circulaire Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties GSD

Transcriptie

1 iffik1141y1,1111 Ministerie van Binnenlandse Zaken en GSD Burgem eester en wethouders van alle gemeenten cc hoofden burgerzaken van alle gemeenten cc de NvvB, de VNG en de Kiesraad circulaire Bestuur, Democratie en Financiën Afdeling Bestuurlijke inrichting en democratie Turfmarkt 147 Den Haag Postbus EA Den Haag Nederland www,rijksoverheid.n1 Datum Kenmerk Onderwerp circulaire gemeenteraadsverkiezingen 2014 Doelstelling inform eren en instrueren Kieswet Juridische grondslag Relaties met andere circulaires geen Ingangsdatum nvt Geldig tot Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Wijzigingen Kieswet 3. Formulieren kandidaatstelling 4. Toegankelijkheid stemlokalen 5. Toolkit verkiezingen 6. Pilot gestolen of verm iste identiteitsdocum enten 7. 5 jaar verlopen identiteitsbewijs 8. Evaluatie 9. Sociale media in het stemlokaal Pagina 1 van 13

2 1. Inl ei ding Op woensdag 19 m aart 2014 vinden gemeenteraadsverkiezingen plaats; op D a t u m 10 januari 2014 Kenmer k donderdag 22 mei 2014 volgen de verkiezingen van de Nederlandse leden van het Europees Parlement. Deze circulaire bevat informatie die van belang is voor de gemeenteraadsverkiezingen. Voor de verkiezingen van de Nederlandse leden van het Europees Parlement zal een aparte circulaire worden opgesteld. Met deze circulaire wil ik u attenderen op een aantal wijzigingen in de Kieswet en een aantal andere relevante onderwerpen die van belang zijn voor de voorbereidingen van de gemeenteraadsverkiezingen. 2. Wijzigingen Kieswet Wijziging van de stemmingsdag en vervroeging van de dag van kandidaatstelling De verkiezingsdata voor verkiezingen in maart zijn structureel twee weken opgeschoven. Bovendien verschuift op basis van de gewijzigde Kieswet de dag van de kandidaatstelling (indien de stemming op woensdag plaatsvindt) van dinsdag naar maandag. Hierdoor heeft het centraal stembureau één dag extra om de geldigheid van de kandidatenlijsten te beoordelen. Voor de Europees Parlementsverkiezingen geldt dat de kandidaatstelling van woensdag naar dinsdag verschuift. Dit betekent dat de dag van de kandidaatstelling voor de kom ende gemeenteraadsverkiezingen is op m aandag 3 februari De gemeenteraadsverkiezingen vinden plaats op woensdag 19 maart Ik adviseer u partijen in uw gemeente er nadrukkelijk op te wijzen dat de kandidaatstelling plaats vindt op maandag. Dit is namelijk een fatale datum. Kandidatenlijsten die te laat worden ingeleverd, kunnen niet aan de verkiezingen deelnem en. Verlenging periode om ondersteuningsverklaringen in te zamelen De periode om ondersteuningsverklaringen over te leggen is verlengd van één naar twee weken. Voor de gemeenteraadsverkiezingen geldt dat kiezers zich in de periode van 20 januari 2014 tot en met 3 februari 2014 bij de gemeente kunnen melden om ondersteuningsverklaringen af te leggen. Ook het verlengen van deze periode dient u onder de aandacht van de politieke partijen in uw gemeente te brengen.. Pagina 2 van 13

3 Datum Kenmerk Waarborgsom/ ondersteuningsverklaring bij samenvoeging 2 partijen Partijen die bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen tenminste een zetel hebben gekregen, hoeven voor de aanstaande verkiezing geen ondersteuningsverklaringen in te leveren, geen waarborgsom te betalen en hebben voorrang bij de nummering van de kandidatenlijst. Deze privileges gelden ook in de situatie dat twee of meer partijen samen onder een samengevoegde aanduiding deelnemen aan de verkiezing, mits ten minste één van hen bij de vorige verkiezing een zetel heeft behaald. Partijen die fuseren (en dus m et een nieuwe aanduiding deelnemen aan de verkiezing) en die ieder bij de vorige verkiezing één of meer zetels hebben behaald, hoefden eveneens geen ondersteuningsverklaringen over te leggen, m aar moesten nog wel een waarborgsom betalen en hadden geen voorrang bij de numm ering van de kandidatenlijst. Dat laatste is nu veranderd. De wijziging in de Kieswet zorgt ervoor dat ook zij geen waarborgsom meer hoeven te betalen en dat zij voorrang hebben bij de num mering van de kandidatenlijst. Adres van kandidaten niet langer op formulier kandidaatstelling Om de privacy van kandidaten te beschermen wordt het adres van de kandidaat niet meer verm eld op de kandidatenlijst maar op de instemmingsverklaring. De instemm ingsverklaring wordt niet actief openbaar gemaakt. U kunt in geval van een verzoek om openbaarm aking van instemm ingsverklaringen, de daarop verm elden adressen met verwijzing naar de W et openbaarheid van bestuur, weglakken. Verkiezingsbescheiden worden 3 maanden na de verkiezing vernietigd In de wet is nu vastgelegd wanneer de verkiezingsbescheiden m oeten worden vernietigd. De ingeleverde kandidatenlijsten en eventuele ondersteuningsverklaringen worden vernietigd nadat onherroepelijk is beslist over de geldigheid van de kandidatenlijsten. Dat is op het moment, nadat een eventuele rechtszaak tegen de beslissing van het centraal stembureau over de geldigheid van de kandidatenlijsten is afgerond. Echter, bij de gemeenteraadsverkiezingen moeten de kandidatenlijsten eerst nog enige tijd ter inzage worden gelegd. Pas nadat de kandidatenlijsten ter kennisgeving aan het adres van de kiezers zijn bezorgd, kunnen de kandidatenlijsten worden vernietigd. Drie m aanden nadat de gekozen leden zijn toegelaten tot de gemeenteraad, Pagina 3 van 13

