a.d. Bijl.: Onderwerp: Provinciaal innovatiebeleid, suggesties m.b.t. stimulering van innovatie (in de bouw)

Transcriptie

1 PROVINCIALS SIAl fcn VAN OVERSJSSEL ^ J 2olo \ CP lif Dat. ontv. Routing 31 AUG 2010 a.d. Bijl.: Overijssel Aan 1 ueaeputeercle ataten van 0~vei ijssel t.a.v. mevr. drs. C. Abbenhues Postbus GB Zwolle Secretariat:' Luttenbergstraat 2 Postbus 10Q7S 8Q00 GB Zwoite TdefoOR d.melenhorst 58roverijssd,nl www,sefoverijsset,nil Ons nummer: S1853 Datum:30 augustus 2010 Onderwerp: Provinciaal innovatiebeleid, suggesties m.b.t. stimulering van innovatie (in de bouw) Geachte mevrouw Abbenhues, Investeringen enmaatregelenmet de ambitie om totde wereldtop van kenniseconomieen te behoren leiden toteen hogereeconomische groei 1. Uitgaven aan onderwijs, onderzoek en innovatie blijken sterk te renderen.uit onderzoek 2 blijktdat bijna de helft van de economische groei tussen 1995 en 2008 afkomstigis van investeringen in kennisen innovatie. Ook op regionaal niveau staan innovatieen innovatiebeleid en de impact daarvan op de economieal jarenvolop in de aandacht. In regio's ontwikkelen bedrijfsleven, overheden, kennis- enonderwijsinstellingen gezamenlijke strategieenomde eigenconcurrentiepositie te verbeteren en duurzame groeien welvaartte realiseren.het ontwikkelen ennaar marktproducten vertalen van kennisgeeft daarinsteedsvakerde doorslag. Regio's waarin menin staat is een kennisvoorsprong op te bouwen enmen deze kennis weetom te zetten in nieuweproducten, dienstenen processen,creeren een concurrentievoordeel enhebben debeste papierenvoor eenduurzame economische groei. Provinciaal beieid en innovatie Provinciaal beieid speelt in toenemendemate een rolin de vormgeving vanhet innovatieproces. Dat vergt inzicht in de bestaande toestandvan hetinnovatiesysteem in de provincie, eenhelderevisie opde ontwikkelingsrichting en hetmede vormgeven van de focus inhet systeem 3. Nautaen Eveleens (2009)signalerentwee voorwaarden voor succesvol provinciaal beieid: er dient voldoende autonomie te zijnom de spelregels en de 1 Dat blijkt onder meer uit onderzoek vanthe Conference Board, een internationaal onderzoeksinstituut voor het bedrijfsleven, in opdracht van dewerkgroep Kennisinvesteringsagenda van het Innovatieplatform. De studie verschaft een kwantitatieve onderbouwing van de stelling dat uitgaven aan onderwijs, onderzoek en innovatie sterk renderen. 2 Ark, van B. en K.Jager (2010), Intangible Capital in the Netherlands and its Implications for Future Growth, The Conference Board. 3 Nauta F.enC. Eveleens (2009), Provinciate sterktes in beeld, i.o.v. Werkgroep Innovatie van het Inter Provinciaal Overleg (IPO).

2 financieringsstromeninnetsysteem te be'i'nvloeden ener dient een goede samenwerking tussen desleutelspelers op bestuurlijk niveau te zijn. In Overijssel is economische innovatie een van de vier programmalijnen waarlangs het provinciaal economisch beleid inhetcoalitieakkoord isopgebouwd.dit provinciaal beleid voor economische innovatie is uitgewerkt inhetuitvoeringsprogramma "Meerjarig Economisch Uitvoeringsprogramma : Overijssel Werkt!". De provincie Overijssel heeft het economisch innovatiebeleid de afgelopen jaren stevig vorm gegeven. Reeds in 2004 heeft de provincie Overijssel het initiatief genomen een Innovatieplatform Twente (IPT)in te stellen.deleden van het IPT vertegenwoordigen gezamenlijk de 4 O's: de overheden, ondernemingen, onderwijs-en onderzoeksinstellingen, waarbij de provincie Overijssel en de regio Twente zitting hebben genomen inhetipt namens de regionale enlokale overheid. Het programma dat is opgesteld om de economische innovatie in Twentetestimulerenis de "Innovatieroute Twente".Gekozen is hierbij vooreen opzet rond 5 veelbelovende clusters: Voeding, Gezondheid,Materialen & High Tech Systemen, Veiligheid enbouw. Derode lijnhierin is "Technologie",een van de drieaanwezige kennisclusters (naast Food Valley (Wageningen) en Health Valley (Nijmegen)) van Triangle, eengezamenlijke visie van de provincies Overijssel en Gelderland. De Triangle samenwerking maakt intussenonderdeel uit van het Operationeel Programma Oost-Nederland:GO gebundelde Innovatiekracht.Andere programma's inhet kadervan innovatiebeleid zijn Kennispark Twente,Pieken indelta, Nano4Vitality, ICT-Diensteninnovatie,Overijssel innoveert verder! en de regio(innovatie)programma's voor deregio Zwolle/I Jsselvecht enderegio Stedendriehoek. Naar onze mening zijn massa, ontwikkelingsrichting en focus op het