NEN-EN-ISO NORMEN. Binnen

Transcriptie

1 NEN-EN-ISO NORMEN Binnen

2

3 Disclaimer Dit handboek is voortdurend in ontwikkeling. Indien u zaken constateert die volgens u beter kunnen, vernemen wij dit graag van u. Ondanks het feit dat dit handboek zorgvuldig is samengesteld, sluiten wij niet uit dat er fouten in kunnen staan. Gebruik van deze informatie alsmede alle gevolgen daarvan geschieden uitsluitend op verantwoordelijkheid van de gebruiker. Tollenaar Staalgroep B.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid hiervoor. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Tollenaar Staalgroep B.V. Copyright Tosec juni 2004

4

5 Samenvatting Dit handboek gaat over officiële afspraken, normen, de inhoud van deze normen en waarden. Na weken van verzamelen, vragen en opzoeken van normen en informatie daarover is dit handboek het resultaat. Het bevat de gevonden relevante informatie in gestructureerde vorm. Dit handboek is een prima naslagwerk voor diegenen die in de werktuigbouwkunde informatie zoeken over veel toegepaste normen. Tevens bevat dit verslag interessante informatie voor wie inzicht wil krijgen in de prestaties van verschillende plaatbewerkingsmachines op het gebied van toleranties. Voorop gesteld moet worden dat het handboek niet compleet is en dat ook nooit zal zijn! Zeker op het gebied van leveringsvoorwaarden van verschillende staalsoorten en uitvoeringen is nog veel informatie te verzamelen. Tevens worden er nieuwe normen uitgebracht en van de reeds bestaande normen komen steeds vernieuwde uitgaven.

6

7 Inhoudsopgave 1 Inleiding Bewerkingen Maattoleranties volgens ISO Lasersnijden met betrekking tot ISO Autogeensnijden met betrekking tot ISO Machinaal knippen met betrekking tot ISO Toleranties op thermisch gesneden elementen volgens ISO Lasersnijden met betrekking tot ISO Autogeensnijden met betrekking tot ISO Plasmasnijden met betrekking tot ISO Het ISO-passingstelsel; toleranties volgens ISO Boren met betrekking tot ISO Ruimen met betrekking tot ISO Toleranties op koudbuigen volgens DIN Koudbuigen van plaat met betrekking tot DIN 6935 [5] Constructiewerk Lassen Maatvoering van constructies volgens ISO Kwalificeren van lassers volgens EN Symbolische weergave lasverbindingen volgens ISO Referentienummers volgens ISO Materiaalaanduidingen Aluminium aanduidingen volgens EN 573-1/ Roestvaststaal aanduidingen volgens EN Algemene aanduidingen volgens EN / Constructiestaal aanduidingen Warmgewalst constructiestaal aanduidingen EN Thermomechanisch gewalste aanduidingen EN & EN Normaal gegloeid cs. aanduidingen EN & EN Veredeld constructiestaal aanduidingen volgens EN Weervast constructiestaal aanduidingen volgens EN Thermisch verzinkt constructiestaal aanduidingen volgens EN Veredelstaal aanduidingen volgens EN Warmvast constructie staal aanduidingen volgens EN Ongelegeerd en microgelegeerd laag koolstofstaal voor koud vervormen Warmgewalst staal geschikt voor koudvervormen volgens EN Koud gewalst staal geschikt voor koudvervormen EN Sendzimir verzinkt staal geschikt voor koudvervormen EN Elektrolytisch verzinkt staal geschikt voor koudvervormen EN Tolerantie op leveringsvormen Tolerantie op leveringsvormen van plaatstaal volgens EN Toleranties op leveringsvormen van buizen volgens DIN

8 4.4.3 Toleranties op leveringsvormen van buizen volgens DIN Toleranties op leveringsvormen van buizen volgens DIN Bibliografie Normenregister Bijlage... 69

9

10

11 1 Inleiding Het opzoeken van de juiste normen blijkt in de praktijk vaak een probleem te zijn. Constructeurs gebruiken verkeerde normen, weten niet precies wat ze omschrijven en specificeren daardoor vaak onnodig nauwe toleranties. Dit verhoogd op zijn beurt de kosten van het product. Tevens zijn door constructeurs opgegeven normen vaak niet bij de werkvoorbereiders bekend waardoor te ruime toleranties gehandhaafd worden waar wel degelijk een nauwere tolerantie gespecificeerd en vereist is. ISO 2768 is een norm met toleranties. Deze toleranties hebben betrekking op de algemene maten van een element. Op de maten, welke apart getolereerd zijn, heeft deze norm geen betrekking. Er bestaan verschillende normen welke de algemene tolerantie beschrijven. Tosec heeft gekozen voor de ISO 2768 omdat deze norm een grotere bekendheid geniet. De koppeling tussen ISO 2768 en verschillende bewerkingen is meer dan een verzameling van normen. De uitkomst van deze koppeling kan de keuze van de werkvoorbereiders, voor de juiste bewerking van een werkstuk, vereenvoudigen. Tosec produceert veel thermisch gesneden elementen. Maatafwijkingen zijn niet de enige kwalificatie voor een goed product. Ook de gesneden rand is een aandachtspunt. Dit is de reden dat gesneden elementen niet alleen met ISO 2768, maar ook met de ISO 9013 worden gekwalificeerd. Het grootste deel van dit handboek is een verzameling van normen of delen ervan. De structuur van dit handboek is zo opgezet dat dit handboek als naslag kan dienen voor iedereen die informatie zoekt over veel voorkomende normen in de werktuigbouw. Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar 1

12 2 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar

13 2 Bewerkingen In dit hoofdstuk komen verschillende normen aan bod die gekoppeld zijn aan verschillende bewerkingen welke binnen Tosec uitgevoerd kunnen worden. Omdat een specifieke norm betrekking heeft op verschillende bewerkingen, is er voor gekozen om eerst een norm in het algemeen te beschrijven en dan de interpretaties van deze norm op een bewerking toe te lichten. 2.1 Maattoleranties volgens ISO 2768 Algemene toleranties Deze norm wordt gebruikt om elementen zonder afzonderlijke tolerantieaanduiding te tolereren. Met als doel om algemene toleranties vast te leggen en de tekening te vereenvoudigen. Deze norm wordt op grote schaal toegepast en dat is ook de reden om deze norm te gebruiken om de verschillende bewerkingen te kwalificeren. De ISO 2768 bestaat uit twee delen, te weten ISO en ISO De definities voor beide delen zijn: ISO Toleranties voor lineaire en hoekmaten zonder afzonderlijke tolerantieaanduidingen. Dit deel van ISO 2768 is bedoeld om tekeningaanduidingen te vereenvoudigen en het legt algemene toleranties vast voor lineaire en hoekmaten zonder afzonderlijke tolerantieaanduidingen in vier tolerantieklassen.[1] ISO Vormtoleranties voor elementen zonder afzonderlijke tolerantieaanduidingen. Dit deel van ISO 2768 is bedoeld om tekeningaanduidingen te vereenvoudigen en het legt algemene vormtoleranties vast voor die elementen op de tekening, die geen bijbehorende afzonderlijke tolerantieaanduiding hebben. Het geeft algemene vormtoleranties in drie tolerantieklassen. Dit deel van ISO 2768 is voornamelijk van toepassing op mechanisch bewerkte delen.[1] ISO In ISO zijn de tolerantiegebieden in drie tabellen weergegeven: 1. Tabel 1 Toelaatbare afwijkingen voor lineaire maten 2. Tabel 2 Toelaatbare afwijkingen voor gebroken kanten (uitwendige afrondingen en afschuiningen) 3. Tabel 3 Toelaatbare afwijkingen van hoekmaten. Er zijn vier verschillende tolerantieklassen om de verschillende nauwkeurigheden aan te geven: 1. Tolerantieklasse f = fine/ fijn 2. Tolerantieklasse m = middle/ gemiddeld 3. Tolerantieklasse c = coarse/ grof 4. Tolerantieklasse v = very coarse/ zeer grof Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!! 3

