Opdrachtgevers aan het woord

Transcriptie

1 Vernieuwingsoffensief Bouw Opdrachtgevers aan het woord Onderzoek naar het marktgedrag van opdrachtgevers in de bouw Meting 2006

2

3 Opdrachtgevers aan het woord Onderzoek naar het marktgedrag van opdrachtgevers in de bouw Meting 2006

4 Inhoudsopgave Voorwoord 5 1. Inleiding 7 2. Professionaliteit opdrachtgevers 9 3. Veranderingen ten opzichte van de eerste meting Conclusies 22 4

5 Voorwoord Bij opdrachtgevers in de bouw dringt het besef door dat de toekomst grote veranderingen gaat brengen. En in principe staan zij daar ook voor open. Dat vertaalt zich op dit moment nog niet in een wezenlijke verandering van hun marktgedrag. Maar de verwachting is reëel dat dit de komende jaren wel gaat gebeuren. Dat is in grote lijnen de conclusie die ik trek uit het onderzoek Opdrachtgevers aan het woord dat het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB) voor de tweede maal heeft uitgevoerd in opdracht van de Regieraad Bouw. Het gaat hierbij om een vervolg op de in 2005 uitgevoerde nul-meting. Door de onderzoeksresultaten van de achtereenvolgende jaren te vergelijken, ontstaat een beeld van de veranderingen die optreden in het marktgedrag van opdrachtgevers. De Regieraad Bouw is in het leven geroepen om de noodzakelijke vernieuwing van de bouw te faciliteren en aan te jagen. Daarbij was het van het begin af aan duidelijk dat dit alleen kans van slagen heeft als zowel opdrachtnemers als opdrachtgevers bereid zijn professioneler te gaan werken en beter met elkaar samen te werken. Opdrachtgevers spelen daarbij zelfs een leidende rol. Omdat zij bepalen wat er gebouwd wordt en op welke manier. Uit het EIB-onderzoek blijkt dat opdrachtgevers de laagste prijs nog steeds als het belangrijkste criterium hanteren. Ook drukken veel opdrachtgevers zo sterk hun stempel op het bouwproces dat zij maar beperkt ruimte laten voor innovatieve oplossingen van aanbieders. Voorts geven de meeste opdrachtgevers nog steeds de voorkeur aan traditionele aanbestedingen en bouworganisatievormen. En slechts een minderheid eist van zijn opdrachtnemers dat zij een gedragscode naleven. Al met al roept dit een beeld op van behoudendheid en een gebrek aan vernieuwingsdrang. Toch laten de bevindingen van het onderzoek ook zien dat er behoorlijke verschillen bestaan tussen hoe opdrachtgevers zich nu in de praktijk gedragen en hoe men tegen de toekomst aankijkt. Zo zeggen zij het op prijs te stellen als bouwbedrijven innovatieve oplossingen aandragen. In het denken over innovatief aanbesteden blijken de levensduurkosten inmiddels belangrijker te worden gevonden dan de laagste uitvoeringskosten. Ook het inspelen op de wensen van de eindgebruiker wordt genoemd als reden om te innoveren. Met name de grotere opdrachtgevers geven aan dat zij voor de toekomst een verschuiving verwachten van de laagste prijs naar de beste kwaliteit/prijs-verhouding. De kwaliteit van zowel de aanbieding als het bouwbedrijf zal in hun ogen een grotere rol gaan spelen bij selectie en gunning. Ook toont de helft van de opdrachtgevers zich positief over procesintegratie bij bouwbedrijven en staan 5

6 zij open voor moderne bouworganisatievormen en nauwere samenwerking. En hoewel slechts een minderheid van de opdrachtgevers eist dat bouwbedrijven een gedragscode hanteren, zeggen verreweg de meesten zo n code wel belangrijk te vinden. Kortom, de opdrachtgevers in de bouw hebben inmiddels begrepen dat het anders moet in de bouw, maar weten blijkbaar nog niet precies hoe ze daar invulling aan moeten geven. En dus houdt men voorlopig nog vast aan traditionele, beproefde werkwijzen. Maar ik heb goede redenen om aan te nemen dat we aan de vooravond staan van grote veranderingen. De Regieraad Bouw heeft inmiddels met koepels van opdrachtgevers (gemeenten, waterschappen, provincies, zorginstellingen) zogeheten Vernieuwingsakkoorden gesloten. De woningcorporaties en projectontwikkelaars volgen binnenkort. In deze akkoorden is vastgelegd welke inspanningen deze organisaties zullen leveren om hun achterban te professionaliseren. De Regieraad volgt deze activiteiten op de voet. Daarnaast zijn er sinds enige tijd vijf regionale Regieraden actief die opdrachtgevers en opdrachtnemers bij elkaar brengen om de geesten rijp te maken voor vernieuwende vormen van samenwerken. Ook ontwikkelen de Regieraad en PSIBouw hulpmiddelen zoals leidraden en modellen om opdrachtgevers te helpen bij het in de praktijk brengen van het Nieuwe Bouwen. Al deze activiteiten zijn relatief kort geleden opgestart en klinken dus nog nauwelijks door in de uitkomsten van het jongste EIB-onderzoek. Niettemin zijn de signalen uit de opdrachtgeverswereld hoopgevend en ik reken erop dat die signalen de komende jaren steeds sterker zullen worden. Het EIB zal de veranderingen in het marktgedrag van opdrachtgevers jaarlijks blijven meten. En uiteraard houdt de Regieraad Bouw daarbij de vinger aan de pols. Dr. J.C.M. Hovers Voorzitter Regieraad Bouw Amsterdam, oktober

