenoudergezinnen overige 610 woningen GJ besparing Hoge Mors particulier corporatie overheid VVE stichting, kerkgenootschap, vereninging, etc. 648 woningen 6454 GJ besparing De Waard 610 woningen 6734 GJ besparing Professorenwijk-West Proffessorenwijk-West 627 woningen GJ besparing SPATIAL STRATEGIES

9 Hoge Mors (4,7 TJ): In deze wijk is nog relatief veel winst te behalen met isoleren. Het aandeel van de warmtepomp is kleiner omdat deze in kleinen gestapelde woningen minder gemakkelijk kunnen worden toegepast. Ook zullen een aantal bewoners, gezien het aandeel sociale huur, het relatief lage inkomen en het hogere aantal studenten en eenpersoonshuishoudens, minder gemakkelijk investeren in hun eigen woning. El interessant is dat hier twee typen overkoepelende eigenaars en/of beheerders zijn: De VVE s en de corporatie. Dit biedt kansen om gezamenlijk aanpak te kiezen. De Waard (6,7 TJ): Deze wijk lijkt qua besparingsmaatregelen, inkomen en huishoudensamenstelling erg op de Hoge Mors, maar heeft een andere eigendomsmix uitvoeringsstrategie worden opgezet veranderen hierdoor volledig. Professorenwijk-West (12,7 TJ): Deze wijk lijkt qua huishoudensamenstelling en inkomen meer op de Zijlwijk, hoewel er opvallend veel meer eenpersoonshuishoudens zijn. Er kan, mede doordat de bebouwing ouder is, nog meer bespaard worden door isolatiemaatregelen en verwarmen door middel van een warmtepomp is technisch complexer. Een aspect dat nog niet is meegenomen binnen deze studie is het feit dat deze wijk binnen het beschermde stadsgezicht valt waardoor sommige maatregelen afvallen. In gesprekken met de dienst monumenten van de gemeente Leiden bleek echter dat jaren 30 woningen, in tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, goed te verduurzamen zijn binnen de door monumentenzorg gestelde kaders. - april Posad Spatial Strategies 117

10 isolatiepakket verlichting LED WTW douchewater zonneboiler warmtepomp restverbruik na maatregelen SPATIAL STRATEGIES

11 Besparingsmaatregelen per buurt voor woningbouw de besparingspotentie net als in het voorbeeld hiervoor, sterk verschilt van wijk tot wijk. - april Posad Spatial Strategies 119

12 isolatiepakket verlichting LED WTW douchewater zonneboiler warmtepomp restverbruik na maatregelen SPATIAL STRATEGIES

13 Besparingsmaatregelen per buurt voor woningbouw Ook het restgebruik het gebruik na besparen verschilt sterk per wijk. - april Posad Spatial Strategies 121

14 isoleren stroom water stralingsverwarming warmtepomp restverbruik SPATIAL STRATEGIES

15 Besparingsmaatregelen per buurt voor utiliteitsbouw - april Posad Spatial Strategies 123

16 isoleren stroom water stralingsverwarming warmtepomp restverbruik SPATIAL STRATEGIES

17 - april Posad Spatial Strategies 125

18 Zijlwijk-Zuid isolatiepakket verlichting LED WTW douchewater zonneboiler warmtepomp restverbruik na maatregelen Totale besparingspotentie Zijlwijk Zuid: 610 woningen, 13,65 TJ 3,6 % van de totale besparingspotentie van 3650 TJ relatief goedkope Zijlwijk-Zuid besparingsmaatregelen 610 woningen GJ besparing mogelijk moment om bewoners te stimuleren dmv bijvoorbeeld subsidie SPATIAL STRATEGIES

