Voedselspeculatie. De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie

Transcriptie

1 Voedselspeculatie De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie juni 2013

2 Rapport gepubliceerd door de onderstaande organisaties CNCD Handelskaai 9, 1000 Brussel Vlasfabriekstraat 11, 1060 Brussel SOS Faim Wolstraat 4, 1000 Brussel Oxfam-Solidariteit Vier-windenstraat Brussel RFA (Réseau Financement Alternatif ) Rue Henri Lecoq, 47, bte Namur FAIRFIN Vooruitgangstraat 333/ Brussel Juni 2013 Verantwoordelijke Uitgever Bogdan Vanden Berghe, , Vlasfabriekstraat 11, 1060 Brussel Auteurs Stephane Desgain (CNCD ), Thierry Kesteloot (Oxfam- Solidariteit), Arnaud Marchand (RFA), Virginie Pissoort et Celine Bensusan (SOS FAIM), Jan Van de Poel ( ) met medewerking van Frank Vanaerschot (Fairfin). Redactie Nathalie Lemaire Vertaling uit het Frans Lieve De Meyer Lay-out Marmelade sprl Deze uitgave werd gerealiseerd met de financiële steun van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking en van de Europese Unie. De artikelen van deze publicatie zijn de verantwoordelijkheid van de auteurs en ze mogen niet beschouwd worden als een weergave van het standpunt van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking of van de Europese Unie. Reproductie De inhoud van dit rapport mag geciteerd of gereproduceerd worden op voorwaarde dat de bron expliciet vermeld wordt. De verantwoordelijke organisaties zouden graag een kopie ontvangen van de documenten die dit rapport citeren of gebruiken.

3 Inhoudstafel Samenvatting... 5 Inleiding Landbouwmarkten in handen van financiële speculanten... 8 De financiële markten, aanvankelijk een kostbaar instrument voor landbouwactoren... 8 De overname van landbouwmarkten door de financiële sector Ook de Belgische banken zijn medeplichtig Voor een goed begrip Resultaten van het onderzoek Financiële speculatie veroorzaakt honger en armoede De financiële speculatie versterkt de volatiliteit van de landbouwprijzen Vooral de armen betalen de prijs van hoge en volatiele prijzen Voorstellen en alternatieven om excessieve speculatie tegen te gaan...28 Een heel magere balans...28 Too little, too late...28 Aanbevelingen...30 Conclusie Verklarende woordenlijst...34 Lijst van gebruikte afkortingen... 35

4

5 Samenvatting De termijnmarkt voor landbouwproducten is de laatste jaren fundamenteel veranderd. Vroeger waren termijnmarkten bedoeld om landbouwproducenten en handelaars te beschermen tegen de risico s van prijsschommelingen. Dat gebeurde door op voorhand de prijs van de komende oogst af te spreken. Sinds enkele jaren zijn speculanten en financiële spelers massaal actief geworden op de termijnmarkten. Zij hebben geen enkel belang bij stabiele en lonende prijzen van landbouwproducten. Ze leven van de wispelturigheid van de prijzen. De termijnmarkt voor landbouwproducten is de laatste jaren fundamenteel veranderd. Termijnmarkten zijn bedoeld om landbouwproducenten en handelaars te beschermen tegen de risico s van prijsschommelingen. Dat gebeurt door op voorhand de prijs van de komende oogst af te spreken. Sinds enkele jaren zijn speculanten en financiële spelers massaal actief geworden op de termijnmarkten. Zij hebben geen enkel belang bij stabiele en lonende prijzen van landbouwproducten. Ze leven van de wispelturigheid van de prijzen. De massale komst van financiële speculanten laat zich vooral verklaren door de deregulering van de financiële en landbouwmarkten. Vandaag ondervinden speculanten geen enkele beperking of controle bij de razendsnelle ontwikkeling van de meest complexe financiële producten. Ook in België hebben sommige banken dat goed begrepen. In een onderzoek bij tien financiële instellingen die actief zijn op de Belgische markt in april 2013 bleken zes instellingen één of meer financiële producten aan te bieden die speculeren op grondstoffenprijzen en dus ook op de prijzen van landbouwgrondstoffen. In het onderzoek vallen met name Deutsche Bank en BNP Paribas Fortis op omwille van de omvang en de diversiteit van de aangeboden speculatieve producten. Op de derde plaats in deze rangschikking vinden we AXA, dat zijn klanten twee omstreden fondsen aanbiedt, voor ING en Belfius die elk één fonds van dit type aanbieden. Ook ABN Amro biedt 2,93 miljoen turbocertificaten aan waarvan de waarde niet bekend is. In totaal beleggen de onderzochte banken 3,725 miljard euro in grondstoffenderivaten. Daarbij komt nog het mysterieuze bedrag van de turbocertificaten die ABN AMRO aanbiedt. We schatten dat van dit bedrag tussen 768 en 948 miljoen euro rechtstreeks wordt belegd in afgeleide producten op landbouwgrondstoffen. Deze cijfers, achterhaald via publiek toegankelijke bronnen, zijn maar het topje van de ijsberg. Financiële instellingen handelen ook voor rekening van derden of kunnen hun eigen middelen gebruiken voor beleggingen in landbouwgrondstoffen. Die activiteiten zijn niet gebonden aan dezelfde transparantie en de regelgeving die geldt voor fondsen die aan particuliere spaarders worden aangeboden. Het is dan ook onmogelijk die gegevens te achterhalen. Een bank die volgens dit rapport geen financiële producten aanbiedt die speculeren op landbouwgrondstoffen, is daarom niet noodzakelijk brandschoon. Het kan best zijn dat ze voor rekening van derden of met eigen middelen in dergelijke producten investeert. 5

