CORPORATE RECOVERY. groei, financiering i & bedrijfsovername. Top 50 Corporate Recovery SPECIAL. voor professionele ondernemers

Transcriptie

1 groei, financiering i & bedrijfsovername Top 50 Corporate Recovery + FINANCIERING De opmars van de MKB-fondsen ONDERHANDELEN Emoties en ongeduld zijn de grootste valkuilen INTERNATIONAAL Goodget maakt het verschil in Ghana SPECIAL CORPORATE RECOVERY Veel bedrijven verkeren nog steeds in zwaar weer John Jaakke, Trusted Advisors Vindt dat adviseurs zich eerst op de relatie en dan op de deal moeten richten. S E P / O K T / 9, 9 5 voor professionele ondernemers

2 woensdag 19 november, Hotel Houten, Utrecht Jaarcongres Overname Adviseurs 2014 De adviseur als sparring-partner

3 Het gaat niet om de deal, maar om de relatie. Centraal staat de vraag: waarmee kan ik je helpen? John Jaakke, Trusted Advisors Adviseurs die bij vraagstukken over fusies & overnames en bedrijfsoverdracht zijn betrokken worden steeds meer sparring-partner in plaats van een tijdelijk ingehuurde specialist. Jaarcongres Overname Adviseurs 2014 Tijdens het Jaarcongres Overname Adviseurs wordt u als overnameprofessional bijgepraat over de nieuwste trends en ontwikkelingen in het vak. In prikkelende keynotes en meerdere PE-gekwalificeerde workshops gaan we in op de volgende onderwerpen: Hoe bouw ik een vertrouwensrelatie op met de ondernemer? Wat is een redelijke rendementseis op preferente aandelen? De zin en onzin van garanties en vrijwaringen. Fiscale verschillen bij verkoop BV versus een activa/passiva deal. Hoe word ik een betere onderhandelaar? Informatie & inschrijven Het Jaarcongres Overname Adviseurs vindt plaats op woensdag 19 november 2014 in Hotel Houten bij Utrecht. Kijk voor meer informatie over het programma, workshops en sprekers op Sprekers John Jaakke, Trusted Advisors Eric Vermeulen, Luminous Tax Matters Tom Meevis, Dealcontrol Chris Denneboom, ValuePro Adriaan de Buck, KienhuisHoving Kennispartners:

4 De grootste onafhankelijke bedrijfsovername specialist Bent u op zoek naar een bedrijf dat te koop staat en geschikt is voor u of denkt u er juist aan uw eigen bedrijf te koop te zetten? Dan bent u bij Marktlink Fusies & Overnames aan het juiste adres. Wij zijn adviseur bij de aan- en verkoop van bedrijven zowel nationaal als internationaal. Wij begeleiden zowel kopers (MBI, Strateeg of PE) als verkopers bij het totale proces van het zoeken naar partijen, dealmaking, financiering tot de (juridische) afronding. Op basis van onze ervaring en pragmatische aanpak brengen wij 95% van de opdrachten die wij oppakken samen met de betreffende ondernemer tot een goed einde! Amsterdam Deventer Gouda

5 INHOUD 32 Rondetafel overnameadviseurs Een gesprek met de voorzitters van de drie belangrijkste adviseursorganisaties in Nederland over het belang van kwaliteit, vertrouwen en de kunst van het adviseren. Nieuw geld Banken hebben de kredietkraan voor het MKB nog steeds niet opengedraaid. Nieuwe beleggings- en investeringsfondsen springen in het gat dat de banken achterlaten. Dossier Internationaal Goodget is een pilotproject in Ghana gestart om via lokale ondernemersnetwerken duurzame en innovatieve producten met een grote impact voor het dagelijkse leven te verkopen. 20 Q&A John Jaakke De ervaren dealmaker, adviseur en bestuurder (o.a. oud-voorzitter Ajax) over veranderde mores, de scoringsdrift van adviseurs en de behoefte aan persoonlijk contact. Ik zoek altijd eerst de relatie en dan pas de deal. 38 special Corporate Recovery Duizenden MKB-bedrijven zitten nog steeds bij de afdeling Bijzonder Beheer. De gemiddelde hersteltijd voor deze bedrijven is drie jaar. Het goede nieuws is dat negen van de tien bedrijven uiteindelijk de ziekenboeg weer levend verlaat. + Corporate Recovery 50 september/oktober 2014 brookz 05

6 COLOFON select 09 Nieuws Risico reductie de ankers van iedere overnamedeal Onderzoek Europese markt fusies & overnames groeit Jaarcongres Overname Adviseurs adviseur wordt steeds meer een sparringpartner. 12 Kunst van het onderhandelen Emoties en ongeduld zijn voor veel ondernemers een groet valkuil. 15 Besparen met isolatie Good housekeeping levert meer op dan u denkt. 16 MKB-fondsen Nemen steeds meer de plaats in van banken bij de nanciering van MKBbedrijven. deals 24 deal 01 Robert-Jan Vreeburg Hedon 26 deal 02 Jaap van de Laar M. ter Halle b.v. elk nummer 06 Colofon 07 Voorwoord Brookz is een uitgave van C365 Business Media Science Park XH Amsterdam Uitgever/hoofdredacteur Peter Rikhof Eindredactie Wietze Willem Mulder Vormgeving Wonderworks, Heemstede Basisontwerp Marjolein Rams Medewerkers Mark van Baal, Peter Bak, Marcel Bakker, Miloe van Beek, Willemijn van Benthem, Martine Berendsen, Martin Dijkstra, Rob Hartgers, Dennis Mensink, Wietze Willem Mulder, Koos Plegt, Sietske Raaijmakers, Koen van Santvoord, Bram van Veelen, Simon de Wilde Marketing Alex Turkawski Adverteren info@brookz.nl Online Wietze Willem Mulder Abonneren Een lidmaatschap op Brookz kost 199 (ex btw). Abonnementen lopen tot wederopzegging tenzij u uiterlijk 1 maand voor het aflopen van het abonnement hier schriftelijk van afziet. Voor vragen over abonnementen kunt bellen met 0900-ABOLAND of ( 0,10 per minuut) 2014 C365 Business Media. Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden gekopieerd of verveelvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever brookz september/oktober 2014