14 ISO In ISO zijn de tolerantiegebieden in vier tabellen weergegeven: 1. Tabel 4 - Toleranties voor rechtheid en vlakheid 2. Tabel 5 - Toleranties voor haaksheid 3. Tabel 6 - Toleranties voor symmetrie 4. Tabel 7 - Toleranties voor circulaire slag Binnen dit deel zijn drie verschillende tolerantieklassen terug te vinden: 1. Tolerantieklasse H = fijn 2. Tolerantieklasse K = gemiddeld 3. Tolerantieklasse L = grof Bij gebruik van de ISO 2768 moet dit worden aangegeven in het titelblok van de betreffende tekening. Een voorbeeld hiervan is: ISO 2768-cL. Dit betekent dat, waar niet anders is aangegeven, de toleranties bij de maten moeten voldoen aan de kwalificatie cl. Rondheid De tolerantie voor rondheid is gelijk aan de tolerantie van de diameter. Tevens is de maximale tolerantie gelijk aan de radiale circulaire slag. Cilindriciteit Er worden geen algemene toleranties voor cilindriciteit gegeven. Coaxialiteit Voor coaxialiteit worden geen algemene toleranties gegeven. Opmerking : De tolerantie voor de radiale circulaire slag omvat zowel de afwijking voor coaxialiteit als de rondheids-afwijking. Daarom kan de coaxialiteits-tolerantie maximaal even groot zijn als de tolerantie voor de radiale circulaire slag Uitzonderingen: Als voor een maat een andere norm van toepassing is geldt ISO 2768 niet. De algemene toleranties gelden niet voor hulpmaten (maten tussen haakjes) De algemene toleranties gelden niet voor theoretisch zuivere maten (maten in een rechthoek) Tabel 3 tolerantieklasse tbv hoekmaten van ISO , geldt niet voor haakse hoeken als de klasse aanduiding H,K, of L is toegevoegd aan de algemene tolerantie aanduiding. 4 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!

15 Tabel 1 - Toelaatbare afwijking voor lineaire maten met uitzondering van gebroken kanten. Waarden in millimeters Toelaatbare afwijking voor de reeks nominale maten. Tolerantieklasse Groter dan Groter dan Groter dan Groter dan Groter dan Groter dan Groter dan Groter dan Aanduiding Omschrijving 0,5 t/m 3 t/m 6 t/m 30 t/m 120 t/m 400 t/m 1000 t/m 2000 t/m f Fijn ±0,05 ±0,05 ±0,1 ±0,15 ±0,2 ±0,3 ±0,5 -- n Gemiddeld ±0,1 ±0,1 ±0,2 ±0,3 ±0,5 ±0,8 ±1,2 ±2 c Grof ±0,2 ±0,3 ±0,5 ±0,8 ±1,2 ±2 ±3 ±4 v Zeer grof -- ±0,5 ±1 ±0,15 ±2,5 ±4 ±6 ±8 Voor nominale maten kleiner dan 0,5 mm. Moeten de afwijkingen direct naast de betreffende nominale maat worden aangegeven. Tabel 2 - Toelaatbare afwijking voor gebroken kanten. Waarden in millimeters. Tolerantieklasse Aanduiding Omschrijving f n c v Fijn Gemiddeld Grof Zeer grof Toelaatbare afwijking voor de reeks nominale maten. Groter dan Groter dan Groter dan 0,5 t/m 3 3 t/m 6 6 ±0,2 ±0,5 ±1 ±0,4 ±1 ±2 Voor nominale maten kleiner dan 0,5 mm. Moeten de afwijkingen direct naast de betreffende nominale maat worden aangegeven. Tabel 3 - Toelaatbare afwijkingen van hoekmaten. Toelaatbare afwijkingen voor een reeks lengten van de korte zijde van de betreffende hoek. Tolerantieklasse Aanduiding Omschrijving t/m 10 Groter dan Groter dan Groter dan Groter dan 10 t/m t/m t/m f Fijn ± 1 ± 0 30' ± 0 20' ± 0 10' ± 0 5' n Gemiddeld c Grof ± 1 30 ± 1 ± 0 30' ± 0 15' ± 0 10' v Zeer grof ± 3 ± 2 ± 1 ± 0 30' ± 0 20' Lengten in mm, tolerantie in graden Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!! 5

16 Tolerantie klasse Groter dan Groter dan Groter dan Groter dan Groter dan t/m t/m 30 t/m 100 t/m 300 t/m 1000 t/m H 0,02 0,05 0,1 0,2 0,3 0,4 K 0,05 0,1 0,2 0,4 0,6 0,8 L 0,1 0,2 0,4 0,8 1,2 1,6 Tosec Normenhandboek Tabel 4 - Algemene toleranties voor rechtheid en vlakheid. De algemene tolerantie voor rechtheid moet worden gebaseerd op de hele lijnlengte. Algemene toleranties voor vlakheid zijn gebaseerd op de langste zijde van het vlak, of op de middellijn van het ronde vlak. Rechtheids- en vlakheidtoleranties voor reeksen van nominale lengten. Waarden in mm. Tabel 5 - Algemene toleranties voor haaksheid. Bij algemene toleranties voor haaksheid dient de langste zijde als referentie Haaksheidtoleranties voor reeksen van nominale lengten van de korte zijden. Tolerantie klasse Groter dan Groter dan Groter dan t/m t/m 300 t/m 1000 t/m H 0,2 0,3 0,4 0,5 K 0,4 0,6 0,8 1 L 0,6 1 1,5 2 Waarden in mm. Tabel 6 - Algemene toleranties voor symmetrie. Bij algemene toleranties voor symmetrie dient de langste zijde als referentie. Symmetrietoleranties voor reeksen van nominale lengten. Tolerantie klasse Groter dan Groter dan Groter dan 100 t/m 300 t/m 1000 t/m t/m H 0,5 K 0,6 0,8 1 L 0,6 1 1,5 2 Waarden in mm. Tabel 4 - Algemene toleranties voor circulaire slag. De algemene tolerantie voor de circulaire slag, radiaal, axiaal en in elke tussen liggende richting. Tolerantie Circulaire klasse slagtolerantie H 0,1 K 0,2 L 0,5 Waarden in mm. 6 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!