7 1 Inleiding Deze publicatie bevat de uitkomsten van een onderzoek onder opdrachtgevers in de bouw. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Regieraad Bouw en gaat in op de relatie tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers. De Regieraad is in 2004 ingesteld door de ministers van Economische Zaken, Verkeer en Waterstaat en Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer met als opdracht veranderingsprocessen in de bouw aan te jagen en de sector weer gezond, transparant en innovatief te maken. Opdrachtgevers hebben in dit proces een belangrijke rol. Om die reden wordt in het onderzoek gevolgd in hoeverre vernieuwing optreedt in de rol van de opdrachtgever, gegeven de doelstellingen en initiatieven van de Regieraad. Het onderzoek wordt over een aaneengesloten periode van vier jaar uitgevoerd. Deze publicatie geeft de uitkomsten van de tweede meting. Parallel aan dit onderzoek voert het EIB, in opdracht van PSIBouw, een drietal gelijksoortige onderzoeken uit onder partijen aan de aanbodzijde van de markt: bouwondernemingen, ontwerp- en adviesbureaus en de toeleverende industrie en de bouwmaterialenhandel. De resultaten hiervan zijn vastgelegd in drie afzonderlijke EIB-publicaties (meting 2005). Volgens plan zullen ook de onderzoeksresultaten uit 2006 worden gepubliceerd. Deze tweede meting is uitgevoerd in het voorjaar van In totaal zijn 726 opdrachtgevers in het onderzoek betrokken. De opdrachtgevers zijn ingedeeld in twee groepen. Een groep van 89 grote, reguliere opdrachtgevers die zijn geïnterviewd door enquêteurs. Deze groep bestaat uit opdrachtgevende diensten van rijk, provincies, grote gemeenten, waterschappen, projectontwikkelaars, grote woningcorporaties en grote bedrijven. De tweede groep van 637 opdrachtgevers bestaat uit kleinere, niet-reguliere opdrachtgevers die schriftelijk zijn geënquêteerd. Het gaat hier om kleinere gemeenten en woningcorporaties en om kleinere bedrijven en particuliere woningeigenaren. De respondenten maken deel uit van een steekproef van in totaal opdrachtgevers. De respons op de schriftelijke enquêtes bedroeg gemiddeld 26 procent (meting 2005: 27 procent); op de interviews 72 procent (meting 2005: 54 procent). In vergelijking met de meting van 2005 zijn meer waterschappen aangeschreven. Van de 17 aangeschreven waterschappen hebben er 14 meegewerkt aan het onderzoek. Tot slot hebben van de 89 mondeling benaderde respondenten uit 2005 er 63 ook dit jaar (2006) weer meegewerkt aan het onderzoek. 7

8 Tabel 1 Overzicht van in het onderzoek betrokken opdrachtgevers naar type en wijze van benadering Schriftelijke enquête Aangeschreven Respons Responspercentage 1 Woningcorporaties Gemeenten Particulieren Bedrijven Totaal Mondelinge enquête 1 Woningcorporaties Gemeenten Bedrijven Provincies Waterschappen Rijksoverheid Projectontwikkelaars Totaal Bron: EIB Het tweede hoofdstuk van deze publicatie is gewijd aan de professionaliteit van de opdrachtgever. Deze professionaliteit uit zich in: kennis en vaardigheden innovatiegerichtheid In het derde hoofdstuk wordt ingegaan op veranderingen ten opzichte van de meting van vorig jaar (2005). Het gaat hierbij om de volgende onderwerpen: taak en plaats van de opdrachtgever in het bouwproces aanbesteding en samenwerking tevredenheid transparantie, integriteit en vertrouwen 8

