Notitie Mantelzorgwoningen. Ruimtelijke Ontwikkeling. Gerlof Born

Transcriptie

1 Notitie Mantelzorgwoningen Ruimtelijke Ontwikkeling Gerlof Born Oktober 2014

2 Hoofdstuk 1. Inleiding 1.1 Een toenemend aantal verzoeken De gemeente De Friese Meren ontvangt de laatste jaren een toenemend aantal verzoeken rond wonen met mantelzorg. In deze notitie beschrijven we hoe de gemeente om wil gaan met de deze verzoeken. Concreet hebben de verzoeken betrekking op het verbouwen van een aanbouw of een vrijstaand bijgebouw tot woonruimte voor een zorgbehoevende. Dit gebeurt op zodanige wijze dat de zorgbehoevende enerzijds over voldoende privacy beschikt en anderzijds zorg van familie en/of vrienden tot zijn of haar beschikking heeft wanneer dat noodzakelijk is. De verzoeken zullen in de toekomst zowel vanuit de regelgeving in het sociaal domein via de WMO 2015 als vanuit het omgevingsrecht een beoordeling krijgen. Deze notitie legt de relatie tussen beide beleidsvelden. 1.2 Een breed maatschappelijk vraagstuk In januari 2007 is de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) in werking getreden. Het doel van de Wmo is dat zoveel mogelijk mensen mee kunnen doen in de samenleving. Het zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen is hiervan een belangrijk onderdeel. Ander uitgangspunt is dat mensen zoveel mogelijk voor zichzelf én voor anderen zorgen. Met de invoering van de Wmo is de ondersteuning van de mantelzorg een nieuwe wettelijke taak van gemeenten geworden. De opdracht aan gemeenten om intensief met mantelzorgondersteuning bezig te zijn, houdt verband met het cruciale belang van mantelzorg voor het welslagen van de Wmo. In de nieuwe Wmo 2015 wordt een appèl gedaan op de eigen verantwoordelijkheid en samenredzaamheid van burgers om zoveel mogelijk voor elkaar te zorgen. Als dat niet meer lukt, kunnen zij zich uiteindelijk tot gemeenten wenden voor voorzieningen en diensten die onder de Wmo vallen. Op dit moment ontvangen kwetsbare burgers het leeuwendeel van de dagelijkse hulp in de thuissituatie (80%) van familieleden, vrienden en andere naasten, de mantelzorgers. In cijfers uitgedrukt is de financiële waarde van mantelzorg 7,7 miljard tegenover 2 miljard in de thuiszorg. Voor gemeenten is de mantelzorger een onmisbare partner in het lokale zorgbeleid. Hun inzet helpt het beroep op Wmo-voorzieningen te beperken of uit te stellen. In de beleidsbrief van het ministerie van WVS, Versterken, verlichten en verbinden van 20 juli 2013 heeft de minister geschreven dat de hervorming van de langdurige zorg mede als doel heeft om mensen langer in hun eigen omgeving te kunnen laten wonen. Het Netwerk Notarissen hield begin 2014 een enquête onder 50 gemeenten. Uit deze enquête bleek dat veel gemeenten niet voorbereid zijn op ouders en kinderen die samen willen wonen voor mantelzorg. Zij deden de oproep aan de gemeenten om met beleid te komen. 2

3 1.3 Hoe moet u deze notitie lezen? Deze notitie start met het schetsen van het algemeen beleid rond mantelzorg in het tweede hoofdstuk. We leggen in het derde hoofdstuk een aantal begrippen rond mantelzorg en wonen uit. Ook lichten we een aantal principes toe uit de WMO, wanneer er een verzoek om woningaanpassing wordt ontvangen. We kijken daarna naar de gewenste situatie. In het vierde hoofdstuk wordt uiteengezet welke wettelijke bepalingen een handreiking bieden vanuit de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) en het Besluit omgevingsrecht (Bor). Tevens geven we aan hoe de handhaving zal zijn. In hoofdstuk vijf beschrijven we welke route een toekomstig verzoek in onze organisatie gaat volgen. In zesde en laatste hoofdstuk vertellen we hoe we het nieuwe beleid willen communiceren met onze inwoners. 3

