Rapportage Verantwoord Beleggen Tweede halfjaar 2013 Index

Transcriptie

1 Rapportage Verantwoord Beleggen Tweede halfjaar 2013 Inde 1 Inleiding Verantwoord Beleggen 2 Uitsluitingsbeleid 3 Engagement 4 Collectief engagement 5 Corporate governance en stemmen 6 Bijlagen

2 1 Inleiding Verantwoord beleggen Stichting Bedrijfspensioenfonds voor de Landbouw (hierna het pensioenfonds) past sinds 2008 instrumenten van verantwoord beleggen toe bij het beheer van haar vermogen. In deze halfjaarlijkse rapportage leest u over de laatste stand van zaken met betrekking tot deze instrumenten en vindt u terug welke activiteiten namens het pensioenfonds zijn ondernomen. Op de website van het pensioenfonds vindt u beleidsdocumenten en rapportages waarnaar in dit rapport wordt verwezen. Deze inleiding geeft een kort overzicht van de achtergrond van verantwoord beleggen. 1. Wat houdt verantwoord beleggen in? Het pensioenfonds staat voor een goed en betaalbaar pensioen. Het pensioenfonds is van mening dat verantwoord beleggen bijdraagt aan het realiseren van een goed en betaalbaar pensioen voor huidige en toekomstige generaties. Daarom besteedt het pensioenfonds waar nodig en mogelijk binnen de fiduciaire verantwoordelijkheid aandacht aan ecologische, sociale en governance onderwerpen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen door ondernemingen waarin belegd wordt speelt een belangrijke rol. 2. Wat zijn de uitgangspunten? Voor het verantwoord beleggen beleid hanteert het pensioenfonds de principes van het Global Compact van de Verenigde Naties als uitgangspunt. Deze principes hebben betrekking op vier hoofdthema s: Mensenrechten Arbeidsnormen Milieu Anticorruptie Het VN Global Compact bestaat uit tien breed geaccepteerde principes (zie bijlage 1). Deze principes vinden hun oorsprong in internationale verdragen zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en principes van de International Labour Organisation (ILO). Het VN Global Compact verlangt van bedrijven dat zij binnen hun eigen invloedsfeer kernwaarden op het gebied van mensenrechten, arbeidsnormen, milieu en anticorruptie omarmen, ondersteunen en uitoefenen. 3. Wat doet het pensioenfonds? Voor het verantwoord beleggen beleid hanteert het pensioenfonds een generieke aanpak waarbij gebruik wordt gemaakt van drie instrumenten: 1. Uitsluiting, van producenten van controversiële wapens en structurele schenders van het VN Global Compact; 2. Engagement, het aangaan van de dialoog met ondernemingen; 3. Corporate governance en stemmen op aandeelhoudersvergaderingen Om deze instrumenten in de praktijk doeltreffend toe te passen kiest het pensioenfonds ervoor haar beleggingen zo veel als mogelijk onder te brengen in discretionaire mandaten. 4. Aanvullende beleidsinstrumenten Aanvullend past het pensioenfonds bij gelegenheid aanvullende verantwoord beleggen instrumenten en criteria toe. Per individueel mandaat beoordeelt het pensioenfonds of dit van toegevoegde waarde is. Best-in-class analyse Als aanvullend instrument past het pensioenfonds een bestin-class beleggingsbeleid toe. Dit beleid wordt specifiek toegepast op beleggingen in financiële waarden. Deze aanpak is omarmd naar aanleiding van zorgen over het beleggen in financiële waarden, in het bijzonder in investment banks. Deze zorgen zijn enerzijds financieel van aard en anderzijds maatschappelijk. De zorg over financiële instellingen is veelal terug te voeren op de constatering dat financiële instellingen de afgelopen decennia meer voor eigen winst en voor de belangen van hun aandeelhouders hebben gehandeld met als gevolg verwevenheid van de basisfunctie van financiële instellingen en speculatieve activiteiten van financiële instellingen op financiële markten. Bijvoorbeeld, doordat banken belangrijk voor de economie zijn en politici er belang bij hebben banken in financiële nood te redden, wordt als het mis gaat schade die is opgelopen door genomen risico s afgewenteld op de samenleving. Als het goed gaat, vloeien de baten echter richting de banken. In plaats van dienstbaar te zijn aan de samenleving, schaden banken op deze manier juist de samenleving. 2