6 Ondanks ronkende intentieverklaringen van regeringsleiders in binnen- en buitenland en internationale instellingen ontsnappen speculatieve producten op landbouwgrondstoffen aan elk toezicht en treden alle ethische regels met de voeten. Enkel om de consument en de spaarder te beschermen zijn een aantal maatregelen genomen, maar dat blijkt totaal onvoldoende om dit fenomeen te stoppen. Een moratorium van de FSMA, de Belgische toezichthouder van de financiële sector, wil financiële instellingen verbieden om complexe gestructureerde producten te verkopen aan spaarders. Uit de resultaten van ons onderzoek blijkt alvast dat dit moratorium niet volstaat. Er worden nog steeds speculatieve producten op landbouwgrondstoffen aangeboden aan spaarders. Het moratorium is geen verplichting en het toepassingsgebied is voor interpretatie vatbaar. Op Europees niveau zijn dringend regulerende maatregelen nodig. Het wordt tijd dat de politieke verantwoordelijken opnieuw het heft in handen nemen om de burgers een financieel systeem te bieden dat ten dienste staat van de economie en het algemeen belang. Daartoe moet eerst en vooral de transparantie worden versterkt. Bovendien moeten de mogelijkheden van speculanten om in de landbouwmarkten in te grijpen en de prijzen te bepalen worden ingeperkt. Dat kan best door het opleggen van positielimieten, die een maximaal aantal contracten voor spelers vastleggen, en door het opleggen van maximale prijsschommelingen. Om dat mogelijk te maken moeten de autoriteiten voor markttoezicht meer macht krijgen. Los van de financiële markten moet ook de volatiliteit op de landbouwmarkten structureel worden aangepakt. Dat zal eerst en vooral moeten gebeuren via een beleid dat de landbouwmarkten stabiliseert, de productie en de consumptie van agrobrandstoffen beperkt, de klimaatverandering onder controle houdt en investeert in de voedselproductie via een ecologische boerenlandbouw. 6

7 Inleiding Al sinds de oudheid trachten overheden het aanbod van landbouwproducten te regelen om het hoofd te bieden aan de uitdaging van voedselzekerheid. Daarbij lieten ze niet na om rechtstreeks in de prijzen in te grijpen, met wisselend succes. Daarnaast werden ook particuliere mechanismen voor hedging en herverzekering opgezet om een stabiele en lonende prijs te kunnen garanderen. Speculatie leidt immers meestal tot prijsstijgingen die nadelig zijn voor de armsten en schaarste en hongersnood kunnen veroorzaken. 1 Vandaag is speculatie op de landbouwmarkten zo veralgemeend dat zowel grote als kleine investeerders, al dan niet rechtstreeks verbonden met de sector, meespelen. Ook UNCTAD stelt dat die financialisering van de landbouwmarkten de prijs van voedsel beïnvloedt: The financialisation of commodity markets has played a significant role in price developments in recent years. This phenomenon is a serious concern, because the activities of financial participants tend to drive commodity prices away from the levels justified by market fundamentals, with negative effects on producers and consumers 2 Volgens de FAO lijden vandaag 870 miljoen mensen honger. De overgrote meerderheid daarvan 98 % woont in ontwikkelingslanden. Sinds 1990 lijkt het aantal personen dat honger lijdt jaar na jaar te dalen. In 2008 en 2011, tijdens de grote voedselcrises, steeg dat aantal opnieuw met respectievelijk 75 miljoen en 40 miljoen mensen. De FAO schrijft die stijging toe aan de pieken in de voedselprijzen: «The rise in global undernourishment numbers in 2008 was an immediate result of the spike in food prices». 3 De meeste experts verklaren die prijspieken ook door de explosief toenemende speculatie op de landbouwmarkten. Dit rapport is het resultaat van onderzoekswerk van een groep Belgische ontwikkelingsngo s, samen met Fairfin en RFA. Het werpt licht op de rol van financiële speculatie bij de voedselcrises van de voorbije jaren en onthult de rol van banken op de Belgische markt bij dit kwalijk fenomeen. Het rapport kadert in het streven van de Europese en internationale civiele samenleving om speculatieve praktijken in de voedselmarkten te bestrijden. Bovendien presenteert dit rapport een aantal concrete aanbevelingen om te komen tot een beperking van excessieve financiële speculatie en de gevolgen daarvan voor de voedselzekerheid en de landbouw. 1 : Banner, S. (1998), Anglo-American Securities Regulation: Cultural and Political Roots , Cambridge, Cambridge University Press. 2 : UNCTAD (2011), Price Formation in Financialized Commodity Markets: The Role of Information, New York en Genève, p.vii. De financialisering van de grondstoffenmarkten [ ] heeft de voorbije jaren een essentiële rol gespeeld in de evolutie van de prijzen. Dit is zorgwekkend, omdat de grondstoffenprijzen door de activiteiten van financiële spelers wegdrijven van de prijzen die gerechtvaardigd zijn volgens de basisbeginselen van de markt en dit heeft negatieve gevolgen voor producenten en consumenten. 3 : FAO (2011), The Stage of Food and Agriculture, 25 juni-2 juli, Rome, p. 8 De stijging van het aantal ondervoede mensen in 2008 was een rechtstreeks gevolg van de piek in de voedselprijzen. 7

8 1 Landbouwmarkten in handen van financiële speculanten De financiële markten, aanvankelijk een kostbaar instrument voor landbouwactoren Landbouw, van nature risicovol Landbouw is van nature een zeer risicovolle bezigheid. Boeren zijn altijd overgeleverd aan de grillen van het klimaat en aan de natuurlijke variaties in productie. Bovendien is de vraag naar voedsel inelastisch : als er schaarste ontstaat zullen de prijzen stijgen maar de vraag naar voedsel zal weinig veranderen. Enkel de allerarmsten die weinig ruimte hebben om op andere uitgaven te besparen zien zich gedwongen te besparen op hun voeding. Ook het aanbod is weinig flexibel: boeren hebben minimum een seizoen nodig om nieuwe gewassen te telen en op de markt te brengen. Boeren, handelaars, verwerkers, etc. betrokken in de keten stellen zich altijd bloot aan de risico s van schommelende voedselprijzen en een onzeker inkomen. Boeren hebben zich altijd tegen dergelijke risico s ingedekt door een traditionele vorm van speculatie. Zo zal de boer zijn oogst niet meteen na de oogst willen verkopen wanneer de prijzen het laagst zijn. Liefst zal hij even wachten en pas verkopen wanneer de prijzen terug zijn gestegen. Dat veronderstelt wel dat hij over voldoende opslag- en bewaarcapaciteit beschikt, wat geen sinecure is in vele ontwikkelingslanden. Om zich zo sterk mogelijk te verzekeren van voorspelbare en lonende prijzen verenigen boeren zich in coöperaties en trachten ze gezamenlijk contracten af te sluiten om sterker te staan in prijsonderhandelingen. Ook overheden speelden lange tijd een actieve rol in voedselmarkten. In het verleden richtten ze marketing boards op en sloten grondstoffenakkoorden af om vraag en aanbod beter met el k aar in evenwicht te brengen. Tot in de jaren 1990 trachtte ook het Europese Gemeenschappelijke Landbouwbeleid voor stabiele prijzen te zorgen door een actief prijsbeleid, met instrumenten zoals minimumprijzen, exportsubsidies, invoerheffingen en stocks. Die maatregelen waren verre van voldoende om stabiele en lonende prijzen te garanderen voor een meerderheid van producenten. Wel konden ze de risico s van buitengewone speculatie waar we vandaag mee geconfronteerd worden enigszins indammen. Sinds de jaren 1980 zet het beleid vooral in op een liberalisering van de voedselmarkten. Verschillende maatregelen om die markten te reguleren werden teruggeschroefd of zelfs afgeschaft om de baan te ruimen voor marktinstrumenten zoals termijnmarkten en financiële verzekeringsmechanismen. 1 De termijnmarkt, een verdienstelijk instrument voor risicospreiding en stabiele voedselprijzen Termijnmarkten kunnen een essentiële rol spelen in het opvangen van die risico s. Op die markten kunnen producenten hun oogst van tevoren tegen een bepaalde prijs verkopen aan een handelaar, wat hen toelaat vooruit te plannen en investeringen te doen. Dergelijke vormen van hedging maken deel uit van een overlevings- en ontwikkelingsstrategie van producenten, vooral in ontwikkelde markten, om hun producten aan de best mogelijke prijs 1 : Galtier, F & al. (2013), Managing food price instability in developing countries. A critical analysis of strategies an instruments, Cirad. 8