4 Hoofdstuk 2. Beleidskader rond mantelzorg 2.1 Rijksbeleid In de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR, 2012) schetst het kabinet hoe Nederland er in 2040 uit moet zien: concurrerend, bereikbaar, leefbaar en veilig. Het ruimtelijke en mobiliteitsbeleid wordt meer aan provincies en gemeenten overgelaten. De Rijksoverheid richt zich op nationale belangen, zoals verbetering van de bereikbaarheid. Het mantelzorgbeleid vraagt juist meer om een nationaal kader. De Tweede Kamer heeft in het verleden diverse moties aangenomen die opriepen tot vereenvoudiging van de regelgeving. Over die vereenvoudig is lang gesproken. Het Besluit omgevingsrecht (Bor) is aangepast waardoor mantelzorgwoningen onder bepaalde voorwaarden vergunningvrij gebouwd mogen worden. Dit besluit treedt op 1 november 2014 in werking. Tevens mag de gemeente afwijken van het bestemmingsplan om de mantelzorgwoning planologisch toe te staan. We werken dit nader uit in hoofdstuk vier. 2.1 Provinciaal beleid De rol van de provincie is dat zij de ruimtelijke kaders schept voor ontwikkelingen in de provincie. Dit beleid is opgenomen in de Provinciale Verordening Romte De provincie Fryslân heeft geen specifiek beleid ten aanzien van mantelzorgwoningen. Voor zover van toepassing heeft zij wel voorwaarden opgenomen voor het plaatsen van bijgebouwen in de zogenaamde bijgebouwenregeling. In de ruimtelijke-economische visie Noord-Nederland 2040 worden de ontwikkelingen in de zorg, de vergrijzende bevolking en andere behoeften aan zorg aan centrale opgaven genoemd, maar niet verder uitgewerkt Oud beleid in de fuserende gemeenten De gemeente De Friese Meren heeft geen overkoepelend beleid voor mantelzorgwoningen. In de voormalige gemeenten heeft alleen Gaasterlân-Sleat beleid opgesteld omtrent mantelzorgwoningen. Dit beleid dateert van april Aanvullend daarop zijn lokale beleidsregels opgesteld voor het grondgebied van de toenmalige gemeente Gaasterlân-Sleat. Deze beleidsregels regelden vooral de ruimtelijke aspecten. Er werd in het beleid geen aandacht besteed aan de relatie met de Wmo. De voormalige gemeenten Skarsterlân en Lemsterland beschikten niet over specifieke regels voor mantelzorgwoningen. Wel is in enkele bestemmingsplannen in deze gemeenten aandacht besteed aan mantelzorgwoningen. Verzoeken voor mantelzorgwoningen worden tot nu toe individueel beoordeeld. 1 Noordervisie 2040, Provincie Fryslân, Provincie Groningen, Provincie Drenthe,

5 Het beleid voor de sociale ondersteuning van mantelzorgers staat in het Wmo Beleidsplan van De Friese Meren en de Kadernota Van AWBZ naar WMO 2. In deze laatste nota wordt ook aandacht besteed aan de fysieke ondersteuningskant, welke te maken heeft met voldoende beschikbaarheid van woonruimte, die geschikt is om mantelzorg te kunnen ontvangen en/of geven. De bestaande woonruimte van één van de betrokkenen, de mantelzorger of de ontvanger van mantelzorger, is in de praktijk niet altijd toereikend. Met een verwachte toename van het aantal mensen met een ondersteuningsvraag - mede als gevolg van de ingezette extramuralisering van de zorg (buiten de muren van een instelling)- wordt deze vraag de komende jaren, steeds groter. De gemeente wil inspelen op deze trend en binnen de (wettelijke) kaders meewerken aan flexibele en passende woonoplossingen voor mantelzorger en zorgvrager. In de Woonvisie De Friese Meren heeft de gemeente De Friese Meren uitgesproken dat zijn een levensloopvriendelijke gemeente wil zijn en zich zal inspannen om belemmeringen voor mantelzorgwoningen weg te nemen. Ook zal zij actief inzetten op voorlichting rond het langer thuis wonen. 2 Meiinoar Foar-Inoar, Beleid voor uitvoering Van AWBZ naar WMO per 1 januari 2015, Gemeente De Friese Meren, maart

