Natuurbeheerplan voor de Hoofsweer te Brecht

Transcriptie

1 Natuurbeheerplan voor de Hoofsweer te Brecht Ontwerp Liselot Ledene in samenwerking met het Agentschap voor Natuur en Bos Versie voor openbaar onderzoek

2 Beheerplan Hoofsweer 1. Deel 1: Verkenning Hoofdstuk 1: Algemene beschrijving Beheerder: Agentschap voor Natuur en Bos, eigenaar van het domein Hoofsweer gelegen in de gemeente Brecht. Kadastrale gegevens van de percelen in beheer: Kad Gem Nr Kadasternr Oppervlakte in ha Gemeente a2 0,09 Brecht s2 0,93 Brecht e2 0,57 Brecht e 8,62 Brecht l 3,01 Brecht c 9,41 Brecht f 2,89 Brecht b 2,78 Brecht l2 0,05 Brecht Totale oppervlakte: 28,36 ha Indiener van het beheerplan: Agentschap voor Natuur en Bos Regio Antwerpse Kempen Lange Kievitstraat Antwerpen, tel: Terreinbeheer West, directeur Stefan Borry Boswachter: Harry Thys 1

3 Situering en identificatie van het terrein: a. Topokaart met situering van het terrein Situering: de Hoofsweer (Brecht) ligt in de gemeente Brecht aan de zuidzijde van het Kanaal Dessel- Schoten, vlakbij het gehucht Klein-Veerle. De Hoofsweer sluit aan bij het erkend Natuurreservaat de Kooldries (15 ha), beheerd door Natuurpunt. De 2 perceeltjes ten westen werden door ANB gekocht met recht van voorkoop maar het beheer werd overgedragen aan Natuurpunt omdat de percelen binnen de perimeter van Natuurpunt vallen. Ze horen dus niet bij de Hoofsweer. De omgeving bestaat vooral uit landbouw (graslanden en akkers). Aan de noordzijde van het terrein, grenzend aan het kanaal, sluit het natuurterrein aan op een industrieterrein en een zone met weekendverblijven. In de ruime omgeving van de Hoofsweer situeren zich een aantal belangrijke natuurgebieden, bossen en groendomeinen: - De Brechtse Heide strekt zich uit over de gemeenten Brecht, Malle, Schilde en Zoersel. Dit uitgestrekte gebied van bijna 1800 ha is beschermd als landschap en de Hoofsweer maakt er deel van uit. Je vindt er bossen, zandwegen, vennen en landbouwvelden doorkruist door tal van bomenrijen. - Ten noordwesten van de Hoofsweer ligt het Groot schietveld en Vlaams natuurreservaat de Kalmthoutse Heide. De Kalmthoutse heide is wellicht het bekendste stukje heidegebied van gans Vlaanderen en het maakt deel uit van het grenspark De Zoom. Het Heidegebied is beschermd als natuurreservaat sinds Het Groot Schietveld is militair domein en wordt actief gebruikt als oefenterrein voor de artillerie. De bossen en natuurwaarden worden beheerd door het Agentschap voor Natuur en Bos. Het Groot Schietveld is 1571 ha groot en daarmee, op de Kalmthoutse Heide na, het grootste natuurgebied in de provincie. Het bestaat uit een grote, aaneengesloten oppervlakte droge en vochtige heide, vennen en hooilanden omringd door een gordel van bossen. Het reservaat is belangrijk om zijn grote natuurlijke soortenrijkdom. Ten westen van het Groot schietveld ligt het militair domein Klein Schietveld, en daarop sluit het domeinbos de Uitlegger aan, evenals een aantal privédomeinen en enkele forten van de Antwerpse fortengordel (NW-ZW) die samen een belangrijke keten van natuurgebieden langs het Antitankkanaal vormen (domeinbos Mastenbos, privé-domein Oude Gracht, ). - Ten noordoosten van de Hoofsweer vinden we Den Aerd in Minderhout, een gebied van 30 hectare bestaande uit bos, struweel, grasland en een grote zandwinningsput (18 ha); het Merkske, een beekvallei in Wortel en de Heesbossen nabij Rijkevorsel. - Ten oosten - maar ook verspreid omheen de Hoofsweer - vinden we belangrijke vennen en vengebieden terug zoals de Leeuwerik en het gebied rond het Klokkeven De Volharding, tevens deelgebieden van het habitatrichtlijngebied waarvan Hoofsweer onderdeel is. - Nog verder ten oosten van de Hoofsweer en de hierboven vermelde vengebieden vinden we de Kievitsheide, Blak-Abtsheide, Hoge Bergen Ekstergoor en Duivelskuil, eveneens deelgebieden van de SBZ-H waar Hoofsweer deel van uitmaakt. Het gaat om waterrijke gebieden die fungeren als hotspots voor amfibieën en biodiversiteit. - Ten zuiden van de Hoofsweer situeert zich het Zoerselbos, Park de Renesse en s Herenbos en in het zuidwesten vinden we het domein van de Trappisten van Westmalle. 2

4 - Ten westen situeert zich een groot bosgebied, bestaande uit domeinbos de Inslag, OCMW-bos De Mick en gemeentelijk park De Mik. Nog verder ten zuidwesten ligt het privédomein La Garenne/Botermelck, het gemeentelijk Park van Brasschaat en het domeinbos Peerdsbos. Figuur 1 Topokaart met situering Hoofsweer in de ruimere omgeving (met aangeduide ANB domeinen) b. Kaart met bestemming volgens het geldende plan van aanleg of RUP Gewestplan Op het gewestplan is de Hoofsweer hoofdzakelijk ingekleurd als natuurgebied (code 0701) en natuurgebied met wetenschappelijke waarde of natuurreservaat (code 0702). Een kleine oppervlakte van het gebied is ingekleurd als gebied voor verblijfsrecreatie (code 0402) en landschappelijk waardevol agrarisch gebied (code 0901). In het deelgebied de Hoofsweer liggen nog enkele stukken ontginningsgebied (met grondkleur agrarisch gebied of groengebied) (code 1200). Tegen de noordelijke grens van het domein Kooldries Hoofsweer ligt een zone voor verblijfsrecreatie (weekendverblijven) en een zone met milieubelastende industrie (code 1002). De directe omgeving van het studiegebied is overwegend ingekleurd als agrarisch gebied (code 0900) en landschappelijk waardevol agrarisch gebied (code 0901). 3

5 Figuur 2 Bestemmingen volgens het gewestplan van terreinen in en rond de Hoofsweer Ruimtelijk uitvoeringsplan Het RUP 'Klei van de Kempen' werd definitief vastgesteld door de Vlaamse Regering op 8 april Dit RUP heeft onder meer betrekking op het volledige zuidelijke deel van de Hoofsweer en het deel dat er ten oosten aan grenst : ten oosten van het natuurterrein worden 2 zones afgebakend als Bouwvrij Agrarisch Gebied (BAG Art 5). Het BAG behoort tot de bestemmingscategorie landbouw en is bestemd voor de beroepslandbouw. Alle werken, handelingen en wijzigingen die nodig of nuttig zijn voor de landbouwbedrijfsvoering van landbouwbedrijven zijn er toegelaten met uitzondering van het oprichten van gebouwen en gelijkaardige constructies. de meest zuidelijke zone is afgebakend als VEN (zie verder) en behoort tot de bestemmingscategorie reservaat en natuur (Art 6). Het gebied is bestemd voor de instandhouding, de ontwikkeling en het herstel van de natuur, het natuurlijk milieu en bos. Alle werken, handelingen en wijzigingen die nodig of nuttig zijn voor de instandhouding, het herstel en de ontwikkeling van de natuur, het natuurlijk milieu en van de landschapswaarden zijn toegelaten. Werken, handelingen en wijzigingen die nodig of nuttig zijn voor de aanleg van tijdelijke wegen in functie van de aanvoer van grondstoffen (klei en zand) tussen de ontginningslocatie en de verwerkingslocatie zijn toegelaten. Het advies van de administratie bevoegd voor het natuurbehoud wordt gevraagd. Beide zones worden tevens afgebakend als erfgoedlandschap (Art 7) in de zin van het Landschapsdecreet. De handelingen zoals bepaald in de voorschriften van de onderliggende 4

6 bestemmingen zijn toegelaten voor zover ze de waarden of de typische landschapskenmerken van het erfgoedlandschap niet in het gedrang brengen. Binnen het als erfgoedlandschap aangeduide gebied moet het specifieke karakter van het landschap behouden blijven. Voor de verlaten kleiputten gaat het om: behoud van het afwisselend landschap met verlaten kleiputten, spontaan geëvolueerd tot gebied met hoge biologische waardering, bos, rietveld, struweel, oude hoogstamboomgaarden en heide; behoud van het complex van grote open waterpartijen met sterk schommelend waterpeil. Ingrepen die wijzigingen aan deze typische landschapskenmerken veroorzaken, zijn slechts toelaatbaar indien uitdrukkelijk gemotiveerd wordt waarom de wijziging te verantwoorden is binnen de globale context van het erfgoedlandschap of indien de wijziging noodzakelijk is voor de menselijke gezondheid, de openbare veiligheid of wezenlijke gunstige effecten voor het milieu heeft. Aanvragen voor stedenbouwkundige vergunningen worden voor advies voorgelegd aan de gewestelijke administratie bevoegd voor het onroerend erfgoed. Figuur 3 RUP 'Klei van de Kempen' 5

7 c. Kaart met ligging in gebieden met beschermingsstatuut volgens nationale en internationale wetgeving Nationaal Het gebied is opgenomen in het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN): het terrein is aangewezen als GEN onder de naam Kempense kleiputten en 2 percelen grenzend aan het industrieterrein (totaal 1 ha) zijn aangeduid als GENO. Figuur 4 Ligging van de Hoofsweer in Vlaams Ecologisch Netwerk Een deel van het natuurterrein is aangewezen als Vlaams natuurreservaat (MB van 12 juli 2002). Aansluitend en ten westen van het gebied ligt het erkend reservaat De Kooldries (de oorspronkelijke erkenning is gebeurd bij MB van 3 september 1985 en werd hernieuwd bij MB van 11 december 1995). Figuur 5 toont de ligging van het erkende en Vlaamse natuurreservaat met het visiegebied. 6