9 te verkopen. Voor producenten in ontwikkelingslanden spelen die markten een veel kleinere rol. Ze zitten vaak in een zwakke onderhandelingspositie die hen dwingt de prijs te ondergaan. Mechanismen om zich in te dekken tegen schommelingen van grondstoffenprijzen zijn bijna zo oud als de landbouw zelf. Bekend is Aristoteles verhaal over de filosoof Thales van Milete die het beu was bespot te worden omwille van z n armoedige levensstijl. Thales voorspelde, op basis van zijn uitgebreide meteorologische kennis, een buitengewone olijfoogst. Nog voor de oogstperiode aanbrak, huurde hij alle olijfpersen op Chios en Milete aan een vastgesteld bedrag. Wanneer de recordoogst werd binnengehaald, cashte Thales zijn optie en werd een rijk man. In de loop van de 19 de eeuw ontstond in Chicago, in het centrum van één van de belangrijkste graanschuren van de wereld, de eerste moderne markt voor termijncontracten voor landbouwgrondstoffen. In de Chicago Board of Trade (CBOT) zouden prijzen publiekelijk onderhandeld worden, contracten volgens welbepaalde standaarden afgesloten en de rechten van alle betrokken partijen erkend. Daarvoor werden standaard termijncontracten ontwikkeld die nog steeds over de ganse wereld gebruikt worden voor handel en speculatie in grondstoffen: de futures 2. Wat is een termijncontract? Termijncontracten of futures zijn gestandaardiseerde contracten die worden afgesloten tussen anonieme kopers en verkopers van grondstoffen. Via het contract worden ze het eens over de levering van een vastgestelde hoeveelheid van een grondstof op een bepaalde datum in de toekomst (vandaar future ) tegen een vastgestelde prijs. Omdat het termijncontract zijn waarde ontleent aan de onderliggende waarde van de werkelijke grondstof, spreken we ook van een derivaat of afgeleid product. 2 : Foodwatch (2011), The Hunger Makers : How Deutsche Bank, Goldman Sachs and other Financial Institutions are speculating with food at the expense of the poorest, foodwatch-en_rohstoff-report_ger.pdf Hoe werken termijnmarkten? Een handelaar in graan weet in maart dat hij in augustus 500 ton gemalen tarwe moet verkopen om plaats te ruimen voor de nieuwe oogst. Een blik op de Europese graanbeurs in Parijs leert hem dat de levering van tarwe in augustus 200 per ton oplevert. Om zich van die prijs te verzekeren doet hij een bod voor 10 standaard verkoopcontracten voor levering in augustus, elk van 50 ton gemalen tarwe aan een prijs van 200 per ton. Hij voldoet daarmee aan de verwachting van een koper, zoals een broodfabrikant, die een aankoopcontract aanbiedt. Beide biedingen worden elektronisch aan elkaar gekoppeld en de transactie gebeurt automatisch. Op de termijnmarkt worden die verschillende contacten verzameld. De transacties worden gegarandeerd door financiële hedgers. Als de prijzen voor tarwe of maïs stijgen tijdens de looptijd van het contract, zal de boer zijn oogst onder de marktprijs moeten verkopen en strijkt de tegenpartij de winst op zak. Omgekeerd kan de prijs ondertussen ook gekelderd zijn, wat betekent dat de commerciële hedger de verliezen incasseert. 9

10 Hedgers en speculanten? Hedgers zorgen voor zekerheid in de markten door risico s te spreiden en een referentieprijs voor de reële markten vast te leggen. De referentieprijs dekt het risico van zowel producenten als afnemers van landbouwgrondstoffen. Hedgers staan, als tegenpartij van een termijncontract, garant voor het risico. Producenten baseren zich op de referentieprijs wanneer ze investeringsbeslissingen nemen. Bovendien laten deze mechanismen hedgers toe een stabiele inkomstenstroom te bieden aan producenten en aankopers. Hedging wordt dan ook gezien als een stabiliserende factor in landbouwmarkten. Naast hedgers, zijn ook speculanten actief die termijncontracten en andere afgeleide producten kopen en verkopen in de hoop winst te maken door de prijsschommelingen op lange en korte termijn zonder rekening te houden met de reële fundamenten van vraag en aanbod op de landbouwmarkten. Speculanten zorgen dus voor onzekerheid op de markten die volledig los staat van de reële markten. Investeringsbanken, soevereine investeringsfondsen, hefboomfondsen en pensioenfondsen zijn voorbeelden van nieuwe speculanten betrokken in termijnmarkten. De overname van landbouwmarkten door de financiële sector Aanvankelijk draaiden de termijnmarkten voor landbouwgrondstoffen om landbouw en voedsel, niet om louter financiële investeringen. Ze zijn ontworpen om de reële spelers in de sector oplossingen te bieden voor risicobeheersing, het inflexibele karakter van de landbouwproductie en het gebrek aan goede en voldoende informatie dat zo eigen is aan landbouwmarkten. De laatste jaren is die rol fundamenteel veranderd. Voedsel wordt steeds vaker gezien als een nieuwe asset class, zoals aandelen of obligaties, om de portefeuilles van investeerders te diversifiëren, risico s in andere markten af te dekken of tegen inflatie te verzekeren. Dit maakt dat de handel in termijncontracten en andere afgeleide producten niet langer de werkelijke dynamieken op de voedselmarkten weerspiegelen. Dat oneigenlijke gebruik van landbouwtermijnmarkten op massieve schaal is het werkelijke probleem. In 1996 was het marktaandeel van speculanten op de termijnmarkten slechts 12%. In 2011 was dat toegenomen tot meer dan 60%. De overname van landbouwmarkten door nieuwe speculanten is een rechtstreeks gevolg van een jarenlang beleid van deregulering. Deregulering plaveit de weg voor speculanten De eerste jaren van de 21 ste eeuw zag een perfect storm die de overname van de voedselmarkten door speculanten mogelijk maakte. De enorme financialisering van de voedselmarkten, of verstrengeling van de voedselmarkten met financiële markten, kent verschillende belangrijke oorzaken: Een verregaande deregulering van de grondstoffenmarkten en het afschaffen van kwantitatieve beperkingen op speculatieve activiteiten in landbouwtermijnmarkten. In 2000 keurde toenmalig president Clinton de Commodity Futures Modernization Act goed die een einde maakte aan de regulering die was ingesteld na de beurs- 10