6 Hoofdstuk 3 Mantelzorg, mantelzorgwoning en aanpassingen via de WMO 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk gaan we in op de begrippen mantelzorg en mantelzorgwoningen. We besteden hier specifiek aandacht omdat deze bij de beoordeling van de vraag of er sprake is van een mantelzorgwoning relevant zijn. 3.2 Wat verstaan we onder mantelzorg? Wanneer gaat het om mantelzorg? Mantelzorg en vrijwilligerswerk zijn termen die vaak door elkaar gehaald worden. Toch zijn het verschillende dingen. Mantelzorg overkomt je, omdat je een emotionele band hebt met degene die zorg nodig heeft. Je kunt er niet zomaar mee stoppen. Voor vrijwilligerswerk kies je en je kunt de zorg beëindigen op eigen initiatief. In de Wmo 2015 artikel lid 1 wordt de volgende definitie gehanteerd voor mantelzorg: hulp ten behoeve van zelfredzaamheid, participatie, beschermd wonen, opvang, jeugdhulp, het opvoeden en opgroeien van jeugdigen en zorg en overige diensten als bedoeld in de Zorgverzekeringswet, die rechtstreeks voortvloeit uit een tussen personen bestaande sociale relatie en die niet wordt verleend in het kader van een hulpverlenend beroep. In de Wmo 2015 wordt grote nadruk gelegd op de inschakeling van het sociale netwerk van mensen die ondersteuning nodig hebben. Dit is belangrijk voor hun zelfredzaamheid en participatie. Het is waardevol dat mensen zich op basis van de sociale relatie die zij met iemand hebben, soms langdurig en intensief, inzetten om een ander te helpen. In de omschrijving hierboven is vastgelegd dat het gaat om hulp die voortvloeit uit een tussen personen bestaande sociale relatie. Bij het verlenen van mantelzorg gaat het om het bieden van hulp die qua duur en qua intensiteit de normale gang van zaken overstijgt. Het gaat om hulp die verder gaat dan de hulp die mensen geacht worden elkaar te geven op basis van algemeen aanvaarde opvattingen over wat gebruikelijke hulp is. 3.3 Mantelzorgwoningtypen In de dagelijkse praktijk worden er verschillende begrippen gehanteerd ten aanzien van mantelzorgwoningen. In rapporten komen we verschillende benamingen tegen, soms gaat het over mantelzorgwoningen, weer anderen spreken over kangoeroewoningen of zorgkamers. Het zal duidelijk worden dat het gaat om dezelfde vraag van de burger, namelijk: het in de nabijheid van eigen woning creëren van extra woonruimte ten bate van de mantelzorggever of ontvanger. Mantelzorgwoning: Dit is een verzamelbegrip. Een mantelzorgwoning kan bestaan uit een inpandige, geheel of gedeeltelijk zelfstandige wooneenheid, een wooneenheid die in een aanbouw of bijgebouw gerealiseerd wordt óf een mobiele mantelzorgwoning die weggehaald kan worden zodra de mantelzorgrelatie ophoudt te bestaan. 6

7 Afbeelding 1: woning met permanente aaneengesloten aanbouw Afbeelding 2: woning met losstaande permanente aanbouw 7

8 Een kangoeroewoning: is een woonvorm waarbij mensen die zorg nodig hebben toch zelfstandig kunnen wonen en deel kunnen uitmaken van het huishouden van een mantelzorger. De woning bestaat uit twee zelfstandige woningen (de buidel- en hoofdwoning) met elk eigen badkamer, woonkamer, keuken, slaapkamer enzovoorts. De twee woningen zijn naast elkaar of boven elkaar geplaatst en door middel van een tussendeur of tussentrap is het mogelijk van de ene naar de andere woning te gaan. Afbeelding 3: kangoeroewoning Daarnaast kennen we het begrip zorgkamer. Een zorgkamer wordt ook wel aangeduid als WMO unit. Dit is een losse zorgkamer voorzien van een slaapkamer en natte cel. Deze zijn volledig rolstoel toegankelijk en eventueel te voorzien van een plafondliftsysteem. Vaak heeft deze zorgkamer geen eigen woongelegenheid of keuken. Deze wordt vaak in de hoofdwoning gebruikt. 8