eerste gezicht voldoende aanwezig inhet provinciaal (economisch) beleid (Overijssel werkt, Innovatieroute Twente). SER Overijssel zal dekomende jaren echter blijvend belangstellingtonen voorde effecten van innovatie(beleid) voordeoverijsselse economie. Zo zalser Overijssel in een laterstadium nog gezamenlijk metsergelderland adviseren over het specifieke element vanspin-off en (kennis)valorisatie van het innovatiebeleid van de twee provincies in Oost- Nederland 4. Advies 1: Extra aandacht in het innovatiebeleid voor het MKB in Overijssel hlijft noodzakelijk Ominnovatie breed te benuttenen om tezetten in economische groeiis aandacht voor overdrachtvan innovatie naar kleinere bedrijvenvan groot belang.in eerdere adviezen hebben sociale partners hier reedsop gewezen 5.In depraktijk blijkteengrootgedeelte van het MKB geneigd bij het oudeen vertrouwde te blijven. Hulpbijde overdrachtvan innovatie voor brede toepassing is nodigomdat kleine bedrijven vaak een beperkte 'absorptiecapaciteit' hebben, d.w.z. een beperktvermogenom nieuwe kennisen technologie teabsorberen.dit geldtniet zozeer voor de 'spin-offs'van het hoger onderwijs, maar wel voor demeer traditionele of meer ambachtelijke bedrijven die hunkunde in de praktijk geleerd enontwikkeld hebben. Speciale maatregelen voor innovatie inkleinere bedrijven 4 ZieSER Overijssel/SERGelderland (2009), Samenwerkingsagenda SER Gelderland/SER Overijssel periode Zie bijvoorbeeld SER Overijssel (2006), Europese structuurfondsen, advies 1741.

3 blijken blijvend nodig. Daaromis SER Overijsselverheugd met debedrijfsgerichte Innovatieregeling Overijssel Innoveert Verder!.De doelgroep van deze regeling is immers het MKB-bedrijf in de (kennisintensieve maak-)industrie. Het succes isinmiddels ook wel gebleken uithet feitdatdeze regeling drie maalis overtekend. Alssuggestie ombrederover de provincie uit te rollen wijstseroverijssel in dit kader ook naareen aantalinstrumenten die KennispoortZwolle heeft ontwikkeld (kenniskringen, innovatiebijeenkomsten, innovatieversneller, financieringsdesk en het projectondememend innoveren).ser Overijssel geeft de provincie verder alssuggestie mee teonderzoekenwatdemogelijkheden zijn om in Overijssel meerruimte te maken voor experimenten enproeven bijhet invoeren van innovaties. Metname bestaan nog teveel regelingendie zijn toegesneden op bestaande producten en praktijken. Daaropzouden ontheffingenmogelijk moeten zijn. Ook zou,naar voorbeeldvan het Amerikaanse SBIR-programma, vanpublieke bestedingen aan innovatie verplicht een bepaald percentage kunnen worden toegekend aan kleinere bedrijven 6. Advies 2: Innovatieprograrnma's vragen om langduhge politieke en bestuurlijke commitment Innoveren betekent risico's nemen. Het gaat om eenontwikkeling met een relatief kleine kansop een grootsucces, vooreen periode die meerdere bestuurstermijnen omvat,met in deloop van de tijd gegarandeerdtegenvallers. Een dergelijk omvattend traject heeft alleen kans vanslagen als hetkan rekenenop duurzame politiekeen bestuurlijke steun 7. De verbetering vandeconcurrentiekracht en de oplossingvande knelpunten zijnop een dergelijke korte termijnnog beperkt meetbaar, maarser Overijssel signaleertweleen toegenomenbundelingvan krachten, een intensivering van (private) investeringen ener zijn onderling goede lessen te leren. De grootste uitdagingvoor dekomende jaren ligtin het waarmaken van brede valorisatie en adoptie vande vernieuwingen, vooral ook bij (MKB)- bedrijven die niet intensief betrokkenzijngeweest. Hetduurtenige jaren voordat effecten van R&D en innovatievolop zichtbaar zijn. Hetisin de ogen vanseroverijssel dus nogniet mogelijk teoordelenover het structurele effect van de provinciale aanpakvan het innovatiebeleid.ook het Lectoraat Innovatie 8 komt,na bestudering van vijf Europese regio's die succesvol een regionale innovatiestrategie hebben ontwikkeld enuitgevoerd, tot de conclusie dat de eerstevruchten pas te plukken zijn na een investeringsperiode van ten minste tien jaar 9. De centrale conclusie is dat hetsuccesvan de vijf regio'sgeen toeval is, maar hetresultaat vaneengoede langdurigesamenwerking tussenbedrijven, kennisinstellingen enoverheden.hetprovinciale innovatiebeleid zorgt mede voor het bundelenvan krachtendoor betrokkenen: bedrijven, kennisinstellingen en deoverheid.er is 6 Nooteboom, B. (2009), Ruimte voor innovatie. In: Gatz,S.van Rouverij &Ch. Leysen (2009), Vitale Steden, VUB press: Ook in Nederland is recent een SBIR-regeling gestart, maar het NederlandseSBIR (Small Business Innovation Research) is toegankelijk voor alle bedrijven, ongeacht hun grootte. De SBIR aanbesteding houdt wel rekening met de bedrijfsvoering van kleinere ondernemingen: korte doorlooptijden en fasering van de projecten. 