11 crash van De wet gaf nieuwe spelers zonder enig commercieel belang in voedselmarkten toegang tot die markten. Tegelijkertijd werden nieuwe autoregulerende grondstoffenbeurzen geopend waar pensioenfondsen, hedgefunds en investeringsbanken termijncontracten konden aan- en verkopen zonder positielimieten. Ook in Europa groeide vanaf de jaren 1980 een trend van deregulering. Het belang van termijnmarkten bleef echter al bij al nog beperkt tot de ontmanteling van de reguleringsmechanismen binnen het GLB. 3 Op de beurs van Parijs werden termijnmarkten pas in 1992 geïnstalleerd. 4 Een afbrokkeling van de slagkracht van regulatoren en toezichthouders. Deregulering ging gepaard met een exponentiële toename van de rechtstreekse handel in termijncontracten en andere afgeleide producten tussen spelers. Deze over the counter 3 : Galtier, F & al. (2013), Managing food price instability in developing countries. A critical analysis of strategies an instruments, Cirad. 4 : Berthelot, J. (2013), Réguler les prix agricoles, Paris, L Harmattan, p.48. (OTC)-handel verloopt niet langs de beurs en is dus helemaal niet transparant. Dat gebrek aan transparantie maakt dat enkele spelers de markt fundamenteel kunnen beïnvloeden zonder enige vorm van toezicht of controle. 5 In december 2008 werd de totale waarde van de OTC-handel van grondstoffenderivaten, niet enkel van voedsel maar ook olie en metalen, geschat op 4.4 biljoen dollar. 6 Het gebrek aan informatie gecombineerd met nieuwe technieken die een razendsnelle handel - met soms duizenden transacties binnen één fractie van een seconde (het zogenaamde high frequency trading ) - mogelijk maken, leiden tot krachteloze regulatoren. 5 : Mittal, A. (2009), The 2008 food price crisis: rethinking food security policies, G-24 Discussion Paper Series, gdsmdpg _en.pdf 6 : Idem 5. Aandeel van hedgers en speculanten op de termijnmarkten De financiële en kredietcrisis deed nieuwe spelers op zoek gaan naar nieuwe markten met hoge opbrengsten. Tegen die achtergrond lanceerde de financiële industrie een nieuwe manier om te investeren in grondstoffen, de indexfondsen. Begin jaren 1990 had Goldman Sachs al een grondstoffenindex ontwikkeld, de Goldman Sachs Commodity Index (GSCI), die de prijsontwikkeling van termijncontracten voor 25 verschillende grondstoffen, van aluminium tot suiker, weerspiegelde. Bankiers van Goldman Sachs boden aan om het kapitaal van investeerders in termijncontracten te beleggen naargelang het gewicht van de specifieke grondstof in de index. Investeerders konden dus speculeren op de prijsontwikkeling van grondstoffen, waaronder voedsel, zonder zelf bij de handel betrokken te zijn. Aanvankelijk waren dergelijke indexfondsen slechts een niche, maar het idee nam een hoge vlucht toen het door de sector werd gepromoot als een ideaal mechanisme om risico s af te dekken in andere financiële markten. 7 Spoedig brachten ook andere grootbanken als Barclays, Morgan Stanley, Deutsche Bank, etc. gelijkaardige indexfondsen op de markt, soms tot één derde gebaseerd op de prijsontwikkeling van voedsel. Tussen 2002 en 2008 vervijfvoudigde het aantal uitstaande futures en opties op grondstoffenmarkten wereldwijd. 8 Het kapitaal in indexfondsen voor grondstoffen steeg van 13 miljard USD in 2003 tot 317 miljard USD in Hedging 88% juni 1996 Speculatie 12% Hedging 39% juni 2011 Speculatie 61% Bron: WDM (2011), Broken Markets, p : Dat idee was sterk gebaseerd op een invloed rijke paper van Yale-professoren Gorton en Rouwenhorts die aantoonde dat de opbrengsten van investeringsportefeuilles gebaseerd op grondstoffen negatief gecorreleerd zijn aan aandelen en obligatiemarkten. Zie: Gorton, G. & Rouwenhorst, K.G. (2004), Facts and fantasies about commodity futures, NBER Working Paper 10595, window=1 8 : UNCTAD (2009), The Global Economic Crisis: Systemic failures and multilateral remedies, 9 : De Schutter, O. (2010), Briefing Note 2: Food Commodities Speculation and Food Price Crises Regulation to reduce the risks of price volatility, otherdocuments/ _briefing_note_02_ en_ok.pdf 11

12 Hoe werken termijnmarkten en voedselspeculatie? $ GS* Tijd Duwt prijzen de hoogte in en maakt ze volatiel NIEUWE financiële producten afgeleide producten producten aangeboden door de banken ETC, ETN, indexfondsen NIEUWE speculanten Banken Hedge funds Pensioenfondsen Aankoop en verkoop van termijncontract via verschillende financiële producten Beurs (gereguleerd) Over the counter (niet gereguleerd) Traditionele speculanten Banken Financiële spelers Doorverkopen van termijncontracten Hedgers Hedgers Termijnmarkt Verkopen van termijncontracten Kopen van termijncontracten Fysieke markt * Grondstoffen Producenten Verwerkers Grondstoffenindex? Berekent de waarde van termijncontracten voor een verzameling een mandje van grondstoffen. Termijncontracten van verschillende soorten grondstoffen worden gecombineerd in één index en krijgen een verschillend gewicht. Zo is de waarde van de GSCI gebaseerd op termijncontracten van verschillende grondstoffen waarvan 12% landbouwgrondstoffen en 71% energie. Wie zijn de nieuwe speculatieve spelers? De financialisering van de voedselmarkten is dus het resultaat van de enorme toename van kapitaalstromen van nieuwe speculatieve investeerders in derivaten zoals landbouwtermijncontracten en aanverwante afgeleide investeringsinstrumenten. Die kapitaalstromen dragen weinig tot niets bij aan de landbouw en staan vaak volledig los van de werkelijke evoluties in de market fundamentals (vraag en aanbod, stocks, handel). Welke zijn die nieuwe speculanten die de laatste jaren dominant zijn geworden op de voedselmarkten en gigantische winsten boeken door te gokken op prijsschommelingen van voedsel? Institutionele investeerders als pensioenfondsen en hefboomfondsen zijn vandaag op de voedselmarkten actief met enorme kapitalen. Deze spelers worden vooral aangetrokken door indexfondsen voor grondstoffen en de belofte voor verzekerde opbrengsten gezien de verwachte trend van hogere prijzen op lange termijn - zonder direct in de voedselmarkten betrokken te zijn. 12