9 Afbeelding 4: zorgkamer 3.4 Mantelzorgwoningen en aanpassingen via de WMO Om iemand met beperkingen langer zelfstandig thuis te laten wonen, heeft de wetgever de gemeenten opgedragen om te onderzoeken wat de belemmeringen zijn, welk resultaat er bereikt moet worden en wat de mogelijke oplossingen zijn. Maatwerk is hierbij het uitgangspunt. De Wmo 2015 hanteert het begrip voorziening. Zij maakt onderscheid tussen maatwerk en algemene voorzieningen. In de Wmo 2015 is de algemene voorziening in artikel gedefinieerd als: aanbod van diensten of activiteiten dat, zonder voorafgaand onderzoek naar de behoeften, persoonskenmerken en mogelijkheden van de gebruikers, toegankelijk is en dat is gericht op maatschappelijke ondersteuning. Een voorbeeld hiervan is een bibliotheek of maatschappelijk werk. Onder een maatwerkvoorziening wordt in artikel verstaan: op de behoeften, persoonskenmerken en mogelijkheden van een persoon afgestemd geheel van diensten, hulpmiddelen, woningaanpassingen en andere maatregelen: - 1. ten behoeve van zelfredzaamheid, daaronder begrepen kortdurend verblijf in een instelling ter ontlasting van de mantelzorger, het daarvoor noodzakelijke vervoer, alsmede hulpmiddelen, woningaanpassingen en andere maatregelen, - 2. ten behoeve van participatie, daaronder begrepen het daarvoor noodzakelijke vervoer, alsmede hulpmiddelen en andere maatregelen, - 3. ten behoeve van beschermd wonen en opvang. 9

10 In het gemeentelijke beleidsplan worden de beleidsvoornemens voor de algemene voorzieningen voor ingezetenen die maatschappelijke ondersteuning nodig hebben beschreven en vastgesteld door de raad. Het is dus aan gemeenten om te bepalen welke ondersteuning ze algemeen en welke ze als maatwerkvoorziening organiseren. De gemeente De Friese Meren legt dit vast in de Verordening WMO Principes van indicatiestelling en financiering voor maatwerk Een aanvraag voor een mantelzorgwoningen kan bij de gemeente leiden tot een beroep op een maatwerkvoorziening. Dit aspect is aanvullend op de ruimtelijke voorwaarden die wij in hoofdstuk vier beschrijven. Om voor een maatwerkvoorziening in het kader van de Wmo in aanmerking te komen zijn de volgende zaken van belang: Er dient, voor aanvang van de werkzaamheden, een aanvraag voor een voorziening ingediend te worden; De te verlaten woonsituatie is niet adequaat en de nieuwe woonsituatie is wel adequaat; Er moet noodzaak zijn tot mantelzorg; Het netwerk van de mantelzorger en van de zorgvrager dient in beeld te worden gebracht; Voor de roerende (en onroerende) voorzieningen geldt als uitgangspunt de goedkoopst compenserende voorziening; Maatwerk blijft te alle tijden het uitgangspunt; De eigen-bijdrageregeling van de Wmo is van toepassing, ook worden de eigen financiële middelen meegewogen (verkoop vorige woning, gederfde huurkosten); 10