4 vernietigt het centraal stembureau de stem biljetten, stempassen, volmachtbewijzen en de afschriften van de processen-verbaal van de stembureaus. Dit geldt niet voor het proces-verbaal van het hoofd- c.q. centraal D a t u m Kenmer k stembureau over de vaststelling van de uitslag. Hiervoor gelden de normale regels van de Archiefwet. Het proces-verbaal van het centraal stembureau is via Internet openbaar Het proces-verbaal van het centraal stembureau werd al op grond van de oude Kieswet ter inzage gelegd. Door de wetswijziging wordt geregeld dat deze stukken daarnaast zo spoedig mogelijk via internet openbaar worden gemaakt zodat iedereen deze kan lezen. De uitzondering hierop zijn de processen-verbaal van de Europees Parlem entsverkiezingen. Deze mogen - vanwege verplichtingen in Europees verband - pas na het sluiten van de laatste stembus in de andere EUlidstaten worden gepubliceerd, te weten op zondag na uur. Verplichte training stembureauleden Burgem eester en wethouders zijn op basis van de gewijzigde Kieswet verplicht ervoor zorg te dragen dat stembureauleden een training krijgen om zo te borgen dat de leden over voldoende kennis en vaardigheden beschikken over het verkiezingsproces. Het is aan burgemeester en wethouders om de training vorm te geven. Op www. verkiezinoen2014. nlitoolkit staat een voorbeeldpowerpointpresentatie die gemeenten kunnen gebruiken bij de training die zij aan stembureauleden geven. Het m inisterie van BZK heeft verder een nieuwe digitale instructie voor stembureauleden ontwikkeld. Ook deze is beschikbaar op www. verkiezinoen2014. nlitoolkit. U kunt gratis gebruik maken van deze m odule. Benoeming stembureaulid Het is op basis van de gewijzigde Kieswet niet langer mogelijk de functie van stembureaulid te combineren met het lidmaatschap van het hoofd- of centraal stembureau. Ook dient u geen stembureauleden te benoemen die bij een vorige verkiezing gehandeld hebben of een handeling hebben nagelaten in strijd m et het bij of krachtens de Kieswet bepaalde. De benoem ing als stembureaulid geldt voor één verkiezing en eindigt op het moment dat over de toelating van de leden van de gemeenteraad is beslist, zodat de stem bureauleden in principe tot die tijd ter verantwoording kunnen worden geroepen. Pagina 4 van 13

5 Aanschaffen en verspreiden stembiljetten De wetgeving is aangepast aan de praktijk dat elke gemeente zelf zorg draagt voor het aanschaffen en verspreiden van stem biljetten (bij landelijke en provinciale verkiezingen lag deze verantwoordelijkheid voorheen bij de burgemeester van de gemeente waar het hoofdstembureau van de kieskring is gevestigd). Uiteraard kf.innen gemeenten voor wat betreft de organisatie van het verspreiden van de biljetten en of passen met andere gemeenten sam enwerken. Dattim Kènrrierk Volmachten Het centraal stembureau aggregeert op basis van de processen verbaal van de stembureaus het aantal volmachten waarmee is gestemd. Het aantal via volm acht uitgebrachte stem men wordt in Ondersteunende Software Verkiezingen (OSV) verwerkt.. U kunt daarmee de ontwikkeling van het stem men bij volmacht monitoren en eventueel nader onderzoek doen als de cijfers in uw gemeente afwijken van wat gebruikelijk is (tussen de 8, 1 2 % van de kiezers stemt norm aliter bij volm acht. Nieuwe modellen stempas, kiezerspas en schriftelijke volmacht In de Kiesregeling (Stcrt. 2013, 32523) zijn nieuwe modellen voor de stempas, de, de kiezerspas en het schriftelijke volmachtbewijs vastgesteld. Deze zijn nu reeds digitaal te vinden op de website www. verkiezingen2014. nl/toolkit. De kiezerspas is een apart document. Met deze nieuwe modellen wordt de onderlinge herkenbaarheid van deze documenten voor de stembureauleden vergroot. U hebt inmiddels van het ministerie van BZK per post een cd-rom ontvangen met de nieuwe modellen, om aan uw leverancier beschikbaar te kunnen stellen. Het ministerie wijst gezien de ervaringen bij de Tweede Kamerverkiezingen van septem ber 2012 opnieuw op het belang uwerzijds van een goede controle van de (concept)stempassen en kandidatenlijsten die u van de drukker ontvangt. Op basis van de gewijzigde Kieswet hebben kiezers langer de tijd om de vervangende stempas, kiezerspas en schriftelijke volmacht bij de gemeente aan te vragen: O Voor het mondelinge verzoek voor de vervangende stempas geldt als nieuwe termijn de dag voor de dag van de stemming: dit is uiterlijk op 18 dinsdag maart 2014 om 12:00 uur in het gemeentehuis. O Voor de schriftelijke volmacht en het schriftelijke verzoek om een Pagina 5 van 13