13 Ook banken, zelfs spaarbanken sinds de opheffing van het onderscheid met investeringsbanken, spelen een belangrijke rol. Niet alleen faciliteren en promoten zij de handel in grondstoffenderivaten. Ze zijn zelf ook actief. Banken kunnen zowel voor eigen rekening met hun eigen middelen als op vraag van klanten speculeren op voedselmarkten. Investeringsbanken als Goldman Sachs en Barclays maakten op één jaar tijd respectievelijk 1 miljard en 550 miljoen dollar winst door speculatie op voedselmarkten. 10 Ook spelers met commerciële belangen in de voedselmarkten ontplooien speculatieve activiteiten. Slechts een aantal multinationals domineren de globale handel in landbouwgrondstoffen: Archer Daniels Midland, Bunge, Cargill en Louis Dreyfus. Samen zijn die vier goed voor 90% van de graanhandel. 11 Huidige regelgeving maakt het mogelijk voor deze commerciële spelers om te speculeren op voedselmarkten, voor eigen rekening als voor rekening van derden. Ze beschikken daarbij zelfs over een uitzonderlijk voordeel omdat ze als fysieke handelaars over informatie beschikken die andere spelers niet hebben. Zo heeft Cargill de laatste 20 jaar maar liefst 5 financiële dochterondernemingen uit de grond gestampt voor speculatieve activiteiten op de grondstoffenmarkten. 12 Argumenten van de financiële sector Het is heel moeilijk om te bepalen wat speculatief is en wat niet. Antwoorden Bron: Febelfin hoorzitting in het Belgisch federaal parlement over speculatie op voedsel van 24 april 2013 Het klopt dat het onderscheid vandaag ingewikkeld is geworden. Dat komt omdat steeds meer spelers steeds meer diverse strategieën en instrumenten gebruiken (commerciële spelers speculeren en financiële actoren investeren in de fysieke markten). Die complexiteit wordt nog versterkt door de ondoorzichtigheid van de markt en de zwakte van de controlemechanismen. De markten zijn zo complex geworden omdat de financiële sector die complexiteit gewild heeft. De bewijslast ligt dan ook bij de financiële sector om aan te tonen dat een bepaald financieel product nuttig is voor de landbouwsector. Om die complexiteit tegen te gaan is net meer regulering nodig. In de VS is men daar reeds mee begonnen. De CFTC (de toezichthouder van de termijnmarkten) heeft in 2011 limieten ingesteld op de posities van speculanten voor 28 grondstoffen waaronder landbouwgrondstoffen. Termijnmarkten missen hun doel belang van de graanhandelaar, maar ook van de broodfabrikant die zijn productie ruim op voorhand kan plannen. 10 : Worthy, M. (2011), Broken markets. How financial market regulation can help prevent another global food crisis, World Development Movement, p : Murphy, S. et. al. (2012), Cereal Secrets. The world s largest grain traders and global agriculture, Oxfam Research Report. 12 : Oxfam Issue Briefing (2011), Not a game : Speculation versus Food Security. Regulating financial markets to grow a better future. De oorspronkelijke functie van landbouwtermijnmarkten is om te zorgen voor voorspelbare prijzen en een betrouwbare referentie voor alle actoren in de keten. Die referentieprijs is belangrijk voor zowel producenten, als andere actoren in de keten. Daarop baseren ze welke investeringen moeten gebeuren en welke planning moet opgesteld worden. In het bovenstaande voorbeeld van de handelaar in graan, betekent dit dat de termijnmarkt zekerheid geeft en wilde prijsschommelingen vermeden worden. Dat is in het De laatste jaren zien we echter dat de termijnmarkten die oorspronkelijke functie hebben verloren door de explosie van speculatieve activiteiten door nieuwe speculanten. Eén van de belangrijkste oorzaken van die omwenteling is het beleid van deregulering dat de deuren tot de landbouwtermijnmarkten wagenwijd heeft opengezet voor spelers die in feite niet op de markt thuis horen en weinig tot niets bijdragen aan de fysieke handel in landbouwgrondstoffen. 13

14 2 Ook de Belgische banken zijn medeplichtig Voor een goed begrip RFA onderzocht in welke mate financiële instellingen op de Belgische markt betrokken zijn bij de speculatie op landbouwgrondstoffen. Het onderzoek wil het aanbod en verkoop van beleggingsproducten in kaart brengen die verband houden met termijncontracten voor landbouwgrondstoffen of met indexen die geheel of gedeeltelijk betrekking hebben op landbouwgrondstoffen (soja, katoen, suiker, cacao, koffie, maïs en tarwe). Het onderzoek richtte zich op tien financiële instellingen omwille van hun positie op de Belgische markt of omdat zij ook in het buitenland financiële activiteiten hebben die met grondstof- Waar mogelijk, gebruiken we onze financiële expertise ten dienste van de samenleving. We financieren op een duurzame en verantwoorde manier, en moedigen onze klanten aan de samenleving en het milieu te respecteren. Op die manier maken we van de wereld een betere plaats. ABN Amro fenderivaten verband houden. Het gaat om: BNP Paribas Fortis, Belfius, KBC, ING, bpost bank, Deutsche Bank, ABN AMRO, Rabobank, AXA en Dexia. De informatie werd bekomen via de websites van de instellingen. De beschikbare recente jaar- of halfjaarverslagen en via alle andere relevante openbare bronnen. Wat we niet weten: investeringen in eigen middelen en voor rekening van derden Dit onderzoek bekijkt vooral speculatieve activiteiten op landbouwgrondstoffen. Het onderzoek van RFA bekijkt vooral speculatieve producten op landbouwgrondstoffen die banken aan particulieren aanbieden, omdat die gegevens publiek beschikbaar zijn. Jammer genoeg is slechts minieme informatie beschikbaar over de activiteiten die de onderzochte banken met eigen middelen ondernemen. Dat gebrek aan transparantie gaat ook op voor activiteiten voor rekening van derden die niet onderworpen zijn aan een informatieplicht. Een bank kan beleggen met haar eigen middelen. Ze kan dat doen op de gereglementeerde beurs of via over the counter-transacties, dat wil zeggen via een rechtstreeks contract met de tegenpartij. Dergelijke transacties gebeuren dus niet via een gereglementeerde markt. Anderzijds kan een bank optreden voor rekening van derden. Die beleggingen gebeuren rechtstreeks met het geld van klanten. In dat geval ontvangt de bank meestal niet de winst van de transactie, maar wordt zij vergoed via commissies of beheerskosten. Enkele voorbeelden van transacties voor rekening van derden: 14