7 redactioneel PETER RIKHOF Garantie BROOKZ BESTAAT DEZE MAAND ZEVEN JAAR. Ik ga mezelf vanaf deze plek niet feliciteren, maar een kleine terugblik kan geen kwaad. In 2007 zag de wereld er allereerst behoorlijk anders uit. Iedereen verwachtte een hausse aan bedrijfsverkopen vanwege ruim honderdduizend babyboomers die met pensioen zouden gaan. Banken nancierden nog alsof hun leven ervan afhing. En qua economische groei leken we een tijdperk van oneindige hoogconjunctuur tegemoet te gaan. Maar dat was toen. Inmiddels weten we wel beter. De golf van bedrijfsverkopen is er nooit gekomen. Banken zijn inmiddels zo streng en strikt dat nanciering een grote bottleneck is geworden. En economisch gezien hebben we zes jaar van recessie en marginale groei achter de rug. Kortom, in plaats van zeven vette zijn het zeven magere jaren geworden. Het goede nieuws is dat Brookz zich ondank deze tegenwind de afgelopen zeven jaar heeft ontwikkeld tot het meest gebruikte overnameplatform van Nederland. Dan doe je blijkbaar toch iets goeds, laten we het daar maar op houden. De toekomst van de MKBovernamemarkt laat zich gebaseerd op de ervaringen in de afgelopen zeven jaar uiteraard niet voorspellen. Toch ben ik overwegend positief gestemd. Allereerst wordt de levenscyclus van bedrijven steeds korter. Bedrijven zullen in de nabije toekomst meer en vaker worden verkocht. Het (gedeeltelijk) verkopen van je bedrijf is daarbij een kans in plaats van een onvermijdelijke gebeurtenis omdat de ondernemer tegen zijn pensioen aanloopt. Daarnaast zullen banken terugkeren in de nancieringsarena, met name bij nancieringen boven het miljoen. In de VS is op dit moment al weer sprake van een heuse bankenoorlog, met een nieuwe credit bubble als gevolg. En te derde staan er op dit moment veel strategische kopers met een goed gevulde overnamekas aan de zijlijn die de komende tijd hun slag willen slaan. Last but not least zal Brookz er ook de komende jaren voor zorgen dat kopers, verkopers, investeerders en adviseurs elkaar weten te vinden. Die garantie kunnen wij u nu na zeven jaar wel geven. Waarvan acte. Peter Rikhof uitgever/hoofdredacteur peter@brookz.nl FOTO: SIETSKE RAAIJMAKERS september/oktober 2014 brookz 07

8 Voegt onmiskenbaar waarde toe De juiste partij aan tafel Als ondernemer bent u voortdurend in gedachten bij uw bedrijf. Tijd om stil te staan is er niet. De wereld verandert continu en bovendien steeds sneller. Cruciale ondernemersvragen. Vragen als Is mijn verdienmodel nog van deze tijd?, Is mijn onderneming klaar voor de toekomst? en Hoe kan ik verder groeien? zullen onmiskenbaar de revue passeren. Het zijn belangrijke vragen. En het zijn juist deze vragen die u als ondernemer inspireren. Inspireren tot het denken in kansen, het maken van plannen en het vaststellen van de mogelijkheden voor uw onderneming. Ondernemen is kansen zien. Ook wanneer de wereld om u heen wat terughoudend is. Kansen zijn er altijd. Van Oers Corporate Finance vraagt, daagt uit, interpreteert, analyseert, adviseert, begeleidt, ondersteunt en coacht bij strategische overname- en financieringsvraagstukken. Reeds 15 jaar gaan wij stevige relaties aan met ondernemers om hen te inspireren en te begeleiden bij het verwezenlijken van hun doelen en kansen. Van Oers Corporate Finance heeft ruime ervaring met het begeleiden van fusies en overnames, het oplossen van complexe financiële (haalbaarheids-) vraagstukken, het uitvoeren van bedrijfswaarderingen en het aantrekken van financieringen. Neem voor meer informatie contact op met Alexander den Boer of Sander Collé. T of kijk op

9 select groei, durfkapitaal & bedrijfsovername Risico reductie KOPERS HEBBEN DE LAATSTE JAREN steeds meer aandacht voor garanties en vrijwaringen. Toch is het beter om van tevoren een lagere koopprijs af te dwingen dan achteraf een claim te moeten indienen. Vorige maand kwam de Amsterdamse rechtbank tot de uitspraak dat de oud-eigenaren van Diginotar minimaal de verkoopsom van 3,7 miljoen euro terug moeten betalen aan koper Vasco vanwege de inbraak door een hacker drie jaar geleden. Begin 2011 verkochten de bestuurders van Diginotar, een Nederlandse leverancier van beveili- september/oktober 2014 brookz 9