17 2.1.1 Lasersnijden met betrekking tot ISO 2768 Als er gekeken wordt naar de relatie tussen lasersnijden en ISO valt op dat de verwachte afwijking binnen twee tolerantieklassen ligt. Tolerantieklasse m en f om precies te zijn. Dit is wel degelijk een punt om rekening mee te houden. Geeft de klant een nauwkeurigheid op wat in tolerantieklasse m valt dan is dit met minder inspanning te snijden. Wil een klant echter een meer nauwkeurig gesneden product, dan is het mogelijk om met meer inspanning een product te snijden met de tolerantie uit tolerantieklasse f. De tolerantie is niet alleen afhankelijk van de instellingen van de machine, ook materiaal en materiaaldikte alsmede de vorm van het te snijden werkstuk is van invloed op de tolerantie. In bepaalde gevallen is het daarom niet mogelijk om een tolerantie uit tolerantieklasse f te behalen. ISO geldt niet voor de gesneden rand van het product, deze wordt gekwalificeerd aan de hand van ISO Het schema, waarin de verwachte afwijking van lasersnijden is gekoppeld aan ISO , wordt hieronder weergeven. Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!! 7

18 2.1.2 Autogeensnijden met betrekking tot ISO 2768 Het zal duidelijk zijn dat met CNC-autogeensnijden niet dezelfde nauwkeurigheid als met lasersnijden kan worden behaald. Onder normale omstandigheden mag er toch vanuit gegaan worden dat toleranties gehaald worden die in tolerantieklasse c vallen. Ook hier geldt ISO niet voor de gesneden rand van het product, deze wordt namelijk gekwalificeerd aan de hand van ISO Het schema waarin de verwachte afwijking van CNC-snijden gekoppeld is aan ISO wordt hieronder weergegeven. 8 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!

19 2.1.3 Machinaal knippen met betrekking tot ISO 2768 De maattolerantie van machinaal geknipte elementen worden binnen Tosec ook gekoppeld aan ISO Aangezien de afwijkingen van geknipte elementen niet afhankelijk zijn van de lengte of dikte geeft dit een bijzonder beeld, omdat de toleranties in ISO wel afhankelijk zijn van de grootte van de nominale maat. Onder normale omstandigheden bedraagt de afwijking bij machinaal knippen ±1,0 millimeter. Als het vereist is kan met extra inspanning toleranties van ±0.5 millimeter gehaald worden. ISO bevat, zoals vermeld, verschillende toleranties welke afhankelijk zijn van de grootte van de nominale maat. Toleranties van machinaal geknipte elementen zijn niet afhankelijk van de lengte van de nominale maat. Hierdoor begint de afwijking bij geknipte onderdelen in tolerantieklasse zeer grof en eindigt in tolerantieklasse fijn. Dit is duidelijk in tabel 8 te zien. Tabel 8 - Maattolerantie voor geknipte onderdelen volgens ISO 2768, waarbij de ingekleurde toleranties de verwachtte afwijking aangeven. Toelaatbare afwijking voor de reeks nominale maten. Tolerantieklasse Groter dan Groter dan Groter dan Groter dan Groter dan Groter dan Groter dan Groter dan Aanduiding Omschrijving 0,5 t/m 3 t/m 6 t/m 30 t/m 120 t/m 400 t/m 1000 t/m 2000 t/m f Fijn ±0,05 ±0,05 ±0,1 ±0,15 ±0,2 ±0,3 ±0,5 -- n Gemiddeld ±0,1 ±0,1 ±0,2 ±0,3 ±0,5 ±0,8 ±1,2 ±2 c Grof ±0,2 ±0,3 ±0,5 ±0,8 ±1,2 ±2 ±3 ±4 v Zeer grof -- ±0,5 ±1 ±0,15 ±2,5 ±4 ±6 ±8 Voor nominale maten kleiner dan 0,5 mm. Moeten de afwijkingen direct naast de betreffende nominale maat worden aangegeven. Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!! 9

20 2.2 Toleranties op thermisch gesneden elementen volgens ISO 9013 Deze norm bevat kwaliteitstoleranties en geometrische productspecificaties voor lasergesneden producten met een materiaaldikte van 0,5mm tot 40mm dik, autogeen gesneden producten van 3mm tot 300mm dik en plasma gesneden producten met een dikte van 1mm tot 150mm. Deze internationale norm beschrijft verschillende aspecten van thermisch gesneden elementen. De definitie van deze norm is: ISO 9013 Thermisch snijden - Classificatie van thermische doorsnijdingen - Geometrische productspecificatie en kwaliteitstoleranties[1] In ISO 9013 worden onder andere de volgende aspecten behandeld: De haaksheid van de gesneden rand De ruwheid van de gesneden rand Maattoleranties thermisch gesneden elementen Aanduiding op tekeningen Deze aspecten zullen nader worden toegelicht. De haaksheid van de gesneden rand Op de haaksheid van de gesneden rand is de rechthoekigheidstolerantie u van toepassing. De rechthoekigheidstolerantie u wordt bepaald door de afstand tussen twee evenwijdig liggende rechte lijnen waartussen het profiel van de snijrand ligt. Bij bepaling van de tolerantie wordt geen rekening gehouden met bramen, oxideresten etc. (zie fig. 1). Figuur 1 Rechthoekigheid tolerantie u[2] 10 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!

21 s is de waarde waarmee het meetbereik wordt verminderd, om ruimte te houden voor het afsmelten van de rand. s wordt volgens onderstaande tabel bepaald. Tabel 9 Waardes voor s. Plaatdikte s s Kleiner dan 3 0,1s > 3 t/m 6 0,3 > 6 t/m 10 0,6 > 10 t/m 20 1 > 20 t/m 40 1,5 > 40 t/m > 100 t/m > 150 t/m > 200 t/m > 250 t/m Maten in mm Om de rechthoekigheidstolerantie u beter te kwalificeren zijn deze toleranties verdeeld in vijf verschillende bereiken, waarbij bereik 1 het meest nauwkeurig is en bereik 5 het minst nauwkeurig. Voor het berekenen van deze vijf verschillende bereiken zijn vijf verschillende formules opgesteld (zie tabel 10). Tabel 10 Formules voor bereiken van u, volgens ISO 9013 U Bereik 1 0,05 + 0,003s Bereik 2 0,15 + 0,007s Bereik 3 0,4 + 0,01s Bereik 4 0,8 + 0,02s Bereik 5 1,2 + 0,035s Maten in mm, s = plaatdikte De ruwheid van de gesneden rand Om de kwaliteit goed te kunnen te bepalen wordt ook naar de ruwheid van de snijrand gekeken. Deze ruwheid wordt in ISO 9013 uitgedrukt in een rekenkundig gemiddelde ruwdiepte Rz. Rz wordt volgens deze formule berekend Rz = 1/ln (Zt1+Zt2+Zt3+Zt4+Zt5) (zie fig. 2) Figuur 2 Gemiddelde ruwheid, Rz. Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!! 11