15 aanbod en verkoop van beleggingsproducten; clearing waarbij een bank dient als facilitator voor allerlei financiële operaties. De bank neemt dan de volledige juridische en administratieve afhandeling van een bepaalde transactie voor haar rekening, ongeacht of die op de beurs of over the counter gebeurt. Van clearingoperaties over the counter worden geen officiële sporen bewaard; advies en consultancy zijn tevens een winstgevende activiteit voor banken met gevolgen voor de markten van landbouwgrondstoffen. Die activiteiten faciliteren het afsluiten van onderhandse contracten of investeringsfondsen waarin de bank zelf niet rechtstreeks betrokken. Over die activiteiten is evenmin transparantie. Omwille van het gebrek aan informatie is de omvang van het fenomeen onmogelijk exact te achterhalen. De markt van over the counter-transacties is enorm ondoorzichtig, ongeacht of het om transacties met eigen middelen of voor rekening van derden gaat. Volgens de topman van de CFTC 1, Gary Gensler, worden grondstoffenderivaten zeven keer meer over the counter verhandeld dan via de gereglementeerde termijnmarkten. Beleggingsproducten aangeboden op de Belgische markt Argumenten van de financiële sector België speelt maar een heel beperkte rol bij de speculatie op landbouwproducten. Antwoorden Bron: Febelfin hoorzitting in het Belgisch federaal parlement over speculatie op voedsel van 24 april 2013 Met dit argument erkent de financiële sector impliciet dat speculatie op landbouwproducten problematisch is. Zelfs indien die speculatie beperkt zou zijn, dan ontslaat het de sector niet van haar verantwoordelijkheid. Toch verzet de sector zich tegen pogingen om de markt te reguleren. Waarom dergelijk verzet tegen een praktijk die zogezegd marginaal is? Gezien de betrokken bedragen is het fenomeen verre van marginaal. Het betrokken bedrag mag beperkt lijken voor de financiële sector, het komt overeen met het federale budget voor ontwikkelingshulp in 2012 (DGD). Dat betekent dat de banken 6 keer meer middelen mobiliseren die de voedselzekerheid van miljoenen arme consumenten in ontwikkelingslanden bedreigen dan de Belgische staat besteedt aan de strijd tegen honger. Het onderzoek onderscheidt drie financiële instrumenten die banken aan hun klanten aanbieden voor beleggingen in landbouwgrondstoffen: indexfondsen (ook Exchange Traded Funds of ETF genoemd), Exchange Traded Commodities (ETC) en certificaten (of Exchange Traded Notes of ETN). In tweede instantie moeten we ook nog rekening houden met bepaalde gemengde fondsen die slechts een deel van hun kapitaal beleggen in één of meer financiële instrumenten die verband houden met grondstoffenderivaten. 1 : De CFTC (Commodity Futures Trading Commission) is een Amerikaans onafhankelijk federaal agentschap dat belast is met de regulering van de handelsbeurzen waarop grondstoffen worden verhandeld. 15

16 We zijn ons ervan bewust dat onze ecologische en sociale impact vooral verband houdt met de uitoefening van ons bankmetier. Daarom passen we al jarenlang beleidslijnen en procedés toe die optimaal rekening houden met de ecologische en sociale risico s. belfius in te zetten op bepaalde grondstoffenkoersen. Daarin verschillen ze van indexfondsen, die onderworpen zijn aan een verplichte diversificatie. Sommige certificaten, zoals turbo s, laten toe het rendement van de onderliggende activa te repliceren met een groot hefboomeffect, in geval van stijging of daling 4. In tegenstelling tot de vorige producten zijn er geen asset-backed certificaten. We kunnen veronderstellen dat banken die certificaten uitgeven zich van hun kant beschermen tegen mogelijke verliezen door termijncontracten te kopen of te verkopen. Resultaten van het onderzoek Indexfondsen maken het mogelijk om te speculeren op de evolutie (op stijging of daling) van de waarde van een index. De waarde van het fonds volgt of repliceert de bewegingen van de indexprijs. Op die manier maken bepaalde indexfondsen speculatie op landbouwgrondstoffen mogelijk. Er zijn 2 manieren waarop een index kan gerepliceerd worden: fysieke en synthetische replicatie. Bij fysieke replicatie van de index verschaft de fondsbeheerder zich de onderliggende activa van de index, in de voorziene verhouding van de index, om de activa in zijn portefeuille samen te stellen. De beheerder gaat dus het geld van de klanten gebruiken om termijncontracten op grondstoffen te kopen, afhankelijk van de samenstelling van de index waarop het fonds gebaseerd is. De winsten of verliezen op de handel van termijncontracten bepalen de waarde van het aandeel van het fonds. 2 Bij synthetische replicatie van de index belegt de fondsbeheerder niet rechtstreeks in termijncontracten op grondstoffen. Het fonds repliceert de 2 : Nemen we het fictieve voorbeeld van een fonds dat een index volgt die voor 60% uit maïs en voor 40% uit tarwe bestaat. De fondsbeheerder zal beleggen in termijncontracten op maïs voor een nominale waarde die overeenstemt met 60% van het totale volume van het fonds en in termijncontracten op tarwe voor een bedrag dat overeenstemt met 40% van het totale volume. index door één of meer swaps af te sluiten met een andere partij. Swaps zijn afgeleide financiële producten of derivaten waarbij financiële stromen tussen twee partijen, meestal banken, worden uitgewisseld. In het geval van indexfondsen, maakt de swap het meestal mogelijk om het rendement van de activa van het fonds of een vastgesteld rendement te ruilen tegen het rendement van de betrokken referentie-index. 3 Vermoedelijk investeert de bank die de swap levert zelf in termijncontracten op voedselproducten om zich in te dekken ten opzichte van haar swap. Exchange Traded Commodities (ETC) zijn bedoeld om koersschommelingen van grondstoffen te repliceren. Net als indexfondsen worden ETC s gedekt door de onderliggende grondstof via het intekenen op afgeleide producten door de aankoop van termijncontracten of via het sluiten van swapcontracten. Certificaten of Exchange Traded Notes (ETN) zijn schuldbewijzen die banken aan investeerders uitgeven. Zij combineren kenmerken van obligaties met die van indexfondsen. Met certificaten is het mogelijk om rechtstreeks 3 : Als we het fictieve voorbeeld nemen van een fonds dat een index volgt die voor 60% uit maïs en voor 40% uit tarwe bestaat, ondertekent de fondsbeheerder een swap met een andere partij, waarin hij zich ertoe verbindt een vast percentage (bijvoorbeeld 1% ) te betalen in ruil voor het rendement van de referentie-index. Voorafgaande opmerkingen Het onderzoek toont aan dat er in België een aanbod van beleggingsproducten bestaat dat ofwel verband houdt met termijncontracten voor landbouwgrondstoffen ofwel met indexen die geheel of gedeeltelijk betrekking hebben op landbouwgrondstoffen. Van de tien gekozen financiële instellingen zijn er zes die dit producttype aanbieden: Deutsche Bank, BNP Paribas Fortis, AXA, Belfius, ING en ABN AMRO. Deze lijst is niet volledig. Ook een bank als Keytrade Bank bijvoorbeeld, biedt gelijkaardige producten aan. Onderstaande tabel biedt een overzicht van de producten die in België door de 10 onderzochte banken worden aangeboden. Vooraf nog enkele opmerkingen bij de onderstaande cijfers: Ten eerste zijn de banken niet enkel op de Belgische markt actief. Het is dan ook mogelijk om in het buitenland op de meeste geviseerde producten in te tekenen. Jammer genoeg kunnen we de fractie die enkel vanuit België in die producten wordt belegd niet achterhalen. We geven dan ook enkel een globaal volume. Er is echter niets dat doet vermoeden dat de geviseerde fondsen niet (actief of passief) in België worden 4 : Dit hefboomeffect vloeit voort uit het feit dat de investeerder maar een deel van de waarde van de onderliggende activa betaalt en de uitgever van het turbocertificaat de rest voor zijn rekening neemt. In geval van een stijging van de koers van de onderliggende activa zal de winst voor de investeerder dus groter zijn. 16