10 select groei, durfkapitaal & bedrijfsovername NIEUWS ONDERHANDELEN DUURZAAMHEID FINANCIERING Q&A Tegenwoordig heeft een verkoper de opbrengst hard nodig en kan hij zich geen escrow-regeling of betaling in termijnen permitteren. gingscerti caten voor websites als DigiD en RDW, hun bedrijf aan het Amerikaanse Vasco. Enkele maanden later werd door een hacker beveiligingscerti caten gestolen, wat uiteindelijk de ondergang betekende voor de Beverwijkse onderneming. De rechter oordeelde dat de aandeelhouders van Diginotar in gebreke zijn gebleven qua beveiliging van hun eigen software en systemen. Op basis van een garantiebepaling in het overnamecontract waarin de eigenaren garanderen voldoende maatregelen te hebben genomen voor een veilige ICT-omgeving krijgt koper Vasco een schadevergoeding van ten minste de koopprijs van de aandelen. Vooral bij ICT-bedrijven zie ik een steeds strakkere set van garanties en vrijwaringen op tafel komen, zegt Henk Brat, partner van Lexsigma Advocaten en gespecialiseerd in fusies en overnames. Vaak schakelt de beoogde koper van zo n soort bedrijf een ICT-deskundige in tijdens de due diligence, want je hebt toch te maken met specialistische onderwerpen zoals de veiligheid van data. Kartonnen doos Garanties en vrijwaren worden ook wel het hart van de overnameovereenkomst genoemd. Bij een vrijwaring is iedereen bekend met de risico s en zal de eventuele schade vergoed moeten worden door de verkoper aan de koper. Bij een garantie gaat het juist om onbekende toekomstige schade en zal de koper moeten aantonen dat er sprake is van schade die onder de garantie valt. Na de prijs en de betalingsvoorwaarden vormen de garanties en vrijwaringen het belangrijkste strijdpunt tijdens de onderhandelingen bij een overname. Die garanties zijn er niet voor niets. In eerste instantie baseert de koper zich op informatie die hij van de verkoper heeft gekregen. Maar hij weet niet of deze informatie ook betrouwbaar is. Zijn de voorraden juist gewaardeerd? Is het debiteurensaldo juist of is een groot deel dubieus? Lopen er inderdaad geen juridische procedures? De koper wil zich hiervoor uiteraard indekken. Als achteraf blijkt dat de koper schade heeft geleden doordat de verkoper onvolledige of onjuiste informatie heeft verstrekt, kan de koper een claim indienen. Garanties en vrijwaringen zijn essentieel voor een koper, legt Robin Horstman, partner bij DVDW Advocaten en gespecialiseerd in fusies en overnames, uit. Een aandelentransactie is als een gesloten kartonnen doos. De verkoper zegt wel dat zijn bedrijf vijf miljoen euro waard is, maar als koper zie je dat aan de buitenkant niet en moet je de verkoper op zijn woord geloven. Je wilt onderzoeken wat je koopt door in de doos te kijken, dat is het boekenonderzoek. Daarnaast wil je als koper dat de verkoper garandeert dat wat je gezien hebt, klopt en volledig is. Ook nog ten tijde van de overdracht van het bedrijf enkele weken later. Escrow Volgens Brat komen kopers momenteel met een uitgebreidere lijst aan garanties en vrijwaringen dan enkele jaren geleden. Ook wordt er tegenwoordig meer tijd besteedt aan de due diligence, omdat een nieuwe eigenaar geen kat in de zak wil kopen. De advocaat benadrukt wel dat wanneer de koper een onzekerheid ontdekt, hij beter kan heronderhandelen. Dwing dan van tevoren af dat bijvoorbeeld de koopprijs omlaag gaat in plaats van het risico te nemen en achteraf met een claim moet komen. Dat zijn vervelende procedures, vaak zonder het gewenste resultaat. In het geval van Vasco leverde de procedure wel een schadeloosstelling op. Opvallend is echter dat de rechtszaak niet geïnitieerd is door de koper, maar door de oud-eigenaren van Diginotar. Zij meenden recht te hebben op het deel van de overnamesom dat was gereserveerd op een derdengeldenrekening van de notaris (1,4 miljoen euro in escrow), in afwachting van de toekomstig behaalde resultaten van het bedrijf. Daarop besloot Vasco de voormalig bestuurders aansprakelijk te stellen voor de geleden schade, wat de koper tot en met 2014 op zeven miljoen euro schat. Qua termijn van de escrow of omvang van het bedrag wat in escrow gereserveerd wordt, zien beide advocaten geen verschil met pakweg vijf jaar geleden. Horstman vermoedt zelfs dat het aantal escrow-regelingen juist is afgenomen. In de economisch goede tijd had een verkoper de opbrengst minder hard nodig en ontving hij liever een hogere prijs in termijnen dan een lagere koopprijs ineens. Tegenwoordig heeft een verkoper de opbrengst hard nodig en kan hij zich geen escrow-regeling of betaling in termijnen permitteren. Financiering Zowel Brat als Horstman erkennen dat er meer aandacht is gekomen voor het onderdeel garanties en vrijwaringen onder alle partijen betrokken bij een overname. Ook een bank kijkt nadrukkelijk mee naar de set van garanties en vrijwaringen, benadrukt Brat. Soms gaat de bank niet akkoord met de eerste versie, waardoor een aanpassing op de tekentafel nodig is om de nanciering alsnog te verkrijgen. Horstman: Banken kijken naar de businesscase, die gebaseerd is op de toekomstige verwachting van de koper, die weer gebaseerd is op de informatie van de verkoper. Het is voor een bank daarom uitermate belangrijk hoe risico s verdeeld worden tussen koper en verkoper. 10 brookz september/oktober 2014 tekst WIETZE WILLEM MULDER