11 Hoofdstuk 4 Juridisch kader 4.1 Wijzigingen in wet- en regelgeving wonen met mantelzorg In het Besluit tot wijziging van onder meer het Besluit omgevingsrecht (Bor) worden de mogelijkheden voor de plaatsing van mantelzorgwoningen vereenvoudigd. In dat verband worden wijzigingen in de regeling voor omgevingsvergunningvrij bouwen doorgevoerd en het met een omgevingsvergunning buitenplans afwijken van het bestemmingsplan of beheersverordening. Het Besluit leidt tot het vergemakkelijken van de huisvesting in verband met mantelzorg in: woningen, in vergunningvrij te bouwen bijbehorende bouwwerken bij een woning of in een bestaand bijbehorend bouwwerk bij een woning. Voor een compleet overzicht van de wijzigingen wordt verwezen naar de bijlage.van de wettekst. 4.2 Wat is wonen met mantelzorg? In het Bor, die regels inhoudt voor het uitvoeren van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo), is aangegeven dat huisvesting in verband met mantelzorg betekent dat het gaat om de huisvesting in of bij een woning van maximaal één huishouden van maximaal twee personen, waarvan ten minste één persoon mantelzorg verleent aan of ontvangt van een bewoner van de woning. Hiermee wordt duidelijk dat niet complete gezinnen in aanmerking komen voor huisvesting in verband met mantelzorg. Mantelzorg is de intensieve zorg of ondersteuning, die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt geboden aan een hulpbehoevende, ten behoeve van zelfredzaamheid of participatie, rechtstreeks voortvloeiend uit een tussen personen bestaande sociale relatie die de gebruikelijke hulp van huisgenoten voor elkaar overstijgt en waarvan de behoefte met een verklaring van een huisarts, wijkverpleegkundige of andere door de gemeente aangewezen sociaal-medisch adviseur kan worden aangetoond. In het Bor is bij de keuze voor deze begripsomschrijving rekening gehouden met de beschikbare definities in zowel de bestaande Wmo als de Wmo Het betekent niet dat deze hetzelfde zijn, de beschikbare definities zijn niet voldoende afgebakend dus de begrippen wijken op onderdelen af. Huisvesting in verband met mantelzorg moet daarbij functioneel verbonden zijn met het hoofdgebouw. Indien sprake is van een mantelzorgwoning bij een woning kunnen zich twee situaties voordoen. De mantelzorgwoning wordt gebruikt en gebouwd ten behoeve van een persoon die mantelzorg ontvangt van een bewoner van de woning. De omgekeerde situatie wordt ook mogelijk. Dit betekent dat de mantelzorgwoning wordt bewoond door de persoon die mantelzorg verleent aan een hulpbehoevende bewoner van de woning Mantelzorg vergunningvrij Vergunningvrij bouwen en gebruiken mantelzorg Een mantelzorgwoning is onder voorwaarden vergunningvrij. Het bouwvolume moet passen binnen de voorwaarden die ook gelden voor bijbehorende bouwwerken. Dit betekent dat de regeling die geldt voor vergunningvrije bijbehorende bouwwerken ook geldt voor een mantelzorgwoning. Indien de mantelzorg is beëindigd moeten de eventueel aangebrachte en/of aanwezige voorzieningen die het bijbehorende bouwwerk voor bewoning geschikt maken worden verwijderd en is bewoning in het kader van mantelzorg niet meer toegestaan. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen het gebied binnen en buiten de bebouwde kom. 11