8 Figuur 5 Visualisatie van het deel van de Hoofsweer dat is aangewezen als Vlaams natuurreservaat Onroerend erfgoed: beschermde landschappen, erfgoedlandschap Het grootste deel van het natuurterrein is onderdeel van het beschermd landschap Brechtse heide (BVR 27/05/1977). Via ministerieel besluit van 24/12/2008 werd de Brechtse heide definitief aangeduid als ankerplaats. Het RUP Klei van de Kempen', dat definitief vastgesteld werd door de Vlaamse Regering op 8 april 2011, bakent een deel van het gebied af als erfgoedlandschap Brechtse heide. 7

9 Figuur 6 GRUP oppervlaktedelfstoffenzone klei van de Kempen, bestaande juridische toestand, andere plannen Internationaal: Natura 2000 Netwerk De Hoofsweer maakt deel uit van het Habitatrichtlijngebied Kempense Kleiputten: het Blak, Kievitsheide, Ekstergoor en nabijgelegen kamsalamanderhabitats (BE ). Het bestaat uit zeven deelgebieden in de gemeenten Beerse, Rijkevorsel, Malle en Brecht langs beide zijden van het kanaal Dessel-Schoten. Kooldries Hoofsweer wordt aangeduid als deelgebied 3. Het aanwijzingsbesluit met goedgekeurde instandhoudingsdoelen en prioritaire inspanningen werd goedgekeurd op 23 april 2014 (B.Vl.Reg. van 23 april 2014 tot aanwijzing van de speciale beschermingszone BE Het Blak, Kievitsheide, Ekstergoor en nabijgelegen kamsalamanderhabitats en tot definitieve vaststelling van de bijbehorende instandhoudingsdoelstellingen en prioriteiten, BS 15 oktober 2014). 8

10 Figuur 7 De Hoofsweer is aangewezen als SBZ-H Het volledige Habitatrichtlijngebied is aangemeld voor volgende habitattypes en soorten (S-IHDbesluit van 23 april 2014, B.S. 15 oktober 2014). Prioritaire habitats zijn aangeduid met (*) Open grasland met Corynephorus- en Agrostis soorten op landduinen 3130 Oligogrofe tot mesotrofe stilstaande wateren met vegetatie behorend tot de Littorelletalia uniflora en/of de Isoëtes-Nanojunctea 3140 Kalkhoudende oligo-mesotrofe wateren met benthische Chara spp. vegetaties 3150 Van nature eutrofe meren met vegetatie van het type Magnopotamion of Hydrocharition 4010 Noordatlantische vochtige heide met Erica Tetralix 4030 Droge Europese heide ( alle subtypen) 7150 Slenken in veengronden met vegetatie behorend tot het Rhynchosporion 9190 Oude zuurminnende eikenbossen met Quercus robur op zandvlakten 91E0* Alluviale bossen met Alnion glutinosa en Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae) Drijvende waterweegbree 1166 Kamsalamander Het natuurreservaat Kooldries-Hoofsweer is niet aangewezen als Vogelrichtlijngebied of Ramsargebied. 9

11 Figuur 8 Actueel habitat d. Kaart met ligging volgens de BWK (versie BWK-habitatkaart 5.2) Het natuurterrein bestaat grotendeels uit biologisch waardevolle tot zeer waardevolle biotopen. De belangrijkste biotopen die actueel voorkomen zijn: BWK code Ap+Aom Ae Sf Vm Qb Karteringseenheid Zeer diep water + oligotrofe plas Eutroof water Vochtig wilgenstruweel op voedselrijke bodem Elzenbroek Eiken-berkenbos 10

12 Figuur 9 Eenheden volgens de biologische waarderingskaart versie 2 11

13 Hoofdstuk 2: bespreking van de drie functies van het terrein Ecologische functie: Huidige toestand Gelegen in SBZ-H: BE Het Blak, Kievitsheide, Ekstergoor en nabijgelegen kamsalamanderhabitats, deelgebied BE Aanwezigheid van Europese en regionaal belangrijke soorten: ijsvogel, smient, rietgans, krakeend, wintertaling, nonnetje, grote zaagbek, tafeleend, kuifeend, wilde zwaan, grote zilverreiger, watervleermuis, rosse vleermuis, dwergvleermuis en kamsalamander. Enkele open terreinen: 4030/ is lokaal goed ontwikkeld. Bostypes: 9120/9190, 91E0 en sf/so (jonge bossen). Randvoorwaarden beleid SBZ-H, VEN, deels Vlaams Natuurreservaat. Managementplan Natura Zoekzones voor habitats , 91E0, 6230, Relatie met omgeving Intensieve landbouw aanpalend, beperkte instroom van landbouwwater, impact blijft beperkt tot de grachten en heeft geen grote invloed op waterkwaliteit van de zuidelijke plas. Aanpalend weekendzone en industrieterrein. Sluit rechtstreeks aan op bossen en erkend natuurreservaat de Kooldries met gelijkaardige habitats en soorten. Kooldries is het bolwerk voor de lokale kamsalamanderpopulatie. Potentie van de plek Voormalige kleiontginning met open waterplassen en spontaan ontwikkelde bossen. Grondwatersysteem met sterk wisselende grondwaterpeilen en relatief weinig beïnvloed door omgeving. Dit geeft voor grote delen van het gebied potenties voor verdere ontwikkeling van waardevolle fauna en habitats via spontane natuurlijke processen. Goede potenties voor ontwikkeling van heischraal grasland. Belangrijke herstelkansen voor een duurzame populatie kamsalamander: geschikt landhabitat is aanwezig in Hoofsweer en aangrenzend reservaat Kooldries. Er zijn grote herstelmogelijkheden voor een cluster van geschikte voortplantingspoelen. Visie eigenaar/beheerder Implementeren van IHD: - verbeteren kamsalamanderhabitats, zowel land- als waterhabitat; - verbeteren van geschikt leefgebied voor vleermuizen met complex van loofbos, open water en open plekken met aandacht voor voedselhabitat (o.a. vijvers, bosranden, dode bomen); 12

14 - verbeteren leefgebied voor ijsvogel en overwinteringsplaats voor nonnetje, grote zilverreiger en wilde zwaan - spontane ontwikkeling van de bostypen naar goed ontwikkelde loofboshabitats, wegnemen of ringen van exoten; - behoud en kwaliteitsverbetering open vegetaties Sociale functie: Huidige toestand De Hoofsweer maakt deel uit van het Beschermd landschap Brechtse heide. Het landschapsbeheerplan beschermd landschap Brechtse heide werd goedgekeurd in Het wandelknooppuntennetwerk Brechtse Heide loopt doorheen en langs het terrein. Bewegwijzerd wandelpad dat doorheen aangrenzende domein Kooldries (NP) en de Hoofsweer loopt. Er is een vogelkijkhut aan de grote zuidelijke vijver die vogelkijkers aantrekt. Randvoorwaarden beleid Ministerieel besluit tot definitieve aanduiding van de ankerplaats Brechtse heide te Brecht, Malle en Schilde (24/12/2008). Deel erfgoedlandschap. Het landschapsbeheerplan (VLM, 2009) erkent het recreatief medegebruik met respect voor de draagkracht van het gebied. Uitgangspunt is het vormen van recreatieve netwerken waarbij paden en routes met elkaar verbonden worden. Hierbij moet het publieke karakter en de toegankelijkheid van deze paden en routes maximaal gegarandeerd worden. Principiële toegankelijkheid: wandelaars zijn welkom op de paden. Relatie met omgeving Gebied maakt deel uit van wandelnetwerk rond de Brechtse Heide. Recreatiedruk in goede banen leiden conform het op te maken geleidingsplan (Landschapsbeheerplan, VLM, 2009). Potentie van de plek Lokaal in trek voor kleine(gegidste natuur-)wandelingen of in relatie met Brechtse heide voor grote landschapswandelingen. Potenties voor landschap/onroerend erfgoed: instandhouding typisch karakter van het landschap (kleiputten en open ontginningslandschap). Visie eigenaar/beheerder Openstelling/wandelnetwerk en kijkhut behouden in overleg met Natuurpunt en Regionaal Landschap Voorkempen. Enkel zachte recreatie toelaten bij machtigingen. 13

15 In stand houden open ontginningslandschap met kleiputten. Principiële toegankelijkheid in het gebied, er wordt geen toegankelijkheidsregeling opgemaakt. Economische functie: Huidige toestand Randvoorwaarden beleid Houtopbrengst is marginaal: eventueel brandhout. Potenties productie van kwaliteitshout zeer laag (sterk schommelende waterpeilen, actuele structuur van de bosbestanden). SBZ-H en aanwezige Europese en regionaal belangrijke soorten. De aanwezige waardevolle habitats 6230/ /91E0 mogen geenszins schade oplopen bij de exploitatie en houtproductie. Natuurreservaat, VEN, IHD. Relatie met omgeving - Potentie van de plek Visie eigenaar/beheerder Zeer beperkt. Brandhoutverkoop i.f.v. beheerdoelstellingen. 14

16 Hoofdstuk 3. Globaal kader De invulling van de drie functies op het terrein en de differentiatie ervan over het terrein: De ecologische functie wordt, gezien het statuut als natuurreservaat en de ligging in habitatrichtlijngebied, overal op het terrein ingevuld en wordt als hoofdfunctie gedefinieerd. Voor de sociale functie zijn er twee belangrijke thema s: - toegankelijkheid: Kooldries-Hoofsweer is enkel toegankelijk voor wandelaars. Het gebied kan ontdekt worden via een aantal bewegwijzerde avontuurlijke wandelroutes over paden die niet verhard zijn. Langs de grote vijver in het zuiden van het gebied (beheereenheid 2A) is voor vogelliefhebbers een vogelkijkhut ingericht. Wandelroutenetwerk Kempense Hoven en een aantal wandelroutes passeert door de Kooldries-Hoofsweer). Figuur 10 Toegankelijkheid: principiële toegankelijkheid - landschappelijk erfgoed: het beheer van het gebied houdt de landschappelijke erfgoedwaarden in stand. Het natuurbeheer richt zich op het behoud en verbetering van de ecologische kwaliteit van verlaten kleiputten, waar door spontane ontwikkeling hoge natuurwaarden ontstaan zijn. De economische functie is marginaal. Oogst van brandhout is mogelijk bij bepaalde beheerwerken in functie van de natuurstreefbeelden (kappen opslag, exotenbestrijding). 15