22 Voor de gemiddelde ruwdiepte Rz worden in ISO 9013 vier verschillende bereiken vermeld om verschillende nauwkeurigheden te definiëren. Bereik 1 is het nauwkeurigst en bereik vier het meest grof (zie tabel 11). Tabel 11 bereiken voor Rz volgens ISO 9013 Rz Bereik (0,6s) Bereik (0,8s) Bereik (1,2s) Bereik (1,8s) Bereiken in µm, s=plaatdikte in mm Maattoleranties van thermische gesneden elementen In ISO 9013 worden de maattoleranties onderverdeeld in twee klassen. Klasse 1 is het meest nauwkeurig (zie tabel 12). Staat er op een tekening geen klasse aanduiding vermeld dan moet er van klasse 2 uitgegaan worden (zie tabel 13). Bij gebruik van deze toleranties moet van de volgende punten uitgegaan worden: De toleranties zijn gebaseerd op een schoon oppervlak. De toleranties toegepast op autogeen- of plasmasnijden gelden alleen voor producten met een lengte/breedte ratio kleiner dan 4. Is dit niet het geval dan dienen de toleranties afgesproken te worden met de verschillende partijen. De haalbaarheid van de toleranties op lasersnijwerk hangt in grote mate af van de conditie van het uitgangsmateriaal en de vorm van het product. De toleranties voor de snijvlakkwaliteit dienen afzonderlijk behandeld te worden. Dit is noodzakelijk om de verschillende invloeden te kunnen scheiden. Waar nodig dienen de maattoleranties overlegd te worden met de leverancier. Tabel 12 - Tolerantieklasse 1, maten in mm. Nom. maat 0 tot 3 tot 10 tot 35 tot 125 tot 315 tot 1000 tot 2000 tot Plaat dikte >0 t/m 1 ± 0,04 ± 0,1 ± 0,1 ± 0,2 ± 0,2 ± 0,3 ± 0,3 ± 0,3 >1 t/m 3,15 ± 0,10 ± 0,2 ± 0,2 ± 0,3 ± 0,3 ± 0,4 ± 0,4 ± 0,4 >3,15 t/m 6,3 ± 0,30 ± 0,3 ± 0,4 ± 0,4 ± 0,5 ± 0,5 ± 0,5 ± 0,6 >6,3 t/m 10 ± 0,5 ± 0,6 ± 0,6 ± 0,7 ± 0,7 ± 0,7 ± 0,8 >10 t/m 50 ± 0,6 ± 0,6 ± 0,7 ± 0,8 ± 1,0 ± 1,6 ± 2,5 >50 t/m 100 ± 1,3 ± 1,3 ± 1,4 ± 1,7 ± 2,2 ± 3,1 >100 t/m 150 ± 1,9 ± 2,0 ± 2,1 ± 2,3 ± 2,9 ± 3,8 >150 t/m 200 ± 2,6 ± 2,7 ± 2,7 ± 3,0 ± 3,6 ± 4,5 >200 t/m 250 ± 3,7 ± 4,2 ± 5,2 >250 t/m 300 ± 4,4 ± 4,9 ± 5,9 12 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!

23 Tabel 13 - Tolerantieklasse 2, maten in mm Nom. maat 0 tot 3 tot 10 tot 35 tot 125 tot 315 tot 1000 tot 2000 tot Plaat dikte >0 t/m 1 ± 0,1 ± 0,3 ± 0,4 ± 0,5 ± 0,7 ± 0,8 ± 0,9 ± 0,9 >1 t/m 3,15 ± 0,2 ± 0,4 ± 0,5 ± 0,7 ± 0,8 ± 0,9 ± 1,0 ± 1,1 >3,15 t/m 6,3 ± 0,5 ± 0,7 ± 0,8 ± 0,9 ± 1,1 ± 1,2 ± 1,3 ± 1,3 >6,3 t/m 10 ± 1,0 ± 1,1 ± 1,3 ± 1,4 ± 1,5 ± 1,6 ± 1,7 >10 t/m 50 ± 1,8 ± 1,8 ± 1,8 ± 1,9 ± 2,3 ± 3,0 ± 4,2 >50 t/m 100 ± 2,5 ± 2,5 ± 2,6 ± 3,0 ± 3,7 ± 4,9 >100 t/m 150 ± 3,2 ± 3,3 ± 3,4 ± 3,7 ± 4,4 ± 5,7 >150 t/m 200 ± 4,0 ± 4,0 ± 4,1 ± 4,5 ± 5,2 ± 6,4 >200 t/m 250 ± 5,2 ± 5,9 ± 7,2 >250 t/m 300 ± 6,0 ± 6,7 ± 7,9 Aanduidingen op de tekening Als een werkstuk op één of meer punten volgens ISO 9013 getolereerd is dan dient dat door middel van onderstaand teken op de tekening vermeld te worden Op de plaats van de getallen moet het volgende ingevuld worden: 1. ISO Het gewenste bereik van de rechthoekigheidstolerantie u 3. Het gewenste bereik van de ruwheid van de snijrand Rz 4. De betreffende klasse (1 of 2) voor de maattoleranties Voorbeeld: Een element met de tolerantie voor u in bereik 3, een Rz in bereik 4 en een maattolerantie in klasse 2. ISO Als één van de drie niet gespecificeerd hoeft te worden moet een 0 op zijn plaats ingevuld worden. Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!! 13

24 2.2.1 Lasersnijden met betrekking tot ISO 9013 De haaksheid van de gesneden rand De bovengrens van deze rechthoekigheidstolerantie u van een lasergesneden snijkant is afhankelijk van de plaatdikte s en materiaalsoort (zie tabel 14). Tabel 14 Bereik van rechthoekigheid tolerantie u voor lasergesneden elementen, volgens ISO 9013 Constructiestaal S ISO 9013 >33 Bereik 3 0 t/m 33 Bereik 2 Roestvaststaal >61 Bereik 3 >17 t/m 61 Bereik 4 >5 t/m 17 Bereik 3 0 t/m 5 Bereik 2 Aluminium >51 Bereik 5 >14 t/m 51 Bereik 4 >4 t/m 14 Bereik 3 0 t/m 4 Bereik 2 Maten in mm, s = plaatdikte De ruwheid van de gesneden rand Een overzicht van de maximaal haalbare ruwdiepte voor lasergesneden elementen wordt in tabel 15 gegeven. Tabel 15 Maximale gemiddelde ruwdiepte Rz voor lasergesneden elementen, gekoppeld aan bereiken volgens ISO 9013 Con.staal RVS Aluminium s Rz Bereik Rz Bereik Rz Bereik 1 6,9 1 5,1 1 13,4 2 1,5 11,6 2 6,1 1 11, ,6 2 4,5 1 20, ,3 2 8,6 1 19, ,4 2 20,4 2 29, ,1 2 16,1 2 34, ,3 2 19,3 2 35, ,9 2 90,8 4 68, ,7 2 68, , , , , Maten in µm, s = plaatdikte in mm. 14 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!

25 2.2.2 Autogeensnijden met betrekking tot ISO 9013 De haaksheid van de gesneden rand In de praktijk zal de rechthoekigheidstolerantie van een autogeengesneden snijrand rond de grens van bereik 3 en bereik 4 komen te liggen (zie grafiek 1). Grafiek 1 De verschillende bereiken voor de rechthoekigheid tolerantie u volgens ISO 9013, de onderbroken lijn geeft de haalbare u voor autogeen snijden aan. De ruwheid van de gesneden rand De Rz voor een autogeengesneden snijrand ligt in dit geval wederom op de grens tussen twee gebieden (zie grafiek 2). Grafiek 2 De verschillende bereiken voor Rz volgens ISO 9013, de onderbroken lijn geeft de haalbare Rz voor autogeengesneden snijkanten aan. Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!! 15

26 2.2.3 Plasmasnijden met betrekking tot ISO 9013 De haaksheid van de gesneden rand In de praktijk zal een plasmagesneden rand rond de grens van bereiken 4 en 5 komen te liggen (zie grafiek 3). Grafiek 3 - De verschillende bereiken voor rechthoekigheidtolerantie u volgens ISO 9013, de onderbroken lijn geeft de haalbare u voor plasmasnijden aan. De ruwheid van de gesneden rand Rz bij plasmasnijden zal in de praktijk rond de grens van de bereiken 3 en 4 liggen (zie grafiek 4). Grafiek 4 De verschillende bereiken voor Rz volgens ISO 9013, de onderbroken lijn geeft de haalbare Rz voor plasmasnijden aan. 16 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!