3 De best-in-class analyse wordt uitgevoerd op basis van naar thema s ingedeelde selectiecriteria. Hierbij is aan de thema s corporate governance, financiële stabiliteit en transparantie producten een relatief hoog gewicht toegekend in de analyse. ESG integratie Bij het beheer van de fundamentele aandelenportefeuilles van het pensioenfonds wordt een ESG integratiestrategie toegepast. Duurzaamheidsfactoren worden op een systematische en consistente manier geïntegreerd in het beleggingsproces. Dit vanuit de overtuiging dat het inzichtelijk maken van relevante ecologische, sociale en goed bestuur (ESG) factoren en daarmee verbonden bedrijfsspecifieke risico s bijdraagt aan het maken van beter geïnformeerde beleggingsbeslissingen en dus in potentie bijdraagt aan een hoger voor risico gecorrigeerd rendement van de beleggingen in portefeuille. ESG-integratie in het beleggingsproces vindt plaats in drie stappen: 1. Automatische aanpassing van de koerswinstverhouding ESG-informatie wordt in de vorm van een rating standaard opgenomen in het gebruikte waarderingsmodel. De ESGrating resulteert automatisch in een opslag of afslag van de in het waarderingsmodel berekende koers-winstverhouding van een aandeel. 3. Vastlegging In een bedrijfsprofiel beargumenteert de sectoranalist waarom een aandeel opgenomen is in de beleggingsportefeuille. Een ESG-paragraaf is standaard onderdeel van dit bedrijfsprofiel. Deze paragraaf is enerzijds een samenvatting van de belangrijkste ESG-thema s van het bedrijf. Anderzijds wordt aangegeven op welke manier de ESG-informatie bepalend is geweest op de berekening van de lange termijn intrinsieke waarde van het bedrijf. 5. Reikwijdte van het verantwoord beleggen beleid Aandelen Het pensioenfonds belegt direct in aandelen, waarbij de aandelenportefeuille is gespreid over stijl, regio, grootte en manager. Het generieke beleid is van toepassing op 90% van de totale aandelenportefeuille. Op beleggingen in het opkomende markten aandelenfonds kan het verantwoord beleggen beleid van het pensioenfonds niet worden toegepast. Bij de fundamentele beleggingsstrategieën evenals de laag volatiliteitstrategieën past het pensioenfonds een best-inclass strategie toe ten aanzien van beleggingen in financiële waarden. Dit specifieke beleid is van toepassing op 81% van het binnen aandelen beheerd vermogen. De ESG integratiestrategie wordt momenteel structureel en aantoonbaar toegepast op de fundamentele beleggingsstrategieën in beheer bij Syntrus Achmea. Dit instrument wordt ingezet op 62% van de aandelenportefeuille. 2. Interpretatie door de sectoranalist De op- of afslag wordt door een sectoranalist geanalyseerd. Voor deze analyse gebruikt de sectoranalist ondermeer ESG-sectoranalyses en ESG-bedrijfsprofielen. Op basis van deze analyse wordt de standaard op- of afslag van de koers-winstverhouding mogelijk aangepast. De uiteindelijke opslag of afslag is ingegeven door een inschatting van: a. de materialiteit van de gesignaleerde ESG risico s of kansen voor de onderneming (strategisch belang); b. de mate waarin deze risico s of kansen bekend zijn in de markt, en de markt deze meeneemt in haar verwachtingen. Vastrentende waarden Ontwikkelde markten Het pensioenfonds heeft eigen beleggingsmandaten die beheerd worden door Syntrus Achmea. Op deze mandaten is het uitsluitingbeleid van het pensioenfonds van toepassing is. Dit betekent dat in de bedrijfsleningenportefeuille niet wordt belegd in producenten van controversiële wapens en ondernemingen die structureel de principes van het VN Global Compact schenden. Op voorhand stelt het pensioenfonds ook een minimum vereiste aan de landen waarvan het staatsobligaties opneemt in haar beleggingsportefeuille. Het belangrijkste minimum vereiste is gebaseerd op de sancties en verordeningen vanuit de Nederlandse Sanctiewet In de geest 3

4 van deze sancties belegt het pensioenfonds op voorhand niet in staatsobligaties van gesanctioneerde landen. Andere beleggingen in deze landen zijn in beginsel niet uitgesloten. Het pensioenfonds hecht belang aan het analyseren van de beleggingsportefeuilles aan de hand van ESG factoren. Deze ESG integratie heeft de aandacht van Syntrus Achmea. Waar gepast neemt Syntrus Achmea informatie en inzichten vanuit duurzaamheidperspectief mee in de beleggingsanalyse. Hierbij bepaalt de portefeuillemanager in welke mate ESG informatie meegewogen wordt in een beleggingsbeslissing. Syntrus Achmea zal naast de interne activiteiten de ontwikkelingen in de markt op dit gebied blijven monitoren, onderzoeken en toepassen indien gepast. Dit met het doel een goed rendement te behalen zodat een goed en betaalbaar pensioen voorop blijft staan. Om ervoor te zorgen dat de beleggingen voldoen aan de uitgangsprincipes van het pensioenfonds is er voor dit mandaat ook een normatieve ondergrens gedefinieerd. Beleggingen in opkomende markten dragen een hoger risico om niet te voldoen aan de uitgangsprincipes van het pensioenfonds. Om deze risico s te beheersen is het landenbeleid van het pensioenfonds van toepassing. In de praktijk betekent dit dat leningen zijn van schulduitgevende landen die niet aan de uitgangsprincipes van het pensioenfonds voldoen niet opgenomen worden in de beleggingsportefeuille van het pensioenfonds. Alternatieve beleggingen Het pensioenfonds belegt in het Interpolis Pensioenen Private Equity II fonds. Voor dit fonds worden duurzaamheidscriteria gehanteerd zoals het respecteren van de uitgangspunten van het VN Global Compact en worden beleggingen in ondernemingen die wapens produceren uitgesloten. Opkomende markten Het pensioenfonds belegt een deel van haar vermogen in staatsobligaties van opkomende landen. Het pensioenfonds doet dit op innovatieve wijze door bij het samenstellen van de gehanteerde benchmark te kijken naar ESG-factoren in plaats van omvang van uitstaande leningen. De ESGfactoren die worden gebruikt hebben een sterk maatschappelijk karakter en zijn gebaseerd op ondermeer: energieafhankelijkheid, vervuiling, uitputting van grondstoffen, onderwijs, economische ongelijkheid, mate van sociale bescherming, het democratisch bestel, politieke effectiviteit en zakelijke rechten. Deze factoren zijn van meerwaarde omdat zij inzicht geven in de mate waarin landen een duurzame economische ontwikkeling nastreven. Dit wordt van belang geacht vanuit de overtuiging dat productieve landen en landen die tekortkomingen in het politieke en sociale kader beheersen beter in staat zijn om aan hun soevereine verplichtingen op de lange termijn te voldoen. Waaronder ook het maken van periodieke rentebetalingen en de aflossing op staatsobligaties. Hoewel de ESG-factoren een sterk maatschappelijk karakter hebben zijn deze factoren in eerste instantie bedoeld om risico te beheersen en niet om een normatieve ondergrens te bepalen. Met betrekking tot de beleggingen in infrastructuur laat het pensioenfonds zich informeren als er het concrete voornemen bestaat in nieuwe projecten te investeren, zoals gevangenissen. Op dat moment kan het fonds besluiten of het zich met een dergelijke belegging kan verenigen. 6. Hoe legt het pensioenfonds verantwoording af? Transparantie is onafscheidelijk verbonden aan een goed verantwoord beleggen beleid. Het pensioenfonds rapporteert daarom tweemaal per jaar hoe zij de afgelopen periode invulling gaf aan het beleid. Ook rapporteert het pensioenfonds over de wijze waarop instrumenten zijn ingezet op sociale, governance en milieuthema s. Het pensioenfonds rapporteert via een verantwoord beleggen rapportage. Met behulp van een zogenoemd vote disclosure system geeft het pensioenfonds inzicht in haar stemgedrag. De rapportages en het systeem zijn toegankelijk via de website van het pensioenfonds. Daarnaast staan op deze website de volgende documenten: 1. Verantwoord beleggen beleid 2. Corporate governance en stembeleid. 4