12 Binnen de bebouwde kom Eén van de voorwaarden waaraan moet worden voldaan is de maximale oppervlakte van de mantelzorgwoning als vergunningvrij bijhorend bouwwerk. Wanneer een mantelzorgwoning als bijbehorend bouwwerk wordt opgericht dient bij de oppervlaktebepalingen te worden gekeken naar het maximaal toelaatbare bebouwingspercentage van bijbehorende bouwwerken gerelateerd aan de omvang van het bebouwingsgebied. Het bebouwingsgebied is het achtererfgebied alsmede de grond onder het hoofdgebouw, uitgezonderd de grond onder het oorspronkelijk hoofdgebouw. Zie onderstaande tabel: Oppervlakte per gedeelte van het bebouwingsgebied gedeelte bebouwingsgebied tot en met 100 m 2 gedeelte bebouwingsgebied vanaf 100 m 2 tot en met 300 m 2 Bebouwingspercentage 50% van die oppervlakte 20% van die oppervlakte gedeelte bebouwingsgebied vanaf 300 m² 90 m², vermeerderd met 10% van die oppervlakte dat groter dan 300 m², tot een maximum van in totaal 150 m² In een bebouwingsgebied met een omvang van bijvoorbeeld 80 m 2, mag 50% worden bebouwd met bijbehorende bouwwerken. Er mag in die situatie dus 40 m 2 aan bijbehorende bouwwerken bij het oorspronkelijk hoofdgebouw aanwezig zijn. Bij een bebouwingsgebied van bijvoorbeeld 220 m 2 is de oppervlakte aan vergunningvrije bijbehorende bouwwerken de volgende: Voor de eerste 100 m2: 50% van 100 m 2 =50 m 2 Voor de overige oppervlakte van 120 m2: 20% van 120 m 2 =24 m 2. Totaal: = 74 m 2. De nieuwe opzet om de bebouwingsmogelijkheden aan bijbehorende bouwwerken te bepalen, kan onder omstandigheden zowel een uitbreiding als een beperking van mogelijkheden voor vergunningvrij te bouwen tot gevolg hebben. Dat hangt af van de bebouwingsmogelijkheden van het bestemmingsplan. In de nieuwe regeling wordt de toegestane oppervlakte van vergunningvrije bijbehorende bouwwerken niet langer begrensd met een gedeelte binnen en een gedeelte buiten een bepaalde afstand van het oorspronkelijk hoofdgebouw. De nieuwe limiet geldt voor de totale oppervlakte aan bijbehorende bouwwerken in het bebouwingsgebied. Daarbij wordt gerekend met alle in het achtererfgebied aanwezige bijbehorende bouwwerken, ongeacht of deze met een vergunning zijn gebouwd. Er hoeft dus geen archiefwerk meer plaats te vinden om uit te zoeken welk van de bestaande bouwwerken destijds met of zonder vergunning is gebouwd. De nieuwe regeling staat dus niet langer los van de bebouwingsregeling in het bestemmingsplan. Dat wordt bewerkstelligd doordat de met vergunning gebouwde bijbehorende bouwwerken meetellen bij het beantwoorden van de vraag of nog vergunningvrij mag worden bijgebouwd. Anders dan voorheen zullen in het kader van de oppervlakteberekening van het bestemmingsplan ook alle aanwezige bijbehorende bouwwerken betrokken moeten worden, ongeacht of deze met een vergunning zijn gebouwd. Hierin wordt bepaald dat bij de vaststelling of het bouwen van een bijbehorend bouwwerk in achtererfgebied past in het bestemmingsplan of de beheersverordening, alle in het bebouwingsgebied reeds aanwezige bijbehorende bouwwerken in mindering worden 12

13 gebracht op het door het bestemmingsplan of de beheersverordening toegestane maximum van die bouwwerken. Een bijkomend effect van de nieuwe regeling is dat een standaardisering tot stand komt van de bouwmogelijkheden bij hoofdgebouwen, in het bijzonder bij woningen. De nieuwe regeling kan ook bijdragen aan deregulering in bestemmingsplannen. De nieuwe regeling geeft zoals gesteld een samenhangende planologische regeling voor achtererfgebied bij hoofdgebouwen, die voor veel voorkomende situaties een in de praktijk aanvaardbaar geachte bouwmogelijkheid biedt. De verruiming van de vergunningvrije bouwmogelijkheden, die in bepaalde situaties in het achtererfgebied als gevolg van de nieuwe regeling kan optreden, is niet wenselijk geacht in rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten. In die gezichten kunnen niet langer bijbehorende bouwwerken vergunningvrij worden gebouwd. Alleen wanneer voldaan wordt aan het bestemmingsplan kunnen daar nog nog vergunningvrije bijbehorende bouwwerken worden gebouwd. In deze beschermde stads- en dorpsgezichten zal verder gelden dat dit bouwen uitsluitend in het achtererfgebied kan plaatsvinden, voor zover niet ook sprake is van zijerf. Deze randvoorwaarde, die alleen relevant is voor vrijstaande of half vrijstaande hoofdgebouwen, regelt dat alleen recht achter een hoofdgebouw kan worden gebouwd (en niet in de zijerven). 3 Buiten de bebouwde kom Op het moment wanneer een bijbehorende bouwwerk wordt gebruikt voor huisvesting in verband met mantelzorg buiten de bebouwde kom is de oppervlakteberekening zoals binnen de bebouwde kom niet meer van toepassing. De voorwaarden waaraan moet worden voldaan is dat het in zijn geheel of in delen verplaatsbaar is en de oppervlakte niet meer dan 100 m2 bedraagt. Vergunningvrij gebruiken van bestaande bijhorende bouwwerken en woning Reeds bestaande bijbehorende bouwwerken mogen ook geheel of gedeeltelijk worden gebruikt en ingericht ten behoeve van de huisvesting voor mantelzorg. Deze bestaande bijbehorende bouwwerken hoeven niet aan de voorwaarden te voldoen die op nieuw te bouwen vergunningvrije bijbehorende bouwwerken van toepassing. De regeling geldt alleen voor het gebruik van bestaande bijhorende bouwwerken. Dit geldt ook voor een reeds bestaande woning. Het gebruik voor huisvesting voor mantelzorg kan dus ook in een bij een dienstwoning behorend bouwwerk gaan (dus een bedrijfsgebouw) zijn. In deze gevallen kunnen verbouwingen noodzakelijk zijn. Dit kan vergunningvrij onder voorwaarden. Voorwaarden zijn bijvoorbeeld er mag geen sprake zijn van uitbreiding van de bebouwde oppervlakte en uitbreiding van het bouwvolume. Indien de behoefte aan mantelzorg vervalt geldt ook hier dat de eventueel aangebrachte voorzieningen voor zover deze niet in overeenstemming zijn met het bestemmingsplan of worden gebruikt deze moeten worden verwijderd. Bewoning in het kader van de mantelzorg is dan niet meer toegestaan. 3 Bron: Nota van toelichting, Besluit van 4 september 2014 tot wijziging van het Besluit omgevingsrecht en diverse andere algemene maatregelen van bestuur in verband met het permanent maken van de Crisis- en herstelwet en het aanbrengen van enkele verbeteringen op het terrein van het omgevingsrecht. 13