27 2.3 Het ISO-passingstelsel; toleranties volgens ISO 286 Tosec Normenhandboek ISO 286 is een norm die het ISO-passingstelsel beschrijft. Deze norm bestaal uit twee delen, te weten ISO en ISO ISO De ISO geeft de grondslagen van het ISO-passingstelsel weer, samen met de berekende waarden van standaardtoleranties en basisgrensmaatafwijkingen. Deze waarden dienen als bindend te worden opgevat bij de toepassing van het stelsel. Dit deel van ISO 286 geeft ook termen en definities, samen met de bijbehorende symbolen. Het ISO-passingstelsel voorziet in een stelsel van toleranties en grensmaatafwijkingen die geschikt zijn voor gladde werkstukken. Voor de eenvoud en ook vanwege het belang van cilindrische werkstukken met cirkelvormige doorsnede, wordt uitdrukkelijk alleen naar dit soort werkstukken verwezen. Men dient echter wel te begrijpen dat de toleranties en grensmaatafwijkingen die in deze internationale norm worden gegeven, evenzeer van toepassing zijn op werkstukken met een andere dan cirkelvormige doorsnede.[1] ISO De ISO weergeeft waarden van de grensmaatafwijkingen voor algemeen gebruikte tolerantieklassen (velden) voor gaten en assen met behulp van de informatie die in ISO is gegeven. Dit deel van ISO 286 bevat waarden voor de bovenste en onderste grensmaatafwijkingen voor gaten en assen. Het ISO-passingstelsel voorziet in een stelsel van toleranties en grensmaatafwijkingen die geschikt zijn voor gladde werkstukken. Er wordt op gewezen dat de algemene term "gat" of "as", zoals in deze internationale norm gebruikt, kan worden opgevat als betrekking hebbend op de ruimte omvat door de beide evenwijdige kanten (of raakvlakken) van welk werkstuk dan ook. Dit kan de breedte van een gleuf of de dikte van een spie zijn (zie ook ISO286-1F). Evenzo dient de term "algemeen gebruikte gaten en assen" te worden opgevat als zorgend voor een grote keus in grensmaatafwijkingen die geschikt zijn voor een grote verscheidenheid van eisen.[1] Aanduidingen voor toleranties volgens het ISO-passingstelsel bestaan uit een combinatie van een cijfer en een letter, bijvoorbeeld H7. In dit geval een "gat maat" omdat de letter een hoofdletter is. Voor een "as maat" wordt h7 gebruikt. De letter geeft de ligging van het tolerantiegebied aan. Waarbij A/a het meest buiten de nominale maat ligt en ZC/zc het meest binnen (zie fig 3. op de volgende pagina). De cijfers geven de grootte van een tolerantiegebied aan. Het getal 1 is het kleinste gebied en cijfer 18 het grootst. Het veel gebruikte "eenheidsgatstelsel" gaat ervan uit dat het gat een tolerantiegebiedligging heeft van "H". Door het kiezen van een tolerantiegebiedligging voor de as wordt het soort passing bepaald. Bijvoorbeeld, H7/e8 voor een losse passing en "nauwkeurig werk", H6/k5 voor een overgangspassing en "zeer nauwkeurig werk", H8/s7 voor een vaste passing en "gewoon werk". Het eveneens veel gebruikte "eenheidsasstelsel" gaat ervan uit dat de as een tolerantiegebied heeft van "h". Door het kiezen van een tolerantiegebiedligging voor het gat wordt het soort passing bepaald. Bijvoorbeeld, h11/c11 voor een losse passing en "ruw werk". Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!! 17

28 Figuur 3.[3] 18 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar

29 2.3.1 Boren met betrekking tot ISO 286 Als geboorde gaten worden vergeleken met ISO 286 dan volgen de volgende conclusies: Met een standaard HSS boor en een stabiele opspanning zijn de toleranties op de gaten H12 (zie tabel 6). Met extra aandacht en speciaal voor het te boren materiaal geschikte boren zijn toleranties van H8 haalbaar (zie tabel 7). Tabel 6 toleranties volgens ISO 286 met betrekking tot normaal boren, maten in mm. Nominale maat Kwaliteit H12 > ,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0,35 Tabel 7 toleranties volgens ISO 286 met betrekking tot speciaal boren, maten in mm. Nominale maat Kwaliteit H8 > ,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0,054 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!! 19

30 2.3.2 Ruimen met betrekking tot ISO 286 Als het gat na het boren nog niet nauwkeurig genoeg is en/of het oppervlakte niet aan de gestelde eis voldoet, is ruimen de juiste optie om deze punten te verbeteren. Ruimers zijn over het algemeen ontworpen om een nauwkeurigheid van H7 te halen (zie tabel 8). Tabel 8 toleranties volgens ISO 286 met betrekking tot ruimen, maten in mm. Nominale maat Kwaliteit H7 > ,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0,035 Als de afmetingen van een speciale ruimer moeten worden gedefinieerd om een specifieke tolerantie te verkrijgen, bijvoorbeeld D8, kan de volgende vuistregel worden gebruikt: Voorbeeld voor een gat van 10 mm met een tolerantie D8: Maximum diameter van gat = 10,062mm. Minimum diameter van gat = 10,040mm. Gattolerantie = 0,022mm. De maximum limiet voor de ruimer, is de maximum diameter van het gat, verminderd met 0,15 maal de tolerantie voor het gat. Deze waarde wordt afgerond naar het eerstvolgende hogere meervoud van 0,001 mm: 0,15 x gattolerantie (= 0,15x 0,022) = 0,0033, omhoog afgerond tot 0,004mm. De minimum limiet voor de ruimer is de maximum limiet voor de ruimer verminderd met 0,35 maal de tolerantie voor het gat. Deze waarde wordt afgerond naar het eerstvolgende hogere meervoud van 0,001 mm: 0,35 x gattolerantie (0,35 x 0,022) = 0,0077, omhoog afgerond tot 0,008mm. Maximum limiet voor ruimer = 10,062-0,004 = 10,058mm. Minimum limiet voor ruimer = 10,058-0,008 = 10,050mm. Een vergelijkbare methode kan natuurlijk ook voor andere toleranties worden gebruikt. 20 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!