5 Deze rapportage De gekozen instrumenten, gemaakte keuzes en recente ontwikkelingen worden in het vervolg van dit verslag in afzonderlijke hoofdstukken besproken. Dit is een geïntegreerde rapportage, de informatie met betrekking tot verantwoord beleggen in dit rapport heeft derhalve betrekking op de beleggingen van het pensioenfonds in haar portefeuilles. De Robeco rapportage die als bijlage is toegevoegd is niet specifiek opgesteld voor het pensioenfonds. In dit rapport wordt naast de ondernemingen waar het pensioenfonds in is belegd ook over andere ondernemingen gerapporteerd. 5

6 2 Uitsluitingsbeleid De keuze om niet te beleggen in ondernemingen of landen is afhankelijk van diverse factoren. Een factor waar het pensioenfonds rekening mee houdt is dat investeringen geen negatieve gevolgen voor de samenleving mogen hebben. Concreet betekent dit dat het pensioenfonds niet belegt in ondernemingen als deze controversiële producten produceren of ongewenst gedrag vertonen. Voor beleggingen in staatsobligaties hanteert het pensioenfonds een landenbeleid. Wanneer een onderneming betrokken is bij een controversieel product, veelal een kernactiviteit van de onderneming, hanteert het pensioenfonds op voorhand een uitsluitingsbeleid. Een engagementbeleid is dan niet reëel, het is immers lastig de onderneming over te halen een ander product te produceren. Het uitsluitingsbeleid van het pensioenfonds richt zich hier op één enkel product, controversiële wapens. Daarnaast kiest het pensioenfonds ervoor niet te beleggen in ondernemingen die de uitgangspunten van het VN Global Compact structureel schenden. Voordat het pensioenfonds hier daadwerkelijk tot uitsluiting over gaat wordt eerst de dialoog gevoerd met ondernemingen die het VN Global Compact (dreigen te) schenden. Dit met de intentie een positieve gedragsverandering te bereiken. 1. Wat zijn controversiële wapens? Voor het pensioenfonds zijn wapens controversieel wanneer deze wapens onevenredig veel leed en slachtoffers veroorzaken en geen onderscheid maken tussen burger- en militaire doelen. Ook na afloop van een conflict veroorzaken deze wapens nog op aanzienlijke schaal slachtoffers en ontwrichten deze de maatschappij en de economie. In de praktijk gaat het om de volgende typen wapens: 1. Nucleaire wapens 2. Biologische wapens 3. Chemische wapens 4. Antipersoonsmijnen 5. Clustermunitie 6. Munitie met verarmd uranium 7. Witte fosfor bommen len hier betrekking heeft op het schenden van het nonproliferatieverdrag belegt het pensioenfonds niet in staatsobligaties van dat land. Bij de uitwerking van het landenbeleid wordt de uitsluitingslijst in de geest van de sancties opgesteld. Dit betekent dat wanneer een deelsanctie van kracht is, bijvoorbeeld een wapenembargo als gevolg van buitensporig geweld tegen de eigen bevolking, het land als geheel controversieel wordt verklaard. 3. Hoe wordt de uitsluitingslijst samengesteld? Het pensioenfonds belegt wereldwijd in aandelen en obligaties. Het uitsluitingsbeleid is van toepassing op deze beleggingen. Bij het bepalen van de definitie van controversiële wapens zoekt het pensioenfonds aansluiting bij internationale verdragen die door Nederland zijn ondertekend en bij het beleid van de Nederlandse overheid. Het volledige uitsluitingsbeleid kunt u terugvinden op de website van het pensioenfonds. 2. Landenbeleid BPL voert een landenbeleid waarbij de sancties benoemd in de Sanctiewet 1977 leidend zijn in de beslissing landen uit te sluiten van belegging. De sanctiemaatregelen zoals opgelegd door de Nederlandse Staat in de Sanctiewet 1977 zijn dwingende instrumenten die worden ingezet als reactie op schendingen van het internationaal recht, mensenrechtenschendingen of om verandering te brengen in beleid wanneer wettelijke of democratische beginselen niet worden nageleefd. Wanneer het niet naleven van wettelijke beginse- Het onafhankelijke Zweedse onderzoeksbureau Ethi stelt ieder halfjaar vast welke ondernemingen betrokken zijn bij de productie van controversiële wapens (tabel 02.1). Daartoe bekijkt het onderzoeksbureau het hele belegbaar universum. Wanneer het onderzoeksbureau betrokkenheid bij productie van controversiële wapens vaststelt leidt dat tot uitsluiting. Ethi onderzoekt tevens het hele belegbaar universum op structurele schendingen van het VN Global Compact en stelt vast of een onderneming een of meerdere principes van het VN Global Compact schendt (tabel 02.2). Indien een onderneming gedurende twee jaar het VN Global Compact schendt kan het pensioenfonds beslissen een onderneming uit te sluiten van het belegbaar universum. Bij dit besluit worden eventuele inzichten verkregen uit onder- 6

