PERIODIEK TIJDSCHRIFT ZEvEn En vijftigste JAARGAnG SEPTEMBER varkensgezondheid: zorg voor dierenartsen. SPOnSOREn: Uniek in generiek

Transcriptie

1 PERIODIEK TIJDSCHRIFT ZEvEn En vijftigste JAARGAnG SEPTEMBER varkensgezondheid: zorg voor dierenartsen SPOnSOREn: Uniek in generiek

2 Periodiek tijdschrift zevenvijftigste vijfenvijftigste jaargang no ISSN Voorpagina: Omslagbeeld: De foto mens op heeft de omslag een drang laat een om oude bij manier ongelijkheid van desinfecteren te gaan ordenen, zien. Het zodat betreft groot een bij groot spiritusbrander, en klein bij klein staat. Een groep die egaal is van grootte gebruikt of met vorm formaline, straalt om uit dat in Nederland alle individuen de TBC uit te bestrijden groep (jaren onder 50 dezelfde en 60). omstandigheden Veel steden hadden tot hun eenzelfde eigen desinfectieunit, resultaat zijn deze gekomen. is afkomstig Dan uit moet Apeldoorn. zo n groep wel erg gezond zijn, want normaal De inzet is kent een iedere foto van groep een krachtige wel wat onderlingnevelaar, verschillen zoals anno of heterogeniteit nog steeds Omdat wordt warmtever- we gebruikt. dit gezondheidsbeeld voortdurend willen nastreven, Beide foto's sorteren zijn beschikbaar we tot we gesteld er bij door neervallen. Rob van Veldhuijzen, Kent u ook de auteur de volharding van Hoofdstuk waarmee 8. een varkenshouder met biggen van de ene naar de andere toom loopt om de tomen gelijk te krijgen? En dan na het spenen biggen naar grootte sorteert zodat hij een gevoel krijgt dat het wel goed zit. Het is haast niet af te leren. Ook de vleesvarkenshouder doet in het spel mee en wil gezonde biggen hebben. En hij beoordeelt dat op de uniformiteit van de groep. Dierenartsen en bedrijfsadviseurs doen er vaak nog een schepje bovenop omdat zij bij inspectie koppels beoordelen op homogeniteit als gezondheidskenmerk. En zo houden we allemaal de mythe in stand dat je gezondheid van een groep moet uitlezen aan homogeniteit met als gevolg dat we blijven sorteren. Door sorteren verspreiden we infecties en schaden we de gezondheid van onze dieren. De sorteercultuur moet doorbroken worden door toomcontacten te beperken en bedrijven hierop in te richten. EEN GEZAMENLIJKE UITGAVE VAN: Uniek in generiek De Stichting Diergeneeskundig Memorandum, opgericht in in 1953, is stelt een zich onafhankelijke ten doel aan stichting dierenartsen winstoogmerk binnen- en buitenland stelt zich voorlichting ten doel aan te geven zonder dierenartsen van wetenschappelijke in binnen- en en buitenland commerciële voorlichting aard op te veterinair geven van gebied. wetenschappelijke en commerciële aard Ter uitvoering op veterinair van gebied. haar doelstelling is zij uitgeefster Ter van uitvoering het tijdschrift van Diergeneeskundig haar doelstelling is Memorandum. zij uitgeefster van het tijdschrift,, Diergeneeskundig Memorandum De exploitatie van dit tijdschrift wordt financieel De mogelijk exploitatie gemaakt van dit in tijdschrift Nederland wordt, door: naast de abonnementen, Alfasan Diergeneesmiddelen financieel mogelijk B.V. gemaakt te Woerden. door : Alfasan en Intervet Diergeneesmiddelen Nederland B.V. te B.V. Boxmeer te Woerden Janssen Animal Health Benelux te Beerse VetZ Het Tijdschrift B.V. te Sliedrecht wordt gratis beschikbaar gesteld aan de praktiserende dierenartsen in Nederland, De Postdoctorale abonnementsbijdrage veterinaire voor studenten Benelux in Utrecht wordt kunnen het geïnd tegen via een een kleine automatische vergoeding incasso. verkrijgen bij jaarlijks Voor het Reductiebureau. het buitenland wordt Voor een anderen factuur bestaat verzonden. mogelijkheid abonnementstarieven zich te abonneren; zijn de : kosten van een abon- De Benelux nement bedragen: : ex BTW 6%BTW incl. BTW Automatische Voor Nederland incasso 28,00 per 28,30 jaargang. 1,70 30,- Factuur Voor het buitenland 39,50 33,02 per jaargang. 1,98 35,- Buitenland Extra exemplaren : of oudere 37,26 uitgaven 2,24 kunnen 39,50 Extra worden exemplaren besteld d.m.v. of oudere een overschrijving uitgaven kunnen à worden 11,50 besteld per exemplaar d.m.v. een voor betaling Nederland à 15,- of op 14,00 onze voor rekening het onder buitenland vermelding op een van van het onze gewenste rekeningen. nummer. Redactiecommissie : J. J. Goudswaard, voorzitter J. J. Schrooyen, secretaris Mw. A. Tolkamp (Alfasan Dierengeneesmiddelen Diergeneesmiddelen) B.V.) Mw. J. Vernooij C. de Mûelenaere (Intervet Nederland) (Janssen Animal Health Benelux) J.R. Redactie- van Dongen Administratieadres: (VetZ) J. Halderheiweg Hulsen (Vetvice) 11, 5282 SN Boxtel tel.: Redactie- fax: en Administratieadres: Halderheiweg e-m: de.em@12move.nl 11, 5282 SN Boxtel tel.: website: de-em.nl fax: Rabobank Boxtel e-m: BIC de.em@12move.nl RABO NL2U IBAN NL50 RABO website: de-em.nl Rabobank Verklaring: Boxtel BIC De Redactie RABO NL2U en uitgeefster IBAN NL50 aanvaarden RABO geen 0168 aansprakelijkheid voor schade, welke- direct of indirect- het Verklaring: gevolg mocht zijn van gebleken onjuistheden in de De inhoud Redactie van de en in uitgeefster dit tijdschrift aanvaarden opgenomen geen artikelen. aansprakelijkheid Niets uit dit voor tijdschrift schade, mag welke- worden direct verveelvoudigd of indirect- het gevolg en/of openbaar mocht zijn worden van gebleken gemaakt onjuistheden door middel in vande inhoud druk, microfilm van de in of dit op tijdschrift welke andere opgenomen wijze ook, artikelen. Niets zonder uit schriftelijke dit tijdschrift toestemming mag worden van verveelvoudigd de Redactie. en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, Opmaak microfilm en druk: of Bloembergen op welke andere Santee wijze bv ook, Nijmegen zonder schriftelijke toestemming van de Redactie. Opmaak en druk: Leonard Nijmegen bv