11 Onderzoek Groei F&O s HET AANTREKKEN van de economie en de grote nanciële reserves die bedrijven in de afgelopen tijd wereldwijd hebben opgebouwd, stuwt het aantal fusies en overnames. Vooral in Europa zorgt het toegenomen vertrouwen voor het aantrekken van de fusieen overnamemarkt. Vergeleken met de laatste zes maanden van vorig jaar is de waarde van de aangekondigde fusies en overnames in het eerste halfjaar van 2014 wereldwijd met ruim 25% gestegen. Ondanks deze forse toename was het aantal transacties dat in de eerste zes maanden van 2014 succesvol werd afgerond nagenoeg gelijk als in de tweede helft van vorig jaar. Vooral bedrijven in India timmeren stevig aan de weg als het gaat om fusies en overnames. In de eerste zes maanden van dit jaar kondigden bedrijven in India 10% meer fusies en overnames aan. Uit internationaal onderzoek dat KPMG iedere zes maanden verricht onder duizend beursgenoteerde bedrijven blijkt dat vooral bij bedrijven in Europa het vertrouwen groot is. Hoewel de geprognosticeerde koerswinstverhoudingen op basis van de verwachte winst bij deze bedrijven in de afgelopen zes maanden met niet meer dan 1% steeg, komt de jaarlijkse toename uit op zo n 24%, de grootste stijging in welke regio in de wereld dan ook. Event Jaarcongres Overname Adviseurs 2014 DE OVERNAME-ADVISEUR wordt steeds meer een sparringpartner in plaats van een tijdelijk ingehuurde specialist. Dit is het belangrijkste thema van het Jaarcongres Overname Adviseurs op woensdag 19 november in Utrecht. De levenscyclus van veel MKB-bedrijven wordt steeds korter. Financiering is bijna een dagtaak geworden. En om te blijven groeien in overvolle markten is een uitgekiende buy & build-strategie soms onvermijdelijk. Adviseurs die bij deze vraagstukken zijn betrokken worden steeds meer trusted advisor en sparring-partner in plaats van een tijdelijk ingehuurde specialist. Dit is het centrale thema van het Jaarcongres Overname Adviseurs, dat plaatsvindt op woensdag 19 november in Hotel Houten in Utrecht. Het Jaarcongres wordt dit jaar georganiseerd door Brookz in samenwerking met de Beroepsorganisatie voor Specialisten in Bedrijfsoverdracht (BOBB), de Dutch Corporate Finance Association (DCFA) en het Nederlands Instituut voor Registor Valuators (NIRV). Naast een aantal plenaire sessies waarin wordt ingegaan op de trends en ontwikkelingen in het adviseursvak, zullen in drie verschillende rondes een aantal stevige vakinhoudelijke onderwerpen aan de orde komen. Daaronder de rendementseis op preferente aandelen bij bedrijfsopvolging en de scale aspecten van een verkoop van een BV versus een activa/passiva-deal. Met o.a. John Jaakke (Trusted Advisors), Tom Meevis (Dealcontrol), Eric Vermeulen (Luminous Tax Matters), Chris Denneboom (ValuePro) en Adriaan de Buck (KienhuisHoving). Aanvang uur, aansluitend op het middagprogramma is er vanaf uur een borrel en diner/buffet. Kijk voor meer informatie en inschrijving op september/oktober 2014 brookz 11

12 select groei, durfkapitaal & bedrijfsovername NIEUWS ONDERHANDELEN DUURZAAMHEID FINANCIERING Q&A Wat je weggeeft, ben je kwijt ONDERNEMERS GAAN VAAK ONVOLDOENDE voorbereid en te optimistisch de onderhandelingen in. Dat leidt volgens onderhandelingsspecialist Tom Meevis bij veel transacties nogal eens tot teleurstellingen. Je moet je niet te snel in de kaart laten kijken. Onderhandelen is een belangrijk onderdeel van veel zakelijke transacties. In de meeste gevallen gaat het onderhandelen een stuk verder dan een beetje loven en bieden. Het is een rationeel proces dat gefaseerd en volgens vaste spelregels doorlopen moet worden. Maar vreemd genoeg weet de gemiddelde ondernemer nauwelijks hoe dit spel gespeeld moet worden. Tom Meevis, onderhandelingsspecialist en directeur van Dealcontrol, ziet in de praktijk veel zakelijke transacties sneuvelen die volgens hem met een betere begeleiding tot een goed einde gebracht hadden kunnen worden. Meevis, advocaat, scaal jurist en bedrijfskundige, heeft als onderhandelaar de afgelopen twintig jaar vele tientallen transacties begeleid. In de jaren negentig was hij als bedrijfsjurist bij DSM en Gamma Holding betrokken bij acquisities, desinvesteringen en nancieringstrajecten. En vanaf 2001 ondersteunt en begeleidt hij vanuit het door hem opgerichte advieskantoor Dealcontrol zakelijke geschillen en transacties. Tom Meevis Emotioneel betrokken De twee meest voorkomende fouten die Meevis in zijn praktijk regelmatig tegenkomt zijn een gebrekkige voorbereiding en een te grote emotionele betrokkenheid. Meevis: Ondernemers zijn vaak te enthousiast. Terwijl het beter is om je in eerste instantie zakelijk en neutraal op te stellen. Daarbij zijn de eerste contacten vaak al bepalend voor de sfeer en het verloop van de rest van het onderhandelingsproces. Meevis adviseert bijvoorbeeld altijd om voorzichtig om te gaan met verkeer. Denk goed na wat je schrijft. Hou het kort, je weet niet hoe iets overkomt bij de andere partij. In een persoonlijk gesprek heb je daar beter zicht op. Daarnaast is het verstandig om informatie gefaseerd uit te wisselen en niet gelijk alle kaarten op tafel te leggen. Meevis: Bereid elke stap die je zet goed voor en wees voorzichtig met concessies. Wat je weggeeft, ben je kwijt en krijg je niet meer terug. Compromis Hoewel onderhandelen volgens Meevis per de nitie een rationeel en zakelijk proces is, zijn er af en toe situaties waarbij het nuttig kan zijn om wél emoties te tonen. Bijvoorbeeld in een deadlock-situatie waarin de onderhandelingen muurvast zitten. Of als de tegenpartij maar blijft doorgaan met het vragen van garanties. Meevis: Dan kan het functioneel zijn om eens aan te geven wat je gevoel is over de situatie, of duidelijk te maken waar de grens ligt. Dat wil de lucht nog weleens doen klaren. Het klinkt tegenstrijdig, maar volgens Meevis zijn bij een goede deal beide partijen een beetje teleurgesteld. Meevis: De uitkomst van een onderhandelingsproces is per de nitie een compromis. Iedereen heeft uiteindelijk een stukje moeten inleveren. Dat is onvermijdelijk. Jaarcongres Overname Adviseurs Tom Meevis is op 19 november een van de keynote-sprekers op het jaarlijks congres voor overname-adviseurs. Zie ook 12 brookz september/oktober 2014 tekst PETER RIKHOF