7 Nauta F., M.Gielenen H.de Groot (2009), Regionale innovatie als economische strategie, acties en lessen uit Antwerpen, Beieren, Dresden, 0resund en Ulm voor de regionale innovatieagenda van de regio Arnhem- Nijmegen.Slotessay Onderzoeksprogramma Regionale Innovatie. 8 Het Lectoraat Innovatie van de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN), in het levengeroepen in Nauta F. &M.Gielen (2009), Voorwaarden voor een succesvol regionaal innovatiesysteem. In: HANBusiness Publications,december 2009, nmr 2, p

4 in de ogen vanseroverijssel meer samenwerking tussen bedrijven enkennisinstellingen, terwijl het ook is datde strategische samenwerking is vergroot. Bedrijvendurven metname bij preconcurrentieel onderzoek meer (strategische) informatie uit te wisselen, waar ze voorheen angstvallig probeerden kennis af te schermen. Eigenlijk is sprakevan een paradox dieinnovaties belemmert, of inieder geval vertraagt. In vakliteratuur 10 wordt ditde "regelparadox" genoemd: 'waarregelsworden opgeheven om marktwerking eninnovatieve praktijken te bevorderen ontstaan vaak regels van controleen toezichttussentijds en achteraf, dieop hun beurt zeergedetailleerd en stringent kunnen zijn eninnovatieve praktijken belemmeren'. Er is bij de verschillende overheden een continue drangeenafweging tussen kosten en baten te maken. Zeer relevant,ook in de ogen van SEROverijssel,maar daarbij ishet erg belangrijk om de korte enlange termijn-effecten te onderscheiden. Vaak zijn innovaties opkorte termijn kostbaar, maar kunnen zeop langere termijn zichzelf voor de regio meer dan terugverdienen. Een anderevraag is overigens welkresultaatwordt nagestreefd. Zo kanwerkgelegenheid eenelement zijn, maar datzelfde geldt voor de groei vanhet bruto regionaal product, arbeidsproductiviteit, duurzaamheidsdoelstellingen etc. etc. Eris dus eengrate variatie van mogelijke resultaten van innovatiedenkbaar. Hetis echter niet altijd vooraf transparant te maken watderesultaten zullen zijnenhoe die bereikt worden. Innoveren iseen proces dat deels vooraf transparant kan worden ingericht, maar datookdooronverwachte enniet bedachtedruk ofkansen zich stapsgewijs voortzet. Er zijn dusgrenzenaandemate waarin overheden,professionals en bedrijfsleven transparant kunnen zijn vanuithet motief van financieel-economische doelmatigheid.bijhet beantwoorden van de vraagnaar doelmatigheid van innovatiebeleid zal hetin de praktijknoglejstig genoeg blijken om aan te geven wat nu exact toe te wijzen is aan het regionale innovatiebeleid; of dat de groei van bijvoorbeeld de werkgelegenheid,het brp, de arbeidsproductiviteit of de C02-reductie juist grotendeels door andere (externe) variabelen zijnbemvloed. SEROverijsselwil benadrukken dathet nooit van tevoren duidelijk is wat een innovatiegaat opleveren. Een overheid die, met recht, voorzichzelf een belangrijke rol weggelegd zietbij innovatiezal verstandig moeten omgaan metregelparadox enonzekerheden.nu zien we nog wel eens, dat gedurende een in gang gezet innovatietraject deoverheid zoscherp de voortgang bewaakt, datdebureaucratische druk die daaruit voortvloeit de aandacht bij de innoverende organisatie afleidt van het innovatieproces zelf. Op zich isbij de inzet van publieke middelen goede controlevanzelfsprekend. Maar het resultaat van innoveren is per definitie watongewis. Hetbedrijfsleven neemten accepteertvaker dergelijke risico's.plaats de financiele enmaatschappelijke gevolgenvan innovaties in eenlange termijnperspectief, waarbij innovaties meestal stapsgewijs verlopen inplaats van revolutionair. Cruciaalis dat provincieen regiobijhet formuleren van randvoorwaarden en bij het bei'nvloeden van wet- en regelgevingmeer rekeninghoudenmet de terugverdientijddie bijinnovaties noodzakelijk is. Een te sterkbeheersmatige cultuur staatinnoveren in de weg. Eenbestendige omgeving,duurzamepolitieke enbestuurlijke steunmeteenstabiel meerjarenperspectief blijktals eerdergenoemd een belangrijke voorwaarde voor hetslagen 10 Putters K. en P. Frissen (2006), Vertrouwen voor en door innovatie. Over de noodzaak van checks & balances bij vernieuwingsprocessen in de zorg.tilburgse schoolvoor Politiek en Bestuur, Universiteit van Tilburg.