17 Gewenste natuurstreefbeelden en/of doelen voor soorten die men op de lange termijn wil bereiken. Hierbij gebeurt een toetsing aan de instandhoudingsdoelstellingen en, indien van toepassing, aan het managementplan Natura 2000, het managementplan, het natuurrichtplan, het soortenbeschermingsprogramma In het gebied streven we naar een complex van goed ontwikkelde loofbossen met open waterplassen. Lokaal is er aandacht voor open plekken met elementen van heide of heischraal grasland. Voor soorten streeft men naar goed ontwikkelde leefgebieden voor kamsalamander en vleermuizen. De grote, diepe plas in het zuiden (beheereenheid 2A) wordt beheerd in functie van overwinterende en doortrekkende watervogels. De natuurstreefbeelden vegetatie zijn: Bossen: goed ontwikkelde loofboshabitats (habitat , habitat 91E0, rbb sf). Tevens waardevolle open plekken met elementen van droge heide (habitat 4030). Habitat 6230: heischraal grasland. Leefgebieden soorten: Het ganse terrein wordt aangeduid als leefgebied voor soorten. Naast de hoger genoemde vegetatiestreefbeelden behoren ook de volgende biotopen tot leefgebied: Ae+aom: ondiepe plassen: leefgebied beheren voor kamsalamander, ijsvogel. Ap: diepe ontginningsplassen: foerageergebied voor watervleermuis, rosse vleermuis en ruige dwergvleermuis, overwinteringsgebied voor de Europees beschermde soorten nonnetje, grote zilverreiger, ijsvogel en wilde zwaan. Toetsing IHD + aan MP 1.0 (= de taakstelling)/ 1.1 (= de evidenties, is in opmaak): Voor het ganse habitatrichtlijngebied werden duidelijke natuurdoelen geformuleerd die toegewezen werden aan de verschillende deelgebieden. Volgende doelen zijn voor het deelgebied relevant: - poelen, vennen en plassen : inrichting en beheer van goed ontwikkelde voortplantingsgebieden en landhabitats voor kamsalamander met aandacht voor migratiemogelijkheden tussen populaties. De plassen spelen ook een belangrijke rol voor eenden, ganzen, zwanen en steltlopers. Het verbeteren van de kwaliteit van de plassen en het behoud van de rust kan de waarde van de plassen voor deze watervogels verhogen. Dit zal ook de vleermuizen die foerageren boven waterpartijen en op hun zomerverblijfplaatsen in de bosgebieden ten goede komen. - bossen : voor de alluviale bostypes wordt het behoud van de oppervlakte en de kwaliteit van de bestaande habitatvlekken beoogd. De zogenaamde oude, zuurminnende eikenbossen zijn nog relatief jong wat de relatief beperkte ontwikkeling van flora en fauna en het enigszins versnipperde karakter van deze bossen verklaart. De verdere ontwikkeling en kwaliteitsverbetering van deze bossen wordt tot doel gesteld. Voor het deelgebied Hoofsweer werden evenwel geen specifieke oppervlaktedoelstellingen gedefinieerd voor bepaalde habitattypes of soorten. Het spreekt voor zich dat de bestaande voorkomende actuele habitats en soorten minimaal in hun huidige staat van instandhouding 16

18 behouden moeten blijven. Als prioritaire inspanningen zijn geformuleerd: het uitbreiden van het leefgebied voor de Kamsalamander (PI2) en ontsnipperende maatregelen voor amfibieën (PI5). Ambitieniveau voor de realisatie van de beheerdoelstellingen van de ecologische functie Het gebied is aangewezen als Vlaams natuurreservaat en het ambitieniveau blijft natuurreservaat. Bij de opmaak van het natuurbeheerplan wordt bijgevolg type 4 nagestreefd. Doelstellingen beschermingsstatuut beschermd landschap De aandachtspunten uit het Landschapsbeheerplan Brechtse heide (VLM, 2009) als uit het MB van m.b.t. de aanduiding van de ankerplaats Brechts heide, zijn in overeenstemming met de vooropgezette doelen. Meer bepaald vermeldt het Landschapsbeheerplan inzake de Hoofsweer en de voormalige kleiontginningen het volgende: Omwille van zijn status als natuurreservaat en habitatrichtlijngebied en de aanwezigheid van bijzondere soorten zoals de Kamsalamander is de Kooldries-Hoofsweer een van de meest waardevolle gebieden in de Brechtse Heide. Deze eenheid vormt een ruimtelijk geheel dat bestaat uit een voormalige kleiontginning (Kooldries- Hoofsweer) en enkele aanpalende gronden met bos, akkers en grasland en is op het gewestplan nagenoeg volledig ingekleurd als natuurgebied, natuurgebied met wetenschappelijke waarde en natuurreservaatsgebied. Het gebied heeft een hoge biologische en landschappelijke waarde. Er zijn enkele heiderelicten aanwezig in het gebied en onder de vrij jonge bosvegetatie is wellicht nog een heidezaadbank aanwezig. Het landschapsdoeltype is kleiputtenlandschap. Dit houdt in dat het beheer gericht is op versterken van de huidige waarden van het gebied. Het huidige beheer staat in het kader van het behoud en herstel van de diverse waardevolle vegetaties en komt dus ook de landschappelijke waarde ten goede. Dit beheer moet dus voortgezet worden. Het ministerieel besluit van 2008 over de ankerplaats Brechtse heide vermeldt bij de te beschermen waarden voor de verlaten kleiputten (Art. 2, 2 5 ): a) verlaten kleiputten, spontaan geëvolueerd tot gebied met een hoge biologische waardering; b) natuurwetenschappelijk waardevol natuurgebied: 1) afwisselend landschap met verlaten kleiputten, bos, rietveld, struweel, oude hoogstamboomgaard en heide ; 2) complex van grote open waterpartijen met sterk schommelend waterpeil; 3) voorkomen zeldzame plantensoorten; 4) voorkomen zeldzame amfibieën en libellen; 5) belangrijk broedvogelgebied voor zowel watergebonden als bosgebonden soorten. 17

19 Hoofdstuk 4: werkplan inventarisatie Het terrein wordt ingedeeld in beheereenheden zoals weergegeven op onderstaande kaart. De Hoofsweer wordt in een noordelijk en zuidelijk deel gescheiden door een wandelpad dat dwars van ZW naar NO loopt. De ondiepe waterplassen in het noordelijk deel van de Hoofsweer zijn zeer gelijkaardig. We maken hier één beheereenheid van: 1B. Het volledige beboste stuk in het noordelijke deel wordt ook als één beheereenheid bekeken: 1A. Het heischrale grasland in het zuidwestelijke deel tegen het wandelpad wordt als een aparte beheereenheid aanzien, nl. 1C. In deze beheereenheid ligt een poel die ook afzonderlijk genomen wordt: 1D. Het zuidelijke deel van het gebied bestaat uit 2 grote plassen die als beheereenheid 2A ingedeeld worden, en een bosgebied tegen het wandelpad: beheereenheid 2B. Helemaal in het zuidelijke deel is er een stukje bos dat aansluit bij bos dat net buiten ANB-domein ligt en landbouwgebied: beheereenheid 2C. Beheereenheid 2D, in het uiterste oosten van het gebied omvat een stuk heide met berkenbos. Figuur 11 Beheerindeling Hoofsweer De inventarisatie van de bestaande toestand, gebeurt aan de hand van de standaardfiches die ingevuld worden per beheereenheid. Op de standaardfiche komt de informatie over de standplaats, de gekende milieuproblemen, de kenmerken van de vegetatie, het huidige beheer, de bijzondere of te beschermen soorten en structuren, de geïnventariseerde soortenlijst, cultuurhistorische 18

20 elementen en milieu. De soorteninventarisatie gebeurt via een inschatting van de abundantie van de verschillende plantensoorten. Voor de Europees beschermde soorten gaat men het voorkomen en eventueel de aantallen na in het overeenkomstige S-IHD-rapport van het gebied. Bijkomend worden voor kamsalamander beschikbare waarnemingsgegevens opgevraagd (via waarnemingen.be, INBO en de lokale beheerder van het gebied Kooldries). Hiervan is het doel om zicht te krijgen over in welke plassen de soorten actueel voorkomt, zowel binnen Hoofsweer als het aanpalend reservaat Kooldries. Op basis van die spreiding en de inventarisatie van structuurelementen van de waterpartijen (via standaardfiche) wil men ook kijken welke eigenschappen van de waterpartijen in dit gebied bepalend zijn voor het al dan niet voorkomen van kamsalamander. Voor data over de waterkwaliteit worden gegevens verzamelen uit het ecohydrologisch onderzoek van het natuurreservaat Kooldries-Hoofsweer, een studie met projectnummer 04/ uitgevoerd in 2010 door Arcadis in opdracht van het ANB. Het project betreft de abiotische inventarisatie (bodem & hydrologie) en ecohydrologische analyse van Vlaams natuurreservaat de Hoofsweer en erkend natuurreservaat Kooldries. Aan de hand van deze analyse werden knelpunten gedetecteerd en maatregelen uitgewerkt om deze knelpunten weg te werken of te milderen. De maatregelen focussen op het realiseren van natuurpotenties in het kader van Natura 2000 met bijzondere aandacht voor het leefgebied van Kamsalamander. Voor de waterpartijen wordt tevens op basis van beschikbare waarnemingen nagegaan welke soorten (en mogelijk aantallen) hier recent voorkomen. Hoofdstuk 5: bekendmaking consultatie Het ontwerpnatuurbeheerplan voor het natuurdomein wordt voor consultatie ter inzage gelegd bij het Agentschap voor Natuur en Bos. De aankondiging van de consultatie over het ontwerp van natuurbeheerplan zal binnen de 30 dagen bekend gemaakt worden via de gemeentelijke informatiekanalen (mei 2016). Voorafgaand aan het openbaar onderzoek dat loopt van 1 tot en met 30 juni 2016 wordt op 20 mei 2016 een wandeling georganiseerd om de buurt en geïnteresseerden te informeren over het beheerplan. Het ontwerpnatuurbeheerplan wordt voor advies voorgelegd: - aan het college van burgemeester en schepenen van de gemeente of gemeenten waarin het terrein waarop het NBP betrekking heeft, geheel of gedeeltelijk ligt; - aan Agentschap Onroerend Erfgoed gezien de bescherming als ankerplaats en deels erfgoedlandschap; Na de consultatieperiode past ANB het ontwerpnatuurbeheerplan zo nodig aan en voegt er een verslag van de consultatie- en adviesronde aan toe. Het wordt vervolgens voorgelegd aan de Vlaamse minister bevoegd voor het natuurbehoud. De minister kan het bijkomend voorleggen aan een adviesinstantie. De minister keurt het 19