19 Naar een handelingsperspectief In voorgaande voorbeelden wordt getoond hoe er per buurt of wijk kan worden gekozen voor een andere besparingsstrategie. Wanneer dit model wordt uitgebreid met verschillende sociale en economische kenmerken, maar vooral ook met gegevens over de investeringskosten per maatregel, ontstaat een nog nauwkeuriger beeld van de kansen voor verduurzaming. Veel besparingsmodellen werken met een huidig gebruik en een doelverbruik en tonen niet hoe dit doelverbruik gerealiseerd wordt. Juist door de maatregelen uit te splitsen kan een meer het bijvoorbeeld zijn dat de eerste set aan maatregelen (besparen, verlichting aanpakken, warmte terugwinnend uit douchewater en een zonneboiler) zich relatief snel terugverdienen en dat mensen zelf bereid zijn om hierin te investeren bij goede voorlichting. Een duurdere of minder bekende maatregel, zoals een warmtepomp heeft wel een hoge potentie maar kan vervolgens een drempel betekenen. Door op het juiste moment een (subsidie)prikkel te geven kan ervoor gezorgd worden dat meer mensen deze maatregel ook meteen meenemen bij een grootschalige renovatie. - april Posad Spatial Strategies 127

20 5. VOORUITBLIK EN AANBEVELINGEN afbeelding: Posad SPATIAL STRATEGIES

21 - april Posad Spatial Strategies 129

22 SLOOP/NIEUWBOUW ENERGIE OPWEKKING OF RESTWARMTE WKK OP GROENGAS ELEKTRIFICEREN WARMTEVOORZIENING RESTWARMTE NABIJGELEGEN FUNCTIE? BEHOUDEN MAATWERK SLOOP-NIEUWBOUW? ALTERNATIEVEN: HIER STARTEN GAS (WARMTE) NEE IS ER EEN AANSLUITING OP HET WARMTENET MOGELIJK? JA WARMTENET AANSLUITEN ER JA VERVANGEN DOOR GROENGAS AANPAK NEE IS ER ÉÉN EIGENAAR OF BEHEERDER? WELK SOORT ENERGIE? GAS, OVERIG VERVANGEN DOOR BIOMASSA NEE ELEKTRIFICATIE ELECTRICITEIT VERVANG DOOR DUURZAME STROOM JA JA ENERGIELEVEREND S: AANPAK NEE IS ER ÉÉN EIGENAAR OF BEHEERDER? BLIJFT ER EEN RESTVRAAG OVER? NEE NUL OP DE METER JA SELECTIE MOGELIJKE MAATREGELEN TECHNISCHE OPWEK/ BESPARINGSOPTIES: HIER STARTEN SELECTIE VOLGORDE VAN TOEPASSING TOETS ONAFHANKELIJKHEID/ UITSLUITING EC-MAATSCH. FILTER SPATIAL STRATEGIES

23 Meekoppelkansen Energie besparen is een essentieel onderdeel van de route naar een samenleving die niet meer afhankelijk is van vervuilende fossiele bronnen. Wanneer de besparingspotentie in beeld gebracht is, blijft er in veel gevallen in de bestaande bouw nog een restvraag over. In andere gevallen kan een pand of wijk juist energie leveren. Hoe deze restvraag duurzaam wordt opgewekt, is een vraag die ook (grote) ruimtelijke consequenties heeft, zowel als gevolg van de omvang en locatie van de opwektechnieken, als door opslag en transport van energie. In het schema hiernaast wordt een aanzet gegeven voor het verbinden van de besparingsopgave aan de opwekopgave. Op dit vlak doet Posad al geruime tijd onderzoek voor verschillende overheden. - april Posad Spatial Strategies 131