3 Van de Redactie Het is het streven van de Redactie van het Diergeneeskundig Memorandum om enerzijds aandacht te besteden aan specifieke diersoorten, waarmee collegae in de praktijk geconfronteerd kunnen wordendenk aan recente nummers over de ezel, consumptievissen, de geit, duiven, de egel, etc..- en anderzijds bepaalde onderwerpen te laten behandelen betreffende de gewone gezelschapsdieren en landbouwhuisdieren. Met name aan de gezelschapsdieren (hond, kat en ook het paard) is in de afgelopen jaren in een groot aantal DM nummers aandacht besteed. Lezers zullen zich nog ongetwijfeld de uitgaven herinneren over diagnostiek en behandeling van diarree bij de hond en de kat (2 nummers), tandheelkunde, oogheelkunde, huidaandoeningen bij hond en kat (ook 2 nummers), hematopoietische tumoren (ook voornamelijk bij hond en kat), cardiologie bij de hond, enz. Ook in de komende jaren kunnen de lezers weer interessante uitgaven over vakgebieden met betrekking tot de kliniek van gezelschapsdieren tegemoet zien. Er zijn voorts in de afgelopen jaren nummers gewijd aan het respiratie apparaat van het paard en de endocrinologie van het paard. Meer algemene onderwerpen komen ook regelmatig aan de orde : denk aan de uitgaven over farmacovigilantie, klinische immunologie, microbiologische diagnostiek, reiniging en desinfectie en dierfysiotherapie. De practici in de landbouwhuisdierpraktijken zullen ongetwijfeld ook geïnteresseerd zijn in een aantal van de hiervoor genoemde onderwerpen, die in DM nummers behandeld zijn. Toch realiseert de Redactie zich dat zij ook regelmatig aandacht zal moeten besteden aan de behandeling van specifieke onderwerpen met betrekking tot de veehouderij en varkenshouderij. Nu al kan toegezegd worden dat een DM uitgave in de pen is over rundveehouderij. Wat het varken betreft: het laatste nummer betreffende deze diersoort (het DM over hangbuikzwijnen daargelaten) werd in 2005 gepubliceerd: varkensfokkerij. Het varken- en dus ook de varkenshouderij- mag zich op het ogenblik in een grote populariteit verheugen. Wel zij gesteld, dat het woord verheugen hierin niet altijd op zijn plaats is. Er is namelijk zowel negatieve als positieve publiciteit over het houden van deze diersoort. Hoewel bijna alle inwoners van België en Nederland- vegetariërs uitgezonderd- zich een goed stukje varkensvlees graag laten smaken, wil men daar, zo enigszins mogelijk, niet al te veel geld voor uitgeven. Toch heeft men kritiek op de wijze waarop dit varkensvlees wordt geproduceerd. Dit betekent dat de varkenshouderij, en dus ook de dierenartsen, die adviseren, diagnostiek bedrijven en therapeutisch ingrijpen, zich vaak tussen wal en schip voelen ingesloten. Economisch produceren en dierenwelzijn gaan namelijk niet altijd hand in hand, hoewel daar verschillend over gedacht kan worden. Juist in de afgelopen maanden is met name vanuit het RIVM gewezen op het gevaar van resistente bacteriën, die zich zouden kunnen verspreiden onder de humane populatie, vanwege de toediening van profylactische antibiotica aan vooral pluimvee en varkens. Zowel de politiek als de KNMvD hebben hier duidelijke standpunten over ingenomen. De Redactie verheugt zich, dat zij enkele auteurs heeft kunnen vinden, die op o.a. deze onderwerpen met betrekking tot de varkenshouderij uitvoerig en op eigen wijze wilden ingaan in deze uitgave over varkensgezondheid. Met name de eerste auteur, collega Leo van Leengoed, heeft een decennia- lange ervaring op dit vakgebied in binnen- en buitenland: zie ook het CV. De tweede auteur, collega Manon D.M. 57e jaargang - No. 2 blz. 1

4 Houben, kon met haar praktijkervaring de finishing touch aan het artikel geven. Het is niet de bedoeling om in dit redactionele stuk uitvoerig in te gaan op alle onderwerpen, die in het nummer aan de orde komen; wel raadt de Redactie U aan om extra aandacht te besteden aan de hoofdstukken over trauma s bij biggen, die ontstaan door onoordeelkundig handelen van de varkenshouders c.q. hun personeel: daar is nog veel voordeel te halen uit de advisering en educatie van de medewerkers op de varkensbedrijven! De Redactie verwacht, dat ook deze uitgave weer een plaats als standaardwerk met betrekking tot het behandelde onderwerp kan krijgen in uw praktijkbibliotheek. D.M. 57e jaargang - No. 2 blz. 2

5 Inhoudsopgave De Auteurs Inleiding Conventionele varkenshouderij versus biologische en SPF/High Health houderij Reizende micro-organismen Lessen uit het verleden voor de toekomst Klinische diagnostiek: het uitlezen van adaptatie De blik over de varkens heen laten gaan Van klinische inspectie tot probleemdefinitie Heterogeniteit Interactie tussen varkens in de groep Groepskenmerken Monitoren is iets anders dan afvinken Ken uw dier Bedrijfsbezoeken in het kader van bedrijfsbegeleiding Strategisch veterinair beleid De veranderende rol van de dierenarts Valkuilen Ongeduld Geen agenda Geheime kennis is geen kennis Produceren van varkens of van vlees? De kiemenzieners Conflict Het vastgelopen bedrijf Hoe moeten we de problemen dan aanpakken? De dierenarts als coach Er moet een basis zijn om te coachen Euthanasie, het laatste welzijn Door de auteurs aanbevolen literatuur. 59 Nawoord. 60 D.M. 57e jaargang - No. 2 blz. 3

6 D.M. 57e jaargang - No. 2 blz. 4

7 De Auteurs Dr. Leo van Leengoed, dipl. ECPHM Studeerde diergeneeskunde in Utrecht en werkte van 1977 tot heden (met een onderbreking van ) aan de Faculteit Diergeneeskunde. Eerst werkte hij in de Buitenpraktijk, vervolgens bij Bedrijfsdiergeneeskunde en nu op het Departement Gezondheidszorg Landbouwhuisdieren als klinisch pathofysioloog. In 1981 startte hij met VAMPP, een database management systeem voor de begeleiding van varkensbedrijven. Van 1982 tot 1996 werkte hij aan het toenmalige CDI te Lelystad als hoofd van het pathobiologisch laboratorium van de afdeling Bedrijfsdiergeneeskunde en Pathologie. Vanaf 1986 werkte hij tevens aan de Faculteit Diergeneeskunde bij de afdeling Bedrijfsdiergeneeskunde en Buitenpraktijk. Hij promoveerde in 1988 op pathogenetisch onderzoek van A. pleuropneumoniae infecties. De loopbaan werd onderbroken door een onderzoeksperiode aan het Department of Medical Microbiology te Athens, Georgia, USA en een tijdelijke missie als long term expert aan de universiteit van Zimbabwe, te Harare. Hij is auteur of co-auteur van meer dan 70 publicaties en heeft zitting in de examencommissie van het European College Porcine Health Management. In 2007 richtte hij samen met Manon Houben PorQ op. Dit bedrijf heeft als doelstelling om de primaire producent te coachen bij het produceren van varkensvlees zonder structureel gebruik te maken van antibiotica. Drs. Manon Houben Zij volgde haar opleiding tot dierenarts aan de Faculteit Diergeneeskunde te Utrecht en studeerde af in In dat jaar vond een grote varkenspestuitbraak in het zuiden van het land plaats. Haar eerste ervaringen met de praktijk zijn gekenmerkt door deze uitbraak. 4 jaar heeft zij gewerkt als 1e lijnpracticus in een gemengde praktijk. In 2001 is zij als docent begonnen bij de afdeling Varkensgezondheidszorg van het Departement Gezondheidszorg Landbouwhuisdieren van de Faculteit Diergeneeskunde. Daar was zij vooral betrokken bij het onderwijs aan de coassistenten. In 2007 richtte zij samen met Leo van Leengoed PorQ op. Manon geeft invulling aan de dagelijkse uitvoering van PorQ. In dat kader bezoekt zij veel verschillende varkensbedrijven. D.M. 57e jaargang - No. 2 blz. 5