21 natuurbeheerplan goed of brengt het Agentschap bij gemotiveerde beslissing op de hoogte van de onderdelen die gewijzigd moeten worden. Erkenning als natuurreservaat De erkende natuurreservaten blijven bij het wijzigen van de wetgeving behouden. De Hoofsweer blijft bijgevolg natuurreservaat (ambitieniveau 4). 20

22 2. Deel 2: inventaris Standaardfiches Per beheereenheid werd een standaardfiche opgemaakt (zie excell-bestand in bijlage). Voor de beheereenheden 1A, 2B en 2C is dit een standaardfiche Beheersplannen domeinbossen Inventarisatie: uitgebreide algemene kenmerken Voor de beheereenheden 1B, 1D en 2A is dit de fiche geïntegreerde beheerplannen inventarisatieformulier open water, uitgebreide algemene kenmerken Voor beheereenheid 1C is dit het formulier grasland geïntegreerde beheerplannen inventarisatie: uitgebreide algemene kenmerken En voor beheereenheid 2D tenslotte is dit het formulier heide geïntegreerde beheerplannen inventarisatie: uitgebreide algemene kenmerken Actualisatie BWK en habitatkaart Tijdens de inventarisatie werden tevens de BWK en de habitatkaart geactualiseerd. Figuur 12 en 13 geven het resultaat weer. Figuur 12 Geactualiseerde BWK 21

23 Figuur 13 Geactualiseerde habitatkaart Specifieke inventarisatie: water In de loop van 2010 voerde Arcadis in opdracht van het ANB een Ecohydrologisch onderzoek van het natuurreservaat Kooldries-Hoofsweer uit. Het project betreft de abiotische inventarisatie (bodem & hydrologie) en ecohydrologische analyse van Vlaams Natuurreservaat de Hoofsweer en het erkend natuurreservaat Kooldries. Aan de hand van de analyse werden knelpunten gedetecteerd en maatregelen uitgewerkt om deze te milderen of weg te werken. De maatregelen focussen op het realiseren van natuurpotenties in het kader van Natura 2000 met bijzondere aandacht voor het leefgebied van kamsalamander. Topografie: Over het algemeen is de ruime omgeving van het studiegebied relatief vlak waarbij het maaiveld zich ongeveer situeert tussen 29 en 31 mtaw 1. Door de kleiwinning is, zowel in Hoofsweer als in Kooldries, een zeer geaccidenteerd terrein ontstaan. De laagst gelegen (droge) zones bevinden zich op ongeveer 25 mtaw met als grootste laagte de voormalige populierenaanplant ten noorden van beheereenheid 1B in Hoofsweer. De afwatering verloopt van zuid (ZW) naar noord (NO) en dat blijkt ook duidelijk uit het reliëf. Ten zuiden van Hoofsweer ligt het maaiveld op ongeveer mtaw, terwijl ten noorden van het kanaal Dessel-Schoten het maaiveld op ongeveer mtaw gelegen is. 1 De Tweede Algemene Waterpassing (TAW) is de referentiehoogte waartegenover hoogtemetingen in België worden uitgedrukt. 22

24 Ruwweg situeert de waterscheiding zich ter hoogte van het studiegebied tussen de Legeheideweg en de Paaltjesdreef. Dit is een belangrijk gegeven voor wat betreft de ondiepe grondwatervoeding naar Kooldries-Hoofsweer: het gebied dat afstroomt naar het studiegebied (en verder naar het NW) is zeer klein, waardoor er maar een zeer beperkte voeding is vanuit het ondiep grondwater. Hydrografisch netwerk: Het hydrografisch netwerk in de omgeving van Hoofsweer-Kooldries is zeer beperkt. Dit kan in hoofdzaak worden verklaard doordat het gebied zich nabij de waterscheiding bevindt en dit in essentie infiltratiegebied is. De voornaamste waterloop in het studiegebied betreft het Waterstraatje, een gracht van 3e categorie langsheen de Paepestraat die vanuit het zuiden in het studiegebied toekomt. Vroeger liep deze waterloop door tot in de grootste plas van de Kooldries, maar door wateroverlast in de noordelijke woonwijk (recreatiezone) is deze gracht omgeleid naar de plassen van de Hoofsweer. In het reservaat liggen nog enkele kleinere niet-geklasseerde grachten en ten noorden van het domein Kooldries Hoofsweer loopt het kanaal Dessel Schoten. Stroomopwaarts het kanaal is aan beide zijden van de Paepestraat een gracht/greppel. Ter hoogte van het kanaal worden beide grachten duidelijk gevoed met afvalwater, respectievelijk afkomstig van het Kooldriespark en het bedrijventerrein. Verder zuidwaarts zijn het Waterstraatje en de parallelgracht aan de andere kant van de Paepestraat niet veel meer dan greppels die het merendeel van de tijd droog staan. In het zuidelijk deel van het studiegebied is er een beperkte afwatering van de landbouwgronden, waarvan het zuidoostelijke deel aansluit op het Waterstraatje en het zuidwestelijk deel op de parallelgracht langsheen de Paepestraat. In de omgeving van de zuidelijke plas van beheereenheid 2A zijn er ook enkele landbouwpercelen waarvan de afwatering rechtstreeks aansluit op de plas. Ter hoogte van de meest zuidelijke punt van deze plas mondt het Waterstraatje uit in de plas. Hetzelfde geldt voor de parallelgracht: deze mondt uit in beheereenheid 2B (buis onder Paepestraat), die vervolgens diffuus overloopt naar de noordelijke plas van beheereenheid 2A. Hoewel de inventarisatie werd uitgevoerd op het einde van de winter, blijkt dat heel wat grachten op dat moment (reeds) droog stonden. Een aanzienlijk deel van de greppels is dan ook maar periodiek watervoerend waarbij hoofdzakelijk regenwater en subsurface water wordt afgevoerd. Op het moment van de eerste staalnamecampagne voor waterkwaliteit (begin mei 2010) stond er maar een beetje water in het Waterstraatje en was de parellelgracht droog gevallen. Toetsing aan de milieukwaliteitsnorm voor oppervlaktewater: Uit de toetsing van de oppervlaktewaterstalen aan de basiskwaliteitsnormen voor oppervlaktewater blijkt dat de ph van de waterplassen en het Waterstraatje schommelt tussen de 5,2 en de 7,2. Deze waarden liggen over het algemeen iets lager dan de ph-waarden die werden gemeten bij de opmaak van het ontwerpbeheerplan de Hoofsweer (de metingen in het kader hiervan werden uitgevoerd op 29/07/2009 en 07/09/2009). Toen schommelde de ph rond de 7. Dit stemt overeen met de resultaten van 30/09/2010: gemiddelde ph = 6,9. Vermoedelijk speelt in het vroege voorjaar de regenwatercomponent (zuurder) iets sterker en naar einde van de zomer weegt de grondwatercomponent (neutraal-basisch) sterker door, maar het verschil is klein (gemiddeld 0,5). 23

25 In een aantal plassen (Kooldries en Hoofsweer samen) werd de norm voor sulfaat overschreden. Er is geen onmiddellijke verklaring voor deze hogere concentraties. Ten opzichte van het voorjaar werd in een aanzienlijk aantal plassen de norm voor de Biologische Zuurstofvraag (BZV) niet gehaald, maar wat op het einde van de zomer niet abnormaal is. Bij de stalen van het Waterstraatje werd in het voorjaar de norm voor Biochemisch Zuurstofgebruik (BOD) niet gehaald. Vermoedelijk heeft de gracht een voedselrijke waterbodem (landbouw), wat zeker bij lage waterpeilen aanleiding kan geven tot een slechte zuurstofhuishouding. Conclusies relevant voor het beheer van de Hoofsweer: Het afvalwater van Kooldriespark en bedrijventerrein komt niet in het natuurgebied terecht. De plassen worden vooral gevoed door lokaal grondwater en regenwater, niet door aanvoer van water uit de grachten. De grachten die landbouwwater afvoeren zijn vervuild maar de impact blijft vooral beperkt tot de grachten en hebben geen grote effecten op de waterkwaliteit van de plas. ph is globaal goed maar er zijn in de zomer problemen met het zuurstofgehalte van het water. De oorzaak hiervan is waarschijnlijk de enorme hoeveelheden bladstrooisel op de bodem die in de zomer afgebroken wordt wat heel wat zuurstof vraagt. Specifieke inventarisatie: amfibieën - kamsalamander Voorkomen van kamsalamander & relatie met eigenschappen van de waterplassen (studie Ecohydrologisch onderzoek van het natuurreservaat Kooldries-Hoofsweer, Arcadis). Het gevarieerde biotoop van (ondiepe) waterplassen en vochtige landbiotopen maken van het natuurgebied Kooldries Hoofsweer een zeer interessant gebied voor vele amfibieënsoorten, zoals gewone pad, Alpenwatersalamander, vinpootsalamander, kleine watersalamander, kamsalamander, groene kikker en bruine kikker. De voorbije jaren werden in verschillende waterplassen bemonsteringen doorgevoerd die het voorkomen van deze amfibieën bevestigen (zie verder). Het natuurgebied Kooldries Hoofsweer is aangemeld voor de kamsalamander. De soort heeft een voorkeur voor vegetatierijk helder water in een kleinschalig landschap. Zowel het voortplantingshabitat (poelen en kleine vijvers met stilstaand water), als het landhabitat (bosjes, struwelen, houtwallen, hagen en heideterreinen) zijn in het studiegebied aanwezig. Het gebied Kooldries - Hoofsweer heeft een grote verscheidenheid aan poelen, zowel in grootte en diepte, als in vorm. Het is de ideale waterbiotoop voor de kamsalamanders als de poelen visvrij zijn. Is dit niet het geval dan worden de eitjes opgegeten. De salamander verkiest bovendien water met een nagenoeg neutrale ph (5,5 7,5). De poelen zijn bij voorkeur weinig of niet beschaduwd, hebben een goed ontwikkelde onderwatervegetatie en zijn relatief diep (1,5 meter) en/of bevatten permanent water. Het landbiotoop is voor de kamsalamander minstens even belangrijk als de waterbiotoop. Buiten de voortplantingsperiode en in het larvale stadium is de salamander s nachts op het land actief. De 24