31 2.4 Toleranties op koudbuigen volgens DIN 6935 Onderdelen die door middel van koudbuigen worden gefabriceerd vallen onder DIN Deze norm beschrijft de meeste aspecten van het buigen van metaal, waaronder toleranties. Deze toleranties zijn ruimer in vergelijking met de ISO Een punt van aandacht is het publicatiejaar van deze norm, Gezien de ervaring met de nieuwste kantpersen en de ontwikkeling van metalen welke uitstekend geschikt zijn voor koudbuigen, kan de conclusie getrokken worden dat deze norm op enkele punten achterhaald is. In een later stadium zal dit handboek worden uitgebreid met richtwaardes voor kantpersen welke binnen Tosec in de praktijk zijn bepaald Koudbuigen van plaat met betrekking tot DIN 6935 [5] In DIN 6935 is onder andere een tabel met meest gangbare radii opgenomen (zie tabel 9). DIN 6935 bevat verder ook richtwaarden voor de kleinste radius bij verschillende treksterktes en materiaaldiktes. In deze richtwaarden is ook rekening gehouden met de walsrichting(zie tabel 12). Benadrukt wordt dat dit richtwaarden zijn, Tosec is vaak in staat door middel van speciale materiaalsoorten kleinere radii aan te houden. De toleranties voor de kleinst buigradius r volgens DIN 6935 zijn weergegeven in tabel 10. De toleranties gelden voor kleinste standaard radius gegeven in tabel 9. In tabel 11 worden de toleranties voor de hoekmaat gegeven. Voor de beenlengte moet de kortste lengte gekozen worden. In de meeste gevallen kan Tosec een nauwkeurigere tolerantie aanhouden. Als de toleranties uit de DIN 6935 vergeleken worden met de ISO 2768 blijkt dat de afwijkingen van DIN 6935 buiten de bereiken vallen welke in ISO 2768 worden beschreven. Tabel 9 - Standaard radii r volgens DIN Maten in mm. Standaard radii r 1 1,2 1,6 2 2, Tabel 10 - Toegestane afwijking voor kleinste buigradius. Maten in mm. Tolerantie op kleinste buigradius volgens DIN 6935 Plaatdikte / +0,5 0/ +1 0/ +1,5 Treksterkte 490 0/ +0,8 0/ +1,5 0/ +2 Rm 640 0/ +1 0/ +2 0/ +3 Tabel 11 - Tolerantie op hoekmaat in graden. Kortste beenlengte in mm Toegestane afwijking volgens DIN 6935 ±2º ±1º45'' ±1º30'' ±1º15'' ±1º Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!! 21

32 Tabel 12 Richtwaardes voor de kleinste radius Deze tabel is voor hoeken t/m 120, daarboven moet de eerst grotere radius gekozen worden. Kleinste radius bij plaatdikte (s). Maten in mm. Plaatdikte (s) in mm. 0 t/m 1 t/m 1,5 t/m 2,5 t/m 3 t/m 4 t/m 5 t/m 6 t/m 8 t/m 10 t/m 12 t/m 14 t/m 16 t/m 18 t/m Treksterkte Walsrichting 1 1,5 2, Haaks 1 1,6 2, Langs 1 1,6 2, Haaks 1, Langs 1, Haaks 1,6 2, Langs 1,6 2, Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!

33 3 Constructiewerk Binnen Tosec neemt constructiewerk een grote plaats in. Na het intern snijden, knippen en/of buigen kunnen deze elementen gelast worden tot samengestelde constructies. Ondanks dat constructiewerk een breed vakgebied is, wordt de nadruk in dit hoofdstuk op de normering van lassen gelegd. 3.1 Lassen Normen in dit hoofdstuk gaan over maatvoering van constructies, het kwalificeren van laspersoneel en symbolen voor op technische tekeningen Maatvoering van constructies volgens ISO Voor het kwalificeren van maat-, vorm- en plaatstoleranties voor gelaste constructies kan de norm ISO worden toegepast. De definitie van de norm luidt als volgt: ISO Geeft algemene toleranties voor lengte- en hoekmaten en voor vorm en plaats voor gelaste constructies in vier tolerantieklassen die op gebruikelijke werkplaatsnauwkeurigheid zijn gebaseerd. Het belangrijkste criterium voor de keuze van een bepaalde tolerantieklasse is de functionele eis waaraan moet worden voldaan[1]. De toleranties voor lengtematen zijn afhankelijk van de nominale lengte en tolerantieklasse (zie tabellen 13, 14 en 15). Tabel 13 Toleranties op lengtematen. Tolerantie klasse Reeks van nominale maten l, in mm t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m Boven Toleranties t in mm A ± 1 ± 1 ± 2 ± 3 ± 4 ± 5 ± 6 ± 7 ± 8 ± 9 B ± 2 ± 2 ± 3 ± 4 ± 6 ± 8 ± 10 ± 12 ± 14 ± 16 ± 1 C ± 3 ± 4 ± 6 ± 8 ± 11 ± 14 ± 18 ± 21 ± 24 ± 27 D ± 4 ± 7 ± 9 ± 12 ± 16 ± 21 ± 27 ± 32 ± 36 ± 40 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!! 23

34 Tabel 14 Toleranties op hoekmaten. Tolerantie klasse A B C D A B C D 0 t/m 400 ± 0 20' ± 0 45' ± 1 ± 1 30' ± 6 ± 13 ± 18 Lengte van kortste zijde, in mm 400 t/m 1000 Toleranties in graden ± 0 15' ± 0 30' ± 0 45 ± 1 15' Toleranties in mm/m* ± 4,5 ± 9 ± 13 Boven 1000 ± 0 10' ± 0 20' ± 0 30' ± 1 ± 3 ± 6 ± 9 ± 26 ± 22 ± 18 *De waarde, aangeduid in mm/m, komt overeen met de tanges van de algemene tolerantie. Zij moet worden vermenigvuldigd met de lengte, in m, van de kortste zijde. Tabel 15 Rechtheids-, vlakheids en evenwijdigheidstoleranties. Reeksen van nominale maten l in mm. Heeft betrekking op de langste zijde van het oppervlak Tolerantie t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m Boven klasse E 0,5 1 1, F 1 1,5 3 4, G 1,5 3 5, H 2, Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!

35 3.1.2 Kwalificeren van lassers volgens EN Voor de kwalificatiebeproevingen van lassers binnen Tosec die metalen verbinden door middel van smeltlassen wordt de volgende norm toegepast: EN Geeft essentiële eisen, geldigheidsgebieden, beproevingsomstandigheden, acceptatiecriteria en certificatie van de kwalificatie van lassers bij het lassen van staal[1] EN bevat veel afkortingen welke hieronder zijn vermeld. Proefstuk A BW D FW Proefstuk T T z Nominale keelhoogte Stompe las Buitenmiddellijn van een pijp Hoeklas Plaat Wanddikte van plaat of pijp Pijp Beenlengte van een hoeklas Toevoegmaterialen nm Geen toevoegmateriaal wm Met toevoegmateriaal A Zure bekleding B Basische bekleding C Cellulosebekleding R Rutielbekleding RA Rutiel-zure bekleding RB Rutiel- basische bekleding RC Rutiel-cellulosebekleding RR Rutielbekleding (dik) S Overige typen Overigen bs Tweezijdig lassen gg Gutsen of slijpen van lassen (tegenbewerking) mb Lassen met smeltbadondersteuning nb Lassen zonder smeltbadondersteuning. ng Niet gutsen of slijpen (geen tegenbewerking) ss Eenzijdig lassen. Lasprocessen 111 Booglassen met beklede elektrode 114 Booglassen met gevulde draad. 121 Onder poeder lassen. 131 MIG-lassen 135 MAG-lassen 136 Booglassen met een gevulde elektrode onder bescherming van een actief gas. 137 Booglassen met een gevulde elektrode onder bescherming van een inert gas. 141 TIG-lassen 15 Plasmabooglassen 311 Autogeenlassen Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!! 25

36 Lassers kunnen gekwalificeerd worden voor verschillende lasposities zoals aangegeven in figuur 3. Figuur 3 Lasposities. De codes voor de haakjes zijn aanduidingen volgens NEN EN De codes tussen de haakjes zijn aanduidingen volgens ASME (American Society of Mechanical Engineers). Normaanduidingen voor lasposities NEN-EN ASME Betekenis 1F PA Hoeklas onder de hand 2F PB Hoeklas uit de zij 3F PF/PG Hoeklas verticaal ( stapelen ) 4F PD Hoeklas boven het hoofd 1G PA V-las onder de hand 2G PC V-las horizontaal uit zij 3G PF/PG V-las verticaal ( stapelen ) 4G PE V-las boven het hoofd 5G PF/PG V-las in horizontaal liggende pijp rondom lassen 6G H-L V-las in pijp onder 45 0 rondom lassen 6GR Als 6G, maar dan met een ring rondom de pijp, waardoor de bereikbaarheid wordt verkleind 26 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!