9 2 Professioneel opdrachtgeverschap Professioneel opdrachtgeverschap is een belangrijke doelstelling die de Regieraad Bouw met zijn programma s nastreeft. De stand van zaken omtrent de professionaliteit van de opdrachtgever is in het onderzoek in kaart gebracht door de twee groepen van opdrachtgevers te onderscheiden naar mate van het beschikken over kennis en vaardigheden en mate van innovatiegerichtheid. De combinatie van beide elementen leidt tot een kwalificatie in vier mogelijke typen: type 1: lage mate van kennis en vaardigheden en innovatiegerichtheid; type 2: hoge mate van kennis en vaardigheden en lage mate van innovatiegerichtheid; type 3: lage mate van kennis en vaardigheden en hoge mate van innovatiegerichtheid; type 4: hoge mate van zowel kennis en vaardigheden als innovatiegerichtheid. Kennis en vaardigheden Kennis en vaardigheden van opdrachtgevers zijn belangrijke aspecten van professioneel opdrachtgeverschap. Deze aspecten zijn ontleed in een aantal deelaspecten variërend van kosteninzicht, beoordeling van offertes, managen van projecten, tot strategisch inkopen en aanbesteden en eigen uitvoerende capaciteit. De grote opdrachtgevers zijn van mening dat men vooral goed in staat is zelf offertes te beoordelen, over de prijs te onderhandelen en bouwprojecten te managen. Veel minder vaak wordt aangegeven dat men over een beter kosteninzicht beschikt dan bouwbedrijven. De kleine opdrachtgevers daarentegen geven minder vaak aan over bovengenoemde kennis en vaardigheden te beschikken. Vergelijking met de eerste meting uit 2005 laat weinig verschil zien. Vrijwel alle grote opdrachtgevers beschikken over een dienst die zich bezig houdt met het voorbereiden van projecten, het beoordelen van offertes en dergelijke. Bij de kleine opdrachtgevers wordt dit type diensten over het algemeen alleen aangetroffen bij de corporaties en gemeenten. Particuliere opdrachtgevers beschikken slechts in geringe mate over kennis en vaardigheden met betrekking tot het verlenen van opdrachten. Particulieren die geen bouwbedrijf inschakelen maar voor een andere uitvoeringswijze kiezen (klussenbedrijf, kennissen en vrienden, zelf doen), blijken over het algemeen over meer opdrachtgevende kennis en vaardigheden te beschikken. Innovatiegerichtheid Het openstaan voor en het initiëren van innovaties (innovatiegerichtheid) is eveneens een belangrijk kenmerk van professioneel opdrachtgeverschap dat de Regieraad door middel van zijn programma s wil bevorderen. Een kenmerk van innovatiegerichtheid dat onderwerp van onderzoek was, is de appreciatie van opdrachtgevers van een Eigen Initiatief ( unsolicited 9

10 proposal ) van bouwbedrijven. Andere kenmerken van innovatiegerichtheid zijn de toepassing van moderne bouworganisatievormen en meer in het algemeen de attitude van opdrachtgevers ten opzichte van bouwbedrijven die innovaties aanbieden. Net als in 2005 worden ook in 2006 de ontwikkelaars en corporaties het vaakst benaderd met een Eigen Initiatief. Zij staan hiervoor ook het meest open. Traditionele bouworganisatievormen worden nog steeds het meest toegepast. Verder wordt regelmatig in bouwteam gewerkt. In mindere mate wordt gebruik gemaakt van design & construct, turn-key en pps. De voorkeur van opdrachtgevers gaat vooralsnog uit naar traditionele organisatievormen. Wel is het zo dat de helft van de opdrachtgevers het een goede ontwikkeling vindt dat bouwbedrijven in meerdere fasen van het bouwproces betrokken zijn. Het sterkst geldt dit voor de overheidsopdrachtgevers. De meeste grote opdrachtgevers waarderen het als bouwbedrijven innovatieve oplossingen aandragen. Een krappe meerderheid van de grote opdrachtgevers zegt doorgaans zelf het initiatief te nemen voor toepassing van innovaties. Een kwart van de opdrachtgevers laat dit over aan de bouwbedrijven. Verder blijkt dat ongeveer één op de drie opdrachtgevers bouwbedrijven expliciet vraagt om een innovatieve oplossing. Echter, voor de meeste opdrachtgevers is de prijs belangrijker dan de innovatie op zichzelf. Kwaliteit en levensduurkosten zijn voor opdrachtgevers de belangrijkste redenen om (ter verbetering) innovaties toe te passen. Verder vindt ook een groot deel van de opdrachtgevers het inspelen op de wensen van de gebruiker en het bereiken van lagere uitvoeringskosten belangrijke redenen om te innoveren. Bij het aanbesteden van werken letten zowel de grote als de kleine opdrachtgevers naast de uitvoeringskosten ook op de levensduurkosten van projecten. Wel richt een meerderheid van de overheidsopdrachtgevers en grote corporaties zich primair op de laagste uitvoeringskosten. Projectontwikkelaars en grote bedrijven letten meer op de kwaliteit van de aanbieding, levensduurkosten en duurzaamheid. Nog steeds is een meerderheid van de opdrachtgevers van mening dat de bouwsector minder innovatief is dan andere sectoren. De opdrachtgevers in de sfeer van de overheid zijn van mening dat de aanbestedingsregelgeving innovatie belemmert 1. 1 Uit de sleutelpublicatie van de Regieraad Bouw Beter aanbesteden in de bouw blijkt echter dat er wel degelijk de nodige ruimte is in de aanbestedingsregelgeving. Niet zozeer in de aanbestedingsregels zélf zitten de belemmeringen, maar veel meer in het gebruik van de regels in de in Nederland gegroeide werkpraktijk. 10