17 Overzichtstabel per instelling Financiële instelling Deutsche Bank Beleggingsproducten 11 fondsen 12 ETC s certificaten uitgegeven (8 producten) Totaal volume (in miljoen ) 2.668,91 356,99-449,31 Volume van beleggingen in afgeleide producten op landbouwgrondstoffen (schatting, in miljoen ) BNP Paribas Fortis 13 fondsen 841,14 354,92-442,53 1 AXA 2 fondsen 80,67 13,41 Belfius 1 fonds 74,89 24,26 ING 1 fonds 60,12 18,65 ABN AMRO bpost bank certificaten aangeboden (op 7 grondstoffen) Geen product gevonden Waarde onbekend KBC Geen product gevonden Rabobank Geen product gevonden Dexia Geen product gevonden TOTAL 28 fondsen 12 ETC s certificaten 3.725,73 768,23-948,16 1 : BNP Paribas Fortis was bereid tot een gesprek en presenteerde haar cijfers voor België. De Belgische dochter van BNP Paribas presenteerde 26 beleggingsproducten waarvan in totaal ongeveer 110,2 miljoen euro te maken heeft met essentiële landbouwgrondstoffen. BNP Paribas Fortis investeert naar eigen zeggen niet voor eigen rekening in landbouwgrondstoffen. Financiële instelling Beleggingsproducten Totaal volume (in miljoen ) Volume van beleggingen in afgeleide producten op landbouwgrondstoffen (schatting, in miljoen ) Deutsche Bank 2 fondsen met fysieke replicatie 6.300, ,36 17

18 Argumenten van de financiële sector De markt is internationaal. Op Belgisch vlak kun je niets doen. Antwoorden Bron: Febelfin hoorzitting in het Belgisch federaal parlement over speculatie op voedsel van 24 april 2013 Als je een sterke Europese regelgeving wil, kan een Belgische regelgeving dienen als voorbeeld voor andere lidstaten en het signaal geven dat een Europese regelgeving dringend nodig is. Zo lang er geen behoorlijke Europese regelgeving wordt toegepast, is een Belgische regelgeving noodzakelijk.... we houden rekening met milieugebonden en sociale factoren bij de analyse van beleggingsproducten. Deutsche Bank aangeboden, voor zover zij hier geregistreerd zijn bij de regulerende autoriteit (FSMA). Ten tweede bemoeilijkt de aard van de producten en de rapportage een nauwkeurige analyse van de bedragen die werkelijk op de grondstoffenmarkten worden geïnvesteerd. We maken wel een schatting van het bedrag per product dat rechtstreeks of onrechtstreeks in landbouwgrondstoffen wordt belegd. Dat cijfer stemt niet overeen met het bedrag dat rechtstreeks is belegd in termijncontracten op grondstoffen. Het omvat het deel van de gerepliceerde beursindexen dat verband houdt met landbouwgrondstoffen 5. Ten slotte is het niet meer mogelijk om in te tekenen op sommige van de vermelde producten (omdat zij zijn opgeschort door de financiële instelling of omdat de intekenperiode beperkt was). Dat betekent echter niet dat er niet meer wordt gespeculeerd op landbouwgrondstoffen, aangezien het belegde geld verder wordt geïnvesteerd in grondstoffenderivaten. Twee fondsen van Deutsche Bank vallen op door de enorme omvang: PowerShares DB Commodity Index Tracking Fund en PowerShares DB Agriculture Fund. Die fondsen worden niet actief bij Belgische spaarders gepromoot, maar een Belgische belegger kan er nog wel op intekenen. Daarom leek het ons nodig om ze hieronder te vermelden. Globaal volume Uit de overzichtstabel blijkt dat het totaal volume van beleggingsproducten die afgeleide producten op landbouwgrondstoffen omvatten en aan particulieren worden aangeboden 3,725 miljard euro bedraagt. Daarbij moeten we nog de 2,93 miljoen turbocertificaten optellen die ABN AMRO aanbiedt en waarvan we de waarde niet kennen. Tussen 768 en 948 miljoen euro van 5 : Bijvoorbeeld wanneer een fonds een index repliceert die voor 30% bestaat uit landbouwgrondstoffen, gaat men ervan uit dat het bedrag dat dit fonds heeft geïnvesteerd in landbouwgrondstoffen overeenstemt met 30% van zijn totale volume. 18