26 verschillende vochtige zomereiken-berkenbossen afgewisseld met wilgenstruwelen en populierenaanplant met ruderale ondergroei en het heischrale graslandje zijn allemaal geschikte landbiotopen als ze in de nabijheid liggen van de poelen en voldoende schuilplaatsen bevatten. Tijdens de staalnamecampagnes in Kooldries en Hoofsweer in 2009 en 2010 werden in totaal 20 à 25 individuen gevangen. Van de 19 bemonsterde plassen werd slechts in 4 plassen kamsalamander gevonden (zie rode stippen in figuur 12), met name in de sterpoel (poel 11, zie figuur 14) en de plas ten westen er van (plas 9) in Kooldries en in de Hoofsweer in de plas 6 (= beheereenheid 1D gelegen in het heischrale grasland) en in het zwembad (plas 26 op figuur 14, beheereenheid 1B). Uitgezonderd plas 6 hebben deze poelen geleidelijke oevers en zijn ze niet al te groot en te diep. Figuur 14 Kaart 3.11 ecohydrologische studie Arcadis: vindplaatsen kamsalamander (rood vierkant) Voorkomen kamsalamander, info en monitoringrapport Natuurpunt Natuurpunt, eigenaar en beheerder van de Kooldries, inventariseert jaarlijks het voorkomen van amfibieën aan de hand van tellingen van aanwezige exemplaren in fuiken. De poelen ten zuiden van het dwarse wandelpad worden niet bemonsterd aangezien deze ongeschikt zijn voor watersalamanders (te diep, vis). De fuiken worden hoofdzakelijk in de poelen van de Kooldries geplaatst maar ook de noordelijke poelen van de Hoofsweer worden bemonsterd, uitgezonderd plas 24 (figuur 14). Vanaf 2015 wordt de evolutie jaarlijks bijgehouden door in dezelfde poelen, in Kooldries én Hoofsweer, telkens het maximaal aantal fuiken (10 stuks) in 1 keer te plaatsen. De fuiken worden regelmatig gecontroleerd. De tellingen zijn sterk afhankelijk van het weer en telperiode. 25

27 Het aantal unieke exemplaren geteld over het ganse gebied Kooldries Hoofsweer was in 2008 naar schatting slechts 20 tot 25 exemplaren terwijl de tellingen in de periode schommelen tussen 150 en 323 unieke exemplaren (Natuurpunt beheer vzw, Derde Monitoringrapport Kooldries E-023, 2014). In 2015 werd in elke poel verspreid over Kooldries en het noordelijke stuk van de Hoofsweer kamsalamander vastgesteld (uitgezonderd plas 24, figuur 14). Kamsalamanders kunnen tussen de 18 en 25 jaar oud worden en zijn honkvast in de poel. Vanuit de poelen kunnen ze vlot andere geschikte poelen koloniseren. Verschillende poelen aanwezig in het gebied Kooldries zijn belangrijke voortplantingsplaatsen. Er werd reeds voortplanting waargenomen van kamsalamander in poel 9 en 11. Ook nieuw gegraven poelen (op niet-erkende percelen) kennen al enige kolonisatie van o.a. kamsalamander. De komende jaren zal Natuurpunt de kamsalamander gerichter monitoren (zie boven) en zullen enkele poelen hersteld worden (geruimd en herprofilering oever) ten voordele van de kamsalamander (Natuurpunt beheer vzw, Derde Monitoringrapport Kooldries E-023, 2014). Opmerkelijk is het feit dat de kamsalamander voorkomt in de steile, diepere plas van beheereenheid 1D aangezien het voorkomen van kamsalamander normaal beperkt is tot de kleine ondiepe plassen met zachte oevers. De poelen in het noordelijk deel van de Hoofsweer (uitgezonderd plas 24, figuur 14) voldoen aan de vereiste waterkwaliteit. De voornaamste knelpunten voor het voorkomen van kamsalamander zijn: - diepe waterplassen met steile oevers; - predatie door vis; - het gebrek aan een goed ontwikkelde watervegetatie; - de kleinere, ondiepe waterplassen vallen jaarlijks droog; - dichtslibben (verlanding) van kleine waterplassen door spontane successie; - zwak metapopulatienetwerk voor amfibieën in de regio. De soort bevindt zich in een gedeeltelijk aangetaste actuele staat van instandhouding. Ondanks het feit dat deze soort reeds lang bekend is in dit gebied en zeker nog voorkomt, zijn er een aantal geschikte waterbiotopen verdwenen in de afgelopen decennia (Bauwens en Claus 1996). Detailstudies tonen aan dat de soort achteruitgaat, net als in de ons omringende landen. De belangrijkste oorzaken zijn het verdwijnen of tijdelijk droogvallen van de voortplantingspoelen en/of het verdwijnen van geschikte landbiotopen. Positief is wel dat deze soort zeer snel nieuw aangelegde waterpartijen kan koloniseren, althans wanneer nog populaties in de nabije omgeving aanwezig zijn (Studie Arcadis i.o.v. ANB, Ecohydrologisch onderzoek van het natuurreservaat Kooldries- Hoofsweer ). Het is dus van belang om de oevers van de waterpartijen waar de kamsalamander voorkomt, vrij te houden van struweel- en bosvorming, zeker langs de zuidelijke kant. Dit zal de opwarming van de plassen bevorderen en voordelig zijn voor de waterplantenvegetaties. De poelen in de Hoofsweer vertonen immers geen goed ontwikkelde onderwatervegetatie. Men gaat er van uit dat de bladval in de poelen dienst doet voor de eiafzet van de kamsalamander. De soort heeft eveneens te lijden van de aanwezigheid van Amerikaanse dwergmeerval en andere vissoorten. 26

28 Figuur 15 Kaart 5.1 ecohydrologische studie Arcadis: geschiktheid van de plassen voor kamsalamander Specifieke inventarisatie: zijn de poelen visvrij? Vissen prederen de amfibieën waardoor het van belang is om de poelen visvrij te houden. De poelen waar kamsalamanders en andere amfibieën voorkomen en de poelen die potentie hebben als leefgebied voor amfibieën moeten gecontroleerd worden op de aanwezigheid van vis. In de uitzonderlijk droge zomer van 2009 heeft men poel 1D (in het heischrale grasland) leeg gepompt en afgevist met als resultaat grote hoeveelheden vis waaronder veel snoek en karper. Snoek, karper en grote blankvoorn prederen op de aanwezige amfibieën en larven van amfibieën. Deze soorten zijn dus absoluut te vermijden. Baars en stekelbaars kunnen ook prederen maar baars vertoont snel dwerggroei (blijven te klein voor predatie) bij afwezigheid van andere soorten en predatoren, en vormen dan veel minder gevaar voor amfibieën. Het vermoeden bestaat dat er momenteel opnieuw vis in de poelen zit. Om dit vast te kunnen stellen, zullen de poelen waar recent kamsalamander is vastgesteld, worden afgevist. Zijn er vissen aanwezig dan worden maatregelen genomen om kolonisatie van de poelen in de toekomst te verhinderen. Deze maatregelen hangen af van een aantal afwegingen: - al de vissen in de poelen gekomen zijn door bv. vissers of andere burgers dan zal sensibilisatie en eventueel handhaving aan de orde zijn; - bepaalde soorten komen als larf mee met watervogels en daar is natuurlijk weinig aan te doen. 27