37 De proefstukken kunnen met verschillende materialen worden gelast. In NEN EN worden deze moedermaterialen dan ook in groepen verdeeld. Deze groepen worden in tabel 16 beschreven. Uiteindelijk komen deze materiaalaanduidingen terug op het certificaat van de lasser. Afhankelijk van de materiaalgroep van het proefstuk wordt het geldigheidsgebied waarvoor de lasser is gekwalificeerd in de tabellen 17 en 18 weergegeven. Tabel 16 Aanduidingen voor het moedermateriaal. W 01 : W 02 : W 03 : W 04 : W 11 : Laag koolstofhoudende ongelegeerde staalsoorten en/of laaggelegeerde staalsoorten. Chroom-molybdeen (CrMo) en/of Chroom-molybdeen-vanadium (CrMoV) kruipbestendigestaalsoorten. Fijnkorrelig constructiestaalsoorten, genormaliseerd, afgeschrikt en ontlaten, bovendien thermo-mechanisch behandelde staalsoorten met een vloeigrens Reh >360 N/mm^2 en zowel op dezelfde wijze gelaste nikkelstaalsoorten met 2% tot 5% nikkel. Ferritische of martensitische corrosievastestaalsoorten met een chroomgehalte van 12% tot 20%. Ferritisch-austenitische corrosievaste chroom-nikkel (CrNi) staalsoorten Tabel 17 Geldigheidsgebieden Materiaalgroep van proefstuk W 01 Geldigheidsgebied W 01 W 02 W 03 W 04 W 11 X W 02 X X W 03 X X X W 04 X X X X W 11 X* X* X* X* X * Bij gebruik van lastoevoegmateriaal uit groep W 11. Tabel 18 Geldigheidsgebieden voor lasverbindingen met ongelijke moedermaterialen. Materiaalgroep van proefstuk Geldigheidsgebied W 02 W 02 gelast aan W 01* W 02 gelast aan W 01* W 03 W 03 gelast aan W 01* W 03 gelast aan W 02* W 02 gelast aan W 01* W 04 W 04 gelast aan W 01* W 04 gelast aan W 02* W 11 gelast aan W 01** W 11 gelast aan W 02** W 11 W 11 gelast aan W 03** W 11 gelast aan W 04** * Bij een lasverbinding van ongelijke materialen moet het lastoevoegmateriaal overeen komen met een van de moedermateriaalgroepen ** Bij gebruik van lastoevoegmaterialen uit materiaalgroep W 11 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!! 27

38 De beschrijving van een lasserkwalificatie moet in de aangegeven volgorde de volgende onderwerpen bevatten: Het nummer van deze norm De essentiële variabelen zoals: o Lasproces o Halfproduct o Type naad o Materiaalgroep o Toevoegmateriaal o Afmeting van het proefstuk o Laspositie o Uitvoering van de las Een voorbeeld van ee n lasserskwalificatie is: NEN EN P BW W 11 B t09 PF ss nb. Uitleg: 111 = Booglassen met beklede elektrode. P = Plaat BW = Stompe las W 11 = Austenitisch staal B = Basische bekleding t09 = Plaatdikte van 9mm. PF = Stompe las op plaat, verticaal opgaand. ss = eenzijdig lassen nb = Zonder smeltbad ondersteuning 28 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!

39 3.1.3 Symbolische weergave lasverbindingen volgens ISO 2553 Deze internationale norm legt de regels vast voor de toepassing van symbolen voor lasverbindingen en voor hard- en zachtsoldeerverbindingen op technische tekeningen. Indien voor een las niet het type las hoeft te worden vastgelegd, dan wordt het onderstaand symbool gebruikt om aan te geven waar een las- of soldeerverbinding moet komen. De symbolen voor verschillende lasnaadvormen volgens ISO 2553 zijn te zien in volgende twee figuren. Figuur 19 Symbolen voor lasnaadvormen Figuur 20 Symbolen voor weerstandlassen Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar 29

40 De symbolen voor de lasnaadvormen kunnen gecombineerd worden met aanduidingen voor de lasvorm (zie fig. 21). Figuur 21 Symbolen voor gecombineerde lasnaad aanduidingen Referentienummers volgens ISO 4063 Referentienummers De norm, NEN ISO 4063, legt de termen voor processen met referentienummers vast voor las- en soldeerprocessen. Deze referentienummers worden in de staart van de pijl geplaatst. Zie fig 22 Figuur 22 Pijl met referentienummer van een lasproces Elk proces wordt gekenmerkt door een referentienummer. Zoals in bovenstaan figuur is het nummer 135. Dit nummer staat voor: MAG-lassen. Een overzicht van de gebruikte referentienummers en hun betekenis is op de volgende pagina terug te vinden. 30 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar

41 Referentienummers voor las- en soldeerprocessen 0 Smeltlassen 4 Druklassen 41 Ultrasoonlassen 1 Booglassen 42 Wrijvingslassen. 101 Metaal booglassen 43 Smeedlassen. 11 Booglassen zonder gasbescherming 44 Lassem met hoge mechanische energie 111 Booglassen met beklede elektrode 441 Explosielassen 112 Zwaartekrachtlassen met beklede elektrode 45 Diffusielassen. 113 Booglassen met massieve draad 47 Gasdruklassen. 114 Booglassen met gevulde draad. 48 Kouddruklassen. 115 Booglassen met beklede draad 118 Firecracker welding 7 Andere lasprocessen. 12 Onderpoederlassen 71 Thermietlassen. 121 Onderpoederlassen met draadelektrode 72 Elektroslaklassen 122 Onderpoederlassen met bandelektrode 73 Elektrogaslassen 13 Gasbooglassen met afsmeltende elektrode 74 Inductielassen 131 MIG-lassen 75 Lassen m.b.v. lichtenergie 135 MAG-lassen 751 Laserlassen 136 Gasbooglassen met een gevulde elektrode 752 Arc image welding onder bescherrming van een actief gas 753 Infraroodlassen 137 Gasbooglassen met een gevulde elektrode 76 Elektronenbundellassen. onder bescherrming van een inert gas 77 Percussielassen. 14 Gasbooglassen met een niet afsmeltende 78 Stiftlassen. elektrode 781 Boogstiftlassen 141 TIG-lassen 782 Weerstandstiftlassen 149 Lassen met een atomaire waterstof 15 Plasmasnijden 9 Solderen 151 Plasma-MIG-lassen 91 Hardsolderen. 18 Andere booglasproccesen 911 Infrarood hardsolderen. 181 Koolbooglassen 912 Hardsolderen met de brander. 185 Booglassen met roterende boog 913 Ovenhardsolderen. 914 Dompelhardsolderen. 2 Weerstandlassen 915 Hardsolderen m.b.v. een zoutbad. 21 Puntlassen 916 Inductiehardsolderen. 22 Rolnaadlassen 917 Ultrasoonhardsolderen. 221 Rolnaadlassen van overlapnaden 918 Weerstandhardsolderen. 222 Pletlassen 919 Diffusiehardsolderen. 225 Rolnaadlassen met onderlegstrip. 923 Wrijvingshardsolderen. 23 Projectielassen 924 Hoogvacuumhardsolderen. 24 Afbrandstuiklassen 93 Andere harsoldeerprcessen. 25 Weerstandstuiklassen 94 Zachtsolderen. 29 Andere weerstandlasprocessen. 941 Infraroodzachtsolderen. 291 Hoogfrequent weerstandlassen. 942 Zachtsolderen met de brander. 943 Ovenzachtsolderen. 3 Autogeenlassen 944 Dompelzachtsolderen. 31 Autogeenlassen met zuurstof-brandstofgasmengsel 945 Zachtsolderen m.b.v. een zoutbad. 946 Inductiezachtsolderen. 311 Autogeenlassen met zuurstof-acetyleengasmengsel. 947 Ultrasoonzachtsolderen. 948 Weerstandzachtsolderen. 312 Autogeenlassen met zuurstof-propaangasmengsel. 949 Diffusiesolderen 951 Golfsolderen. 313 Autogeenlassen met zuurstof-waterstofgasmengsel. 952 Zachtsolderen met de soldeerbout 953 Wrijvingszachtsolderen. 32 Autogeen met brandstof-lucht-gasmengsel. 954 Hoogvacuumzachtsolderen. 321 Autogeenlassen met acetyleen-luchtgasmengsel 956 Sleepbadsolderen. 96 Andere zachtsoldeerprocessen. 322 Autogeenlassen met propaan-luchtgasmengsel. 97 Lassolderen. 971 Lassolderen met gas. 972 Booglassolderen. Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!! 31