19 Axa, dat de opdracht heeft om individuen op lange termijn te beschermen, neemt zijn verantwoordelijkheid door zijn middelen en ervaring ter beschikking te stellen op vlak van risicobeheer om te kunnen bijdragen aan een meer solide en veilige samenleving. axa dat bedrag wordt naar schatting belegd in afgeleide producten op landbouwgrondstoffen. Vooral Deutsche Bank en BNP Paribas Fortis zijn het meest actief op dit terrein. Het zou verkeerd zijn te denken dat de hier vermelde volumes alle aangeboden landbouwderivaten weergeven. Het werkelijk volume ligt naar alle waarschijnlijkheid een pak hoger omdat ook investeringen met eigen middelen en transacties buiten de gereglementeerde markt in rekening moeten gebracht worden. Over die praktijken wordt door de betrokken banken echter geen informatie bekend gemaakt. Productcategorieën Fondsen worden het vaakst gebruikt door de verschillende instellingen. Dit onderzoek vond dertig fondsen die beleggen in afgeleide producten op landbouwgrondstoffen. Slechts twee zijn indexfondsen met fysieke replicatie. 6 De fondsbeheerders en via hen de onderzochte financiële instellingen werken liever met indexfondsen met synthetische replicatie, die gemakkelijker en goedkoper te beheren zijn. Van het dertigtal vastgestelde fondsen, werd de helft pas na 2008 opgezet. Dat wil zeggen na het begin van de financiële crisis en in volle voedselcrisis. Alle Exchange Traded Commodities en certificaten die momenteel te vinden zijn op de markt, zijn eveneens in de loop van de laatste vijf jaar opgedoken. Die twee laatste types van financiële instrumenten worden slechts door een beperkt aantal instellingen aangeboden. Zo biedt enkel Deutsche Bank 6 : We willen erop wijzen dat verscheidene andere fondsen zich beroepen op beleggingen in termijncontracten op landbouwgrondstoffen, ook al staat de aankoop van dergelijke contracten niet vermeld in hun meest recente beschikbare jaarof halfjaarverslagen. Exchange Traded Commodities aan. Certificaten worden enkel door ABN AMRO, dat zich heeft toegelegd op de verkoop van allerlei turboproducten gebaseerd op de koers van de zeven onderzochte landbouwgrondstoffen, en Deutsche Bank aangeboden. Top 15 van aan de klanten aangeboden producten Onderstaande tabel rangschikt de producten die aan de klanten worden aangeboden afhankelijk van het rechtstreeks of onrechtstreeks geïnvesteerde bedrag in afgeleide producten op landbouwgrondstoffen. De vermelde bedragen stemmen overeen met de hoogste schatting. Ongeacht het spaarproduct dat u kiest, kunt u als klant van BNP Paribas zeker zijn dat het rekening houdt met sociale en milieucriteria. bnp 19

20 Top 15 van aan klanten aangeboden producten Naam van het product Financiële instelling Type product Maximale schatting van investeringen in landbouwderivaten (in ) % van het volume van het product* 1 PowerShares DB Commodity Index Tracking Fund Deutsche Bank Indexfonds (met fysieke replicatie) ,50 2 PowerShares DB Agriculture Fund Deutsche Bank Indexfonds (met fysieke replicatie) Parvest World Agriculture 7 BNP Par. Fortis Indexfonds ,86 4 Invesco Balanced-Risk Allocation Fund 5 BNP Paribas L1 World Commodities Deutsche Bank Gemengd fonds BNP Par. Fortis Indexfonds Parvest Commodities Arbitrage BNP Par. Fortis Fonds DB Platinum IV dbx Systematic Alpha Index 8 DB Platinum Agriculture Euro 9 DB Platinum Commodity Euro Deutsche Bank Indexfonds ,51 Deutsche Bank Indexfonds Deutsche Bank Indexfonds ,48 10 Parvest World Agriculture USD 9 BNP Par. Fortis Indexfonds ,86 11 Pictet - Absolute Return Global Diversified 12 EasyETF S&P GSCI Capped Commodity 35/20 Deutsche Bank Fonds BNP Par. Fortis Indexfonds ,04 13 Dexia Fund Commodities Belfius Indexfonds ,40 14 PowerShares DB Agriculture Double Long ETN 15 ING (L) Invest Commodity Enhanced Deutsche Bank Certificaten ING Indexfonds ,02 * aandeel (%) van het geïnvesteerde bedrag dat in landbouwderivaten is geïnvesteerd 7 : Als gevolg van de campagne van Oxfam Frankrijk tegen voedselspeculatie deelde BNP Paribas mee Parvest World Agriculture te hebben opgeschort. Dat fonds zal binnenkort worden samengevoegd met BNP Paribas L1 World Commodities. 8 : Dit fonds wil geen index repliceren, maar investeert zelf in een indexfonds dat verband houdt met landbouwgrondstoffen. 9 : Idem : Bedrag dat overeenstemt met de verschillende swapcontracten met betrekking tot indexen die verband houden met landbouwgrondstoffen. 20

21 3 Financiële speculatie veroorzaakt honger en armoede De financiële speculatie versterkt de volatiliteit van de landbouwprijzen Gebrek aan regulering maakt voedselprijzen volatiel We hebben reeds gewezen op het feit dat landbouwmarkten structureel volatiel zijn omwille van de market fundamentals. Sterke volatiliteit zorgt echter voor enorme problemen: ze zorgt voor grote onzekerheid op de markt, zowel voor kopers als verkopers, en maken inkomsten, productie en investeringen onmogelijk te voorspellen en te plannen. Tussen het begin van de jaren 70 en 2006 waren de wereldvoedselprijzen relatief stabiel en laag. Sindsdien kennen ze een uitgesproken volatiliteit, met twee pieken in en Grafiek (op pagina 22) geeft een beeld van het aanbod en de voorraden van granen. Daaruit blijkt dat het verschil tussen productie en de vraag in veel groter was dan in 2007 of in 2011, toen de prijzen in de hoogte schoten. Op die twee specifieke momenten stellen we ook een groot tekort aan voorraden vast. Dat verklaart waarom de stijgende en wispelturige trend niet kon ingeperkt worden. Prijsindex van voedingsmiddelen januari 1990 tot mei 2011 (100% = jaar 2000) 250 Nominaal Reëel De reële prijzen zijn nominale prijzen gecorrigeerd voor inflatie Bron: FAO-prijsindex van voedselproducten voor 5 voedselcategorieën (vlees en gevogelte; zuivelproducten; granen; olie en vetten en suiker) 21