29 Voorkomen van water- en andere vogels Voor vogels is het gebied, in het bijzonder de grote vijver 2A, van regionaal belang als doortrekstation of overwinterplaats. In het gebied komen zowel broed-, trek- als overwinterende vogels voor. Broedvogels in het gebied zijn Buizerd, Grote bonte specht, Boomklever, Bonte Vliegenvanger, Tuinfluiter, Zwartkop, Meerkoet, Wilde eend, Kuifeend, Dodaars en Canadese gans. Waarbij de laatste duidelijk gerelateerd zijn aan het voorkomen van open water en oevervegetatie (Natuurpunt beheer vzw, Derde Monitoringrapport Kooldries E-023, 2014). De ijsvogel is het jaar rond waar te nemen en is hier vermoedelijk een broedvogel, net als de fuut. Ook de gekraagde roodstaart is hier een onregelmatige broedvogel. De belangrijkste exoot op de plassen is de Canadese gans, waarvan er soms enkele tientallen exemplaren aanwezig zijn (mondelinge mededeling boswachter). Tijdens de trek- en winterperiode worden er vaak groepen eenden en ganzen aangetroffen. Zo verblijven er regelmatig tot 500 wilde eenden, 250 smienten en tot tientallen wintertalingen gemengd met kleinere groepjes krakeenden en kuifeenden. Een jaarlijkse overwinteraar met slechts enkele exemplaren is het nonnetje en sporadisch komt ook de grote zaagbek en de porseleinhoen voor. Kleine groepjes rietganzen, of wilde zwaan zijn in de winter soms te zien op de grote plas. Het gaat om kleine aantallen van slechts enkele exemplaren. Het hele vijvercomplex trekt de laatste jaren ook wel eens een grote zilverreiger aan (mondelinge mededeling boswachter). Jaarlijkse gasten zijn ook aalscholver, houtsnip, watersnip, witgat, tafeleend, verscheidene vink-achtigen en buizerd (Natuurpunt beheer vzw, Derde Monitoringrapport Kooldries E-023, 2014) en dodaars, spechten, boomklevers, wielewalen en boomvalken (Studie Arcadis i.o.v. ANB, Ecohydrologisch onderzoek van het natuurreservaat Kooldries-Hoofsweer ). Verder zijn de wielewaal, kramsvogel en rietgors in het gebied waar te nemen (mondelinge mededeling boswachter) en wordt het gebied ook gebruikt als jachtgebied door Buizerd, Boomvalk en Sperwer (Natuurpunt beheer vzw, Derde Monitoringrapport Kooldries E-023, 2014). Voorkomen van andere soorten Via batdetector en veldwaarnemingen, is de aanwezigheid vastgesteld van een aantal vleermuissoorten zoals watervleermuis, gewone dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis, franjestaart, laatvlieger, gewone/grijze grootoorvleermuis en rosse vleermuis (mondelinge mededeling boswachter en Natuurpunt beheer vzw, Derde Monitoringrapport Kooldries E-023, 2014 ). Het enige reptiel dat in het gebied voorkomt is de levendbarende hagedis (Natuurpunt beheer vzw, Derde Monitoringrapport Kooldries E-023, 2014). Volgende vlinders komen in het gebied voor: sleedoornpage; bont, bruin en oranje zandoogje; atalanta; oranjetipje en citroenvlinder (mondelinge mededeling boswachter en Het gebied is ook van belang voor libellen. Tot op heden werden echter geen inventarisaties naar deze soorten uitgevoerd (mededeling Natuurpunt). 28

30 Belangrijke conclusies naar beheerdoelstellingen en maatregelen Bossen Grote delen van de Hoofsweer zijn bebost. De bossen van het noordelijk stuk van de Hoofsweer bevinden zich op licht geaccidenteerd terrein met bulten, putten en grachten, laagtes en poelen met oeverzones. De bossen van het zuidelijke deel bevinden zich op zwaar geaccidenteerd terrein met overgang tussen nat en droog. Een deel van het terrein werd nooit afgegraven en op de oorspronkelijke bodem (zand) komt een opvallende, dense vegetatie van blauwe bosbes voor. In de winter komt het gebied deels onder water te staan. Het gaat dan logischerwijze om de lager gelegen stukken en de omgeving rond de poelen. In de natste gedeelten van het gebied treft men vooral alluviale bostypes aan, deze komen verspreid in het gebied voor maar meestal wel nabij of op oude ontginningslocaties waar de lagere ligging in het landschap een hogere bodemvochtigheid verklaart. Op de hogere en drogere gelegen gedeelten zien we spontane ontwikkeling van stamsgewijze gemengd loofhout met een beperkt aandeel naaldhout en een goede verticale structuur. We krijgen bijgevolg een gevarieerd bosbeeld: - in de oeverzones van de poelen ontwikkelt zich wilgenvloedbos (sf) aan de oevers; - iets hoger dan de oeverzone maar nog steeds natte gedeelten ontwikkelt elzenbroekbos (91E0vm); - op de hoger gelegen delen van het gebied en aan de rand van de ontginningsputten, vinden we een overgang tussen eikenbeukenbossen (evolutie richting 9120) en eikenberkenbossen terug (evolutie richting zuurminnende eikenbossen, 9190); - bepaalde kleine stukken werden in het verleden aangeplant met naaldhout. De bossen zijn momenteel nog jong en evolueren naar habitatwaardige bossen van het type 9120/9190 en 91E0. Momenteel zijn ze niet in een gunstige staat van instandhouding. Wilgenstruweel (sf, rbb) In het noordelijk stuk van de Hoofsweer zijn de meeste plassen ondiep (gem. 1,5 tot 2 meter ). Langs de oevers komen verspreid vochtige voedselrijke wilgenstruwelen (sf) voor, variërend in oppervlakte. Gezien de voedselrijke situatie in deze struwelen tieren braam en brandnetel welig en vinden ook grote wederik, spork, zomereiken, zwarte els, essen en grauwe wilgen vlot een plaats. Door peilschommelingen en langer droogvallen van oeverzones en ondiepe plassen, maar vooral door het ontbreken van gericht beheer breiden deze struwelen door spontane successie sterk uit. Het gevaar bestaat hier dat de poelen door de ontwikkeling van wilgenstruweel toegroeien. Ook de beheereenheid 2C (helemaal ten zuiden van het gebied, grenzend aan landbouwgebied) bestaat uit vochtig voedselrijk wilgenstruweel aan de oevers en eikenberkenbossen op de drogere stukken. 29

31 Wilgenstruwelen zijn een belangrijk broedhabitat voor meer algemene vogelsoorten, maar met een voldoende open structuur kan blauwborst tot broeden komen. Broekbossen Het voorkomen van elzenbroekbossen hangt grotendeels samen met de vroegere vergravingen ten behoeve van kleinontginning. Op periodiek overstroomde plaatsen en op plaatsen met stagnerend aangerijkt water, kwamen elzenbroekbossen tot ontwikkeling. Fragmentair en over kleine oppervlaktes, ook wat soortensamenstelling van boom- en kruidlaag betreft, vinden we gedegradeerde habitatvlekken terug. - In het noordelijkste, en tevens oudste deel van de Hoofsweer, vinden we grenzend aan het industrieterrein een klein bestandje ruigte elzenbos (91E0_vn) (Filipendulo-Alnetum, nitrofiel alluviaal elzenbos) waarnaast een oud populierenbestand (lh) op vochtige bodem voorkomt. In het stukje 91E0_vn (ruigte elzenbos) treffen we zwarte els in boven- en nevenetage. In de kruidlaag bitterzoet, biezeknoppen, ijle zegge, koninginnekruid, meidoorn en grote engelwortel. Aan de oevers van de plas ten zuiden van het stuk staat pitrus, wolfspoot, moerasandoorn, riet, rietgras moerasstruisgras en cyperzegge, in het water vinden we lisdodde en gele lis. Aan de noordelijke rand van het stukje, aansluitende op het industrieterrein staat Japanse duizendknoop terwijl het in de rest van het gebied (nog) niet werd opgemerkt. - In het populierenstuk (lh) domineren brandnetel en braam de kruidlaag. Gele lis en wolfspoot wijzen op een aanrijking van de bodem en hoge grondwaterstand. Een groot deel van de populieren is afgestorven, wat het aandeel staand en liggend dood hout hier lokaal vergroot. Onder de populieren vinden we wilg, spork en berk, de overgang naar wilgenstruweel (wilgenvloedbos) is ingezet. De populieren zijn ten dode opgeschreven. Op de grens met het industriegebied komt Japanse duizendknoop uitbundig voor terwijl het in de rest van de beheereenheid niet werd opgemerkt. - Vochtig berkenelzenbos met zomereik (91E0-Vm J1): In het zuidelijke deel van de Hoofsweer vinden we ten noorden van de plassen, vochtig berkenelzenbos (bestand dat valt onder habitattype 91E0_vm: mesotroof tot oligotroof elzen en berkenbroek) waarnaast ook populieren op vochtige bodem voorkomen (lh, jonger dan het andere populierenbestand). Het reliëf is er zwaar geaccidenteerd en de bodemvochtigheid varieert tussen nat en droog. Deze bestanden zijn jonger (41-60 jaar), wat te verklaren is gezien de recentere kleiontginningen. De bossen bestaan uit hooghout met een hoge sluitingsgraad (>75%). Het gaat om loofhout in stamsgewijze menging met een zeer beperkt aandeel naaldhout. Het is een ongelijkjarig bestand met weinig dikke bomen (<10 stuks/ha). Er is veel dun liggend en staand dood hout (5-100 stuks/ha, diameter tussen 7 en 20 cm) waarvan een aantal dikke exemplaren (diameter cm). In de bovenetage wordt gedomineerd door ruwe berk, frequent zien we zomereik en grauwe abeel, occasioneel zwarte els en zachte berk op de nattere stukken en sporadisch fijnspar. In de nevenetage domineren spork en berk en komen zomereik, wilg en lijsterbes occasioneel voor. Sporadisch zien we hulst en Amerikaanse vogelkers. Er is weinig verjonging van het bos vast te 30