6 vervangende stempas is de nieuwe termijn 5 dagen voor de stemming, derhalve vrijdag 14 maart In de Kieswet is nu bovendien vastgelegd dat u vervangende stempassen en kiezerspassen per post kunt versturen. Datum Kenmerk Volmachtverlening in het stemlokaal is niet meer toegestaan In de gewijzigde Kieswet is expliciet opgenomen dat volnnachtverlening in het stemlokaal niet is toegestaan. Dit is opgenomen om misbruik van volm achtverlening te voorkom en. 3. Form ulieren kandidaatstelling Onlangs is naar voren gekomen dat sommige partijen abusievelijk gebruik hebben gemaakt van oude kandidaatstellingsmodellen (dus de form ulieren zoals deze luidden vóór 1 december 2013). Het zou met name gaan om de formulieren H 3-1 (het machtigingsformulier) en H 9 (het instemm ingsformulier). Het m inisterie merkt hierover het volgende op. Het oude formulier H 3-1 bevat m aterieel dezelfde informatie als het huidige formulier H 3-1. Het formulier is slechts anders vorm gegeven en de teksten zijn anders geformuleerd. Het ministerie is op grond daarvan van m ening dat het centraal stembureau dit formulier kan accepteren als een geldig formulier. Het oude formulier H 9 m ist evenwel informatie ten opzichte het nieuwe formulier, namelijk het adres waarop de kandidaat zijn eventuele benoeming wil ontvangen. Dit verschil kan er echter niet toe leiden dat de kandidaat van de lijst moet worden geschrapt. Immers op grond van artikel I 6, eerste lid, onder b, van de Kieswet, is schrapping van de kandidaat slechts aan de orde als de verklaring dat de kandidaat instemt met zijn kandidaatstelling ontbreekt. Nu deze verklaring ook in het oude model H 9 is opgenomen, bestaat er geen grondslag de kandidaat de schrappen van de lijst. In het kader van de verzuimprocedure kunt u uiteraard wel om aanvulling verzoeken. Er bestaat tevens geen grondslag in de Kieswet om de instemmingsverklaring te weigeren, louter op het feit dat niet gebruik is gemaakt van het bij ministeriële regeling vastgestelde m odel. Voor de kandidatenlijst ligt dat genuanceerder. Daar kan in bepaalde situaties wel aanleiding zijn om de kandidatenlijst te weigeren indien voor de kandidatenlijst Pagina 6 van 13

7 (model H 1) niet gebruik wordt gemaakt van een bij ministeriële regeling vastgesteld model (artikel I 5, onderdeel d, van de Kieswet). Maar ook voor dit form ulier geldt dat kleine afwijkingen niet tot ongeldig verklaring zouden dienen te leiden (conform bijgevoegde circulaire uit 1986). Datum Kenmerk Het is wel noodzakelijk dat u de betreffende kandidaat (of de inleveraar van de kandidatenlijst) die gebruik maakt van het oude formulier H 9 erop wijst, dat de kandidaat alsnog de adresgegevens kenbaar m aakt, waarnaar een eventuele benoem ingsbrief kan worden gestuurd. Dit is imm ers wettelijk verplicht. In dit verband worden politieke partijen daarvoor geadviseerd - indien mogelijk - alsnog de juiste formulieren te laten invullen door de kandidaten. Het formulier kan ook door de kandidaat worden ondertekend en ingescand via e-m ail naar de partij worden verzonden. Mocht men hierin niet slagen, bijvoorbeeld omdat de desbetreffende kandidaat niet in Nederland verblijft en niet over de mogelijkheid beschikt om het formulier in te scannen, zou de desbetreffende kandidaat desnoods via de alsnog het H 9 formulier kunnen aanvullen met een verklaring waarin hij aangeeft op welk adres hij zijn benoeming wenst te ontvangen. Dit kan eventueel ook nog (een geruime periode) na de dag van kandidaatstelling. Tot slot wordt u dringend verzocht (lokale) politieke partijen te wijzen op het gebruik van de juiste formulieren en hen te adviseren indien er sprake is van het gebruik van de oude formulieren alsnog de juiste formulieren te hanteren, bij voorkeur gebaseerd op de formulieren zoals deze door de ondersteunende software verkiezingen (OSV) worden gegenereerd. Ook de landelijke politieke partijen heb ik hierop gewezen. Imm ers het geldig verklaren van kandidatenlijsten is een voor beroep vatbare beslissing. De uitleg van de wet is dus uiteindelijk aan het centraal stembureau en vervolgens de Raad van State. 4. Toegankelijkheid stem lokalen Bij de verkiezingen m oeten zoveel mogelijk kiezers in staat worden gesteld om zelfstandig hun stem uit te brengen. Daarom geldt dat minstens 25% van de stem lokalen in een gemeente zodanig gelegen en ingericht moeten zijn, dat ze toegankelijk zijn voor kiezers m et een lichamelijke beperking (zie art. 34, tweede lid Kieswet). Dat houdt in dat de locatie en de inrichting van deze stemlokalen geschikt m oeten zijn om deze kiezers zo veel mogelijk zelfstandig te laten stem men. Het gaat daarbij niet alleen om de toegankelijkheid van de stemlokalen Pagina 7 van 13