8 Inleiding Dit Diergeneeskundig Memorandum bevat een reflectie op de huidige rol van de dierenarts op het moderne varkensbedrijf, met een blik naar de toekomst. Toen ruim 40 jaar geleden aan de Faculteit Diergeneeskunde een afdeling bedrijfsdiergeneeskunde werd opgericht, was het nog onduidelijk wat dit precies zou moeten inhouden. De consultatieve praktijk uit die tijd voorzag niet in een structurele en strategische veterinaire gezondheidszorg op de bedrijven. Zo ontstond de behoefte bij dierenartsen om meer grip op het veterinair handelen op bedrijven te krijgen en bedrijfsdiergeneeskunde moest hieraan vorm geven. In de beginjaren opereerden we verkennend om het vak identiteit te geven. Tijd werd besteed aan biggen tellen om een idee te krijgen van de productie van een bedrijf. Het zwaartepunt lag vooral op verhoging van de dierlijke productie, want 16 grootgebrachte biggen per zeug per jaar zou in de toekomst niet meer genoeg zijn. Het beeld van de dierenarts was de noeste werker, die vooral buiten in vrijheid zijn beroep wilde uitoefenen. De dierenarts, die zich iedere dag weer liet verrassen door patiënten, beschikte over vaardigheden om ter plaatse lastige problemen op te lossen. Dit beeld bestond zowel bij de omgeving van de dierenarts als bij de dierenartsen zelf. Structuur aanbrengen in werk, protocollair werken en planning waren niet de competenties waarop dierartsen geselecteerd werden. De eerste dierenartsen, die met bedrijfsbegeleiding begonnen, begaven zich op terreinen die door medewerkers van de landbouwvoorlichting, de voedervoorlichting en de melkwinning adviseurs werden bediend. Hun adviezen waren gratis en het was dus erg lastig voor een dierenarts om hier een betaald segment aan toe te voegen. Er was een sterke roep om handelingen in het begeleidingspakket op te nemen, want daar wilde de veehouder wel voor betalen. Dan ontstaat natuurlijk de situatie dat de veehouder, uit kostenoverwegingen, de eenvoudige veterinaire handelingen zelf gaat uitvoeren en strategieën bedenkt om het nog iets handiger en gemakkelijker te doen. Het moet vooral praktisch zijn, nietwaar? U zult in deze uitgave vergeefs zoeken naar hoofdstukken over vaccinatie of vaccinatiestrategieën. Ook komt besluitvorming ten aanzien van het wel of niet gebruiken van antibiotica niet aan de orde. Deze aandachtsvelden zijn uitermate belangrijk en maken onderdeel uit van de klassieke kerntaken van de dierenarts. De competenties voor die kerntaken moet de dierenarts blijven ontwikkelen, zodat hij zich op het gebied van therapie en preventie van dierziekten van een professionele autoriteit verzekert. In deze uitgave willen we ons daarom niet richten op het oplossingsgericht handelen van een dierenarts, die bij elk bedrijfsbezoek oplossingen wil brengen en daarom naarstig op zoek gaat naar problemen, die opgelost moeten worden. Dierenartsen die vooral oplossingsgericht werken, houden zich bezig met het operationeel management en interventies hebben een ad hoc karakter. Zo n attitude blokkeert een kwaliteitsgerichte begeleiding waarbij invulling gegeven wordt aan strategisch gezondheidsmanagement. In deze uitgave beogen wij vooral, vanuit onze reflectie op het handelen van de dierenarts in de varkensgezondheidszorg, een beeld te schetsen van het werkterrein van een begeleidend dierenarts. Het ideaalbeeld voor veterinaire bedrijfsbegeleiding is een gezamenlijke inspanning van dierenarts en varkenshouder om bedrijfsdoelstellingen te verwezenlijken waarin dierwelzijn en -gezondheid, volksgezondheid en voedselveiligheid centraal staan. Helaas komt de stuwende kracht, om een dergelijk ideaal te bereiken, nog niet uit de markt. De overheid, EU en de sector moeten mede deze stuwende kracht creëren; anders worden de verliezen in een marginale sector vereffend op dierwelzijn en volks- D.M. 57e jaargang - No. 2 blz. 6

9 gezondheid. De beelden, die in deze uitgave de tekst ondersteunen, zijn niet geselecteerd uit ideale bedrijfssituaties, maar tonen beelden voor reflectie en waar u iets mee moet doen, als u het aantreft bij uw werkzaamheden. Momenteel bevindt de primaire dierlijke productie zich in een fase van snelle professionalisering. Grotere bedrijven zijn naarstig op zoek naar structuur binnen hun bedrijf om dieren gezond te houden. De gezondheid van de dieren blijkt steeds moeilijker onder controle te krijgen en het ontbreekt aan een breed gedragen visie hoe we diergezondheid onder controle krijgen. De kennis die we momenteel hebben over infectieziekten wordt nog onvoldoende gebruikt bij stallenbouw, huisvesting, management, maar vooral de manier van werken op bedrijven behoeft verbetering. Een gewenste werkwijze beklijft alleen op bedrijven, wanneer het hoe en waarom bij eigenaar en medewerkers duidelijk is. Varkensbedrijven hebben medewerkers die protocollair moeten leren werken en die behoefte hebben aan carrièreperspectief. Nog nooit is de behoefte op bedrijven om de gezondheidszorg structureel aan te pakken zo groot geweest. De beschikbare kennis is toereikend om hierin te voorzien. Dus wat let ons? Leo van Leengoed Manon Houben [figuur 1] De uitdaging is tegemoet te komen aan de maatschappelijke wens om het dierwelzijn te verbeteren in een efficiënte veehouderij, waarbij de kennis, die we hebben om dieren gezond te houden en infecties te voorkomen ook wordt gebruikt. Hier lopen de varkens langs het riool, een prachtige transmissieroute voor veel infecties. De toekomstige systemen om varkens te houden zullen welzijn en gezondheid moeten borgen. Dit kan niet door terug te gaan naar een archaïsche veehouderij waar geen van beiden geborgd zijn. Welke richting gaat de varkenshouderij uit? Terug naar een archaïsche veehouderij is te inefficiënt en heeft te veel risico s voor de volksgezondheid. D.M. 57e jaargang - No. 2 blz. 7