7 meer het engagementprogramma meegewogen. Als het pensioenfonds tot uitsluiting overgaat worden alle beleggingen in desbetreffende entiteit verkocht. De vaststelling van de lijst van schenders van het VN Global Compact vindt eenmaal per jaar plaats. Dit schrijven staatssecretaris Klijnsma (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) en de ministers Dijsselbloem (Financiën) en Timmermans (Buitenlandse Zaken) in hun antwoorden van 9 en 11 december 2013 op Kamervragen over investeringen van financiële instellingen in kernwapens. 4. Uitsluiting controversiële wapens Verbod beleggen in clustermunitie Met betrekking tot het verbod tot beleggen in clustermunitie heeft de AFM in september 2013 geïnventariseerd welke ondernemingen per 1 januari 2014 voldoen aan de criteria geformuleerd in artikel 21a Besluit Marktmisbruik. Uit deze inventarisatie blijkt dat de onderstaande beursgenoteerde ondernemingen in ieder geval onder de wettelijke definitie van een verboden onderneming als bedoeld in artikel 21a Besluit Marktmisbruik vallen. Deze ondernemingen blijven gehandhaafd op de uitsluitingslijst van het pensioenfonds: Aeroteh SA Alliant Techsystems Hanwha Corporation Poongsan Corporation Singapore Technologies Tetron Geen verbod beleggen in kernwapens Het kabinet overweegt geen verbod op het investeren in ondernemingen die onderdelen voor kernwapens maken. De bewindslieden wijzen erop dat het door Nederland ondertekende Nucleaire Non-proliferatie Verdrag niet het bezit van kernwapens door de erkende kernwapenstaten verbiedt. Financiële instellingen hebben in dat licht een eigen verantwoordelijkheid ten aanzien van beleggingen in kernwapenfabrikanten. 5. Veranderingen in de uitsluitingslijst Zowel herzieningen in de AFM-lijst als ook nieuwe beoordelingen van de eterne dienstverlener Ethi en zogenaamde corporate actions (bijvoorbeeld fusies), hebben tot wijzigingen geleid ten aanzien van het controversiële wapen criterium. Ten aanzien van het VN Global Compact criterium hebben wijzigingen in de beoordelingen van Ethi evenals besluitvorming in de beleggingsadviescommissie van het pensioenfonds geleid tot wijzigingen in de uitsluitingslijst. In de tabellen en wordt de huidige uitsluitingslijst inzichtelijk gemaakt. 7

8 Tabel 02.1 Uitsluitingslijst controversiële wapens per 1 januari Bron: Ethi SRI Advisors + indicatieve AFM lijst Onderneming Aeroteh* Alliant Techsystems* Areva S.A. Babcock International Group PLC BAE Systems PLC Boeing Co. Doosan Co Ltd European Aeronautic Defence & Space Co. EADS N.V. Finmeccanica S.p.A. Fluor Corp. General Dynamics Corp. Hanwha Corp.* Honeywell International Inc. Huntington Ingalls Industries Jacobs Engineering Group Inc. Kratos Defence and Security Solutions Inc. Controversiële wapens L-3 Communications Holdings Inc. Larsen & Toubro Ltd. Leidos Holdings Inc Lockheed Martin Corp. Moog Inc. Northrop Grumman Corp. Poongsan* Raytheon Co. Rolls-Royce Group PLC SAFRAN S.A. Serco Group Singapore Technologies Engineering Ltd.* Temasek Holdings Tetron Inc.* Thales S.A. United Technologies URS Corp. Per 1 januari 2014 is geen van de ondernemingen in het beleggingsuniversum betrokken bij de productie van biologische- en/of chemische wapens. Ondernemingen met een asterisk zijn aanvullende namen vanuit de indicatieve AFM lijst ten aanzien van clustermunitieproducenten.

9 Tabel 02.2 Uitsluitingslijst VN Global Compact schenders per 1 januari Bron: Ethi SRI Advisors + besluitvorming BPL Onderneming AES Corp. Alstom S.A. Bank Hapoalim B.M. Bank Leumi Le-Israel B.M. Ceme S.A.B. de C.V. Chevron Corp. Cintas Corp. CNOOC Deia S.A. Dongfeng Motor Hyundai Motor Incitec Pivot Ltd. Mizrahi Tefahot Bank Ltd. NK Lukoil Potash Corp. of Saskatchewan Inc. Sterlite Industries T-Mobile US TransCanada Vedanta Resources Plc. Veolia Environnement S.A. Wal-Mart Stores Inc. Structurele VN Global Compact schenders 9