8 voor bijvoorbeeld een rollator, scootmobiel of rolstoel, waarvan de maten en gewichten van deze ondersteuningsmiddelen aanzienlijk kunnen variëren, maar ook om zaken als bewegwijzering, uitvergrote kandidatenlijsten, en D a t u m Kenmer k parkeergelegenheid. Bij de verkiezing voor de leden van de Tweede Kamer in 2012 is voor het eerst gewerkt met de zogenaamde 'checklist toegankelijkheidscriteria stem lokalen'. Deze checklist is op verzoek van het ministerie van BZK opgesteld en werd ondermeer gebaseerd op de eerdere brochures van het Nederlands Centrum voor Totale Toegankelijkheid en het bureau Cliëntbelang Utrecht. Ook dit jaar zal de checklist fungeren als leidraad voor de toegankelijkheid van de stem lokalen. Een stembureau moet aan de eisen gesteld in de checklist voldoen om mee te tellen met de in de wet genoemde 25 h. Deze eisen zijn niet gewijzigd ten opzichte van de verkiezingen voor de leden van de Tweede Kamer in U treft deze lijst aan als bijlage 2 bij deze circulaire. Bij de evaluatie van de Tweede Kamerverkiezingen is gebleken dat gem eenten ernstig te kort schieten bij het voldaan aan de eisen zoals geformuleerd in de checklist. Ik roep u daarom op uw inspanningen op dit punt aanzienlijk te vergroten. Veel gem eenten kiezen er voor om een groot percentage stem lokalen als toegankelijk aan te merken, ook stemlokalen die niet in alle opzichten aan de criteria voldoen. Dit kan leiden tot teleurstellingen bij kiezers die pas op het moment dat zij hun stem willen uitbrengen tot de conclusie komen dat het door hen bezochte stemlokaal toch niet optimaal toegankelijk is. Ik roep u daarom op in elk geval er voor zorg te dragen dat 25 % van de stemlokalen aan de gestelde criteria voldoet en deze ook als zodanig bekend te maken. Daarnaast kunt u van andere stemlokalen aangeven dat die beschikken over een aantal voorzieningen om de toegankelijkheid te vergroten. Het is belangrijk rekening te houden m et deze eisen voor kiezers met een beperking bij het selecteren van stemlokalen. Zoals bekend (en ook opgenomen in de checklist) dient u als gemeente, samen met de bekendmaking van de kandidatenlijsten, via een huis-aan-huis-publicatie de kiezers te informeren over de locaties van alle stemlokalen in uw gemeente en daarbij te verm elden of deze toegankelijk zijn voor personen met een lichamelijke beperking. U kunt er ook voor kiezen om een brief bij de stempas te voegen waarin de stem lokalen worden aangegeven die toegankelijk zijn voor mindervalide kiezers. Daarnaast verdient het de aanbeveling om ook online aan te geven welke stemlokalen toegankelijk zijn voor mensen met een (fysieke) beperking. Pagina 8 van 13

9 Doen er zich tijdens de verkiezingen incidenten voor met betrekking tot de toegankelijkheid of ontvangt u klachten met betrekking tot dit onderwerp? Meldt u dit dan via informatiepunt@kiesraad.nl. Datum Keninerk In bijlage 1 zijn de criteria voor de toegankelijkheid opgenomen. 5. Toolkit verkiezingen Het m inisterie zal, zoals in voorgaande jaren, aan gem eenten de zogeheten "toolkit gemeenteraadsverkiezingen" beschikbaar stellen met daarin benodigde informatie en m ateriaal ten behoeve van de campagne zoals voorbeeldbrieven, campagnennateriaal, stembureauinstructie, nieuwe modellen, etc. Het materiaal is beschikbaar op www. verkiezingen2014.nl/ toolkit. Een gedeelte van de toolkit wordt tevens ter beschikking gesteld via een USB-stick, die u ongeveer 6 weken voor de verkiezingen zal worden toegezonden. Mochten er toch nog aanvullende vragen zijn, dan kunt u zich tot het informatieptint van de Kiesraad (T: , E: inform atiepunt kiesraad.n1) richten. 6. Pilot gestolen of verm iste identiteitsdocum enten - Kiezers van wie het identiteitsdocum ent gestolen of verm ist is, mogen een procesverbaal over de vermissing van het identiteitsdocum ent tonen, in combinatie met een pasje met hun naam en foto. In ongeveer een kwart van de gemeenten wordt momenteel, bij wijze van pilot, een verklaring van vermissing afgegeven door de gemeente, in plaats van een proces-verbaal door de politie. Kiezers kunnen dus stem men met een verklaring van vermissing uit één van de betreffende gemeenten, in combinatie met een pasje met naam en foto. Het is belangrijk dat u uw stembureauleden informeert als uw gemeente aan de pilot deelneem t, zodat zij voldoende op de hoogte zijn over de documenten waarmee een kiezer zich kan identificeren jaar verl open i denti teitsbewijs Ook bij de komende verkiezingen is het toegestaan om met een op de dag van stemm ing m axim aal vijf jaren verlopen identiteitsbewijs te stem men. De afwijkende regeling geldt alleen voor de dag van de verkiezing, bij de stemm ing, in het stemlokaal en dus niet voor andere identificatieplichten in het kader van de Kieswet. Pagina 9 van 13

10 Koninlcrijksrelaties 8. Evaluatie Net als de verkiezingen voor de Tweede Kamer, zullen ook de gemeenteraads- en de Europees Parlementsverkiezingen worden geëvalueerd. Datum Kenmerk Onderwerp van evaluatie zullen onder meer zijn: de voorbereiding van de verkiezingen; de kandidaatstelling (m.n. afgeven ondersteuningsverklaringen); het gebruik van volm achten door kiesgerechtigden; de digitale beschikbaarheid bij gemeenten van de formulieren: aanvragen kiezerspas, vervangende stempas of schriftelijke volm acht; de stemopneming (tellen van de stemmen) en het invullen van het procesverbaal; de instructie van stem bureauleden; de toegankelijkheid van stemlokalen voor mindervalide kiezers. Ook in het kader van deze evaluatie wordt uw medewerking zeer op prijs gesteld. 9. Sociale media in het stemlokaal Steeds meer kiesgerechtigden en stembureauleden maken gebruik maken van smartphones en 'social media' opi de dag van stemming en soms zelfs tot in het stemhokje. Het is van belang dat een stemming rustig en ordelijk verloopt en dat kiezers niet worden belemmerd of gehinderd in het uitbrengen van hun stem. De Kieswet stelt geen expliciete regels over dit soort middelen. Kiezers kunnen foto's nemen van zichzelf als hiermee het verloop van de stemming niet wordt gehinderd. Het toelaten van sm artphones (of andere apparatuur waarmee gefotografeerd of gefilmd kan worden) m ag er niet toe leiden dat het stemgeheim van andere kiezers niet meer is gewaarborgd of dat zij zich in hun privacy belemmerd voelen. Als uitgangspunt geldt dat kiezers niet zonder hun toestem ming gefilmd of gefotografeerd mogen worden in het stemlokaal. Indien dat toch gebeurt, dient het stembureau - in het bijzonder de voorzitter, vanuit diens verantwoordelijkheid voor het handhaven van de orde in het stem lokaal - hiertegen op te treden en daarvan melding te maken in het proces-verbaal. Het verdient aanbeveling om tijdens de instructie voor stembureauleden hier aandacht aan te geven. Ook wordt u geadviseerd stem bureauleden er op te wijzen dat zij zich gedurende Pagina 10 van 13