11 Figuur 1 Percentage opdrachtgevers dat de volgende onderdelen van innovatief aanbesteden belangrijk vindt (2006) Bron: EIB Karakterisering van de opdrachtgevers De twee groepen opdrachtgevers (grote, reguliere en kleine, niet reguliere) zijn op grond van hun kennis en vaardigheden in het bouwproces enerzijds en hun innovatiegerichtheid anderzijds ingedeeld in vier groepen die hun status qua professionaliteit beschrijven. Gelet op het verschil in aard tussen beide categorieën opdrachtgevers is voor iedere categorie afzonderlijk een beschrijving gemaakt. Van de grote, reguliere opdrachtgevers kan de meerderheid (54 procent) worden getypeerd als type 4 (zie figuur 2). Zij beschikken in ruime mate over kennis en vaardigheden en zijn bovendien sterk innovatiegericht. Verder kan 15 procent als type 3 worden gekarakteriseerd: weinig kennis en vaardigheden, maar sterk innovatiegericht. Een kwart kan type 2 worden 11

12 genoemd. Dat wil zeggen dat ze over voldoende kennis en vaardigheden beschikken, maar niet erg innovatiegericht zijn. Slechts 6 procent van de grote opdrachtgevers kan als type 1 worden gekarakteriseerd: weinig know how en vrijwel niet innovatiegericht. Dit hoeft echter niet te betekenen dat de opdrachtgevers niet met hun tijd meegaan of slechter werk leveren dan andere opdrachtgevers. Het duidt slechts op het feit dat de mate van kennis en vaardigheden en innovatiegerichtheid beperkt is. De type 4 opdrachtgevers vindt men vooral in de grond-, water- en wegenbouw. Type 1 en type 3 opdrachtgevers worden vooral in de burgerlijke en utiliteitsbouw aangetroffen. Dergelijke opdrachtgevers geven, voor zover zij tot de groep van de grote opdrachtgevers behoren, jaarlijks weinig opdrachten. Opdrachtgevers die jaarlijks meer dan 100 opdrachten verlenen kunnen vaker als type 4 worden gekarakteriseerd. Figuur 2 Matrix professioneel opdrachtgeverschap grote opdrachtgevers Bron: EIB 12

13 De verschillende typen grote opdrachtgevers scoren duidelijk anders op de mate van professionaliteit. In figuur 3 zijn de gemiddelde scores van vier typen grote opdrachtgevers op beide assen weergegeven 2. Projectontwikkelaars scoren gemiddeld hoger op kennis en vaardigheden dan op innovatiegerichtheid. Grote opdrachtgevende bedrijven scoren juist betrekkelijk hoog op innovatiegerichtheid en (iets) lager op kennis en vaardigheden. Grote overheidsopdrachtgevers scoren op zowel know how als innovatiegerichtheid iets lager dan gemiddeld; grote corporaties juist iets hoger dan gemiddeld. Figuur 3 Gemiddelde scores op innovatiegerichtheid en kennis & vaardigheden; grote opdrachtgevers Bron: EIB 2 De stippellijnen geven de gemiddelde scores aan voor alle opdrachtgevers samen. De grootte van de bollen duidt op het aantal opdrachtgevers per type. 13