10 3 Rapportage Engagement Een onderneming is gericht op het maken van winst. Het streven naar maimale winst kan op bepaalde momenten op gespannen voet staan met internationale richtlijnen voor verantwoord ondernemen, zoals het VN Global Compact. In een contet waar ondernemingen deze internationale richtlijnen systematisch schenden wordt gedrag onverantwoord. Onverantwoord gedrag vormt een risico voor de continuïteit van winst op de lange termijn en het is dus in het belang van de onderneming en al haar belanghebbenden dat richtlijnen voor verantwoord ondernemen worden gerespecteerd. Daarom gaat het pensioenfonds de dialoog aan met ondernemingen. Het doel van deze dialoog is het stellen van duidelijke kaders, het ontwikkelen van kennis bij ondernemingen en het definiëren van 'good practices'. Op deze manier draagt het pensioenfonds bij aan het bewaken van het juiste evenwicht en beschermt het haar belangen. 1. Het pensioenfonds en de dialoog Engagement is het aangaan van de dialoog met ondernemingen. Het is het centrale middel in het verantwoord beleggen beleid van het pensioenfonds. Met het aangaan van de dialoog wil het pensioenfonds het duurzame gedrag van ondernemingen verbeteren en tegelijkertijd aandeelhouderswaarde vergroten. De dialoog kan op diverse manieren gevoerd worden: 1. proactief; een onderneming wordt aangesproken op de (neven)effecten van haar bedrijfsprocessen; 2. reactief; een onderneming wordt aangesproken op ongewenste activiteiten en gedragingen; 3. ter bevordering van een algemene standaard op bijvoorbeeld sectorniveau. 2. De minimale uitgangspunten De beginselen van het VN Global Compact (zie bijlage 1) vormen een minimaal uitgangspunt voor verantwoord ondernemen. Structurele schendingen van het VN Global Compact vergroten het risico op nadelige gevolgen voor de onderneming, haar directe omgeving zoals lokale gemeenschappen of het milieu en voor andere belanghebbenden. Activiteiten die (mogelijk) leiden tot een schending van de principes van het VN Global Compact staan veelal in de belangstelling van niet-gouvernementele organisaties (NGO s) en de media en schaden het milieu, lokale gemeenschappen en daarmee de reputatie van de ondernemingen. In de praktijk leiden deze schendingen ook vaker tot rechtszaken, die boetes of het uitbetalen van schadeclaims door de ondernemingen tot gevolg kunnen hebben. Dit zijn directe negatieve financiële effecten, die ook de belangen van aandeelhouders schaden. schuldig maken, dan is het noodzakelijk dat zij deze schendingen opheffen en voorkomen dat de schendingen in de toekomst opnieuw zullen optreden. Dit zijn belangrijke aandachtspunten bij het voeren van een dialoog. Daarnaast kan ook de dialoog worden aangegaan over onderwerpen die gerelateerd zijn aan maatschappelijk verantwoord ondernemen, de rapportage daarvan en aan corporate governance gerelateerde onderwerpen. Dit met het doel de kansen en risico s van een onderneming beter in kaart te krijgen en met als doel het duurzame gedrag van ondernemingen te verberen en aandeelhouderswaarde op de langere termijn te creëren. 3. Het engagementproces Ieder jaar bepaalt het pensioenfonds in samenspraak met Syntrus Achmea welke twee thema s centraal staan in het engagementtraject. Om goed geïnformeerd en gedegen een dialoog te voeren worden er namens het pensioenfonds op de gekozen onderwerpen themaonderzoeken uitgevoerd. Op basis van onderstaande thema s zijn in het recente verleden dialogen met ondernemingen gestart: 1. Energie en basismaterialen in controversiële regimes 2. Waterbeheer bij voedings- dranken- en tabaksondernemingen 3. Global Compact schendingen arbeidsomstandigheden (o.a. kinderarbeid) 4. Global Compact milieuschendingen 5. Global Compact schendingen corruptie 6. Global Compact schendingen mensenrechten 7. Eco-efficiëntie in de metaal- en cementindustrie Ondernemingen dienen te voorkomen dat zij zich schuldig maken aan structurele schendingen van de beginselen van het VN Global Compact. Mochten zij zich daaraan wel

11 Onderstaande thema s zijn onderdeel geweest van het engagementprogramma. Dialogen met ondernemingen zijn intussen beëindigd. 1. Tevredenheid en gezondheid van werknemers 2. Biodiversiteit en de farmaceutische industrie 4. Engagementthema s opgestart in 2013 Daarnaast zijn in het derde kwartaal van 2013 de engagementthema s opgestart, die samen met het pensioenfonds zijn vastgesteld. Het betreft de thema s: 1. Veilige arbeidsomstandigheden in de kledingsector (Q3 2013) 2. CO 2 management in de vastgoedsector (Q4 2013) Veilige arbeidsomstandigheden Naast het betalen van compensatie aan getroffen werknemers wordt onder de kosten van arbeidsongevallen en beroepsziekten ook verstaan: de tijd die andere werknemers bezig zijn met schade. Schade aan of verlies van producten en grondstoffen, reparaties aan machines en installaties, etra loon, overuren en tijdelijke arbeid om de gewonde werknemer te vervangen, vertragingen in de productie, onderzoektijd, boetes, verlies van contracten, juridische kosten, verlaagde productiviteit / moreel en reputatieschade. Geen enkel bedrijf is immuun voor problemen op het gebied van veiligheid op het werk, maar in sommige sectoren moet hier bijzondere aandacht aan geschonken worden vanwege het hoge risico. De kledingsector is recentelijk negatief in het nieuws geweest in het bijzonder vanwege misstanden in Bangladesh en het gebrek aan het nemen van ketenverantwoordelijkheid door (Westerse) ondernemingen. Dit thema wordt daarom toegespitst op de arbeidsomstandigheden in de kledingssector. CO 2 management in de vastgoedsector Het managen van CO 2 -uitstoot (zowel voor de directe activiteiten als in de keten) biedt bedrijven de mogelijkheid tot lagere kosten (door middel van efficiëntiemaatregelen) en het verlagen van de milieu-impact (als gevolg van de uitstoot). Doelstelling van dit engagementthema is dat bedrijven in CO 2 -intensieve sectoren CO 2 -reductietargets opstellen en publiceren. Daarnaast dienen ondernemingen belanghebbenden te informeren op welke manier deze doelstellingen behaald zullen worden, bijvoorbeeld in reactie op de vragenlijst van het Carbon Disclosure Project. Ook wordt er van ondernemingen verwacht dat risico's en kansen in relatie tot klimaatverandering inzichtelijk worden gemaakt. Voor dit thema zijn bedrijven in de vastgoedsector geselecteerd. 5. Engagementthema s 2014 In december 2013 is een lijst van potentiële engagementthema s opgesteld waarbij de klanten van Syntrus Achmea konden aangeven op welk thema zij graag in 2014 de dialoog zouden willen voeren. Op dit moment wordt geïnventariseerd welke thema s hiervoor in aanmerking komen. De keuze bestaat uit de volgende thema s: 1. kwaliteit en nominatie van de Raad van Commissarissen; 2. ketenmanagement chemische stoffen (REACH Management); 3. sociale kwesties in de voedingsmiddelen- en landbouwketen; 4. bescherming van consumentendata: privacy en bescherming van persoonsgegevens. 6. Engagement namens het pensioenfonds Engagement is een zaak van lange adem. Voor de diverse trajecten wordt uitgegaan van een looptijd van drie jaar. Tijdens deze doorlooptijd zijn er ook periodes zonder noemenswaardige voortgang in de dialoog. Vaak is dit het geval tijdens het opstarten van een dialoog of bij herbezinning van een gekozen strategie, in geval de voortgang niet de gewenste resultaten laat zien. Anders dan bij het instrument uitsluiting waarbij pensioenfondsen op voorhand niet beleggen in ondernemingen, geldt voor engagement dat er wel belegd wordt in ondernemingen die ter discussie staan. Het pensioenfonds heeft dan als aandeelhouder de mogelijkheid om het management aan te sporen het beleid of activiteiten te wijzigen. 11