13 Online community manager Brookz is met ruim ondernemers, investeerders en adviseurs het meest gebruikte professionele overnameplatform van Nederland. Wij brengen sinds 2007 (potentiële) kopers, verkopers en adviseurs direct met elkaar in contact. Naast een website heeft Brookz een eigen magazine en organiseren wij landelijke events met praktische kennis en informatie over groei, financiering en bedrijfsovername. Voor de verdere uitbouw van het platform zoeken wij een ambitieuze online community manager die concreet verantwoordelijk is voor de volgende activiteiten: Het verbeteren en optimaliseren van de zichtbaarheid, traffic en conversie van Brookz.nl. Het dagelijkse beheer van de website, inclusief de twee databases. Het verzorgen van de nieuwsbrief en alle relevante social media. Het relatiebeheer met ruim 300 overnameadvieskantoren in Nederland en België. Het verzorgen van de communicatie rondom het continu-onderzoek naar trends en ontwikkelingen op de Nederlandse overnamemarkt. Profiel van de functie Het gaat om een zelfstandige fulltime functie met ruimte voor groei en ontwikkeling. De ideale online community manager heeft minimaal 3-5 jaar werkervaring als online marketeer/redacteur bij een zakelijke website. Daarnaast affiniteit met ondernemers en de wereld van fusies & overnames, gevoel voor zakelijke teksten en in het bezit van een vlotte pen. Je ben zelfstandig, proactief en resultaatgericht en je hebt universitair/hbo denk- en werkniveau. Stuur je CV met een korte motivatie naar Voor meer informatie of vragen kun je contact opnemen met Peter Rikhof, directeur-hoofdredacteur, E peter@brookz.nl of M Science Park XH Amsterdam

14 ADVERTENTIE Ondernemen met ondernemers Ecart Invest is sinds 1993 actief als participatiemaatschappij. Zij stelt risicodragend vermogen ter beschikking aan middelgrote Nederlandse vennootschappen. De investeringen - in de vorm van aandelen en achtergestelde leningen - variëren in hoogte van EUR 0,3 tot EUR 6,0 miljoen per participatie. Management en aandeelhouders van Ecart Invest zijn bekend met een breed scala aan sectoren, beschikken over een omvangrijk netwerk en veelzijdige expertise. Qua investeringspro el richt Ecart Invest zich op gemotiveerde en vakbekwame ondernemers met een beproefd trackrecord en aantoonbare nanciële betrokkenheid. Met ruim dertig informal investors en het management als aandeelhouders, is Ecart Invest een stabiele en lange termijn partner. Kenmerkend is dat Ecart Invest participeert voor onbepaalde tijd en op basis van een minderheidsbelang. Ambitieuze ondernemers met expansie- of overnameplannen zijn zo verzekerd van behoud van zeggenschap en duurzame samenwerking met een slagvaardig en kundig team. Javastraat AS Den Haag +31 (0)