14 Kleinere opdrachtgevers zijn in veel ruimere mate te karakteriseren als type 1: 40 procent van het totaal. Verder kan 20 procent type 4 worden genoemd en kan 17 procent als type 2 worden gekwalificeerd. Bijna een kwart van de kleine opdrachtgevers kan als type 3 worden gekarakteriseerd (zie figuur 4). Figuur 4 Matrix professioneel opdrachtgeverschap kleine opdrachtgevers Bron: EIB 14

15 Ook binnen de groep van de kleine opdrachtgevers zijn er duidelijke verschillen tussen de typen opdrachtgevers (zie figuur 5). Zo presteren de corporaties op beide karakteristieken hoger dan gemiddeld; in tegenstelling tot de bedrijven. Kleine gemeenten kennen zowel een betrekkelijk laag niveau van kennis en vaardigheden als een geringe mate van innovatiegerichtheid. Figuur 5 Gemiddelde scores op innovatiegerichtheid en kennis & vaardigheden; kleine opdrachtgevers Bron: EIB 15

16 3 Veranderingen ten opzichte van eerste meting Net als in 2005 is een groep opdrachtgevers in 2006 op een aantal thema s bevraagd. We bekijken in hoeverre zich in vergelijking met de eerste meting veranderingen hebben voorgedaan op de volgende thema s: taak en plaats van de opdrachtgever in het bouwproces aanbesteding en samenwerking tevredenheid transparantie, integriteit en vertrouwen Taak en plaats van de opdrachtgever in het bouwproces Het bouwproces bestaat grofweg uit vijf fasen: programma, ontwerp, uitwerking (tezamen voorbereiding), uitvoering en gebruik. De positie van de opdrachtgever in het bouwproces wordt bepaald door de taken die hij zelf in de verschillende fasen uitvoert dan wel uitbesteedt aan derden. Professionele opdrachtgevers beschikken vaak over eigen kennis en vaardigheden, in tegenstelling tot de niet professionele opdrachtgevers. De voorbereidings- en gebruiksfase zijn de fasen waarin opdrachtgevers traditioneel het meest betrokken zijn. Vernieuwing bestaat deels uit het afstoten van opdrachtgeverstaken aan opdrachtnemers die deze doelmatiger kunnen uitvoeren. Figuur 6 Fasen in het bouwproces Bron: EIB De eerste meting toonde aan dat de meeste opdrachtgevers in de voorbereidings- en de gebruiksfase van het bouwproces in sterke mate betrokken zijn bij de uitoefening van veel procesfuncties. Voor de groep van de grote professionele opdrachtgevers lijkt na de tweede meting de betrokkenheid in het bouwproces te zijn toegenomen: meer voorbereidende werkzaamheden in eigen beheer in plaats van uitbesteden aan derden. Gezien de ontwikkelingen bij onder andere Rijkswaterstaat, ProRail en Rijksgebouwendienst om meer taken over te laten aan marktpartijen, was verwacht dat de betrokkenheid juist zou zijn afgenomen. In de cijfers komt dit echter (nog) niet tot uitdrukking. Voor de groep van de kleine, minder reguliere 16