24 Stevenshof Professorenwijk Fortuinwijk-Noord Fortuinwijk-Zuid 0,26 PJ 0 10% = 0,026 PJ SPATIAL STRATEGIES

25 Meekoppelkansen gasverbruik en warmte In de kaart hiernaast is de restvraag voor warmte na maximaal besparen weergegeven. In Leiden is reeds een warmtenet aanwezig. Op basis van gebouwtypologie, eigenaarschap en warmte restvraag kan worden gezocht naar gebieden waar een uitbreiding van het warmtenet een mogelijke oplossing vormt voor het duurzaam invullen van de vraag. Informatie over de vervangingsopgave en planning van de netbeheerders kan hierop een waardevolle aanvulling vormen. Uit eerste gesprekken met Liander blijkt bijvoorbeeld dat er voor (delen van de) de Professoren Wijk Oost, De Fortuinwijk Noord en Zuid en Stevenshof binnen nu en 2040 een vervangingsopgave ligt. Op de kaart is te zien dat in de Stevenshof al een net ligt maar dat er in de Fortuinwijk nog een relatief hoge restvraag overblijft na besparen. Een aanpak op de besparing vergroot dus de potentie van het bestaande warmtenet voor de hele stad; er kunnen na bespring meer huizen op hetzelfde net aangesloten worden. aantal adressen panden ,26 PJ 10% = 0,026 PJ - april Posad Spatial Strategies 133

26 ziekenhuis supermarkt sauna zwembad museum groothandel met koeling SPATIAL STRATEGIES

27 Restwarmtebronnen Naast het warmtenet zijn er in Leiden verschillende bronnen voor restwarmte beschikbaar. Dit zijn bijvoorbeeld (zie ook de kaart hiernaast) ziekenhuizen, supermarkten, sauna s, zwembaden, musea en groothandels met koeling. Over het algemeen gaat het hier om relatief lage temperaturen, die niet zomaar op het warmtenet in te voeren zijn, maar wel in een nabijgelegen pand kunnen worden gebruikt voor bijvoorbeeld lage temperatuurverwarming (LTV). - april Posad Spatial Strategies 135

28 0,98 PJ 0 10% = 0,098 PJ SPATIAL STRATEGIES

29 PV potentie en netwerk De potentie voor PV op daken is in deze studie gelimiteerd door het dakoppervlak maar kan meer zijn dan het energiegebruik van het adres. In de besparingskaart is PV dan ook niet opgenomen, maar als losse kaart hiernaast toegevoegd. Na maximaal besparen lijkt de PV potentie in een optimistisch scenario voldoende om van 90% van de restvraag in te vullen. Deze PV potentie geeft - in combinatie met de kaart die aangeeft waar het elektriciteitsverbruik kan gaan stijgen door besparingsmaatregelen zoals een warmtepomprelevante informatie voor het elektriciteitsnetwerk. In dit model is niet te bepalen of de opgewekte energie binnen het pand wordt opgeslagen of dat hiermee ook het energienet wordt belast. Ook is nog niet bekeken hoe groot het verschil is tussen het moment van opwekking en moment van gebruik van energie. Hierdoor kunnen sterke pieken ontstaan in bepaalde wijken, waar dientengevolge misschien het netwerk op moet worden voorbereid. aantal panden ,98 PJ 10% = 0,098 PJ - april Posad Spatial Strategies 137

30 extra gebouwtype utiliteistbouw woningbouw maatregelen utiliteitsbouw woningbouw sociaal-economisch inkomen eigenaarschap huishoudenssamenstelling netwerk (rest)warmte bronnen energie opwekking maatregelen isolatiepakket verlichting LED WTW douchewater zonneboiler warmtepomp restverbruik na maatregelen huishoudens studenten institutionele eenpersoons paren zonder kind tweeoudergezinnen eenoudergezinnen overige inkomen SPATIAL STRATEGIES

31 Aanbevelingen Bij afronding van deze verkennende studie zijn enkele aanbevelingen verzameld, verdeeld in aanbevelingen te verbeteringen van dit model, en aanbevelingen ten behoeve van vervolgstappen. Aanbevelingen ter verbetering van het conceptuele model: Voor een consistent en betrouwbaar resultaat moet voor zowel het energiegebruik als voor woningbouw een volledige, eenduidige, betrouwbare en regelmatig vernieuwde bibliotheek aan kengetallen worden verzameld. Daarnaast blijkt de brondata die voor handen is op pandniveau minder betrouwbaar en nauwkeurig dan gedacht. Bij keuze voor niet open datazoals soms in deze studie gedaan is- is de consequentie dat het verzamelen van bruikbare bron data voor meerdere gebieden extra tijd en moeite zal kosten. De uitkomsten met betrekking tot de technisch mogelijke maatregelen en energetische door installatie-experts en door de pilot te herhalen voor een aantal andere steden. De schatting van het totale energiegebruik in PJ lijkt van dezelfde orde grootte als die door de klimaatmonitor wordt ingeschat, als industrie (hier niet meegenomen) wordt weggelaten. Voor elektriciteitsgebruik is de afwijking echter procentueel gezien aanzienlijk. De besparingspotentie is erg hoog, als deze wordt vergeleken met andere bronnen. Dit kan grotendeels verklaard worden doordat er enkel gekeken is naar technisch mogelijke maatregelen, zonder sociale of economische factoren als beperking voor implementatie te zien. - april Posad Spatial Strategies 139