15 select groei, durfkapitaal & bedrijfsovername NIEUWS ONDERHANDELEN DUURZAAMHEID FINANCIERING Q&A Energie besparen met isolatie STEEDS MEER BEDRIJVEN werken aan vergaande verduurzaming. Maar minstens zo belangrijk blijft de aan dacht voor eenvoudige maatregelen als good housekeeping en procesef ciency. Zo is beter isoleren een voor de hand liggende maatregel, die toch niet altijd prioriteit heeft. Bedrijven die met warmte of koude werken, kunnen met isolatie veel energie besparen. Niets nieuws onder de zon. Toch verdient isolatie, net als andere logische energiemaatregelen, blijvende aandacht. Aandacht die in de waan van de dag makkelijk wegzakt, zegt Frank Bergmans, projectleider Duurzame Ontwikkeling bij MVO, de ketenorganisatie voor oliën en vetten. Als deelnemer aan branchebreed convenant voor energiebesparing hebben bedrijven in deze sector al veel ervaring met isolatiemaatregelen. Toch blijken sommige aspecten lastiger dan ze op het eerste gezicht lijken. Isolatielekken Omdat bedrijven er meer over wilden weten, organiseerde MVO onlangs een bijeenkomst over isolatie, samen met de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl, zie kader). Hier gingen experts en leveranciers in op onderwerpen als brand- en vochtwering, aantasting door oliën, resistentie tegen oplosmiddelen en arboaspecten van werken met isolatie. De bijeenkomst vond plaats bij AAK in Zaandijk, een bedrijf dat plantaardige oliën en vetten raf neert en dat onlangs het eigen ketelhuis vernieuwde. Hier namen de deelnemers een kijkje naar het gebruik van warmtecamera s, die lekken in isolatie zichtbaar maken. Bij nieuwbouw is het logisch om de isolatiemogelijkheden onder de loep te nemen, zegt Bergmans. Maar het is ook belangrijk dit elke paar jaar opnieuw te doen. De isolatie kan immers slijten of kapot gaan. Frank Bergmans Daarnaast worden installaties of onderdelen soms vervangen zonder dat men opnieuw isoleert. Bergmans geeft aan dat er daarnaast nieuwe technologieën en materialen worden ontwikkeld. Er zijn bijvoorbeeld steeds meer oplossingen voor lastige bereikbare plekken, zoals materiaal dat vulkaniseert nadat je het plaatst. Kostenbesparing De installatie kost vaak meer dan de materialen. Daarom is het belangrijk dit goed aan te pakken en niet te bezuinigen op materiaal. Het resultaat: energie- en dus kostenbesparing. De besparingspercentages zijn misschien minder spectaculair dan bij grotere maatregelen, zegt Bergmans. Maar door de jaren loopt het toch op. Het isoleren van bijvoorbeeld leidingen is meestal binnen ongeveer één jaar terugverdiend, al hangt het af van de omstandigheden. Bij honderd meter leiding met warm water van 80 C in een fabriekshal bespaar je circa euro per jaar, aldus Bergmans. Bij een stoomleiding van 180 C van dezelfde lengte, waarbij de wind vrij spel heeft, loopt de besparing al op tot zo n euro per jaar. In beide gevallen is de investering ongeveer euro. In het eerste geval is de terugverdientijd drie jaar, in het laatste geval anderhalve maand. Kleine en grote stappen Diverse bedrijven in de MVO-sector bekijken de mogelijkheden om de isolatie te verbeteren. Ook blijft de ketenorganisatie aandacht besteden aan andere energiebesparingskansen. Denk aan persluchtsystemen en warmtewisseling, zegt Bergmans. Er blijven genoeg eenvoudige oplossingen, waarvoor je geen grote investeringen hoeft te doen. Belangrijk dat we zowel voor deze kleine, als voor de grotere stappen naar verduurzaming aandacht houden. Ook meer energie besparen? De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland stimuleert innovatie, energiebesparing en duurzaam ondernemen in opdracht van diverse ministeries. Heeft u ook duurzame ambities? De rijksdienst biedt financiering, kennis en partners. En attendeert beleidsmakers op belemmerende wetten en regels. Zodat ondernemers kunnen ondernemen. tekst MARIEKE DOGGENAAR september/oktober 2014 brookz 15

16 select groei, durfkapitaal & bedrijfsovername NIEUWS ONDERHANDELEN DUURZAAMHEID FINANCIERING Q&A Nieuw geld BANKEN HEBBEN DE KREDIETKRAAN voor het MKB nog steeds niet opengedraaid. Nieuwe fondsen springen in het gat dat de banken achterlaten. Ik ben ervan overtuigd dat je succesvol en renderend in het MKB kunt beleggen. Hans Biesheuvel, de inmiddels vertrokken voorzitter van MKB- Nederland, gooide vorig jaar de knuppel in het hoenderhok. Middenstanders durven niet meer naar de bank, riep hij in een interview met Het Financieele Dagblad. Waar ik ook kom, overal hoor ik dat het heel moeilijk is, zo niet onmogelijk, om nog een lening te krijgen. Banken zijn risicomijdend geworden en ze leveren geen maatwerk meer, aldus Biesheuvel. De uitspraken van de MKB-voorman zijn enigszins gechargeerd, maar grotendeels waar. Volgens De Nederlandsche Bank zijn de criteria voor kredietverlening aan het MKB sinds 2005 door de meerderheid van de banken vrijwel uitsluitend aangescherpt. Door verminderd buffervermogen, lagere winstgevendheid en afgenomen onderpandwaarde vormt het MKB in de ogen van de banken een risico. Pas in het tweede kwartaal van dit jaar gaf een klein deel van de banken aan de voorwaarden te zullen versoepelen, een voorzichtige trendbreuk. Gelukkig voor het MKB komen er steeds meer alternatieven voor bancaire nanciering. Waar banken vooral risico s zien, zien sommige marktpartijen juist een kans. De laatste jaren hebben zich veel nieuwe aanbieders van risicodragend kapitaal gemeld. Er zijn regionale kredietunies, beurzen zoals NPEX en Euronext, business angels, tal van crowdfundinginitiatieven en participatiemaatschappijen. Een aantal partijen pro leert zich als MKB-fonds, maar binnen deze groep zijn er grote verschillen in werkwijze. Bedrijfskundige blik Deze marktontwikkeling is een waanzinnige kans voor ondernemers, zegt Alexander Egberink, voormalig Rabobank-bankier en een van de oprichters van MKBi. Vroeger ging je met je kredietvraag naar de bank. Dan keek de bank in welke sector je actief was, om vervolgens op basis van de laatste jaarcijfers door een computer te laten berekenen hoeveel schuld erop kon. Maar niet iedere ondernemer vindt het jn om maximaal ge nancierd te worden. Wij houden veel meer rekening met de behoeften van de individuele ondernemer. Een bank beoordeelt een bedrijf cijfermatig, wij kijken met een bedrijfskundige blik. MKBi ging vorig jaar van start, maar Egberink en zijn compagnon Ton Klaassen begonnen al in 2009 met de eerste voorbereidingen. Egberink: We zagen dat banken structureel anders omgingen met nanciering in het MKB. Dat heeft vooral te maken met de strenge kapitaaleisen die in het Basel III-akkoord aan banken worden gesteld, meer nog dan met de crisis. Bovendien gaat het om re- 16 brookz september/oktober 2014 tekst ROB HARTGERS / beeld SHUTTERSTOCK