17 opdrachtgevers geldt echter een minder grote betrokkenheid. De meeste veranderingen blijken echter niet significant. Na een jaar kan nog niet met zekerheid worden gezegd in hoeverre veranderingen structureel zijn. Architecten zijn de belangrijkste externe partij waaraan werkzaamheden in de voorbereidings- en nazorgfase worden uitbesteed. Overheidsopdrachtgevers zijn van de verschillende typen opdrachtgevers het meest betrokken bij de diverse fasen van het bouwproces. Aanbesteding en samenwerking De wijze waarop opdrachtgevers hun opdrachten aanbesteden is weinig veranderd. Voor zover veranderingen tussen 2005 en 2006 optraden waren deze statistisch niet significant. De meeste publieke opdrachtgevers besteden driekwart van hun projecten openbaar (zowel met als zonder voorselectie) aan. Bij de grote corporaties ligt het accent op onderhandse aanbesteding, evenals bij de kleinere niet reguliere opdrachtgevers. Projectontwikkelaars kiezen vaak voor enkelvoudige uitnodiging. Particuliere woningeigenaren laten in meerderheid hun keuze voor het bouwbedrijf bepalen door de kwaliteit van de aanbieder. Ervaring van bouwbedrijven met soortgelijke projecten is voor grote opdrachtgevers het belangrijkste criterium waarop zij bouwbedrijven selecteren. De prijs is het belangrijkste gunningscriterium. Overheidsopdrachtgevers en grote bedrijven geven aan dat zowel de kwaliteit van de aanbieding en als die van het bouwbedrijf in de toekomst een grotere rol zullen gaan spelen bij de gunning en selectie. Zij zien dus voor de toekomst een verschuiving van prijs naar kwaliteit/prijs-verhouding. Betrouwbaarheid en prijs zijn voor de kleinere opdrachtgevers de belangrijkste criteria voor opdrachtverlening. Geïntegreerde contractvormen als design & construct zijn een vorm van innovatief aanbesteden. Vooral grote corporaties maken gebruik van geïntegreerde contractvormen. Het UAR 2001 is het meest toegepaste aanbestedingsreglement. Overheidsopdrachtgevers passen veelvuldig het ARW 2005 toe. Traditionele uitvoeringsvoorwaarden volgens de UAV 1989 zijn nog steeds dominant. Grote opdrachtgevers werken betrekkelijk vaak samen met bouwbedrijven waaraan eerder opdrachten werden verleend. Vergeleken met de eerste meting is deze vorm van samenwerking toegenomen. Voor de publieke opdrachtgevers is de mate van samenwerking echter gelijk gebleven. De belangrijkste motieven voor samenwerking zijn goede ervaringen en vertrouwen. Tevens blijkt dat een relatief groot deel van de opdrachtgevers noodgedwongen vaak met dezelfde opdrachtnemers samenwerkt; ze hebben een beperkte keus (figuur 7). Dit geldt het sterkst voor de grote overheidsopdrachtgevers en grote bedrijven. Van hen heeft ongeveer driekwart te maken met een beperkt aanbod op de markt. 17

18 Figuur 7 Percentage grote opdrachtgevers naar motieven voor samenwerking met dezelfde bouwbedrijven in 2005 en 2006 Bron: EIB Tevredenheid Zijn opdrachtgevers tevreden over bouwbedrijven en is de tevredenheid toegenomen of niet? De tevredenheid over het werk van aannemers is voor de verschillende fasen van het bouwproces gevolgd. Onderdeel van de tevredenheid is de wijze waarop bouwbedrijven omgaan met gebreken die tijdens de bouw ontstaan en worden opgelost. Klantgerichtheid van bouwbedrijven speelt eveneens een belangrijke rol bij de mate van tevredenheid. Opdrachtgevers bleken in het algemeen iets minder tevreden dan bij de eerste meting werd geconstateerd. In de groep van de kleinere opdrachtgevers vormden de particuliere woningeigenaren hierop een uitzondering. Zij waren meer tevreden dan vorig jaar. Van de grote opdrachtgevers waren de bedrijven in 2006 meer tevreden dan vijf jaar geleden. De situatie 18

19 met betrekking tot de tevredenheid van de grote corporaties en overheidsopdrachtgevers veranderde niet veel. Projectontwikkelaars en grote corporaties gaven aan dat in 12 tot 15 procent van de projecten gebreken optraden. Bij de grote overheidsopdrachtgevers en de bedrijven was dit slechts in ongeveer 5 procent van de projecten het geval. Vooral projectontwikkelaars en grote corporaties hechten veel belang aan klantgerichtheid van aannemers. Voor opdrachtgevende diensten binnen de overheid en voor grote bedrijven geldt dit veel minder sterk. Overigens zijn veel opdrachtgevers van mening dat bouwbedrijven (nog) weinig doen aan meting van de klanttevredenheid. Transparantie, integriteit en vertrouwen Transparantie is een van de drie kernthema s van de Regieraad Bouw. Transparantie heeft te maken met openheid en integriteit. Bijvoorbeeld het niet achterhouden van informatie. Over dit aspect zijn de grote opdrachtgevers niet erg tevreden. Vooral de grote en kleine corporaties vinden dat niet alle informatie gedeeld wordt. Het merendeel van de kleine opdrachtgevers is van mening dat bouwbedrijven onvoldoende aangeven of er fouten in het bestek zitten en te weinig uitleg geven over hun prijsaanbieding. De opdrachtgevers zijn meer te spreken over de openheid in de voortgang en planning van het werk. Een vergelijking tussen de eerste en tweede meting laat geen grote verandering in de opvattingen van opdrachtgevers zien. 19