10 2. Conventionele varkenshouderij versus biologische en SPF/High Health houderij. Verbetering van zowel diergezondheid als dierwelzijn, vermindering van antibioticagebruik en beperking van het risico op zoönosen behoort tot het werkterrein van de dierenarts. Wat is het maatschappelijk verwachtingspatroon ten aanzien van de dierenarts en hoe ontwikkelt dit zich? Gaan wij de ontwikkelingen in de dierlijke productiesector mee vorm geven of wachten we af? Wanneer een nieuw varkensbedrijf in Nederland wordt ontworpen en opstart, stelt men steeds vaker de vraag: conventioneel of high health, of misschien toch biologisch verder gaan? Gezonde varkens produceren in een duurzame varkenshouderij is een wensgedachte die voorlopig op de maatschappelijke agenda blijft staan. Hoe deze maatschappelijke wensen of eisen ingevuld moeten gaan worden is nog niet te voorspellen. Voor de ondernemer blijft het gissen hoe het overheidsbeleid de komende jaren vorm zal krijgen. Wel kunnen we nu al aangeven, met de kennis die we hebben over infecties, infectiepreventie en therapieën, welke wegen doodlopend zijn en welke scenario s perspectief bieden. De hoge dierdichtheid in West-Europa leidt vooral in gebieden die verstedelijkt zijn, zoals Nederland, tot discussies of en in hoeverre intensieve dierlijke productie nog verantwoord is. Veehouders beseffen dat het maatschappelijk draagvlak voor intensieve veehouderij afneemt en daarom ontplooien ze initiatieven om dit tij te keren. Burgers worden uitgenodigd om kennis te nemen van wat er in de stal gebeurt via webcams of door acties kom in de stal. Het besef groeit bij veehouders dat men zich steeds meer moet verantwoorden voor het feit dat men dierlijke productie bedrijft en dat toestemming om bedrijven uit te breiden niet meer vanzelfsprekend is. Welzijnsverbeteringen voor dieren komen, blijvend, steeds nadrukkelijker op de maatschappelijke agenda en Verklein onzekerheden door kennisontwikkeling en vergroot daadkracht door onderbouwde kennis. Maar als emotie regeert over ratio heb je er niets aan. In Nederland kennen we zo n 180 zoönosen. Slechts enkele zoönosen zijn gerelateerd aan de professionele veehouderij en zijn een potentieel gezondheidsrisico. Toch kunnen de angst voor zoönosen en de angst voor resistentieoverdracht van mens naar dier de relatie tussen bevolking en veehouderij negatief beïnvloeden. Denk hierbij aan ESBL s (extendedspectrum β-lactamase bacteriën die multiresistent zijn tegen voornamelijk penicillines en cephalosporinen) afkomstig van de intensieve veehouderij, die in toenemende mate een argument kunnen zijn voor politieke keuzes. ( Door burgerinitiatieven worden bestaande streek- en bestemmingsplannen opengebroken en wordt bedrijfsuitbreiding steeds moeilijker. In discussies blijkt emotie belangrijker dan ratio. NIMBY (Not In My BackYard) wordt bij inspraakprocedures over bedrijfsuitbreidingen niet ontvankelijk verklaard, wanneer het bestemmingsplan voorziet in uitbreidingsmogelijkheden voor dierlijke productie. Door beperking van bouwblok -oppervlakte en een rem op etagestallen komt een beperking van het aantal dieren, dat op een locatie gehouden kan en mag worden, steeds dichterbij en wettelijke maatregelen voor maximale bedrijfsgrootte liggen in het verschiet. De ratio hierachter is onduidelijk. D.M. 57e jaargang - No. 2 blz. 8

11 [figuur 2] Een aantrekkelijke huisvesting waar zeugen buiten kunnen komen en zich tegen de zon kunnen beschermen. Is dit een toekomstbeeld of moet het hek nog open? worden afgedwongen via wet- en regelgeving. Wanneer de discussie over de intrinsieke waarde van het leven van dieren breed maatschappelijk wordt gevoerd, zal ook de consument, die vlees eet, zich moeten verantwoorden. Dit vormt een schril contrast met de stijging van de vleesconsumptie in veel Aziatische landen, die nog decennia lang zal voortduren. Zijn de huidige initiatieven die door veehouders genomen worden, soms in de vorm van verbrede landbouw of veehouderij, die als doel hebben om het draagvlak voor de veehouderij te vergroten, wel een juiste strategie om een duurzame veehouderij in Nederland te vestigen of te behouden? Zijn technische oplossingen voor milieu- en welzijnsproblemen in de intensieve veehouderij wel een antwoord op de vervreemding van de primaire sector? De diepe emotie omdat dieren verdingensen en ethische vragen oproept, kan niet worden weggenomen met technische middelen. Voor veel consumenten staat intensieve veehouderij synoniem voor structureel gebruik van antibiotica en marginale zorg voor dierwelzijn. De biologische veehouderij profileert zich door het belang van diergezondheid en dierwelzijn uit te dragen. Men neemt bewust afstand van preventief gebruik van antibiotica, dat veruit het grootste deel vormt van het antibioticagebruik in de intensieve varkenshouderij. Hoewel men dit preventief gebruik afzweert, ontbreekt jammer genoeg nog een duidelijke visie op beheersing en bestrijding van infectieziekten. De biologische veehouderij focust zich vooral op rassenkeuze, voeding, verzorging en leefomstandigheden van de dieren met als uitgangspunt dat hierdoor een optimale natuurlijke weerstand tegen ziekten wordt opgebouwd. Het risico van het zich afkeren van de intensieve veehouderij en het zich oriënteren op alternatieve geneeswijzen is, dat men een archaïsche veehouderij gaat idealiseren zonder gebruik te maken van de verworven kennis van infectieziekten, dier- D.M. 57e jaargang - No. 2 blz. 9