14 4.4 Handhaving Binnen de gemeente De Friese Meren is er nog geen vastgesteld handhavingsbeleid. Tot nu toe zijn er dan ook bestuurlijk geen regels vastgesteld over hoe wordt omgegaan met vergunningvrij bouwen. Het uitgangspunt daarbij is dat wordt aangesloten op de regels over vergunningvrij bouwen zoals wettelijk is vastgelegd. In de nieuwe wetgeving is opgenomen dat indien twijfel zou bestaan over de zorgbehoefte de plicht bij de zorgbehoevende ligt om dit aan te tonen. De gemeente kan vragen om een verklaring die is verstrekt door een huisarts, wijkverpleegkundige of een ander deskundig te achten persoon of een deskundige instantie. Indien hieraan niet kan worden voldaan betekent dat sprake is van overtreding. 4.5 Conclusie In veel voorkomende situaties van het verzoeken om mantelzorg kan met de standaardregeling uit uit het nieuwe Bor voor vergunningvrij bouwen en gebruik voor mantelzorg, worden volstaan. Dit betekent dat geen aanvullende gebruiks- en of bebouwingsregelingen in het kader van mantelzorg nodig zijn. Indien blijkt dat sprake is mantelzorg die niet binnen de vergunningvrije regels valt, zal per geval of plan worden beoordeeld of de situering, oppervlakte, gebruik enz. ruimtelijk inpasbaar is. Daarbij voorziet het nieuwe Bor er ook in dat wanneer sprake is van een vergunningplichtig bijbehorend bouwwerk voor mantelzorg dat in strijd is met het bestemmingsplan deze met toepassing van de reguliere voorbereidingsprocedure kan worden verleend (8 weken). Voorheen was de uitgebreide voorbereidingsprocedure (6 maanden) van toepassing. 14