5 van innovatiebeleid. Ook hetcpb wijst in een recent rapport 11 nogop denegatieve gevolgen van wijzigingen inhet beleid voor innovatie inhet algemeen en de onzekerheid diehet oproeptmetbetrekking tot investeringen innieuwe technologieen. Landen en regio'smet eenconsistent en stabiel beleid met langdurige bestendige programma's blijken het meest succesvol. Innovatie in de bouw De Sociaal EconomischeRaadGelderland (SER Gelderland) en desociaal Economische RaadOverijssel (SEROverijssel) hebben recent in een gezamenlijke vergadering stilgestaan bij de economische situatie en de arbeidsmarkt van Oost-Nederland 12. De economiein Oost- Nederland is doorde wereldwijde crisis zwaar getroffen.ookde komende jarenzullen de effecten daarvanopdiverse fronten zichtbaar blijven. De provincies Overijssel en Gelderland blijken in 2008en 2009 zwaarder getroffen dan landelijk, mede doordeafwijkende regionale economische structuren, zoalsde relatiefgroteaanwezigheid van industrieen bouw. Ook zijnde vooruitzichten vergeleken metnederland als geheel voor2010beduidend negatiever te noemen. Ookal wordtin 2010zowel in Overijssel als in Gelderland een lichtegroei van de economieverwacht, dezegroei blijft inbeide provincies achter bijhetlandelijke groeicijfer. Momenteel zitde grootste pijn in de Oost-Nederlandse economie in de bouwsector,de daaraangerelateerde toeleverende industrietakken, zoals hout-,bouwmaterialen- en de meubelindustrieen deaan debouw gerelateerde zakelijke dienstverlening, waaronder de architecten en ingenieursbureaus. Daar liggenevenwel ookgrote ontwikkelingsmogelijkheden, bijvoorbeeld gerelateerd aaninnovatiebeleid. De cijfers bevestigen de juistheidvande verschillende recente oproepen vanser Overijssel en de (mede daaruit voortvloeiende) actiesvan beide provincies om een belangrijk gedeelte vande provinciale recessiepakketten aanmaatregelen en investeringen juist te richtenop de fysieke leefomgeving (monumentenzorg, infrastructuur, woningbouw etc.) 13.SER Overijssel vraagtde provincieom hier vooral mee door tegaanen daar waar mogelijkdit soort investeringen te versterken.dergelijke investeringen blijken immersuitersteffectief en voor het overgrotedeelneer teslaanbinnen het regionale bedrijfsleven,c.q. een laag "weglekeffect" te kennen. In de vergadering vanser Overijssel van 3 juni 2010enin eenaparte werkgroepbijeenkomst 1 juli jl. ismet enkeleexterne deskundigen verder afgetastwaar naast de door u stevig ingezette "productiestimulerende maatregelen"nog mogelijkhedenliggen om als provincie innovatie in de bouwsector verder te stimuleren.seroverijssel wil u middels dit advies enkelesuggesties meegeven. 11 Centraal Planbureau (2010), Home green home - A case study of inducing energy-efficient innovations in the Dutch building sector. 12 In de gezamenlijke vergadering van SER Overijssel enser Gelderland van 20 april jl. heeft desecretaris van SER Overijssel,de heer Melenhorst,een presentatie gehouden over de stand van deeconomie ende arbeidsmarkt in Oost-Nederland. Daarbij isook nader ingezoomd opde situatie van deverschillende sectoren binnen de Oost-Nederlandse economie. De gehele presentatie is te downloaden via 13 Zie bijv. SER Overijssel (2009), (Gevolgen) Kredietcrisls in Overijssel, advies S1842. SER Overijssel (2009), Blijvende aandacht voor bouwsector in Overijssel van groot belang voor regionale economie, adviess1849.