12 gezondheid en dierwelzijn. Juist voor de biologische veehouderij geldt dat de complexiteit van de variabelen waar men rekening mee moet houden bij de bestrijding van infectieziekten groter is dan bij de intensieve veehouderij en dus meer vakmanschap en kennis vereist is Reizende micro-organismen. Een aantal randvoorwaarden, waar zeker in de toekomst aan voldaan moet worden, is wel duidelijk. Zo is onder meer het structureel gebruik van antibiotica niet verenigbaar met een duurzame varkenshouderij. De wetgever heeft hier al in voorzien door te bepalen dat het niet geoorloofd is productiedieren te houden in een omgeving die de gezondheid en het welzijn schaadt en dat de verzorging van dieren moet geschieden (Gezondheids- en Welzijnswet voor dieren, ex art 36, 37) door een voldoende aantal personen, dat de nodige kennis en vaardigheden heeft en vakbekwaam is (art. 4; Besluit Welzijn Productiedieren). Wanneer we onze dieren houden zoals het hoort, is structureel antibioticagebruik niet nodig. Een belangrijke reden, waarom structureel gebruik van antibiotica uit de varkenshouderij gebannen moet worden, is vanwege volksgezondheid. Door structureel gebruik worden niet alleen bedrijfsgebonden infecties gemaskeerd, maar neemt resistentieontwikkeling toe. Door direct contact met varkens, door contact met de omgeving waar varkens gehouden worden of door consumptie van vlees en vleesproducten kunnen mensen in contact komen met resistente bacteriën. Jones e.a. (Nature, 2008, vol 451, ) bestudeerden 335 infectieuze ziekten die tussen 1940 en 2004 op de wereld verschenen. Deze zogenaamde emerging infectious diseases ontstonden vooral in West-Europa en in het oosten van Verenigde Staten. Risico s voor deze infectieziekten vormden zoönosen vanuit de wilde populatie, zoönosen vanuit gedomesticeerde dieren, geneesmiddelenresistentie en door vectoren overgedragen infecties. Voor West-Europa bleken al deze risico s aanwezig en voor de [figuur 3] De plaatsen waar emerging infectious diseases (Jones e.a. Nature, 2008) zich tussen 1940 en 2004 manifesteerden zijn in geel en rood als hot spots aangegeven. Risico s voor deze uitbraken vormden a) zoönosen vanuit de wilde populatie, b) zoönosen vanuit gedomesticeerde dieren, c) geneesmiddelenresistentie en d) door vectoren overgedragen infecties. West Europa, Noord-India en China zijn regio s waar de meeste zoönosen vanuit gedomesticeerde dieren zich manifesteerden. D.M. 57e jaargang - No. 2 blz. 10

13 XDR2 - De familie is compleet! XDR2-K: 45 cm x 50 cm x 26 cm (B x H x D) 18 kg totaalgewicht 19 capatief touchscreen (1.280 x 1.024) volwaardig toetsenbord met touch- of balpad trolley handvat en draagband geïntegreerd PACS en Image Processing Software leverbaar in alle kleuren met individueel praktijklogo Detector: 25 cm x 30 cm actief bereik x pixel (5.14 megapixel) 0,127 mm pixelgrootte 3,9 lijnparen per mm Casium-Jodide (CsI:TI) scintillator minder geruis hogere kwantum effectiviteit hogere gevoeligheid revolutionaire Image Processing VetZ BV Middeldiepstraat VT Sliedrecht Telefoon: +31 (0) D.M. 57e info@myvetz.nl jaargang - No. 2 blz. 11 Gestaltung: RpunktDESIGN Werbeagentur GmbH

14 huidige veehouderij vormt dit weer een aansporing om uiterst zorgvuldig en terughoudend te zijn met antibioticagebruik en met mens-dier interacties. Hoewel de winter van voeding gaf aan sceptici van global warming, zullen ook vectorgerelateerde infecties toenemen bij mens en dier wanneer de gemiddelde jaartemperatuur stijgt. De toegenomen mobiliteit van mensen, dieren en planten over de aarde is volgens vele auteurs een garantie voor het onverwacht opduiken van pathogene ziektekiemen en vectoren op plaatsen met geschikte biotopen. Wanneer we ons bewust zijn van grotere risico s op uitwisselen van bacteriën, virussen, parasieten, maar ook resistentiegenen tussen mens en dier, zullen we erg zorgvuldig moeten omgaan met grote dierpopulaties bij dichtbevolkte gebieden. Door de uitwisseling van pathogene micro-organismen tussen mens en dier zo veel mogelijk te beperken, kan deze zorgvuldigheid vorm gegeven worden. Ook het beperken van verspreiding van infecties binnen een bedrijf vormt onderdeel van die zorgvuldigheid. Door verworvenheden van de moleculaire biologie is het mogelijk om virussen, bacteriën en parasieten op DNA (RNA) niveau te sequensen en te typeren. Dit heeft niet alleen tot gevolg, dat de naamgeving van virussen of bacteriën wel eens verandert (Vibrio > Treponema > Serpulina > Brachyspira), maar ook dat men in staat is de verspreiding van agentia te bestuderen. Zo blijkt zowel bij mens als dier MRSA zich te verspreiden via contactnetwerken van individuen. Het voorkomen van clusters van een bepaald type van MRSA binnen een populatie betekent dat interventie, om verspreiding te voorkomen, zeker kansen heeft. Ook bij andere infecties was het voorkomen van infecties in bepaalde clusters bekend. Zo werd in het begin 80er jaren Actinobacillus pleuropneumoniae serotype 9 vooral in Brabant en Limburg aangetroffen, terwijl serotype 2 boven de rivieren voorkwam. En wat betreft Streptococcus suis type 2 infecties beperkten de klinische uitbraken van meningitis zich in het begin 80er jaren tot bedrijven die Engels fokmateriaal hadden geïmporteerd. De inspanningen gedurende de afgelopen decennia van overheid en bedrijfsleven zijn vooral gericht op het verminderen van insleep van exotische virale infecties op bedrijven en hebben niet kunnen voorkomen dat diverse virale (PRRSV, PCV2) en bacteriële infecties (S. suis type 2, Clostridium perfringens type C β2-toxine positief) zich razendsnel over de Nederlandse varkenspopulatie konden uitbreiden. De verspreiding van bacteriële infecties tussen bedrijven en binnen bedrijven heeft onvoldoende aandacht gekregen. Enerzijds omdat de beschikbare microbiologische technieken onvoldoende waren om bedrijven te monitoren, anderzijds omdat het besef dat gezonde dieren drager kunnen zijn van infecties nog geen algemeen gedeelde opvatting was. Ook nu nog wordt het optreden van bacteriële infectieziekten door sommigen volledig toegeschreven aan populatiedichtheid en gebrekkig welzijn en krijgt preventie van infectie onvoldoende aandacht. Het is belangrijk om de vraag te beantwoorden waarom een agens, dat niet eens zo infectieus is, zo vaak in populaties voorkomt en zo frequent tot ziekte kan leiden. Het leven in sociale gemeenschappen vergroot de kans op uitwisseling van infecties en dit geldt zowel voor de mens als voor varkens. Bij mieren, die in een hoge populatiedichtheid leven, kennen we diverse mechanismen waardoor de populatie zich beschermt tegen infectieziekten. Er blijkt een genetisch groepsbelang te zijn vastgelegd waardoor zieke mieren zich uit de populatie verwijderen en door hygiëne in de populatie voorkomen dat het broedsel wordt geïnfecteerd. Hoewel varkens geen mieren zijn, is het dringend nodig dat we kennis nemen van natuurlijke mechanismen, waarop een varkenspopulatie zich beschermt of kan beschermen tegen infectieziekten, want infectieziekten vormen de grootste bedreiging van onze varkenshouderij. Dan pas kunnen we meer inhoud geven aan containerbegrippen zoals robuustheid en weerstand, ongedefinieerde termen die veel gebruikt worden in het streven naar een duurzame gezonde veehouderij. Zonder ons verder te verdiepen in bovenbedoelde mechanismen, is duidelijk dat er onvoldoende aandacht in de varkenshouderij is voor contactstructuren tussen varkens binnen een bedrijf. De drijfveer van de ont- D.M. 57e jaargang - No. 2 blz. 12