11 Koninkrijksrela des hun werkzaamheden onthouden van "opiniërende" post of tweets. Hiervoor gelden dezelfde regels als voor mondelinge uitlatingen, te weten dat zij tijdens de uitoefening van hun functie geen blijk geven van hun politieke gezindheid (artikel D a t u m Kenmer k Kieswet). De Minister van Binnenlandse Zaken en, J,)2\ dr. R1H.A. Plasterk Pagina 11 van 13

12 Bijlage 1 Aandachtspunten toegankelijkheid Gehandicaptenparkeerplaats Eén van de criteria van toegankelijkheid is dat binnen 50 meter van de ingang van een toegankelijk stemlokaal ten minste één Gehandicapten Parkeerplaats Algemeen (GPA)aanwezig moet zijn (zie onderdeel van de bijgevoegde checklist). Als bijlage x bij deze circulaire treft u het onderdeel A01 Parkeren GPA aan, waarin nader gespecificeerd wordt waaraan deze parkeerplaats dient te voldoen. Met betrekking tot de vraag of deze parkeergelegenheden gratis moeten zijn, dient u uit te gaan van het vigerend parkeerbeleid in uw gemeente. Datum Kenmerk Stemlokaal Het stemlokaal dat voldoet aan de eisen van toegankelijkheid, dient toegankelijk te zijn zonder het gebruik van een trap. Verder dient het lokaal drempelloos te zijn. Eventuele hoogte verschillen dienen overbrugd te worden met een lift of een hellingbaan. Er dient minimaal één verlaagde tafel aanwezig te zijn waaraan gestemd kan worden. Denkt u verder ook aan de aanwezigheid van een loep of vergrootglas en de aanwezigheid van een uitvergrote kandidatenlijst, ten behoeve van slechtziende kiezers. Voor wat betreft dit laatste wordt u aangeraden om deze twee zaken (vergrootglas en uitvergrote kandidatenlijst) in zoveel mogelijk stemlokalen aanwezig te laten zijn, aangezien dit ook andere kiezers (in het bijzonder slechtzienden) kan helpen, die verder geen specifieke eisen aan de toegankelijkheid hebben. In het hierna volgende wordt nader ingegaan op voorwaarden voor mensen m et een zintuiglijke handicap. Geschikte Gebouwen Bij het vaststellen van de stemlokalen in uw gemeente, ligt het in de rede gebouwen aan te wijzen die naar hun aard toegankelijk zijn voor mindervalide kiezers. Hierbij kan worden gedacht aan de volgende soorten gebouwen: - Overheidsgebouwen zoals gem eentehuizen en stadskantoren; - Schoolgebouwen (gebouwd na 1992); - Ziekenhuizen; - Bejaarden- en verzorgingstehuizen; - Musea & theaters. Hierbij m oet worden opgem erkt dat deze gebouwen niet noodzakelijkerwijs aan alle vereisten voldoen en er dus alsnog aanpassingen nodig kunnen zijn of dat de Pagi na 12 van 13

13 locatie om andere redenen niet geschikt blijkt als stemlokaal. De kans dat een dergelijk gebouw beter voldoet dan andersoortige gebouwen is echter groot. Datum Kenmerk Nadere specifieke voorwaarden voor mensen met een visuele handicap. Er bestaan reeds verschillende mogelijkheden voor mensen m et een zintuiglijke handicap om voldoende informatie over verkiezingen te krijgen. Voor wat betreft slechtzienden/ blinden: gemeenten bieden over het algemeen de mogelijkheid aan om de kandidatenlijst in braille te ontvangen. Het stembiljet is niet op groot formaat beschikbaar (in tegenstelling tot de uitvergrote kandidatenlijst), omdat dit de overzichtelijkheid niet ten goede zou komen en het een onhandelbaar groot formulier zou worden. De teksten op www. Verkiezingen2014.n1 zijn toegankelijk voor een brailleleesregel. Wij adviseren u hierop als gemeente bij uw eigen gemeentelijke website ook op te letten (drem pelvrije websites). Daarbij kan het ook gaan om het zodanig inrichten van de website dat de daarop aanwezige teksten kunnen worden voorgelezen. Enige mate van ondersteuning verkiezingsprocedure voor mensen met verstandelijke handicap of leesprobleem. In Nederland is geen ondersteuning toegestaan in het stem hokje voor m ensen met een verstandelijke beperking. Wel kan deze groep uitleg buiten het stemhokje krijgen, al dan niet door leden van het stembureau, bijvoorbeeld aan de hand van genoemde (uitvergrote) kandidatenlijst. Dit geldt ook voor mensen met een leesprobleem, waarvoor (indien dat behulpzaam kan zijn) ook de eerdergenoemde loep en kandidatenlijst met groter lettertype beschikbaar zijn. Pagi na 13 van 13