6 Advies 3: Algemeen: innovatie injuist de bouwsectoris voor Overijssel van groot belang Hetbelang van de bouw voordeoverijsselse economieis duidelijk 14. In Twente is zelfs10 tot 15 procent vandearbeidsplaatsen directgekoppeldaandebouw, beduidend meer danin andere regio's in Nederland.Ditpercentage wordt nog grater wanneer men uitstralingseffecten naar aanpalende sectoren (bijvoorbeeld toelevering, transport, dienstverlening) meeneemt. In Twentezorgtdebouw dan voor meer dan 30% van de werkgelegenheid 15. Debouwis dan ookaangewezen alseen vande vijf kansrijke innovatieclusters binnen de Innovatieroute Twente. Van deze vijf clusterszorgtditclusterin Twenteookvoorde meeste arbeidsplaatsen 16. De sterke positievandebouw is voor de toekomst echter geen vaststaand gegeven.de bouwbedrijvigheidin Oost-Nederlandis totnu toe relatief traditioneel enbestaat uit veel MKB.Op basis vancapaciteitalleen ishetniet mogelijkom de belangrijke bijdrageaanderegionale economie te handhaven.in aansluiting op landelijk beleid (bijvoorbeeld vanuit Regieraad Bouw) ishet nodig te veranderen naar kennisbedrijven die meer proactief in demarkt opereren,meer nieuwe producten en technologieen ontwikkelen, meer samenwerken inketens enbetere uitwisseling met kennisinstellingenonderhouden 17. Diverse kenmerken vande bouwleiden toteen onvolkomen werkingvande markten een heersende opvatting dat innovatie in de bouw niet loont 18. Doree en Boes (2002)noemen eengroot aantal kenmerken (lage toetredingsdrempels, grootaantal kleine spelers, sterke concurrentie, lage concentratiegraad, sterke gevoeligheid voor afzetfluctuaties)dat leidt tot eengrate terughoudendheid met strategisch investeren, waardoor "opportunisme, korte termijn focus en strategieen voor kostenbeheersirtg noodgedwongen prevaleren boven kwaliteitsstrategieen en innovatie". n Het ombuigen vandeze negatieve dynamieknaar een positieve dynamiek vergt volgens de auteurs een opde bouwnijverheid toegesneden marktregulering en economische politiek. De noodzaak hiervan blijkt ook uitde interventies in andere landen zoals inhet Verenigd Koninkrijk ("rethinking construction") en in Australie ("reinventing Construction"). Want innovatie loont wel,ook in debouw. Innovatie in debouw isniet temeten door louter de R&D inspanningen bij bouwbedrijven bekend bijhetcbs op te tellen. Veel innovaties vinden immersplaats brnnen projecten of worden voor eendeel ontwikkeld in bouwgerelateerde onderzoeksinstituten. Jansenen van der Vlist (2010) hebben Zie bijvoorbeeld MelenhorstDGB (2008),SER-Overijssel-Notitie: Het belang van de bouw (het bouwcluster) in Overijssel. Melenhorst DGB (2004), De bouw regionaal bezien, Oost-Nederland, Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid, Amsterdam. 15 Lectorale rede B. van der Veen, "Balanceren op de rand van morgen. Vernieuwend ondernemen in de bouw". Stichting Pioneering (2008), ProgrammaplanVernieuwend Ondernemen in de bouw. 16 Twente index 2009, pag PSIBouw (2008), "Transitieagenda Bouw". Gouda. 18 SMO (1992),"De economische kracht van de bouw", Stichting Maatschappij enonderneming; publicatie 0199; Den Haag. 19 A.G. DoreeenJ. Boes (2002), Naar een innovatie belonende bouwpraktijk, in: Building Business September 2002, bijlage over bouwenquete p. 3-7.

7 bouwbedrijven over deperiode onderzocht op 8 variabelen/aspecten. Kort gezegd,innoverende bouwbedrijvenblijken beterte presteren, zeker in termen van arbeidsproductiviteit 20. Innovatie blijkt voor bouwbedrijven deafgelopen jaren vansteeds graterbelangom hetrendement te verbeteren, om zich teonderscheiden in de markt en om decontinuiteit te waarborgen.de brancheorganisatie Bouwend Nederland geeft in een visiedocument aandat innovatie noodzakelijk is om de positie (regiefunctie) vanhet bouwbedrijf in de keten te behoudenen te versterken en de samenwerkingin de keten te verbeteren. Innovatie is tevens noodzakelijk omde kwaliteit van het bouwproces en het eindresultaat te verbeteren en draagt uiteindelijk ook bij aaneen beter imago van de bouw 21. SEROverijsselheeft in de vergadering van 3 juni gesprokenover de activiteiten van Stichting Pioneering,het cluster bouw van hetinnovatieplatform Twente. Gezien het grate belang van het cluster voor de regionaleeconomie (grotendeels bestaand uit traditionele MKB-bedrijven) en het belang van het stimuleren van innovatie in juist dezesector, wil SER Overijssel viadeze weg het advies meegevenrichting provincie (enregio Twente)om (verstevigd) door te zetten met de ondersteuning van dit cluster. Advies 4: Laat kansrijke koppelingen tussen de bouw en andere innovatieaandachtsgebieden niet iiggen SEROverijssel adviseertverbindingente leggen tussende innovatieve aandachtsgebieden en er voor te waken datclusters te veel op zichzelf komen te staan. Gekoppelde clusters blijken effectiever in hun innovatiecapaciteit danniet gekoppelde,gei'soleerde clusters 22. De attractiviteit van de clusters hangtookinbelangrijke mateaf van de samenwerkingsmogelijkhedenmet verwante clusters.eenkansrijk voorbeeldmet betrekking totde bouwis volgens SEROverijssel eenmogelijke koppeling methet programma Nano4Vitality.Voordebouwsector heeft nanotechnologie eenaantal interessante kenmerken:nano maakt materialen sterkeren lichter, en doorde betere prestatiesook duurzamer. Staal roest niet meer dooreen dunne coatingvan koolstofnanodeeltjes enbeton wordtzodanigverdicht dat schadelijke stoffen zoalschloride nietmeer kunnen binnendringen enhet wapeningsstaal kunnen aantasten. Gebouwen kunnen zelfsals energieleverancier dienen door geveltedekking vannanobuisjes en er zijn metbehulpvan nanotechnologie reeds "smart windows" ontwikkeld die niet alleen dehoeveelheid licht filterenwaardoor minder koeling nodig is,maar ookenergieopleveren 23. Ondanksde vele voordelen wordt nanotechnologie in de bouwnog weiniggebruikt,deelsdoorde kosten, maar belangrijker is de onbekendheid van de technologie en zijn mogelijkheden. SEROverijssel ziet hierdoorde koppelingvan innovatie-aandachtsgebieden "bouw"en "nanotechnologie" kansen voor (de innovatie in) de regio. 20 F.Jansen ena.j. van dervlist (2010), Business'Innovation Strategy in Dutch Construction Industry, Economic Institute for construction and Housing (EIB) / Department of Economic Geography, Faculty of Spatial Sciences, Rijksuniversiteit Groningen. 21 Bouwend Nederland (2009), Innovatie in de bouw, visiedocument. 22 Zie ook Vught, van F.A. (2010), Kern- ensatellietclusters, het Oost-Nederlandse innovatiebeleid in internationaal perspectief. In: ScienceWorks (2010), Expert studie naar het innovatiebeleid van de provincies Gelderland en Overijssel. 23 Zie ook EU Nanoforum "Nanotechnology and Construction" en "Nanotechnologie kan leiden tot revolutie in bouwsector" in: Financieel Dagblad van zaterdag 3 juli 2010.