15 wikkeling van de varkenshouderij was en is logistieke efficiëntie, die soms haaks staat op het belang van infectiepreventie. Nu nog kan het voorkomen dat emmers en kruiwagens met mest en nageboorten moedwillig onder de varkenspopulatie van het bedrijf worden verspreid, terwijl afdelingen desinfecteerbakken hebben voor de laarzen. De contactstructuren die op veel van onze varkensbedrijven aanwezig zijn, zorgen ervoor dat infecties zich gemakkelijk op een bedrijf kunnen handhaven. Zo bleek PRV zich op gesloten bedrijven, die nauwelijks 100 zeugen telden, te kunnen handhaven in de vleesvarkens wanneer slechts de zeugen tegen PRV gevaccineerd werden. Door afname van maternale protectie was er een continue aanwezigheid van gevoelige dieren in de mesterij. Vergelijkbare situaties zijn beschreven voor TGE door Pensaert en voor PRRSV door Nodelijk. Sommige managementstrategieën die zijn ontwikkeld, zoals meerwekensystemen, zijn efficiënt in het doorbreken van bepaalde infectiecycli, zoals door Suls beschreven. Omdat de contactstructuren op veel van onze varkensbedrijven tot gevolg hebben, dat bepaalde infecties endemisch blijven, worden die infecties ook verspreid via biggen en varkens die verkocht worden. De ontvanger krijgt alle infecties meegeleverd die het bedrijf van herkomst heeft. Omdat varkens infecties meenemen vanuit de top van de piramide, zou dit een aansporing moeten zijn om bedrijven slechts toe te staan dieren aan te voeren van SPF bedrijven, waar gangbare bacteriële infecties, zoals met A. pleuropneumoniae en S. suis, niet voorkomen. 2.2 Lessen uit het verleden voor de toekomst. De sterke toename van de bedrijfsomvang in de afgelopen 40 jaar kon vooral plaatsvinden door een enorme toename van arbeidsefficiëntie. Bij inrichting van gebouwen is vooral rekening gehouden met stijgende arbeidskosten. Logistieke efficiëntie en automatisering waren leidend bij bedrijfsontwikkeling. De negatieve effecten hiervan op diergezondheid werden niet of onvoldoende onderkend. Hierdoor konden bedrijfsgebonden infectieziekten toenemen in aantal en prevalentie. In het Oostblok had men al jaren ervaring met de Industriemässige Schweinenproduktion. In het handboek van Prange en Bergfeld wordt het hygiëneconcept beschreven, dat ten grondslag lag aan deze grote bedrijven. Dit concept was vooral gebaseerd op de aanname, dat reiniging en desinfectie van stallen en gebouwen en het isoleren van zieke dieren het infectie- en ziekterisico voldoende konden ondervangen. De grote Schweineanlage van vele duizenden zeugen en bijbehorende vleesvarkens kenden een structuur van brigades en Einsatzgrüppe, die taakgericht waren georganiseerd. Dit had tot gevolg, dat er geen betrokkenheid was bij het eindresultaat en dat de productie achterbleef bij die in het Westen. In Nederland neemt de bedrijfsgrootte nog steeds toe, maar de schaalgrootte wordt beperkt door bouwblokrestricties en door milieuregelgeving. In 1995 telde Nederland 14,4 miljoen varkens. In 2009 waren dit er nog 12,0 miljoen, met dien verstande dat het aantal biggen dat jaarlijks wordt geëxporteerd ruim 6,1 miljoen bedraagt. Het houden van varkens beperkt zich meer en meer tot een klein aantal gespecialiseerde bedrijven. Zo werd in 1995 tweederde van de varkens gehouden op gespecialiseerde varkensbedrijven en in 2008 was dit al bijna 80 procent. Het aantal varkens in Nederland is slechts met 17% afgenomen, ondanks een halvering van het aantal bedrijven in de afgelopen 15 jaar. De hoeveelheid arbeid op deze bedrijven nam met 35 procent af. In 2008 werden met één arbeidsjaareenheid 1225 varkens verzorgd. In 1995 waren dit nog 765 varkens (CBS). De opvatting dat dieren vooral vanuit de omgeving geïnfecteerd worden en dat door het isoleren van zieke dieren infectieziekten te controleren zijn, was een uitgangspunt voor de bestrijding van infectieziekten in de DDR. Daar bleken grote varkensbedrijven langzaam te vervuilen met gangbare endemische infecties. De Elemente der Infektionsprophylaxe, zoals door Prange en Bergfeld beschreven, gaan er vanuit, dat preventie van infectieziekten vooral met orde en netheid bereikt wordt. Deze generatie was immers tuberculose op deze wijze de baas geworden. En lukt dat niet, dan kon D.M. 57e jaargang - No. 2 blz. 13

16 [figuur 4] Varkensbedrijven (2009) men beroep doen op een heel scala aan antibiotica en chemotherapeutica. Collega Piet van de Kerk beschrijft in welvarende varkens (1973) het vastgedraaide bedrijf. Hij geeft als belangrijkste oorzaak voor het vastdraaien een ongericht gebruikt van antibiotica en resistentieproblemen. Hij adviseert om met betere diagnostiek en gericht gebruik van antibiotica dit probleem te ondervangen. Ditzelfde boek kent een voorwoord van collega John Akkermans waarin wordt geschetst welke snelle ontwikkeling de Nederlandse varkenshouderij doormaakt. Collega Akkermans vermeldt, dat de toegenomen kans op factorenziekten of technopathieën kan worden toegeschreven aan de gebrekkige omgeving waarin de dieren worden gehuisvest. De relatie tussen agens en ziekte was namelijk niet altijd eenduidig. Zo konden biggen, waaruit DNTpositieve Pasteurella multicoda werd geïsoleerd, gave conchae hebben en 0 of 1 scoren in het scoringssysteem volgens Done. Bij infectieproeven bleek het Trias van Koch niet zonder meer te bewijzen, omdat aan additionele voorwaarden voldaan moest worden om ziekte te doen ontstaan na infectie. Men spreekt dan ook wel van voorwaardelijke pathogenen, zonder weliswaar altijd de voorwaarden te kennen. Lange tijd werd atrofische rhinitis exclusief toegeschreven aan Bordetella bronchiseptica en omdat vaccins (Kitasato vaccin, Japan) soms effectief bleken, werd deze hypothese ondersteund. Omstreeks 1980 kwam collega Marten de Jong met de hypothese dat toxinogene Pasteurella multocida de oorzaak was van atrofische rhinitis (AR). Het duurde enkele jaren voordat dit ook door anderen werd bevestigd. Het Trias van Koch was namelijk niet zo eenvoudig te bewijzen. Het wetenschappelijk duidelijkste, maar erg dieronvriendelijke experiment werd door Pedersen (1986) beschreven. Een van de neusgangen van biggen werd met azijnzuur gespoeld, zodat het trilhaarepitheel van de neus beschadigd werd en vervolgens werden beide neusgangen geïnfecteerd met DNT-positieve (toxinogene) Pasteurella multocida. Slechts in de met azijnzuur behandelde neusgang ontwikkelde een big conchae atrofie. Duidelijk werd meteen door dit experiment dat intact neusslijmvlies ongevoelig is voor de inwerking van DNT en/of voor kolonisatie met P. multocida. De relatie met Bordetella bronchiseptica werd ook meteen duidelijk: Bordetella tast het trilhaarepitheel aan en bevordert zo de kolonisatie van Pasteurella multocida. AR dat toen nog een aangifte-plichtige ziekte was, verhuisde van veewet naar timmerman: de oorzaak, dat de infectie tot ziekte leidde, lag aan het slechte stalklimaat. Stallen moesten verbouwd worden, klimaat moest verbeterd worden en dan hadden we het probleem opgelost. Het AR-probleem in Nederland werd vooral opgelost door selectie op Pasteurella multocida DNT-vrije fokbedrijven, zodat de top van de piramide niet het agens introduceert in de afnemende bedrijven. Het succes dat met AR bereikt is, levert een belangrijk argument om de top van de fokkerij vrij te maken en te houden voor zo veel mogelijk infecties. Welke infecties afwezig moeten zijn in een SPF fokkerij komt later aan de orde. D.M. 57e jaargang - No. 2 blz. 14