12 7. Ondernemingen in engagementprogramma Aan het eind van 2013 voert het pensioenfonds op 16 unieke thema s 90 dialogen met 57 ondernemingen. Hiervan worden er 61 dialogen gevoerd op thema s die mede door het pensioenfonds zijn gekozen. Onderstaande tabel geeft inzicht in het aantal dialogen uitgesplitst naar: 1. thema (milieu, sociaal en governance); 2. regio. 3.1a Totaal aantal activiteiten per thema en regio Bron: Robeco en Syntrus Achmea Vermeldenswaardige ontwikkelingen binnen de engagementthema s worden in de komende paragrafen toegelicht. Voor ieder thema wordt inzichtelijk gemaakt welke ondernemingen in de portefeuille opgenomen zijn in het engagementprogramma. Per onderneming wordt kort de teneur van de dialoog aangegeven. Global Compact schendingen Mensenrechten Het doel van dit engagementthema is het opheffen van de geconstateerde mensenrechtenschendingen en het ontwikkelen van beleidssystemen en rapportages die verband houden met het voorkomen van nieuwe schendingen. Structurele schendingen van de beginselen van mensenrechten kunnen betrekking hebben op de activiteiten van ondernemingen in landen met controversiële regimes. Door hun activiteiten in deze landen genereren de ondernemingen inkomsten voor de betreffende regimes, die deze inkomsten vervolgens vaak niet ten goede laten komen aan de lokale bevolking. Daarnaast komt het voor dat lokale gemeenschappen direct worden geschaad door de activiteiten van de ondernemingen. Andere voorbeelden van schendingen op het gebied van mensenrechten zijn onrechtmatigheden tegen de lokale bevolking door personeel of ingehuurde veiligheidsdiensten van ondernemingen. 12 Milieu Sociaal Governance Europa Verenigde Staten De onderneming moet aantonen dat de schending van de VN Global Compact principes is opgeheven. Het is wenselijk dat een eterne, onafhankelijke partij vaststelt dat de schending is opgeheven. 3.2 Voortgang Global Compact schendingen Mensenrechten Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming Voortgang Anglo American PLC positief Eon Mobil Corporation Rio Tinto PLC Total SA succesvol (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) Global Compact schendingen arbeidsomstandigheden Het doel van dit engagementthema is het opheffen van de gevonden schendingen van het VN Global Compact en het ontwikkelen van beleid, systemen en rapportages die verband houden met het voorkomen van nieuwe schendingen. Structurele schendingen van het VN Global Compact, in het bijzonder de principes die gaan over arbeidsnormen, vormen financiële en reputatierisico s voor de onderneming en voor belanghebbenden zoals aandeelhouders. Ondernemingen dienen te voorkomen dat zij zich schuldig maken aan structurele schendingen van deze beginselen van het VN Global Compact. Mochten zij zich daaraan wel schuldig maken, dan is het wenselijk dat zij deze schendingen opheffen en voorkomen dat schendingen in de toekomst opnieuw zullen optreden. Structurele schendingen van de beginselen over arbeidsomstandigheden kunnen betrekking hebben op kinderarbeid en andere vormen van gedwongen arbeid in de ketens van toeleveranciers van ondernemingen. Ook discriminatie van bijvoorbeeld zwangere vrouwen of personeel van een bepaalde etnische achtergrond komt voor, zowel binnen bedrijven zelf als binnen de ketens. Om een schending effectief te verhelpen wordt op basis van SMART-doelstellingen de dialoog gevoerd op onder meer de volgende aandachtsgebieden; beleid voorkomen schendingen, implementatie, dialoog belanghebbenden, rapportages dialoog, eterne verificatie en transparantie. 12