8 Een voorbeeld van eenanderekansrijke koppeling tussende bouwsector eneenander aandachtsgebied, is die tussen bouw enduurzaamheid. SER Overijssel noemt bijvoorbeeld in dit verband hetdoor hetcentrumvoor Innovatie van debouwkolom (CIB) ge'fnitieerde project "Meer dan > Bouwen", maar vooral de verschillende programma's van Stichting Pioneering in deze (o.a. "Individueel Duurzaam en Flexibel Bouwen", "Conversie en Hergebruik" en "Klimaatneutraalrenoveren").SEROverijssel ziet veel potentie in een dergelijkekoppeling met duurzame oplossingen die bijdragenaaneen schoner milieu en energiebesparing. Met andere woorden: stimuleerinnovatie in debouwsector door bijvoorbeeld in te zettenopefficientie van bouwproduct en bouwproces, terwijl kosten, energieverbruik, vervuiling en bouwafval worden verminderd. Advies 5: Innovatief aanbestedingsbeleid loont Traditionelevormen vanaanbesteden enachterelkaar aan werken in de keten enhet bouwen tegende scherpste prijsleidt nauwelijks tot innovatie. Aandacht voor vernieuwend aan-en uitbestedingsbeleid bij opdrachtgevers moet leiden toteen nieuwe manier van samenwerkenbinnenderegelsvan wetgeving en transparantie. Diverse deelmarkten zijn volgens SEROverijssel prima in tezetten als lead market, waarbij de provincie innovatieve eisenstelten daarmeeinnovatieve bedrijven bevoordeelt,die daarmeehun (intemationale) positie kunnen versterken. Als launching customer kan de provincie innovatie bevorderen.lead markets en launching customership betekenen dat de provincie haareigen uitgaven innovatiever moet inrichten, innovatiever moet aanbesteden 24 enmeersamenhangmoet brengentussen haar innovatiedoelen en de vele miljoenenin al haar bestedingen eninvesteringen. Prijscompetitie op bestek en tekeningen nodigt in de ogenvanseroverijssel immersniet uit tot productinnovatie. Dezeaanpakstimuleert deaanbieders niet iets te ontwikkelen dat beteraansluit bij de behoeften vande opdrachtgever. Ze worden primairaangezettot kostenreductie. Het stuurt aan opprijsconcurrentie,en lokt allerminstuit tot waardecreatie. Wanneer innovatie in de bouw bevordert dient te worden, dan isconcurrentie in andere vormen dan bestek en tekeningen kansrijker dan het verder opvoerenvande concurrentie opprijs.ermoet volgens SER Overijssel niet alleen gekeken worden naar de beste inkoopbeslissing per project, maarde provinciedient ook meer oog te hebben voordemarktproduct-en technologieontwikkeling op de langeretermijn. GeTntegreerde contractvormen bieden meer ruimte voorge'integreerdeproduct- en procesontwikkeling. Binnende Europese richtlijnen bestaangoede mogelijkheden om de aanbestedingen zodanig in te richten datinnovatie wordt bevorderd.de meeste winst is dan ook te behalen door optimaal gebruik te maken vande ruimtediede Europesewetgeving biedt.de aanbestedende dienst kanin eenaanbestedingsprocedure kiezen tussengunnen opbasis vande laagste prijs ofop basis van de economischmeest voordelige aanbieding. Het 24 Deprovincie Overijssel heeft bijvoorbeeld in het kadervan "innovatief aanbesteden' als proef een nieuwe aanbestedingsmethode ingevoerd met een bonus-malus-systeem. Dit houdt in dat er bij de aanbesteding een directe relatie is tussen deaanneemsom en het aantal benodigde dagen voor de uitvoering van het werk, diede aannemer opgeeft. Bovendien kandeaannemer een bonus van euro perdag ontvangen,als hij eerder klaar is met de uitvoering van het werk dan hij bij de aanbesteding heeft opgegeven.alsdeaannemer echter later klaar zou zijn, dan is er een malus (boete) van euro per dag. Bij de N348 heeft de aannemerscombinatie zich exact gehouden aan het opgegeven aantal van 9 dagen.