17 Hoe dieren ook gehouden worden: zonder infectie geen infectieziekte! Preventie van infecties wordt onvoldoende gebruikt in strategieën om diergezondheid onder controle te houden. Het vrij zijn van infectieziekten geldt voor de gehele varkenshouderij als een belangrijk speerpunt. In de biologische veehouderij staat ziekteresistentie voorop. Hier wordt niet de keuze gemaakt om introductie en transmissie van infectieuze micro-organismen te voorkomen, maar om de innate immunity van het varken te verbeteren. Rassenkeuze, voeding, verzorging en leefomstandigheden van de dieren moeten zorgen voor een optimale natuurlijke weerstand tegen ziekten, vermeldt de controlerende organisatie van de biologische varkenshouderij ( Juist die onderdelen van de innate immunity mogen zich verheugen in een groeiende belangstelling. Steeds duidelijker wordt hoe innate immunity verweven is met de adaptive immunity, en dat we hier niet slechts te maken hebben met fagocytose, complementsystemen, maar ook met: TLR s (Toll like receptors, CD s (Cluster of Differentiation), defensinen en collectines, glycoproteinen en proteoglycanen die verankerd aan de celmembraan voorkomen, maar soms ook in oplosbare vorm blijken voor te komen en een belangrijke rol te spelen bij de gevoeligheid van de gastheer voor infecties. Werd vroeger nog aangenomen dat innate immunity een statisch onderdeel van de afweer was, meer en meer wordt duidelijk dat ook innate immunity zich dynamisch ontwikkelt en beïnvloed wordt door infecties, voeding, adaptatie aan omgeving en interacties met de mens. De maatschappelijke positie van het dier in de maatschappij is de afgelopen decennia sterk veranderd en dierenrechten zullen de komende jaren steeds sterker worden verankerd in de wetgeving. De intensieve veehouderij is wereldwijd bezig om de human factor zo veel mogelijk uit te schakelen door automatisering en schaalvergroting. Hierdoor wordt de veehouderij gedehumaniseerd en dieren verdingensen. De argwaan en achterdocht voor de bio-industrie staat in schril contract tot de sympathie waarin de biologische veehouderij zich mag verheugen. Voor veel consumenten staat intensieve veehouderij synoniem voor structureel gebruik van antibiotica. De biologische veehouderij profileert zich door het belang van diergezondheid en dierwelzijn uit te dragen. Men neemt bewust afstand van preventief gebruik van antibiotica, dat veruit het grootste deel vormt van het antibioticagebruik in de intensieve varkenshouderij. In de biologische veehouderij mogen behandelingen uitsluitend curatief worden uitgevoerd en op advies van een dierenarts. Hoewel men preventief gebruik van antibiotica afzweert, ontbreekt een duidelijke visie op beheersing en bestrijding van infectieziekten jammer genoeg. De biologische veehouderij focust zich vooral op rassenkeuze, voeding, verzorging en leefomstandigheden van de dieren met als uitgangspunt dat hierdoor een optimale natuurlijke weerstand tegen ziekten wordt opgebouwd. Het risico van het zich afkeren van de intensieve veehouderij is dat men een archaïsche veehouderij gaat idealiseren zonder gebruik te maken van de verworven kennis van infectieziekten, diergezondheid en dierwelzijn. Juist voor de biologische veehouderij geldt dat de complexiteit van de variabelen, waarmee men rekening moet houden bij de bestrijding van infectieziekten, groter is dan bij de intensieve veehouderij en dus meer vakmanschap en kennis vereist is. D.M. 57e jaargang - No. 2 blz. 15