14 Toegankelijke Stemlokalen Toegankelijkheidscriterio voor siemlokolen (juni 2012) 1. INLEIDING Op verzoek van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties (BZK) zijn door het Projectbureau Toegankelijkheid (PBT) toegankelijkheidscriteria specifiek voor stemlokalen opgesteld. De uitgangspunten hiervoor zijn de zgn. ITS-criteria zoals deze gepubliceerd staan op de website Deze ITS-criteria vormen op het gebied van "fysieke" toegankelijkheid de de-facto standaard in Nederland. De communicatieve uitgangspunten zijn terug te vinden in de criteria voor het gebruiksvriendelijk maken van een website voor bezoekers, te weten: "Drempels W eg". Zie ook -empelsweg nl De toegankelijkheidscriteria zijn verwerkt in een checklist t.b.v. gemeenten die stemlokalen inrichten en het ministerie van BZK voor de evaluatie van de toegankelijkheid van de stemlokalen. 2. PROJECTBUREAUTOEGANKELIJKHEID, ITS en CG-RAAD Het Projectbureau Toegankelijkheid (PBT) maakt onderdeel uit van de Stichting ter bevordering van een Inclusieve Samenleving (SIS). Het PBT is op het gebied van toegankelijkheid het (technisch) adviesbureau van de Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland (CG-Raad). Core business van het PBT is ontwikkeling en toepassing van ITS-criteria, waardoor gebouwen, objecten en bouwplannen die aan deze criteria voldoen optimaal bruikbaar en toegankelijk zijn voor iedereen en dus ook voor mensen met een beperking. Het ITS is een initiatief van de CG-Raad (een koepel waarbij zo'n 190 organisaties zijn aangesloten). De CG-Raad is eigenaar van het ITS en verantwoordelijk voor beleidsontwikkeling en de vaststelling van de criteria voor toegankelijkheid. De uitgangspunten en procedures voor toekenning, afwijzing of aanhouding van een ITS zijn door de CG-Raad vastgelegd. Het Projectbureau Toegankelijkheid (PBT) heeft van de CG-Raad het mandaat gekregen voor het opstellen van de ITS-criteria en het uitvoeren van keuringen. Daarnaast levert het PBT bouwplanadviezen en projectadviezen op maat op basis van de vigerende ITS-criteria. Projectbureau Toegankelijkheid Postbus AD Utrecht Tel.: (030) info@ projectbureautoegankelijkheid.n1 Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland Postbus AD Utrecht Tel.: (030) info@cg-raad.n1 Projectbureau Toegankelijkheid - Postbus AD Utrecht - Fax (030) Web info@projectbureautoegankelijkheid.n1 Rabobank KvK Midden Nederland BTW : NL B01

15 4 3. UITGANGSPUNTEN De basisbegrippen van de toegankelijkheidscriteria zijn: COMMUNICATIE Informatie over toegankelijkheid van stemlokalen via de gemeentelijke website BEREIKBAARHEID Kan men via de openbare weg bij het stemlokaal komen BETREEDBAARHEID Kan men vanaf de openbare weg tot in het stemlokaal komen BRUIKBAARHEID Kan men de stemfaciliteiten in het stemlokaal gebruiken Voor gedetailleerde informatie over de bij de toegankelijkheidscriteria beschreven onderdelen m.b.t. Bereikbaarheid, Betreedbaarheid en Bruikbaarheid, zie de ITS-criteria ( Op basis van de huidige wetgeving dient 25% van het aantal stemlokalen toegankelijk te zijn voor mensen met een handicap. M.a.w. 25% van het totaal aantal stemlokalen per gemeente moet voldoen aan onderstaande criteria. Vanuit de missie van het PBT: "Een toegankelijke samenleving voor iedereen", zal duidelijk mogen zijn dat alleen volledig toegankelijke stemlokalen de norm zouden moeten zijn. Een toegankelijk stemlokaal is een stemlokaal dat voldoet aan de in dit document opgestelde toegankelijkheidscriteria. Projectbureau Toegankelijkheid - Postbus AD Utrecht Tel. (030) Fax (030) Web www projectbureautoegankelijkheid.n1 . info@projectbureautoegankelijkheid nl Rabobank KvK Midden Nederland BTW NL B01

16 4. TOEGANKELIJKHEIDSCRITERIA De hieronder opgenomen toegankelijkheidscriteria zijn gebaseerd op de vigerende ITS-criteria en gelden in deze vorm alleen voor de stemlokalen. 4.1 COMMUNICATIE Gemeente moet 4 dagen voor de verkiezingen een lijst met alle stemlokalen verspreiden. (art. J. 1 Kiesbesluit) Daarnaast moet de gemeente kenbaar maken welke stemlokalen uit deze lijst toegankelijk zijn, dit moet op de onderstaande manieren: Gemeentelijke website Deze lijst moet gepubliceerd worden via de gemeentelijke website Verspreiden voorlichtingsmateriaal Deze lijst moet ook beschikbaar zijn in drukwerk, via lokale bladen en kranten (optioneel) Verspreiden bij stempas Bij de brief met stempas mag deze lijst ook worden toegevoegd (wordt door veel gemeenten toegepast). 4.2 BEREIKBAARHEID Bord(en) op openbare weg Op de openbare weg, op de plaats van straat en huisnummer, moet een duidelijk leesbaar en weerbestendig bord geplaatst zijn met de aanduiding "Stembureau" of "Stemlokaal". Kenmerken bord: Afmetingen (B x H) minimaal Al (600x840mm). Teksthoogte minimaal 50mm in kapitalen. Contrastwaardeverschil (grijswaarde) tekst t.o.v. achtergrond minimaal 0,3. Combinaties rood/groen vermijden Toegangsroute vanaf openbare weg tot entree Vanaf Parkeergelegenheid Binnen 50m van een toegankelijk stemlokaal dient tenminste 1 GPA (Gehandicapten Parkeerplaats Algemeen) aanwezig te zijn. Zie ook ITS-criteria, hoofdstuk A01 Parkeren GPA. Vanaf de rijbaan Vanaf de rijbaan moet op het trottoir gekomen kunnen worden. Op maximaal 50m van de entree van het stemlokaal moet er vanaf de rijbaan een toegankelijke oprit naar het trottoir beschikbaar zijn. Zie ook ITS-criteria, hoofdstuk CO3-02 Hellingbaan Routeaanduiding naar entree Indien de entree van het stemlokaal niet direct vanaf de openbare weg zichtbaar is, moet de route vanaf de openbare weg naar de entree (op alle richtingveranderingen, keuzepunten en splitsingen) zijn aangegeven met richtingborden waarop naast een pijl, de tekst "Stembureau" of "Stemlokaal". Kenmerken bordjes: Afmetingen minimaal A4. Teksthoogte minimaal 30mm in kapitalen met pijl in juiste richting. Contrastwaardeverschil (grijswaarde) tekst t.o.v. achtergrond minimaal 0,3. Combinaties rood/groen vermijden. STEMBUREAU STEMBUREAU STEMBUREAU ~ ~ ~... etc. Projectbureau Toegankelijkheid - Postbus AD Utrecht Tel.: (030) Fax: (030) Web vwvw.projectbureautoegankelijkheid nl Emelt. info@projectbureautoegankelijkheid.n1 Rabobank KvK Midden Nederland BTW N