15 Hoofdstuk 5 Interne organisatie rond mantelzorgwoningen 5.1 Inleiding Het Bor zoals omschreven in hoofdstuk vier richt zich primair op de juridische voorwaarden voor het toestaan van mantelzorgwoningen. Maar hoe gaat een aanvraag van de burger nu in de praktijk? We hebben daarom gekeken naar het interne proces zoals zich dat zou kunnen voordoen bij verzoeken om het plaatsen of bouwen van een mantelzorgwoning. 5.2 Verzoeken en onderbouwing zorgbehoefte In de gehanteerde definitie die nu in het Bor wordt gehanteerd, wordt verondersteld dat de meeste gevallen van mantelzorg reeds bij de gemeente bekend zijn, veelal is er al sprake van een vorm van ondersteuning of waardering. De gemeente beschikt dan ook al vaak over een onderbouwing van de zorgbehoefte in verband met een door de gemeente verricht onderzoek (keukentafelgesprek) over de behoefte aan maatschappelijke ondersteuning. Het merendeel van de verzoeken om het plaatsen van een mantelzorgwoning zal dus niet als een verrassing komen. Er kan ook sprake van verzoeken die de gemeentegrenzen overstijgen, bijvoorbeeld een inwoner uit De Friese Meren bijvoorbeeld een ouder in de woning wil opnemen die mantelzorg nodig heeft. In dat geval zal er sprake zijn van intergemeentelijke afstemming. Voor de gevallen waarin er bij de wijkteams van de gemeente twijfel zou kunnen zijn omtrent de aanwezige zorgbehoefte, kan deskundigheid van het expertiseteam ingeschakeld worden. Tot slot kan de gemeente ter verkrijging van de helderheid hieromtrent een verklaring opvragen bij de huisarts, wijkverpleegkundige (deze heeft zitting in het wijkteam) of een ander deskundig te achten persoon of instantie (dit kan het expertiseteam zijn). Hier geeft het Bor ook het juridisch kader voor. 5.3 Algemene vragen via het KCC Binnen de Friese Meren werken wij met een KCC die de eerste klantenvragen kan beantwoorden. Procesmatig richt het KCC zich meer op algemene informatie omtrent een aantal veel gestelde vragen voor de mogelijkheden mantelzorgwoningen. De meest voor de hand liggende vragen willen wij in kaart brengen via de zogenaamde steunpunten mantelzorg. Dit zijn deskundigen die veel bekend zijn met praktijkcasussen.meer cliënt specifieke vragen zullen veel via de wijkteams binnen komen. Deze wijkteams zullen met behulp van de afdeling VVH kunnen schetsen of én in welke mate de aanvraag vergunningvrij is. In de huidige praktijk is er al een goede samenwerking tussen het WMO-loket en de afdeling VVH voor het beoordelen van individuele aanvragen. Deze lijnen zetten we dus door. 5.4 Behandeling van een aanvraag Uiteindelijk zal de afdeling VVH een brief sturen waar ten aanzien van de mantelzorgwoning, indien deze vergunningvrij is een toelichting geven op de vergunningvrije toepasbaarheid. Indien sprake is van een vergunningplichtige situatie zal een aanvraag omgevingsvergunning moeten worden ingediend en deze worden beoordeeld. Ook zullen de overige voorwaarden worden beschreven voor zover die vanuit het WMO-beleid van toepassing zijn. 15

16 Hoofdstuk 6 Communicatie De komende periode zal vanuit uit de landelijke overheid een intensieve communicatiecampagne starten over de gevolgen van de drie decentralisaties. De Friese Meren is vanaf september 2014 een lokale campagne rond de drie decentralisaties begonnen. De verwachting is dat ook zorgpartijen en andere organisaties breed aandacht vragen voor de wijziging die zich voordoen in de zorg. Het onderwerp mantelzorgwoningen past naar onze mening bij uitstek bij een thema als langer zelfstandig wonen. De bewustwording en voorlichting daarvoor is als actiepunt opgenomen in de Woonvisie Provinciaal is er het voornemen om via het Gezondheid Expertise & Educatiecentrum Friesland (GEEF) een campagne rond langer thuis wonen te starten. Een aantal grotere gemeenten en woningcorporaties en zorgverzekeraar De Friesland werken hier in samen. De gemeente De Friese Meren kan hierbij aansluiten. Het voordeel hiervan is dat gebruik wordt gemaakt van het netwerk van GEEF, er eenduidige voorlichting is en kosten kunnen worden bespaard ten aanzien van de ontwikkeling van informatiemateriaal. Inmiddels zit GEEF in de voorbereidingsfase: hoe en op welke deze voorlichtingscampagne het best kan worden vorm gegeven op Friese schaal. De campagne rond langer thuis wonen zal in het 1 e kwartaal van 2015 van start gaan. Bij de campagne zal ook nadrukkelijk de inschakeling van plaatselijke ondernemers, zorgpartijen en plaatselijke belangen aan de orde zijn. 16