17 latief kleine nancieringen waar relatief veel mensen zich mee bezig moeten houden, dat is voor banken niet aantrekkelijk. Volgens Egberink is de nancieringsbehoefte in het MKBenorm. Hij rekent voor dat er door de banken 250 miljard euro in het MKB wordt gestoken. Dat zou wel eens 30 procent minder kunnen worden. Er is veel risicodragend kapitaal nodig om het gat dat de banken achterlaten te vullen. MKBi investeert op dit moment in een aantal bedrijven, die onder andere worden beheerd in het fonds MKBi Duurzaam, dat ook is aangemeld op MKB-beurs NPEX. In totaal is binnen MKBi ongeveer 5 miljoen euro opgehaald. De vraag naar nanciering is groter dan MKBi aankan. Egberink zegt voortdurend te worden benaderd door corporate nance-partijen. Hij is met name geïnteresseerd in gepassioneerde ondernemers die gedreven zijn en iets willen betekenen binnen hun markt. De omzet moet minimaal een half miljoen zijn, maar kan oplopen tot 150 miljoen. De investeringsbedragen variëren van een half tot 5 miljoen euro. In de meeste gevallen is MKBi co-investeerder, samen met een bank of een lease- of factormaatschappij. Ook combinaties met crowdfunding sluit Egberink niet uit. Investeren in groei Een andere aan de weg timmerende partij is het MBO & Groei Fonds. Dit fonds onderscheidt zich van andere kapitaalverstrekkers door het nadrukkelijke doel om uiteindelijk de aandelen weer terug te verkopen aan de ondernemer. Vooraf wordt daarvoor een maximale prijs afgesproken. Als een bedrijf heel goed presteert, kan de eigenaar het voor een relatief lage prijs weer volledig in handen krijgen. Het fonds is ondertussen verzekerd van een koper. Wij gaan voor continuïteit, niet voor winstmaximalisatie, zegt fondsbeheerder Ab van Urk, net als zakenpartner Paul van Logtestijn afkomstig van adviesorganisatie Rembrandt Fusies en Overname. Beide beheerders hebben een jarenlange ervaring met het participeren in MKB-bedrijven. Het MBO & Groei Fonds, met een totale omvang van 25 miljoen euro, bestaat twee jaar en heeft inmiddels een minderheidsbelang in zes bedrijven. Het zijn ondernemingen met een jaaromzet van tussen de 2 en 30 miljoen. De investeringen lopen uiteen van een kwart tot 2,5 miljoen euro. Bijzonder is dat al het kapitaal afkomstig is van de twee fondsbeheerders zelf en de Rabobank. De meeste bedrijven die zich bij het fonds melden zijn dan ook Rabobank-klanten. Van Urk: Als bedrijven via de Rabobank bij ons komen, zullen ze daar meestal al bankieren, of ze zijn dat van plan. Als de Rabobank een prospect september/oktober 2014 brookz 17