32 afbeelding: Posad - april Posad Spatial Strategies 140

33 Voor opschaling van dit model moeten de gevolgen op het gebied van privacy worden afgewogen in relatie tot het detailniveau van de gepubliceerde data. Een hierbij behorend inhoudelijk advies zou zijn om te onderzoeken of een klasse tussen open en gesloten privacy gevoelige data gevormd kan worden. Een klasse waar bijvoorbeeld opgave. Een vergelijking met de beschrijving van de creative commons licence is wellicht mogelijk: open, gesloten en alles daartussen onder voorwaarden van gebruik. Aanbevelingen voor vervolgstappen: Het visualiseren van eventuele ruimtelijke veranderingen die het gevolg zijn van de reductie isolatie, het toevoegen van installaties aan de buitenzijde van panden etc.- zou een waardevolle aanvulling zijn en het gebruiksgemak voor leken vergroten. Dit is een opgave die Door reeds geslaagde pilots in kaart brengen kunnen ze als voorbeeld dienen. Als deze kunnen worden gereduceerd naar type en eigendom, dan kunnen ze bij vergelijkbare gebouwtypen in het model worden getoond op de kaart. Het koppelen van sociale en economische kenmerken aan de technische besparingspotentie kan het model rijker en realistischer maken. Een aanzet hiertoe is reeds in deze rapportage opgenomen. Het koppelen van de energie-opwekpotentie en gegevens over het energie-netwerk (capaciteit, vervangingsopgave) aan de besparingspotentie is essentieel om de direct invloed op elkaar. - april Posad Spatial Strategies 141

34 afbeelding: Posad SPATIAL STRATEGIES

35 Bronnenlijst Buitenzonwering en energiebesparing op verwamen en koelen, Juli 2008, TNO, Ing. L.G. Bakker & Ir. H.A.L. van Dijk Duurzaam Koelen van datacenters, November 2011, AgentschapNL Energie besparen? Kijk eens naar uw entree!, Januari 2010, AgentschapNL Energietrends 2014, 2014, ECN, Energie-Nederland & Netbeheer Nederland Energieverbruik per functie voor SenterNovem, 2009, Meijer Energie & Milieumanagement B.V., Ir P.H. Meijer & Ir. R. Verweij Glass covers on refrigerated display cabinets Field measurement of energy savings, TNO, November 2007, S.M. van der Sluis Ontwikkeling energiekentallen utiliteitsgebouwen, Januari 2016, ECN, J.M. Sipma & M.D.A. Rietkerk Op weg naar een klimaatneutrale gebouwde omgeving 2050, mei 2015, C.4.1 Add-ons, CE Delft, B.L. Schepers, N.R. Naber, F.J. Rooijers & C. Leguijt Vesta ruimtelijk energiemodel voor de gebouwde omgeving, data en methoden, 2012, PBL, R. Folkert, R van den Wijngaart. Verbetering referentiebeeld utiliteitssector, Bijlage F-AA, tab Bijlage V en Q, Juni 2014, ECN, J.M. Sipma Voorbeeldwoningen 2011 Bestaande bouw, publicatie-nr. 2KPWB1034, Agentschap NL april Posad Spatial Strategies 143

36 SPATIAL STRATEGIES April 2016 Posad spatial strategies Contactgegevens Binckhorstlaan BE Den Haag