17 4.2.4 Toegangsroute indien stemlokaal niet direct aan de openbare weg ligt Indien de entree van het stemlokaal niet direct aan de openbare weg ligt, moet de route vanaf de openbare weg naar de entree aan de volgende voorwaarden voldoen: Vlak en vrij van obstakels Verharde afwerking (geen grind, e.d.) Minimale (obstakelvrije) breedte over de gehele lengte van 1,2m Hoogteverschillen Het stemlokaal dient vanaf de openbare weg zonder trappen bereikbaar te zijn. Wanneer in de toegangsroute hoogteverschillen aanwezig zijn, moeten deze door hellingbanen of liften overbrugd kunnen worden. Eisen die aan hellingbanen worden gesteld: (zie ook ITS-criteria, hoofdstuk CO3-02 Hellingbaan) Hellingshoek: Hoogteverschil tot 50 mm: 1:6 1:10 1:12 1:16 Van 500 mm tot mm: 1:20 Opstelruimte: aan het begin en eind van de hellingbaan moet een vlakke opstelruimte van 1,5 x 1,5m aanwezig zijn. Bij een hoogteverschil van meer dan 100mm gemeten langs de zijkant van de hellingbaan, moet de hellingbaan aan beide zijden zijn uitgerust met een afrijdbeveiliging met een hoogte van 50mm. Bij een totaal hoogteverschil van meer dan 250mm, tussen begin en eind van de hellingbaan, moet deze hellingbaan aan tenminste een kant zijn uitgerust met een goed omvatbare leuning, hoogte t.o.v. hellingbaan: De hellingbaan moet stabiel, nagelvast, antislip en zodanig sterk zijn uitgevoerd dat deze een gewicht kan dragen van maximaal 300kg (scootmobiel met bestuurder). 4.3 BETREEDBAARHEID Een stemlokaal moet bereikt kunnen worden door stoklopers, rollatorgebruikers, rolstoelgebruikers en scootmobielgebruikers Entree van het stemlokaal Vóór en achter de toegang ligt een vrij oppervlak 2,0 x 2,0m; De vrije opstelruimte naast de slotzijde van deuren is 0,5m breed, tenzij de deur is voorzien van een openingsautomaat; Drempels mogen een hoogteverschil hebben van maximaal 0,02m, eventueel in combinatie met een helling van 1:6 met een hoogte van maximaal 0,05m; De vrije doorgang van deuren is minstens 0,85 breed; De openingshoek van draaiende deuren is minstens 90 graden; Bij dubbele deuren is de vrije doorgang bij de eerst openende deur minstens 0,85m; Bedieningsweerstand van de deuren (= de met de hand uit te oefenen kracht op de greep om de deur te kunnen openen) S 30 N, of anders voorzien van deurautomaat Deurmatten Kokosmatten en rubber(ring)matten zijn in de route tussen trottoir en stemlokaal niet toegestaan (tijdelijke) Bescherming vloerbedekking Tijdelijke bescherming van vloerbedekking moet gedurende de periode dat het stemlokaal in gebruik is goed functioneren. Naden moeten afgeplakt zijn en het materiaal moet voldoende waterbestendig zijn. Openstaande naden of omkrullende randen van de tijdelijke vloerbescherming zijn ontoelaatbaar. 4.4 BRUIKBAARHEID Handbewogen rolstoelen moeten tot in het stemhokje kunnen komen. Scootmobielen moeten in de stemlokaalruimte kunnen komen maar niet tot in het stemhokje. Projectbureau Toegankelijkheid - Postbus AD Utrecht Tel.. (030) Fax (030) Web. nl Emait. info@projectbureautoegankelijkheid nl Rabobank KvK Midden Nederland BTW. NL B01