18 3. Klinische diagnostiek: het uitlezen van adaptatie. Klinische diagnostiek door lichamelijk onderzoek is de belangrijkste vaardigheid die een praktiserend dierenarts gebruikt bij het vaststellen van ziekten en aandoeningen. Het is een vaardigheid die men alleen goed kan ontwikkelen wanneer men niet alleen beschikt over een grondige kennis van fysiologie, pathofysiologie en ziekteleer, maar ook over kennis over het natuurlijk gedrag van dieren (ethologie) en gedragsadaptatie bij ziekte. In 2008 is van Kuiper e.a. een nieuwe uitgave van Het klinisch onderzoek van paard en landbouwhuisdieren (Elsevier, Maarssen 2008) verschenen, waar ook koppeldiagnostiek met specifieke aandachtspunten voor het varken zijn opgenomen (pagina ). Er is een aantal wezenlijke verschillen tussen een koppel dieren en een individueel dier. In een koppel dieren is er sprake van heterogeniteit. Een tweede verschil is dat er sprake is van interactie tussen individuen binnen een koppel. Voorts kunnen effecten van ziekten en aandoeningen soms alleen in koppels worden waargenomen, zoals op een hoop liggen of de fractie gestorven dieren. We nemen verschijnselen van ziekte waar, inclusief de aanpassingen van het dier aan de aandoening. Deze adaptatie kan soms een ziektebeeld maskeren, waardoor de ziekteverschijnselen onopgemerkt blijven. Tijdens routinematige bedrijfsbezoeken wordt veel tijd besteed aan klinische inspectie. Het doel van deze inspectie moet duidelijk zijn, omdat het doel de manier van inspecteren beïnvloedt. Bijvoorbeeld een inspectie bij routinematige bedrijfsbezoeken (onder meer conform artikel 95c Diergeneesmiddelenregeling) is verplicht wanneer dierhouders UDA middelen aan hun dieren toedienen. Deze inspectie heeft tot doel om de door de veehouder ingestelde behandelingen te controleren en te evalueren. In feite gebeurt elk onderzoek om een antwoord te krijgen op de onderzoeksvraag. Hoe beter de vraag gedefinieerd is, des te gerichter het onderzoek uitgevoerd kan worden. Wanneer er sprake is van ziekte: de veehouder beschikt over en verstrekt aanvullende informatie (anamnese). Doel van de inspectie is om zieke of afwijkende dieren te traceren voor een eventueel nader onderzoek. Ook kan het doel zijn om de veehouder te instrueren en te coachen bij het maken van afwegingen of hij dieren wel of niet moet behandelen. Wanneer afwezigheid van ziekte moet worden vastgesteld: Inspectie van een gezonde koppel in het kader van verplichte regelingen voor gezondheidsinspectie. Verwacht wordt van de dierenarts dat hij/ zij een uitspraak doet over het niet aanwezig zijn van verschijnselen van besmettelijke varkensziekten De blik over de varkens heen laten gaan. In het klinisch onderzoek is na anamnese, de algemene indruk een belangrijk onderdeel voor men met het algemeen onderzoek begint. De algemene indruk (1) omvat beoordeling van gedrag, houding en gang, voedingstoestand, verzorgingstoestand en in het oog springende klinische afwijkingen. Dit vereist een observatie van individuele dieren binnen een koppel. Bovendien dient te worden gelet op heterogeniteit (2) binnen de koppel wat betreft deze onderdelen. Ook vormen de interactie tussen koppelgenoten (3), de groepskenmerken (4) en groepsgegevens (5) vast onderdeel van de klinische inspectie. Vaak is klinische inspectie het enige onderdeel van het klinisch onderzoek, dat op varkensbedrijven wordt uitgevoerd. De klinische inspectie van varkens op bedrijven is een uiterst inspannende bezigheid en is meer dan de blik over de varkens heen laten gaan. De algemene indruk is vooral een beoordeling van individuele varkens, D.M. 57e jaargang - No. 2 blz. 16

19 [figuur 5] De blik over de biggen laten gaan. Het zijn er zo veel, en waar kijk je naar? Een kreupele big, een big die niet overeind komt of die te dun is? Of kijk je naar een big met een tik? Je ziet op deze manier alleen ernstige afwijkingen. hoewel gedrag vaak onderdeel is van interactie met koppelgenoten. Omdat bij observatie van individuele dieren de koppel een belangrijk referentiekader is, worden afwijkingen die algemeen voorkomen lang niet altijd opgemerkt. Voor de veehouder of dierverzorger, wiens referentiekader meestal beperkt is tot het eigen bedrijf, vormt het algemene beeld van zijn varkens doorgaans de norm. De veehouder is zich hiervan bewust en hecht daarom veel waarde aan de waarnemingen en interpretatie van de dierenarts Van klinische inspectie tot probleemdefinitie Bij de klinische inspectie van een koppel kan het doel zijn vast te stellen of er sprake is van verschijnselen van besmettelijke dierziekten. Het doel van klinische inspectie kan ook zijn om afwijkingen waar te nemen en in te schatten of er een mogelijk verband of samenhang bestaat tussen uiteenlopende verschijnselen. In het laatste geval vormen samenhangende klinische verschijnselen de karakteristieke verschijnselen van het klinische probleem. Deze karakteristieke verschijnselen vormen de inclusiecriteria voor dieren, die representatief zijn voor het probleem. Op basis van deze inclusiecriteria kan men meer dieren uit de koppel selecteren en een kwantitatieve indruk krijgen van het aantal dieren waarvoor die van toepassing zijn. Vervolgens kan men bij deze geselecteerde representanten klinisch onderzoek uitvoeren. De resultaten van dit klinisch onderzoek en de inclusiecriteria moeten op samenhang worden beoordeeld. Het beoordelen van de samenhang van de inclusiecriteria en het wegen hiervan is erg moeilijk in voorschriften of handleidingen weer te geven, omdat het complex is en gebruik maakt van een groot aantal disciplines. Deze vaardigheid wordt ook wel klinische expertise genoemd en om deze expertise te beheersen is vaak een werkzaam leven te kort. Samenhangende inclusiecriteria worden samengevat tot de definitie van het koppelprobleem. D.M. 57e jaargang - No. 2 blz. 17

20 Solubenol 100 mg/g Het wateroplosbare flubendazole voor een doeltreffende en soepele ontworming wateroplosbaar fl ubendazole doeltreffend breed spectrum anthelminticum zeer soepel in gebruik makkelijk voor behandeling van specifi eke groepen goed veiligheidsprofi el Janssen Animal Health augustus 2010/SOLU/PP/ADV/2010/N/001 Solubenol Solubenol 100 mg/g, drinkbare emulsie Flubendazole 100 mg. Doeldieren: Varkens en kippen. Indicaties: Bij kippen: Behandeling van helminthosis veroorzaakt door:ascaridia galli (volwassen stadia), Heterakis gallinarum (volwassen stadia), Capillaria spp. (volwassen stadia). Bij varkens: Behandeling van helminthosis veroorzaakt door Ascaris suum (volwassen en intestinale larvaire stadia). Dosering: Kippen: 1,43 mg flubendazole (= 14,3 mg Solubenol) per kg lichaamsgewicht per dag oraal toegediend gedurende 7 dagen, (dus 1 g van het product per 70 kg lichaamsgewicht per dag gedurende 7 dagen). Varkens: 1 mg flubendazole (= 10 mg Solubenol) per kg lichaamsgewicht per dag oraal toegediend gedurende 5 dagen, (dus 1 g van het product per 100 kg lichaamsgewicht per dag gedurende 5 dagen). Zorg dat de te behandelen varkens naar hun gewicht gegroepeerd zijn. Dien de dosis eerst toe aan de zwaarste dieren in de groep. Zo vermijdt u overdosering bij kleinere varkens, wat tot een te hoog gehalte aan residuen kan leiden.. Contra-indicaties: Niet gebruiken bij overgevoeligheid voor het werkzame bestanddeel of één van de hulpstoffen. Gebruik tijdens dracht, lactatie of leg: Niet gebruiken tijdens de dracht en het zogen bij varkens. De veiligheid van het product werd aangetoond voor leghennen. Het product mag aan deze dieren worden toegediend. Bijwerkingen: geen. Wachttijden: Vlees en slachtafval: kippen: 4 dagen, varkens: 4 dagen. Eieren: nul dagen. Reg Nr.: BE: 616 S 819 F 11 Op diergeneeskundig voorschrift; NL: REG NL UDA. Verantwoordelijke onderneming: Janssen Pharmaceutica NV, Turnhoutseweg 30, B-2340 Beerse; NL: Janssen Animal Health, divisie van Janssen-Cilag BV, Postbus 90240, NL-5000LT Tilburg. Verdere informatie beschikbaar op aanvraag. D.M. 57e jaargang - No. 2 blz. 18