13 3.3 Voortgang Global Compact schendingen arbeidsomstandigheden Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming Royal Ahold NV Alcoa Inc. Archer-Daniels-Midland Company Berkshire Hathaway Inc. Class B British American Tobacco p.l.c. FedE Corporation Kohl's Corporation LM Ericsson Telefon AB Class B Microsoft Corporation Target Corporation Tesco Plc Verizon Communications Inc. Vodafone Group PLC Royal Ahold NV (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) Voortgang afgesloten afgesloten afgesloten afgesloten afgesloten positief afgesloten afgesloten Global Compact milieuschendingen Het doel van dit engagementthema is het opheffen van de gevonden schendingen van het VN Global Compact en het ontwikkelen van beleid, systemen en rapportages die verband houden met het voorkomen van nieuwe milieuschendingen. Structurele schendingen van het VN Global Compact, in het bijzonder de principes die gaan over milieu, vormen financiele, operationele en reputatierisico s voor de onderneming en voor haar belanghebbenden zoals aandeelhouders. Ondernemingen dienen daarom te voorkomen dat zij zich schuldig maken aan structurele schendingen van deze beginselen van het VN Global Compact. Mochten zij zich daaraan wel schuldig maken, dan is het wenselijk dat zij deze schendingen opheffen en voorkomen dat de schendingen in de toekomst opnieuw optreden. 3.4 Voortgang Global Compact milieuschendingen Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming Voortgang BP P.L.C. positief Enel S.p.A. afgesloten Eon Mobil Corporation afgesloten Freeport-McMoRan Copper & Gold GDF Suez SA afgesloten Newmont Mining Corporation positief Rio Tinto PLC Royal Dutch Shell Plc Class A positief (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) Global Compact schendingen corruptie Omkoping en corruptie zijn niet verenigbaar met goed ondernemingsbestuur en hebben een negatieve invloed op de (creatie van) aandeelhouderswaarde. Het leidt tot nadelige economische, sociale en politieke uitkomsten. Overtredingen van internationale principes op het gebied van anticorruptie kunnen schadelijk zijn voor de reputatie van een bedrijf en de waarde van merken. Eén van de universele principes van het VN Global Compact is gericht op corruptie. Dit principe roept bedrijven op om preventieve en handhavingmaatregelen in te stellen en een effectief systeem op te zetten voor de bestrijding van corruptie. Dit engagementthema heeft als doel het anticorruptiebeleid en de maatregelen tegen corruptie bij bedrijven te verbeteren. Daarnaast moet ook voldoende duidelijk worden gemaakt welke acties worden ondernomen tegen werknemers, agenten en onderaannemers die betrokken zijn bij beschuldigingen in verband met corruptie. Hierbij is het belangrijk dat er transparant wordt gecommuniceerd over verrichte onderzoeken en over doorgevoerde veranderingen. De dialoog wordt gevoerd aan de hand van SMARTdoelstellingen. De onderneming moet aantonen dat schending van de VN Global Compact principes structureel is opgeheven waarbij het wenselijk is dat een eterne onafhankelijke partij vaststelt dat de schending is opgeheven. Bij het opheffen van de schending moet ook gedacht worden aan het nemen van corrigerende maatregelen, schadeloosstelling van betrokkenen en het opzetten en uitvoeren van herstelplannen. 13

14 Er hebben geen noemenswaardige activiteiten plaatsgevonden in de rapportageperiode. 3.5 Voortgang Global Compact schendingen corruptie Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming Voortgang Hewlett-Packard Co. afgesloten Royal Philips NV Total S.A. (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) Energie en basismaterialen in controversiële regimes Het doel van de dialoog is te waarborgen dat ondernemingen uit de sectoren energie en basismaterialen hun activiteiten in landen met een controversieel regime op een transparante en verantwoorde manier uitvoeren. Hierdoor worden risico s voor ondernemingen, lokale gemeenschappen en uiteindelijk de aandeelhouders zichtbaar en beheersbaar. De dialoog wordt gevoerd aan de hand van SMART- doelstellingen op de volgende aandachtsgebieden; mensenrechtenbeleid, stakeholdermanagement, rapportage, risicoanalyse, beveiliging en nationalisatie. 3.6 Voortgang Energie en basismaterialen in controversiële regimes Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming Voortgang Alcoa Inc. onsuccesvol Anglo American PLC succesvol BG Group PLC succesvol BHP Billiton PLC succesvol BP PLC ConocoPhillips succesvol ENI S.p.A. Eon Mobil Corp. Freeport-McMoRan Copper & Gold Rio Tinto PLC Royal Dutch Shell PLC (CL A) succesvol Total S.A. (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) Waterbeheer bij tetielgerelateerde ondernemingen Het doel van dit engagementthema is het beleid, de systemen en de transparantie van tetielgerelateerde ondernemingen op het gebied van waterbeheer te verbeteren. Het verschil tussen de vraag naar en aanbod van water kan, ondanks het feit dat dit veelal een lokale kwestie is, gevolgen hebben voor de wereldwijde activiteiten van een onderneming. De productie van eindproducten binnen de tetielindustrie is afhankelijk van de beschikbaarheid van water. Goed en effectief waterbeheer is niet alleen van belang voor de lokale bevolking en het milieu, het is ook belangrijk voor de winstgevendheid en continuïteit van ondernemingen en dus voor aandeelhouderswaarde op de lange termijn. De vraag naar water door de tetielindustrie is hoog en vormt een grote uitdaging aangezien waterschaarste een toenemend probleem is in bepaalde gebieden van de wereld. Op de diverse elementen in bijvoorbeeld de katoenketen van productie van de grondstoffen tot en met de eindgebruiker heeft water een grote impact. Deze impact geldt niet alleen voor de ondernemingen zelf, maar ook voor de lokale gemeenschappen waarin ondernemingen opereren en het milieu. Op al deze elementen is het waterbeheer van een onderneming potentieel van invloed. Het wegvallen van productie door waterschaarste of het verliezen van overheidslicenties voor watergebruik kan vergaande operationele en financiële gevolgen hebben voor ondernemingen en hun omgeving. Daarom is het ook voor de aandeelhouders in deze ondernemingen van cruciaal belang dat het waterbeheer op orde is. Onderzoek heeft uitgewezen dat katoen één van de meest waterintensieve grondstoffen is. Katoen wordt wijdverspreid gebruikt in de tetielindustrie, het engagement richt zich daarom nadrukkelijk op de katoenketen. 3.7 Voortgang waterbeheer bij tetielgerelateerde ondernemingen Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming Voortgang Abercrombie & Fitch succesvol (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) Goed ondernemingsbestuur De corporate governance structuur van een onderneming specificeert de rechten en verantwoordelijkheden van de verschillende belanghebbenden, zoals de directie, commissarissen, aandeelhouders en overige belanghebbenden. Een adequaat functionerend corporate governance systeem 14