18 select groei, durfkapitaal & bedrijfsovername NIEUWS ONDERHANDELEN DUURZAAMHEID FINANCIERING Q&A Als je gaat bellen met ondernemers en ze vraagt of ze in zijn voor de verkoop van hun bedrijf, blijkt dat meer dan de helft er op zijn minst over wil praten. heeft die niet met de Rabobank zaken wil doen, dan doen wij het in principe niet. Als een bedrijf uit ons eigen netwerk komt, hoeft het niet per se ge nancierd te worden met de Rabobank. Het MBO & Groei Fonds gaat bovendien alleen in zee met bedrijven die de laatste twee jaar een positief bedrijfsresultaat hebben behaald. Ons geld moet niet worden gebruikt om schulden aan de bank af te lossen, zegt Van Urk beslist. Wij investeren in groei. We zijn geen - nancier, maar mede-aandeelhouder. Dat betekent dat we betrokken willen zijn bij alle belangrijke strategische en operationele beslissingen. We hopen dat de ondernemer ons ziet als een partner. Behalve biotechnologie, horeca, retail en commercieel onroerend goed, sluit Van Urk geen enkele branche uit. Het fonds heeft belangen in zeer verschillende bedrijven, van een leverancier van milieustraten tot een keten van assurantietussenpersonen en een bedrijf dat soldeeroplossingen biedt voor de jnmechanische industrie. Deze zomer stapte het fonds in een bedrijf dat interieurs en stands bouwt voor beurzen. Het zal voorlopig niet de laatste deelneming zijn, want nog lang niet alle miljoenen van het MBO & Groei Fonds hebben een bestemming gevonden. Hollandse bedrijven Toen private participatiemaatschappij MKB Fonds vorige zomer bekend maakte dat het nieuwe obligaties uitgaf, was de maximale uitgifte van 10 miljoen euro binnen korte tijd tweemaal overtekend. En dat midden in de vakantie. Het is volgens managing partner Thomas Wals tekenend voor de groeiende interesse van beleggers in het MKB. Anders dan bij bijvoorbeeld MKBi en het MBO en Groeifonds, waar beleggers minimaal een ton moeten meenemen, kunnen beleggers bij het MKB Fonds al obligaties kopen vanaf euro. Sinds kort biedt het fonds naast obligaties ook aandelen aan, vanaf euro. De obligaties en aandelen worden samengebracht in het Mixfonds. Terwijl de beleggers in de rij staan, heeft Wals moeite om geschikte bedrijven te vinden. Onze selectiecriteria zijn hoog en kwaliteit vindt je niet op elke hoek van de straat, zegt hij. Daarnaast blijken relatief weinig bedrijven actief in de verkoop te staan, ondanks het feit dat er een aanzienlijke grote groep babyboomers binnenkort met pensioen gaat. Wals licht toe: Er lijkt een grote groep ondernemers zich er niet van bewust te zijn dat er mogelijk kopers in de markt zijn. Bovendien hebben accountants niet direct belang bij een overdracht, dus die gaan niet leuren met een bedrijf. Als je gaat bellen met ondernemers en ze vraagt of ze in zijn voor een bedrijfsoverdracht, blijkt dat meer dan de helft op zijn minst na wil denken over de verkoop van hun bedrijf. MKB Fonds richt zich op de nanciering van bedrijfsoverdrachten, waarbij meestal de overnemende partij de aankoop niet of niet in zijn geheel kan - nancieren, ook niet met de hulp van een bank. Veel bedrijven in het fonds zijn familiebedrijven. Echt Hollandse bedrijven met als gemeenschappelijk kenmerk handel, volgens Wals. De inbreng loopt uiteen van tot 3 miljoen euro. Nederlandse banken zijn streng Als MKB Fonds wat ziet in een bedrijf, wordt het mede-aandeelhouder. De overname wordt vervolgens opgeknipt in een nanciële en een operationele overdracht. Wals: We kopen de aandelen, of een deel daarvan, van de huidige ondernemer en gaan pas na een paar jaar op zoek naar een geschikte overnamekandidaat. Op die manier kan het bedrijf wennen aan de nieuwe situatie. Wij benutten die tijd om het bedrijf te professionaliseren. We willen elke maand cijfers zien en proberen actief gebruik te maken van de kennis van onze investeerders. Het gebeurt regelmatig dat ondernemers door onze betrokkenheid nieuwe energie krijgen. De meeste van die mensen zijn rond de 55 jaar, die willen nog wel even door. Pioniers De markt voor risicodragend kapitaal staat in Nederland nog in de kinderschoenen. Volgens MKB-Nederland is zo n 90 procent van de MKB- nanciering afkomstig van de banken. Daar komt heel langzaam verandering in. Alexander Egberink denkt dat ons land opschuift in de richting van Amerika, waar 70 procent van de bedrijfskredieten extern wordt ge- nancierd. Een kwestie van gewenning, denkt Egberink: Ik ben ervan overtuigd dat je succesvol en renderend in het MKB kunt beleggen. Wij zijn pioniers. Over drie jaar is dit heel gewoon. Volgens een recent, internationaal vergelijkend onderzoek naar kredietverlening worden in Nederland meer kredietaanvragen afgewezen dan in de meeste andere Europese landen. Het afwijzingspercentage (bijna de helft) is zelfs vergelijkbaar met dat van probleemlanden Spanje en Ierland. De afgelopen vier jaar kreeg nog maar 12 procent van de bedrijven het volledig gewenste bedrag geleend, blijkt uit een enquête van de Europese Centrale Bank. Het Europese gemiddelde is 25 procent. Waarschijnlijk als een gevolg hiervan, stappen ondernemers minder snel een bank binnen. In de gemeten periode ( ) vroeg gemiddeld 12 procent van de bedrijven krediet aan, tegen 22 procent in andere landen van het eurogebied. 18 brookz september/oktober 2014

19 Wat is uw bedrijf waard? U wilt uw bedrijf (gedeeltelijk) verkopen U wilt uw bedrijf binnen de familie overdragen U wilt een minderheidsaandeelhouder uitkopen U bent in onderhandeling met de bank over een nieuwe nanciering In al deze situaties is het cruciaal een goed onderbouwde indicatie te hebben van de waarde van uw bedrijf. Florijnz Corporate Finance voert een uitgebreide waardeanalyse uit die resulteert in een heldere rapportage met een indicatieve bedrijfswaardering. Daarmee bent u beter geïnformeerd en voorbereid voor een zakelijke beslissing met grote nanciële consequenties. Kijk op www. orijnz.nl/waardeanalyse lyse of bel +31 (0) Oranje Nassaulaan AS s- Hertogenbosch

20 groei, durfkapitaal & bedrijfsovername NIEUWS ONDERHANDELEN DUURZAAMHEID FINANCIERING Q&A John Jaakke (1954) volgde op 22-jarige leeftijd de opleiding Nederlands recht aan de Vrije Universiteit. Na het voltooien van zijn studie ging Jaakke als assistent managing director aan de slag bij Dyas, een dochteronderneming van het SHV-concern van de familie Fentener van Vlissingen. Vervolgens stapte hij de advocatuur in bij Van Doorne & Sjollema waar hij 23 jaar werkte als jurist, gespecialiseerd in het ondernemingsrecht. In 2006 verhuisde hij naar Boer & Croon als partner strategy and management. Drie jaar later startte Jaakke zijn eigen bedrijf Trusted Advisors, waarmee hij onder andere optreedt als persoonlijk adviseur, voorzitter, interim manager, consultant, procesbegeleider, conflictbemiddelaar en toezichthouder. Jaakke genoot vooral publieke bekendheid als voorzitter van AFC Ajax in 2003 tot en met Onder zijn bewind veroverde de Amsterdamse voetbalclub eenmaal de landstitel, tweemaal de KNVB Beker en driemaal de Johan Cruijff Schaal. Momenteel bekleedt Jaakke tal van nevenfuncties, waaronder commissaris bij Bank Insinger de Beaufort, voorzitter van het Oscar Carre Fonds en bestuurslid van de Ajax Foundation. 20 brookz oktober 2012