18 De vrije ruimte vo& de stemtafel en de stemhokjes heeft een minimale breedte van 2,1m. In de stemruimte vóór de stemtafel en vóór het stemhokje moet een vrije keerruimte (t.b.v. scootmobielen) met een diameter van 2,1m aanwezig zijn Stemtafel Hoeft aan de "stemmerszijde" niet onderrijdbaar te zijn, omdat door stemmers geen schrijfhandelingen moeten worden verricht. Moet aan de zijde van de leden van het stembureau wél onderrijdbaar zijn. Onderrijdbaar: o Vrije hoogte onder het blad 700mm o Vrije breedte 2 700mm o Vrije diepte k 600mm Moet met rollator, rolstoel en scootmobiel obstakelvrij bereikbaar zijn vanaf de entree Stoelen In de stemruimte enkele stoelen met en zonder armleuning opstellen om te kunnen rusten Stemhokje Tenminste 1 stemhokje in een stemlokaal dient te zijn uitgevoerd met schrijfblad op zithoogte, dat wil zeggen: o Hoogte schrijfblad mm (optimaal = ca. 800mm). o Onderrijdbaar: Vrije hoogte onder het blad 700mm Vrije breedte k 700mm Vrije diepte k 600mm Stembus Hoogte inwerpgleuf mm (max. hoogte van een "kliko"). Max. horizontale reikwijdte tot de inwerpgleuf: 300 mm vanaf zijkant stembus (zie tekening) 350 J Informatieborden Een uitvergroot stembiljet ophangen aan een vrije wand, onderkant op 1m boven vloer. Kenmerken vergroot stembiljet: o Formulierhoogte 900mm, met bijbehorende formulierbreedte; o Bereikbare opstelruimte vóór dit uitvergroot stembiljet 2,1m x 2,1m Kieshulpmiddelen Leesloupe; Projectbureau Toegankelijkheid - Postbus AD Utrecht Tel (030) Fax. (030) Web www projectbureautoegankelijkheld nl info@projectbureautoegankelijkheid.nl Rabobank KvK Midden Nederland BTW NL B01

19 > 44 CHECKLIST Checklist voor het beoordelen van de toegankelijkheid en bruikbaarheid van stemlokalen voor mensen met een handicap op 12 september Onderwerp Voldoet Voldoetniet TAN Toelichting (ruimte voor een toelichting per onderdeel indien dit nodig is om de beoordeling te onderbouwen) Foto / Afbeelding (plaats, indien van toepassing, in onderstaand vakje 1 of meerdere foto's die de betreffende situatie op een heldere manier weergeeft) 4.1 Communicatie Gemeentelijke website Verspreiden voorlichtingsmateriaal (optioneel) Verspreiden bij stempas 4.2 Bereikbaarheid Bord(en) op openbare weg D E D 0 D E E D E D3 ODE DODE DEDE Toegangsroute vanaf openbare weg Routeaanduiding naar entree Toegangsroute op eigen terrein Hoogteverschillen / Hellingbanen 4.3 Betreedbaarheid Geschikt voor scootmobielen DEED DODE DEED Entree van het stemlokaal Deurmatten (tijdelijke) Bescherming vloerbedekking 4.4 Bruikbaarheid Verkeersruimte Stemtafel O03E10E0 O000 DEDEDE Stoelen Stemhokje Stembus Informatieborden Kieshulpmiddelen Projectbureau Toegankelijkheid - Postbus AD Utrecht Tel.. (030) Fax: (030) Web. info@projectbureatitoegankelijkheid nl Rabobank KvK Midden Nederland BTW NL B01

20 Kieswet Uitvoeringsvoorschriften 8o-ct CIRCULAIRE van de Minister van Binnenlandse Zaken van 1 april 1986, B86/U 364, aan de voorzitters van de hoofdstembureaus in de kieskringen, inzake de geldigheid van door politieke groeperingen zelf vervaardigde formulieren ten behoeve van de kandidaatstelling voor de a.s. Tweede-Kamerverkiezingen Met het oo g op de komende Tweede-Kamerverkiezingen van 21 mei a.s., waarvoor de kandidaatstelling zal plaatsvinden op 8 april, acht ik het, in overleg met de Kiesraad, wenselijk mij tot ti te richten met betrekking tot het volgende. Mij is gebleken, dat ten minste één van de politiek e groeperingen die aan de komende Tweede-Kamerverkiezingen zal deelnemen voornemens is ten behoeve van de kandidaatstelling gebruik te maken van door deze groepering zelf vervaardigde formulieren ter zake van de in te leveren kandidatenlijsten, bewilligingsverklaringen en verklaringen inzake het plaatsen van de naam of aanduiding boven de kandidatenlijsten. Wellicht heeft u hiervan reeds kennis genomen in het kader van de heden ten dagen vrijwel overal plaatsvindende voorinlevering van lijsten. Bij vergelijking van de formulieren met de officiële, in het Kiesbesluit opgenomen, modellen (onderscheidenlijk G 5, G 12 en G 1-2) valt op, dat deze enkele geringe afwijkingen van niet-inhoudelijke aard vertonen. Zo ontbreken bijvoorbeeld een aantal in de voorgeschreven modellen opgenomen voetnoten. Voorts volgt na de vermelding van de voorletters of voornamen van de kandidaten niet, zoals in het model G 5, de vermelding van de datum en het jaar van geboorte, doch die gegevens worden aan het slot vermeld, na de vermelding van de woonpla ats en het adres van de k andidaten. Ik ben van oordeel, dat vorengeschetste geringe afwijkingen van de voorgeschreven modellen a anva ardba ar zijn. Het ontbrek en va n enige voetnoten doet mijns inziens de betreffende formulieren niet ongeldig zijn, te meer niet, daar deze voetnoten inhoudelijk geen enkele toegevoegde waarde toekomt en in feite uitsluitend van belang zijn voor degene, die de formulieren invult. Ook het feit, dat de volgorde van vermelding van de gegevens met betrekking tot de kandidaten een enigszins andere is dan die, opgenomen in het officiële model G 5, zie ik niet als een omstandigheid, clie aanleiding zou moeten geven tot ongeldigverklaring van de betreffende kandidatenlijst. Uit de omstandigheid dat afwijkingen van het voorgeschreven model die tot ongeldigverklaring van de kandidatenlijsten moetel leiden geen herstelbare verzuimen in de zin va n artik el H 2 van de Kieswet zijn, valt af te leiden, dat dit gevolg niet dient te worden verbonden aan afwijkingen van slechts ondergeschikt belang, waarvan in casu sprake is. Het leek mij 1\,enselijk u van deze ontwikkeling en van mijn zienswijze daar- De Minister van Binnenla ndse Zaken, R. W. D E KO RT E 1 K V pin] I