32 stellen. In de kruidlaag komen hoofdzakelijk braam, gladde witbol, pijpenstrootje, pitrus, wilde kamperfoelie en brede stekelvaren voor. Als bijzondere elementen zijn te vermelden dat de blauwe reiger hier mogelijks zijn nestplaats vindt in een grove den. De aanwezige elzenbroekbossen zijn nog jong en in volle ontwikkeling. Door rijping zullen ze aan waarde winnen. De kwaliteit van het ruigte elzenbos is in orde, er moet wel iets gedaan worden aan de Japanse duizendknoop. Het populieren stuk is niet bevorderlijk voor de verdere ontwikkeling van elzenbroekbossen. De populieren laten we best afsterven en de Japanse duizendknoop moet aangepakt worden. De vochtige berkenelzenbossen met zomereik in het zuidelijke deel zijn nog te jong en ervaren een te fluctuerende grondwaterstand om tot kwalitatieve berkenelzenbossen uit te groeien. De wilgenstruwelen in de kleiputten evolueren spontaan tot elzenbroekbos. Eiken-berkenbossen De eiken-berkenbossen van beheereenheid 1A bestaan uit ongelijkjarig hooghout met een stamsgewijze menging van eik en ruwe berk in de bovenetage en een sluitingsgraad van meer dan 75%. In de nevenetage vinden we spork en lijsterbes respectievelijk frequent en abundant aanwezig met sporadisch hulst, in de onderetage vinden we hier en daar beuk en hulst. In de kruidlaag zijn braam en kamperfoelie dominant aanwezig. Op bepaalde plaatsen is eik niet de dominante boomsoort maar zijn berk en zwarte els dominant of codominant. In het bos zijn exoten aanwezig: lokaal abundant zijn de tamme kastanjes die zich sterk verjongen (zie bij Naaldbos ) en Amerikaanse vogelkers die op bepaalde plaatsen al in de nevenetage groeit en hier en daar in de struik- en kruidlaag wordt opgemerkt. Grenzend aan de vijver in het noordoostelijke deel, staat een aanplanting van fijnspar waaronder tamme kastanje zich massaal verjongt (zie verder). Rhododendron is zeldzaam. De bossen zijn behoorlijk jong met weinig dikke bomen (61 80 jaar). Toch zijn deze bossen ouder dan de bossen die in het zuidelijke stuk voorkomen (41-60 jaar). Dood hout is momenteel rijkelijk aanwezig in het bos. Variërend van volledige bomen (ook op stam) tot kleinere takken en takjes. In beheereenheid 2C vinden we stamsgewijs gemengd hooghout bestaande uit loofhout (berk 60%, zomereik 30%, en <1% lijsterbes, zwarte els en gewone esdoorn) met een zeer beperkt aandeel naaldhout (<1% fijnspar, larix) en quasi geen invasieve exoten. In de zuidoostelijke oever van beheereenheid 2C, nabij 2D werd een nestplaats van de ijsvogel vastgesteld. Opmerkelijk is ook de rij zomereiken die op de zuidelijke grens van de Hoofsweer (aanpalend aan het agrarisch perceel) staan. Vermeldenswaardig is ook de vondst van de zeer zeldzame tongvaren (in beheereenheid 1A) en tengere distel (beheereenheid 2C). Het bos ontwikkelt zich nog volop (het zijn behoorlijk jonge bossen) en de ontwikkeling wijst in de richting van eiken-berkenbos waarbij natuurstreefbeeld 9190 eventueel te halen is op de lange termijn. Het bosbeeld dat we te zien krijgen doet op veel plaatsen eerder denken aan 9120 (eikenbeukenbossen op zure bodems). Momenteel komt habitattype 9190 in de Hoofsweer enkel voor 31

33 op de meest verzuurde droge stukken, vaak is dit aan de bestandsrand omdat deze het meest uitloogt. In die kleine stukken vinden we bosbes, pijpenstrootje en bochtige smele terug. De oude zuurminnende eikenbossen hebben de meeste kansen op de drogere gronden, de huidige droge boshabitats zijn nog relatief jong en danken hun ontstaansgeschiedenis indirect aan de kleiontginning. Langs de randen van de ontginningslocaties groeiden spontaan inheemse boomsoorten. De korte ontstaansgeschiedenis verklaart ook de relatief beperkte ontwikkeling van flora en fauna en het enigszins versnipperde karakter van deze bossen. Kwalitatief oud zuurminnend eikenbos wordt beoogd in de Hoofsweer met voldoende dood hout (4-10%). Momenteel zien we in bepaalde delen ook het bosbeeld van de eikenbeukenbossen op zure bodems (9120). De variant die in onze streken voorkomt is het Subatlantisch Beuken-Eikenbos van vlaktes en heuvels met Hulst. De boomlaag van dit bostype kan gedomineerd worden door eik als gevolg van het vroegere middel- en hakhoutbeheer. Bij ontbreken of extensiveren van het beheer kunnen beuk en vaak ook hulst spontaan verjongen in deze bestanden. Qua soorten zijn deze bossen in orde maar de structuur is nog zwak omwille van de jonge leeftijd. Naaldbos Een klein deeltje van beheereenheid 1A werd aangeplant met fijnspar. In en in de omgeving van dit kleine bestand komen ook een aantal grote, dikke tamme kastanjes voor. De tamme kastanje heeft zich massaal verjongd (kruidlaag, struiklaag en nevenetage). Voor de rest is de onderetage soortenarm: hoofdzakelijk braam en sporadisch komt hulst voor. Open water Er is zeer weinig tot geen vegetatie aanwezig in de verschillende plassen van de Hoofsweer. Habitat 3130 en 3140 is bijgevolg niet aanwezig. Er werden geen kenmerkende soorten aangetroffen en de waterpartijen hebben zeer steile oevers (uitgezonderd beheereenheid 1B). De potenties om de habitats 3130 en 3140 te bereiken zijn zeer beperkt door de ligging in het bos en de massale inval van bladstrooisel. De waterkwaliteit is doorgaans goed. De ph is geschikt voor de kamsalamander en de aanrijking door nutriënten vanuit het omliggende landbouwgebied situeert zich vooral in de gracht en slechts zeer lokaal in de waterplassen. In de zomer treedt er een zuurstoftekort in het water op. De reden hiervoor is zeer dikke sliblaag met bladstrooisel, die vooral bij hoge temperaturen snel afbreekt en dus veel zuurstof vraagt. Heischraal grasland en heide - In het heischrale grasland (beheereenheid 1C) komen actueel veel kensoorten voor samen met een aantal soorten typisch voor voedselrijkere milieus. Het heischraal grasland is momenteel een goed ontwikkeld habitat met lage en middelhoge vegetatie. Biezeknoppen, tormentil, tandjesgras, gestreepte witbol, kantig hertshooi, reukgras, veelbloemige veldbies, pilzegge, braam, trekrus, ruwe berk en ratelpopulier komen er (lokaal) frequent voor. Het verkeert in een gunstige staat maar de streefwaarden zijn evenwel nog niet bereikt. 32

34 Het terrein is vlak tot licht geaccidenteerd (oneven, lichte helling) met enkele bulten en plassen en dus overgangen van vochtig tot nat maar ook droge stukken. Midden in het terrein ligt een poel waarin kamsalamanders leven (beheereenheid 1D). Het schrale grasland errond doet dus dienst als landhabitat van de kamsalamanders. De beheereenheid is vlinderrijk, vooral graslandsoorten komen er voor met o.a. bruin en oranje zandoogje, groot dikkopje, icarusblauwtje. Er werden geen 'bijzondere' soorten waargenomen. Slechts enkele sprinkhaansoorten werden waargenomen: heidesabelsprinkhaan, gewoon doorntje, sikkelsprinkhaan, krasser en boomsprinkhaan. - In de Hoofsweer zijn nog een aantal kleine heiderelicten aanwezig. Beheereenheid 2d bestaat voor de ene helft uit jong bos (opslag allerlei aard met hoofdzakelijk berk) en de andere helft uit gedegradeerde droge heide. We vinden er zowel de pioniers- als ontwikkelingsstadium van struikhei terug. Er is een duidelijke aanwezigheid van spontane verjonging van berk (<10%) en meer dan de helft van de oppervlakte is vergrast/verruigd. Grijs kronkelsteeltje wordt er gevonden over een beperkte oppervlakte (10-30%). Dit zijn duidelijke verstoringsindicatoren. Pijpenstrootje en bochtige smele zijn codominant en overheersen op het terrein terwijl we abundant (15%) struikhei terug vinden. Occasioneel vinden we geoorde wilg, gestreepte witbol en pitrus en sporadisch biezeknoppen, pilzegge, braam, moerasbeemdgras, krentenboompje, lijsterbes en grote brandnetel. Goed ontwikkelde droge heidevegetaties bestaan uit formaties van altijdgroene dwergstruiken, gedomineerd door struikhei. De aspectbepalende laag is vaak niet hoger dan 1 m. In deze halfnatuurlijke vegetaties spelen mossen en korstmossen een belangrijke rol. Grasachtige planten hebben steeds een gering aandeel in goed ontwikkelde heiden. Pijpenstrootje is meestal aanwezig maar treedt doorgaans niet dominant op (bron: Sterckx et al., 2003). We besluiten dat de droge heide zich in gedegradeerde toestand bevindt. Dit habitattype komt ook gefragmenteerd voor op de wallen langsheen de Paepestraat. De wallen zijn ontstaan door de opslag van de niet-bruikbare zandige bovenlaag tijdens de kleiontginning. De bodem van de stuwwallen is zeer zuur waardoor het plantenmateriaal moeilijk verteert. In de voedselarme bodem gedijen heideplanten het best. De vegetatie bestaat uit o.a. gewone dopheide, blauwe bosbes, fijn schapegras en diverse mossoorten (heideklauwtjesmos, gewoon gaffeltandmos en bronsmos) (bron: ontwerpbeheerplan De Hoofsweer, ANB). Het habitattype is ook aanwezig op enkele kleinere habitatvlekken van (gedeeltelijk) gedegradeerde heiderelicten die mits een goed beheer verder kunnen ontwikkelen tot het volwaardige habitattype droge Europese heide (bron: IHD rapport Het Blak, Kievitsheide, Ekstergoor en nabijgelegen Kamsalamanderhabitats ). 33