9 criterium de laagste prijs laat weinig ruimte voor innovatieve oplossingen. Aanbieders wordenniet gestimuleerd ommeer te doen danhet aanbieden vaneen zolaag mogelijke prijs endus een zo laag mogelijk kwaliteitsniveau binnende eisen van de opdrachtgever. Bij de economisch meest voordelige aanbieding kan (mede) op basisvan kwalitatieve aspecten vande aanbiedingen gegund worden.hetbiedt meer ruimte voor innovatieen vooreen optimale kwaliteit/prijsverhouding. Zowelin de regelgeving alsinhetbeleidmoet worden gezocht naarmogelijkhedenom gunning op grandvan deeconomisch meestvoordelige aanbieding te stimuleren.seroverijsselwijst hier bijvoorbeeld op het door de Regieraad Bouw en PSIBouw ontwikkelde Decision Support System (DSS, Leidraad Aanbesteden). Deze "webtool" voor opdrachtgevers wordt uitgegeven door het CROW en ondersteunt opdrachtgevers bijdekeuze van decontractvorm (en stimuleert innovatief aanbesteden) 25. Een cride coeur vanser Overijssel: laat innovatie lonend zijn,maakruimte voor experimenten, gebruik de ruimte (binnen de wetgeving) zoveel dieer is. Het is ook voor de provincie Overijssel mogelijk om zoveel mogelijk innovatieve elementenin de aanbesteding mee te nemen. Alle inspanningen en goede voornemensten spijt komt er nog altijd weinig terecht van deinnovatieve aanbesteding van bouwwerken. Het blijktbuitengewoon lastig om het ingesleten rollenpatroon tussenopdrachtgever en opdrachtnemer te doorbreken.uit een inventarisatie van het Aanbestedingsinstituut Bouw &Infrablijktdat 87% van de lagere overheden nog steeds gaatvoordelaagste prijs. Veel bouwbedrijven zuchtenonderde aanbestedingsdrang van lokale overheden. Veeloverheden besteden projecten vanafeen relatief laag bedragal aan, terwijl dat volgensde Europese regels nieteens hoeft. Het heeft er veel van weg dat lagereoverheden zich beperken tot kortetermijndenken en vooral willen profiterenvan de moordende concurrentie. Kwaliteit,duurzaamheid of anderecriteria krijgen slechts eenkans bij 15% vande aanbestedingen waarbij de laagste inschrijving er met de opdracht vandoor gaat. Daarom krijgen alleende rijksopdrachtgevers als Rijkswaterstaat van het Aanbestedingsinstituut eenruime voldoende voor hun beleid.daarzijn innovatieve contracten eerder regel danuitzondering.bij veelvandie projecten schietde kwaliteit omhoog omdat behalvevoorde aanlegvan bijvoorbeeld een wegde bouwerook verantwoordelijk is voor het onderhoud 26. Advies 6: Stei als provincie een loket 'Unsolicited Proposal' / 'Eigen initiatief in In debouw zijn hetmeestal opdrachtgevers die een project initieren.maar veel opdrachtgevers ontvangen regelmatig van bouwbedrijven een planvoorstel zonderdat daarom is gevraagd:het 'unsolicited proposal'.dekoninklijke BAMGroep heeft de term "Eigen Initiatief gemtroduceerd als Nederlandse naam voor het Unsolicited Proposal in de bouw. Deze proactieve opstelling van bouwbedrijvenwordt helaas slechts inbeperkte mate door opdrachtgevers gewaardeerd 27. In deogen vanser Overijssel ishet echter een instrument dat uitstekend pastbijhet streven om innovatie in de bouw te stimuleren. SER Overijssel adviseert de provinciedan ookeen loket "Eigen Initiatief in te richten om zodoende de behandeling van dergelijke initiatieven te kanaliseren en versnippering te 25 Zie: 26 "Gunnen op laagste prijs staat innovatie in de weg" in: De FinancieleTelegraaf ( ). 27 "Meer oog voor innovatie bij grote opdrachtgevers" in: LAND + WATER nr. 5 - mei 2009.