42 32 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar

43 4.0 Materiaalaanduidingen Omdat binnen de werktuigbouwkunde veel verschillende materialen worden toegepast, is gekozen om alleen de aanduidingen van materialen in de lijst op te nemen die door Tosec regelmatig worden bewerkt. Tevens zijn bij bepaalde materiaalaanduidingen de merknamen voor verschillende staalsoorten gegeven. Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar 33

44 4.1 Aluminium aanduidingen volgens EN 573-1/2 EN De aanduiding van aluminium en aluminiumlegeringen wordt geregeld in de norm EN 573-1, een numeriek aanduidingsysteem. Voor de aanduiding op basis van het numerieke systeem wordt gebruik gemaakt van vier cijfers die vooraf gegaan worden door EN AW-. Het eerste cijfer geeft de legeringsgroep aan: 1xxx = 2xxx = 3xxx = 4xxx = 5xxx = 6xxx = 7xxx = 8xxx = Ongelegeerd aluminium Aluminium koper Aluminium mangaan Aluminium silicium Aluminium magnesium Aluminium magnesium silicium Aluminium zink Andere elementen In de 1xxx groep heeft het tweede cijfer betrekking op de verontreinigingen. Is dit cijfer ongelijk aan nul dan worden speciale eisen gesteld aan één of meerdere verontreinigingen. De laatste twee cijfers hebben betrekking op de zuiverheid van het aluminium indien de zuiverheid tot op 0,01% nauwkeurig wordt uitgedrukt. De laatste twee cijfers zijn dan gelijk aan het decimale deel x 100. Voorbeeld: EN AW-1050, is een ongelegeerd aluminium met een normaal verontreinigingniveau, met minimaal 99,50% aluminium. In de groepen 2xxx tot en met 8xxx duidt het tweede cijfer op een legeringswijziging t.o.v. de oorspronkelijke legering. De laatste twee cijfers dienen alleen om de verschillende legeringen in de groep te identificeren. In het algemeen wordt de numerieke aanduiding gevolgd door een aanduiding die de toestand waarin het materiaal verkeert aangeeft. Deze aanduidingen bestaan uit letters die, indien dit noodzakelijk is, gevolgd worden door één of meer cijfers die behandelingen of bewerkingen aanduiden. F = zoals geproduceerd. O = zachtgegloeid H = verstevigd O1 = bij hoge temperatuur gegloeid en langzaam afgekoeld O2 = warmtebehandeling tijdens mechanische bewerking O3 = gehomogeniseerd Betekenis van het eerste cijfer H-1x = uitsluitend verstevigd H-2x = verstevigd op een hardheidsniveau boven het gewenste eindniveau en vervolgens door een gloeibehandeling op de gewenste hardheid gebracht. H-3x = verstevigd en gestabiliseerd. H-4x = verstevigd en gelakt of geschilderd en daarna gemoffeld. Betekenis van het tweede cijfer H-x2 = materiaal is 1/4 hard. 34 Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!

45 H-x4 = materiaal is 1/2 hard H-x6 = materiaal is 3/4 hard. H-x8 = materiaal is hard H-x9 = materiaal is extra hard. Een derde cijfer geeft, als het gebruikt wordt, een variatie van de twee-cijfer toestand. Het derde cijfer wordt gebruikt als de mate van controle van de hardheidstoestand of van de mechanische eigenschappen of van beide, verschillen van, maar dicht liggen bij die van de twee-cijfer toestand waaraan het is toegevoegd. Ook wordt het derde cijfer gebruikt als enkele andere eigenschappen duidelijk worden beïnvloed. T = warmtebehandeld. T1 = na warmvervormen afgeschrikt en natuurlijk verouderd. T2 = na warmvervormen afgeschrikt, verstevigd en natuurlijk verouderd. T3 = oplosgegloeid, verstevigd en natuurlijk verouderd. T4 = oplosgegloeid en natuurlijk verouderd. T5 = na warmvervormen afgeschrikt en vervolgens kunstmatig verouderd. T6 = oplosgegloeid en kunstmatig verouderd T7 = oplosgegloeid en kunstmatig oververouderd. T8 = oplosgegloeid, verstevigd en tenslotte verouderd. T9 = oplosgegloeid, kunstmatig verouderd en tenslotte verstevigd. Achter de aanduiding T1 tot en met T9 kunnen aanvullende cijfers worden toegevoegd om een variatie in de behandeling aan te geven, die de eigenschappen van het product met betrekking tot de oorspronkelijke T-toestand wezenlijk veranderen. Deze cijfers kunnen respectievelijk betrekking hebben op: Oplosgloeien en/of precipitatieharden Mate van versteviging na oplosgloeien Bewerking ter vermindering van inwendige spanningen EN Dit is een aanduiding op basis van chemische symbolen. Deze aanduiding is primair bedoeld als aanvulling op EN Wordt er gebruik gemaakt van de aanduiding op basis van de chemisch symbolen dan wordt deze tussen vierkante haken achter de vier-cijfer aanduiding geplaatst. Bijvoorbeeld: EN AW -2011[Al Cu6BiPb] De aanduiding voor ongelegeerd aluminium bestaat uit "Al", gevolgd door een percentage dat de zuiverheid aangeeft. De aanduiding voor gelegeerd aluminium bestaat uit het symbool "Al", gevolgd door de symbolen van de belangrijkste legeringselementen. Indien van toepassing wordt een symbool gevolgd door een getal dat het percentage van het betreffende element weergeeft. Komen er meerdere legeringselementen in de aanduiding voor dan worden ze in volgorde van afnemend nominaal gehalte gerangschikt. De chemische symbolen voor legeringselementen moeten tot vier elementen beperkt blijven. Een overzicht van deze norm staat in tabel 23 op de volgende pagina. Indien Uw vraag hier niet beantwoord is, mail deze naar info@tosec.nl!!! 35