20 Figuur 8 Percentage opdrachtgevers naar tevredenheid over de verschillende onderdelen van transparantie in 2006 Bron: EIB Volgens de opdrachtgevers volgen veel bouwbedrijven inmiddels de bedrijfscode naar het model van de Stichting Beoordeling Integriteit Bouwnijverheid (SBIB). Vooral de ontwikkelaars en bedrijven constateren dit. De overheidsopdrachtgevers en corporaties constateren minder vaak dat de bedrijfscode wordt toegepast. Hoewel de meeste grote opdrachtgevers aangeven de code belangrijk te vinden, stellen slechts twee op de vijf grote opdrachtgevers het volgen van de code als eis. Het zijn vooral de ontwikkelaars die eisen dat bouwbedrijven de gedragscode ondertekenen. Een ander aspect van integer handelen is het aanbieden van giften en relatiegeschenken door bouwbedrijven. Slechts een zeer kleine groep van de grote opdrachtgevers denkt dat bouwbedrijven giften aanbieden. Slechts een gering percentage van de grote opdrachtgevers is van menig dat onnodig in combinatie wordt samengewerkt. Verder vindt een meerderheid van de grote opdrachtgevers, de ontwikkelaars uitgezonderd, dat de bouwbedrijven zich houden aan de mededingingsregels. 20

21 Het vertrouwen dat opdrachtgevers in bouwbedrijven hebben is door de bank genomen toegenomen. De grote opdrachtgevers waarderen het vertrouwen in bouwbedrijven met (op een schaal van 1 tot en met 10) een 6,5. Vergeleken met de eerste meting (2005) is vooral bij de grote woningcorporaties het vertrouwen gestegen. Kleine bedrijven en particulieren waarderen hun vertrouwen in bouwbedrijven hoger dan de overige opdrachtgevers. Bij de particulieren is het vertrouwen verder toegenomen. Figuur 9 Rapportcijfer voor de mate van vertrouwen in bouwbedrijven per categorie van opdrachtgevers in 2005 en 2006 Bron: EIB 21

22 4 Conclusies Grote opdrachtgevers professioneel; kleine opdrachtgevers minder professioneel De meerderheid van de grote opdrachtgevers kan worden aangemerkt als type 4 opdrachtgever. Dit wil zeggen dat ze in ruime mate beschikken over kennis en vaardigheden en daarnaast sterk innovatiegericht zijn. Slechts enkele grote opdrachtgevers kunnen als type 1 worden gekarakteriseerd: weinig know how en vrijwel niet innovatiegericht. Kleinere opdrachtgevers kunnen in veel ruimere mate type 1 worden genoemd: 40 procent van het totaal. Verder zijn ze in vergelijking met de grote opdrachtgevers minder vaak als type 4 te kwalificeren. Figuur 10 Karakterisering opdrachtgevers Bron: EIB 22

23 Innovatie belangrijk, maar nog veel belemmeringen De opdrachtgevers geven aan innovatieve oplossingen van bouwbedrijven belangrijk te vinden en op prijs te stellen. Als redenen om te innoveren worden genoemd de levensduurkosten van een project, lagere uitvoeringskosten en inspelen op de wensen van de gebruiker. Ze vinden overigens dat de bouwbedrijven te weinig initiatief nemen op het gebied van innovatie. De oriëntatie van de opdrachtgevers zelf lijkt echter ook een belangrijke rol te spelen, evenals bepaalde externe factoren. Uit het onderzoek komen drie potentiële belemmeringen naar voren: Opdrachtgevers bieden beperkt ruimte voor innovatieve oplossingen Beperkt aantal aanbieders in verschillende deelmarkten Regelgeving De eerste belemmering komt vanuit de opdrachtgevers zelf. Zoals we hiervoor gezien hebben, staan opdrachtgevers open voor innovaties. Dit wil echter niet zeggen dat ze ook veel ruimte bieden voor innovatie. Met name de grote opdrachtgevers drukken sterk hun stempel op de verschillende functies in het bouwproces en willen dit zo houden. Daarnaast vindt men de prijs vaak belangrijker dan het toepassen van innovatieve oplossingen. Er wordt nog steeds vooral traditioneel aanbesteed. Wel zegt de helft van de opdrachtgevers positief te staan tegenover procesintegratie bij bouwbedrijven en moderne bouworganisatievormen. Een tweede belemmering is de omstandigheid dat door het specifieke karakter van de werkzaamheden er in bepaalde deelmarkten weinig aanbieders zijn (bijvoorbeeld spooronderhoud). Hierdoor werken opdrachtgevers vaak met steeds dezelfde bedrijven samen. Uit het onderzoek blijkt dat 74 procent van de grote overheidsopdrachtgevers en 76 procent van de grote bedrijven te maken heeft met een beperkt aanbod op de markt. Hierdoor is de concurrentie beperkt en blijft ook het potentiële aanbod van innovatieve oplossingen beperkt. Een derde belemmering in de ogen van de opdrachtgevers is de aanbestedingsregelgeving. Over het algemeen zijn de grote opdrachtgevers van mening dat de vele regels ervoor zorgen dat innovaties moeilijk van de grond komen. Dit probleem doet zich uiteraard het meest prominent voor bij de grote overheidsopdrachtgevers, waar 73 procent aangeeft dat de aanbestedingsregelgeving de innovatie belemmert. De Regieraad Bouw verwijst daarbij voor de compleetheid naar de conclusies van zijn sleutelpublicatie Beter aanbesteden in de bouw waarin wordt vastgesteld dat de regels in veel gevallen meer mogelijkheden bieden dan in de werkpraktijk worden benut. 23