10 voorkomen.deprovincie zal naast het oprichten van net loket ook breed aan de maatschappijbekenddienen te maken dat zij bereid is dergelijke initiatieven te ontvangen en welke procedureregels zij hanteert voorde beoordeling van Eigen Initiatieven diebij hetloket worden ingediend. Watdeze procedureregels betreft kan volgens SER Overijsselworden volstaan met een verwijzing naar de handleiding "Unsolicited Proposals" die de Regieraad Bouwen PSIBouw hebben opgesteld 28. Ook verwijst SEROverijssel in deze naar het Stappenplan loket Eigen Initiatief Mobiliteit 29 in de provincie Gelderland. Het voordeelvan Unsolicited Proposals is dat er maximaal gebruik wordtgemaakt van de kennisencreativiteit vaneen marktpartij. Bij een Unsolicited Porposal is de marktpartij namelijk niet afhankelijk van een uitvraagen wordt hijniet beperktdoordekaders die de opdrachtgever meegeeft in zijnprogramma van eisen. Van der Sluis e.a. (2007)geeft aan dat een vande belangrijkstevoorwaarden voorsucces de aanwezigheid van 'loket' is waar Unsolicited Proposals worden ingediend en waar een team in staat is deingediende ideeen serieusen vertrouwelijk te behandelen en te koppelenaande juiste personen in de organisatie. SEROverijssel realiseert zichdat vanwege (Europese) aanbestedingsprocedures het niet wil zeggendatde order uiteindelijk naar deinitiatiefnemer gaat.het is echterwel mogelijk om alsprovincie bij deopvolgende meervoudige uitvraag de wettelijke minimale inschrijvingstermijn aan te houden, waardoor de initiatiefnemer een grote voorsprongheeft, omdat deze immersde voorbereidingstijd zelfkonbepaleneneen unieke oplossing kon bieden. Een belangrijkevoorwaarde is uiteraard ookdat hetprobleem zo functioneel mogelijkwordt omschreven, waarbij de door deinitiatiefnemer aangedragen oplossing niet wordt weggegeven 30. Afrondend SEROverijssel geeft aandat hetprovinciale beleid eenbelangrijke rolkan spelen in de vormgeving vanhet innovatieproces en eenstructurele versterking van de regionale economie in Overijssel. SER Overijssel zalde komende jarenookdanook blijvend adviseren op dit terrein. Over provinciaal innovatiebeleid in zijnalgemeenheidhebben we in ditadvies aangegeven het van belang te vinden dat erextra aandacht bestaat voor het MKB en voor overdrachtvan innovatie naar kleinere bedrijven.daarnaast is een bestendigeomgeving, met duurzame politieke en bestuurlijke steun eneen stabiel meerjarenperspectief in de ogen vanseroverijssel een belangrijke voorwaarde voor het slagen van innovatiebeleid.bij regionale innovatiestrategieen blijkende eerste vruchten pas te plukken te zijn na een investeringsperiode van tenminste tien jaar. SEROverijssel heeft in de vergadering van 3 juni 2010naderstilgestaan bij de mogelijkheden vande provincie met betrekking totstimulering van innovatie in debouw, 28 Regieraad Bouw / PSIBouw (2006), "Unsolicited proposals", Handleiding voor Eigen Intiatieven in de bouw in het (semi-)publieke domein. 29 Provincie Gelderland (2009), Stappenplan loket Eigen Initiatief Mobiliteit, E. van der Sluis e.a. (2007), Wat maakteen Unsolicited Proposal succesvol? In: Building Business, oktober En: "Unsolicited Proposal'in opkomst. In: Binnenlands Bestuur

11 mede vanwegehet grote belang van de sector in de regionaleeconomie.seroverijssel wil viadeze weghet advies meegeven richting provincie (enregiotwente)om (verstevigd) door te zetten met de ondersteuning van de activiteiten van Stichting Pioneering, hetclusterbouw van hetinnovatieplatform Twente. Gezien de grote belangstelling van partijen uit derest van deprovincie (maar ook vanuitde Achterhoek) ishet te overwegen hetprogrammazelfs geografisch te verbreden. SEROverijssel adviseertverbindingen te leggen tussen de innovatieve aandachtsgebieden en er voorte wakendat clusters te veel op zichzelf komen te staan. Gekoppelde clusters blijken immers effectiever in hun innovatiecapaciteit dan niet gekoppelde, ge'isoleerde clusters. Voorde bouw kanbijvoorbeeldworden gedacht aan een koppeling met nanotechnologie. SEROverijssel roeptdeprovincieopom zoveel mogelijk innovatieve elementen in aanbestedingen mee te nemen. Binnende Europese richtlijnen bestaangoede mogelijkheden om deaanbestedingen zodanig in te richten dat innovatiewordt bevorderd. Daarbij wil SEROverijssel nog wijzenop verschil inurgentieen besef tussen afdelingen, vaak wordt hetbelang van innovatie wel erkent opde "afdeling economische zaken", maar nietbij de "afdeling inkoop".een instrument dat uitstekend pastbijhet streven om innovatie in debouw testimulerenis volgens SEROverijssel de "Unsolicited Proposal" of het "Eigen Initiatief.SEROverijssel adviseert deprovinciedanook een loket "Eigen Initiatief in te richten waar Unsolicited Proposals worden ingediend en waar een team in staat is de ingediende ideeenserieusen vertrouwelijk te behandelen en te koppelen aande juiste personen in de organisatie. Hoogachtend, drs. A. Peters, voorzitter SER Overijssel 11

12