35 3. Deel 3: beheerdoelstellingen 3.1 Beheerdoelen voor de ecologische functie Globaal kader We streven naar behoud en kwaliteitsverbetering van een complex van natuurlijke loofbossen en open waterpartijen in een voormalige kleiontginning. Voor de bossen streeft men op lange termijn naar goed ontwikkelde habitats ( en 91E0) met aandacht voor de bosranden. Er wordt maximaal ingezet op spontane processen zonder houtproductiefunctie na te streven. Op de overgangen naar open waters en het omgevende landbouwgebied streeft men naar ontwikkeling van structuurrijke mantel-zoomvegetaties met o.a. droge heide. Voor de waterpartijen streeft men naar geschikte leefgebieden voor kamsalamander, watervogels en vleermuizen. - Op de meest dynamische plaatsen in de ontginningsplassen kunnen wilgenstruwelen ontwikkelen. We laten de natuurlijke dynamiek van deze vegetaties haar gang gaan. - De ondiepe plassen worden gekenmerkt door van nature hoge peilschommelingen, waardoor een zekere dynamiek ontstaat met droogvallende oevers en bossen die in zeer natte jaren terug afsterven. - Bij de ondiepe, kleine plassen wordt de opslag gericht gekapt (zuidelijke oever) zodat de zon de poelen snel kan opwarmen i.f.v. kamsalamander. - Bij de diepe plassen laten we de natuurlijke dynamiek zijn gang gaan. In beheereenheid 1C komt een zeer waardevol heischraal grasland voor: naast de botanische waarden, zorgt het ook voor hoge dichtheden van insecten en is daarmee een waardevol foerageergebied voor o.a. vleermuizen en kamsalamander. Hiervoor streeft men naar een goed ontwikkeld habitat 6230 met zowel droge (6230_hn) als vochtige aspecten (6230_hmo). In functie van kamsalamander zijn gerichte beheeringrepen mogelijk bij geschikte voorplantingspoelen met geschikt land- en waterhabitat om een duurzame populatie uit te bouwen. Beheerdoelstellingen Doel Locatie Lange termijndoelstelling Habitat , met lokaal open plekken of overgangen met droge heide. Beheereenheid 1A (zie kaart figuur 16), 4 ha Volledige oppervlakte bestaat uit habitatwaardig bos. Het is moeilijk om hier een habitattype als natuurstreefbeeld naar voor te schuiven. Als doeltype kiezen we een menging van de types 9190 en De habitattypes 9190 en 9120 gaan in elkaar over (9190 gaat via natuurlijke successie over naar 9120) en kunnen dus naast elkaar bestaan komt voor op de hoger gelegen randen. Doel 91E0: elzenbroekbossen, ruigte elzenbos (91E0_vn) 34

36 Locatie Lange termijndoelstelling Beheereenheid 1A, Beheereenheid 2B (zie kaart figuur 16), 7 ha Volledige oppervlakte bestaat uit habitatwaardig bos. Doel Sf (vochtig wilgenstruweel op voedselrijke bodem) Locatie Beheereenheid 1B, 2C oeverzones (zie kaart figuur 16) Lange termijndoelstelling Behoud vochtig wilgenstruweel, spontane successie naar loofbos. Doel Locatie Lange termijndoelstelling Ae: ondiepe plassen: leefgebied voor kamsalamander, watervogels & vleermuizen Beheereenheid 1D, 1B (zie kaart figuur 16), 3,9 ha Leefgebied voor kamsalamander, watervogels & vleermuizen. Het MP 1.0 vermeldt de Hoofsweer niet als specifiek aandachtsgebied. Aangezien er veel kamsalamanders in de Hoofsweer en het ernaast gelegen gebied de Kooldries voorkomen, kunnen we de doelstellingen uit het MP overnemen en maatregelen nemen om de populaties te laten uitgroeien tot voldoende grote kernpopulaties (50 adulten, leefgebied voor de soort van ongeveer 14 ha) waar de soort duurzaam kan voorkomen in het gebied Kooldries-Hoofsweer. De kwaliteit van de poelen en het omringende landhabitat van de kamsalamander moet worden bewaakt. Op termijn zal de verbinding moet gemaakt worden met de gebieden Leeuwerik en Volharding (via kleiputten en het kanaal) om deze doelstellingen te halen. Doel Locatie Lange termijndoelstelling Ap: diepe plassen: leefgebied voor watervogels & vleermuizen Beheereenheid 2A (zie kaart figuur 16), 7,5 ha Leefgebied voor watervogels en vleermuizen Doel Locatie Lange termijndoelstelling Doel Locatie Lange termijndoelstelling Habitat 6230: goed ontwikkeld heischraal grasland met zowel droge als meer vochtige aspecten Beheereenheid 1C (zie kaart figuur 16), 0,97 ha Volledige oppervlakte bestaat uit habitatwaardige heischrale graslanden, natuurstreefbeeld habitattype 6230 Droge heide Beheereenheid 2D (zie kaart figuur 16), 0,4 ha Leefgebied voor watervogels en vleermuizen 35

37 Figuur 16 Natuurdoelen 3.2 Beheerdoelen voor de economische functie De economische functie is marginaal. Er worden geen doelen gesteld naar de economische functie. Beperkte brandhoutoogst is mogelijk bij bepaalde beheerwerken in functie van de natuurstreefbeelden. 3.3 Beheerdoelen voor de sociale functie 2 thema s zijn belangrijk binnen de sociale functie voor de Hoofsweer: de toegankelijkheid en het behoud van de landschappelijke erfgoedwaarden van het gebied. Toegankelijkheid Wat de toegankelijkheid betreft, werd gekozen voor principiële toegankelijkheid. Wandelaars zijn welkom op de wegen, zoals aangeduid op onderstaande figuur. Langs de grote vijver in het zuiden van het gebied (beheereenheid 2A) is een vogelkijkhut ingericht. De paden zijn het ganse jaar door gratis toegankelijk en worden veilig gehouden voor de wandelaars in het gebied. De vogelkijkhut is ook het ganse jaar gratis en veilig bereikbaar. 36

38 Figuur 17 Principiële toegankelijkheid in de Hoofsweer op de wandelpaden Landschappelijk erfgoed Het beheer zoals voorgesteld bij de ecologische functie houdt rekening met de landschappelijke erfgoedwaarden van het gebied. De verbetering en het behoud van de ecologische kwaliteit van de verlaten kleiputten zorgt ervoor dat het specifieke karakter van het landschap behouden blijft: nl. behoud van het afwisselende landschap met spontaan geëvolueerde, verlaten kleiputten en het behoud van het complex van grote open waterpartijen met schommelend waterpeil. 37

39 4. Deel 4 Beheermaatregelen Doel Locatie Permanent nulbeheer Eenmalige maatregelen Terugkerende maatregel 9120: eiken-beukenbossen op zure bodems Beheereenheid 1A (delen waar streefdoel 9120 is) Beheerpakket: Permanent nulbeheer Eenmalige maatregelen: - het fijnsparbestand wordt volledig gekapt, loofbomen worden in klumpen aangeplant op de vrijgekomen open plek (met voldoende wildbescherming). De loofbomen zullen samen met de zaailingen van de tamme kastanje uitgroeien. Tamme kastanje wordt vervolgens in hakhout gezet om ze onder de loofboomsoorten te houden. Terugkerende maatregel: exotenbestrijding: bestand doorlopen (veel tamme kastanje moederbomen in de buurt, Amerikaanse vogelkers in de gaten houden), iedere 5 jaar. Doel Locatie Permanent nulbeheer Terugkerende maatregelen 9190: eiken-berkenbossen op zeer voedselarm zand Beheereenheid 1A, hogere zure randen Beheerpakket: Permanent nulbeheer Bestrijden exoten (veel tamme kastanje moederbomen in de buurt, Amerikaanse vogelkers in de gaten houden), bestand doorlopen, iedere 5 jaar. Doel Locatie Permanent nulbeheer Terugkerende maatregelen 91E0: elzenbroekbossen, ruigte elzenbos (91E0_vn) Beheereenheid 1A (delen waar streefdoel 91E0 is: nattere stukken), beheereenheid 2B. In de Hoofsweer is het habitat over een zeer beperkte oppervlakte aanwezig. Beheerpakket: Permanent nulbeheer. In bestand 1A worden de populieren behouden als staand dood hout. In bestand 2B worden de lorken behouden als staand dood hout. We beperken ons tot nietsdoenbeheer met terugkerende maatregel: bestrijden van exoten (Japanse duizendknoop langs de grens met het industrieterrein: direct actie nodig!) en Amerikaanse vogelkers en pontische rhododendron (iedere 5 jaar, bestand doorlopen). Tegen Japanse duizendknoop vinden gerichte acties plaats (maaien en afdekken, responsabiliseren buur industrieterrein) met gedegen en consequente opvolging. Doel Locatie Eenmalige maatregel Ae ondiepe plassen: leefgebied voor kamsalamander, watervogel en vleermuizen Noordelijk deel Hoofsweer. Voor kamsalamander: 38

40 - Afvissen vijvers ad hoc: voor kleine, ondiepe poelen gebeurt dit best elektrisch. Met deze methode wordt 70 90% van de aanwezige vissen gevangen. Een drastischer methode is het droogleggen van de poelen en zo alle vis afhalen. We opteren er voor om tijdens een zeer droge periode (zomer, ad hoc) de poelen elektrisch af te vissen. Dit kan mogelijks gebeuren door het ANB, of het INBO of, waarschijnlijker, uitbesteed worden. - Eens stabiele populatie aanwezig is, moeten migratiemogelijkheden voorzien worden. Via stapstenen kunnen de kamsalamanders nabijgelegen gebieden (zoals de Leeuwerik) bereiken voor genetische uitwisseling. Deze maatregelen passen in het kader van een soortenbeschermingsprogramma dat zal worden opgemaakt. Terugkerende maatregelen Voor poelen met kamsalamander: - slib wordt ad hoc, als een droge situatie zich voordoet en de poelen droogvallen, geruimd met rupskraan. Afhankelijk van de hoeveelheid moet er op dat moment gekeken worden voor lokale stockage, bezinkingsbedden of afvoer ; - wilgenstruweel: kappen in droge periode; - opslag periodiek kappen langs zuidrand en beheer als ruigegrasland en struweel: iedere 5 jaar; - vlak langs poel: zone van circa 10 meter met grasland (jaarlijks maaibeheer) of ruigte (om de 2-3 jaar maaien)(gele zone); - daarrond zone van circa 10 meter met opslag struiken boompjes: periodiek af te zetten( om de 6-8 jaar). Takken verwerken in takkenwal/takkenhoop als overwinteringsplaats voor kamsalamander en andere fauna. Doel Locatie Eenmalige maatregel Ap leefgebied voor watervogels en vleermuizen Zuidelijk stuk Hoofsweer, beheereenheid 2A Langs de zuidelijke kant van de grote vijver (beheereenheid 2A) kan, als de opportuniteit zich voordoet, een klein stukje oeverzwaluwwand gebouwd worden. Hiervoor moet een stukje van de oever aan de zuidoostelijke zijde handmatig vrijgemaakt worden of kan gebruikt gemaakt worden van de graafmachine die ingezet zal worden tijdens droge periodes waarbij het slib van de ondiepe vijvers geruimd wordt. Deze maatregelen wordt dus gekoppeld aan andere opportuniteiten (zoals slib ruimen). 39