24 Nog weinig beweging in de relatie opdrachtgever - bouwbedrijf Alles overziende zijn er in de tweede meting van het onderzoek geen grote veranderingen aangetroffen in de waardering van bouwbedrijven door opdrachtgevers. Ook zijn er geen grote verschuivingen opgetreden in de positie van opdrachtgevers in het bouwproces. Vooral de grote, reguliere opdrachtgevers zien voor zichzelf nog steeds een centrale rol in het bouwproces weggelegd en blijken in de praktijk (nog) niet bereid taken af te stoten. Een positief signaal betreft de sterkere neiging tot samenwerking. Hoewel grote veranderingen op korte termijn niet waarschijnlijk zijn, leefde de verwachting dat op sommige punten (bijvoorbeeld transparantie en klantgerichtheid), als reactie op de Parlementaire Enquête Bouwnijverheid, toch grotere veranderingen zouden zijn opgetreden. Dit is nog niet of slechts in beperkte mate zichtbaar. Tevredenheid en transparantie niet echt toegenomen, wel meer vertrouwen De tevredenheid van opdrachtgevers over de prestaties van bouwbedrijven is er in het algemeen niet zichtbaar op vooruit gegaan. Particuliere woningeigenaren vormen hierop een uitzondering. Veel opdrachtgevers zijn van mening dat bouwbedrijven weinig doen aan meting van klanttevredenheid. Wat het delen van informatie (transparantie) door bouwbedrijven betreft is volgens veel opdrachtgevers evenmin grote vooruitgang geboekt. Vooral corporaties zijn deze mening toegedaan. Een opvallende conclusie is verder dat de meeste opdrachtgevers een bedrijfscode voor bouwbedrijven belangrijk vinden, maar dat slechts 40 procent van de opdrachtgevers dat ook daadwerkelijk als eis stelt. Verder zijn de meeste grote opdrachtgevers van mening dat de bouwbedrijven zich aan de mededingingsregels houden. In het algemeen is het vertrouwen van opdrachtgevers (zeker de kleinere) in bouwbedrijven iets toegenomen. 24

25 Kwaliteit van de aanbieding neemt in belang toe bij gunning In het denken van opdrachtgevers over innovatief aanbesteden nemen de levensduurkosten de belangrijkste plaats in (74% van de grote en 67% van de kleine opdrachtgevers). Bij het gunnen van werk geven grote opdrachtgevers in de huidige praktijk het meeste gewicht aan de hoogte van de inschrijfprijs, de financiële soliditeit en de betrouwbaarheid van de aannemer. Toch geeft bijna de helft van de grote opdrachtgevers aan dat de kwaliteit van de aanbieding in de toekomst belangrijker zal worden (vergelijk figuur 1 op pagina 11). Op dit moment is van één op de drie grote opdrachtgevers het aanbestedingsbeleid niet meer gericht op de laagste uitvoeringskosten. Dit geldt ook voor bijna één op de vijf kleinere opdrachtgevers. 25

26 Deze publicatie Opdrachtgevers aan het woord bevat een samenvatting van het EIB onderzoek onder opdrachtgevers in de bouw (meting 2006). Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Regieraad Bouw. Het volledige onderzoeksrapport is verkrijgbaar als EIB-publicatie Opdrachtgevers aan het woord. Regieraad Bouw Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid Büchnerweg 1 Basisweg 10 Postbus AP Amsterdam 2800 AK Gouda Telefoon: Telefoon: Fax: Fax: eib@eib.nl secretariaat@regieraadbouw.nl Website: Website: 26

27 Colofon Tekst Regieraad Bouw en EIB Vormgeving Van Lint Vormgeving, Zierikzee Fotografie Ir. J.A. Romijn, Van Lint Vormgeving Druk Quantes, Rijswijk Gouda, oktober 2006

28 Büchnerweg 1 Postbus AK Gouda Telefoon Telefax secretariaat@regieraadbouw.nl