15 richt zich op de lange termijn continuïteit van een onderneming en beschermt de belangen van aandeelhouders. Een goed functionerend corporate governance systeem kan bijdragen aan lange termijn aandeelhouderswaarde. Internationale en nationale principes en codes verschaffen richtlijnen voor goede corporate governance. Corporate governance kent vele aspecten die van belang zijn waaronder: beloningsbeleid, aandeelhoudersrechten, transparantie, effectief toezicht op management, onafhankelijke audit en risk management. 3.8 Voortgang Goed ondernemingsbestuur Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming Voortgang Deutsche Bank Heineken Holding positief Royal KPN NV Royal Philips NV Royal Dutch Shell positief Wolters Kluwer (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) Veilige arbeidsomstandigheden in de kledingsector Dit thema is in de tweede helft van 2013 opgestart. In het vierde kwartaal van 2013 heeft het eterne onderzoeksbureau Maplecroft onderzoek uitgevoerd naar het risicobeheer op het gebied van veilige arbeidsomstandigheden bij acht ondernemingen actief in kledingsector. Binnen dit onderzoek zijn risico s op het gebied van brandveiligheid, constructieveiligheid van gebouwen, het gebruik van chemicaliën, hygiëne en sanitairvoorzieningen onderzocht die voorkomen tijdens de productie van tetiel en kleding. Risico s die horen bij de productie van basismateriaal, zoals risico s rondom de oogst van katoen, zijn niet meegenomen in het onderzoek. Het doel van dit engagementthema is het verbeteren van beleid en gedrag van ondernemingen met betrekking tot de veilige arbeidsomstandigheden in de kledingsector. Voor de dialoog is 3 jaar uitgetrokken. CO 2 management in de vastgoedsector Een groot deel van de menselijke CO 2 -uitstoot is afkomstig van de gebouwde omgeving. In de vastgoedsector is dus veel potentie aanwezig om CO 2 -uitstoot in te perken en de impact op het milieu te verlagen. Een minstens zo belangrijke motivatie om noodzakelijke CO 2 besparingen te realiseren is de overtuiging dat duurzaam vastgoed op termijn beter zal renderen dan vastgoed dat niet duurzaam is. Gebouwen met gunstige energielabels zijn eenvoudiger in de markt te zetten en hebben betere verwachting ten aanzien van de bezettingsgraad. Daarnaast wordt minder risico gelopen op het vlak van aanpassingen in het door de overheid gevoerde milieubeleid. In het vierde kwartaal van 2013 is aan de hand van de 'Global Real Estate Sustainability Benchmark' (GRESB) methodologie, onderzoek verricht op het gebied van CO 2 management in de vastgoedsector. De GRESB is een onafhankelijke, wetenschappelijke benchmark die het duurzaamheidbeleid van vastgoedfondsen en portefeuilles wereldwijd beoordeelt. Op basis van de GRESB score kunnen fondsmanagers hun duurzaamheidbeleid tegen het licht houden en verbeteringen doorvoeren. GRESB maakt scores voor ongeveer 350 vastgoedfondsen en rangschikt deze in vier kwadranten. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen starters op het gebied van duurzaamheidbeleid en de best presterende ondernemingen, waarbij ondernemingen prestatieindicatoren volledig hebben geïntegreerd bij het beheer van de vastgoedportefeuille. De best presterende fondsen bevinden zich met name in Australië en Nieuw Zeeland, gevolgd door de Europese vastgoedfondsen. De Noord- Amerikaanse fondsen volgen en de Aziatische vastgoedfondsen scoren het slechtst. De eerste set ondernemingen waarmee het engagement wordt opgestart bevat acht vastgoedfondsen. Het is mogelijk dat hieraan later additionele fondsen worden toegevoegd. De doelstellingen binnen dit engagementthema zijn onderverdeeld in: 1. het beleid op het gebied van klimaatverandering; 2. de verankering van duurzaamheidsindicatoren binnen bedrijfsprocessen; 3. prestaties ten aanzien van energie en CO 2 reductiedoelstellingen; 4. de mate van transparantie daarin; 5. dialoog met huurders. 15

16 Deze laatste doelstelling is toegevoegd vanuit de gedachte dat klimaatverandering een zaak is van zowel verhuurders als huurders. Diepwater eploratie en ontwikkeling Diepzeeprojecten maken een belangrijk onderdeel uit van de investeringsportefeuille bij olie- en gasmaatschappijen. Het is van belang voor investeerders om te weten in welke mate deze ondernemingen adequaat risicomanagement toepassen om sociale- en milieurisico s te mitigeren. Het niet onderkennen van deze risico s kan negatieve gevolgen hebben op mens en milieu, maar ook op de reputatie en financiële positie van de onderneming. De recente catastrofe in de Golf van Meico heeft dit laten zien. De sector en haar toezichthouders hebben het operationele beleid van diepzee eploratie en ontwikkeling na dit zogenaamde Macondo-incident herijkt. Hieruit blijkt duidelijk dat het voorkomen van incidenten, tijdige interventie en de adequate respons bij een calamiteit cruciale managementthema s zijn in deze sector. Ook toezichthouders stellen nieuwe wettelijke eisen aan diepwaterboringen. In deze contet zijn voor dit engagementthema de volgende doelen geformuleerd: 1. controlemaatregelen van diepe waterbron; 2. crisismanagement; 3. management van onderaannemers; 4. transparantie over toezichteisen. 3.9 Voortgang diepwater eploratie en ontwikkeling Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming Voortgang Repsol positief Anadarko Petroleum Corp. (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) 16

17 4 Collectief Engagement Waar mogelijk en gewenst is Syntrus Achmea mede namens het pensioenfonds betrokken bij andere vormen van engagement. Met andere beleggers worden dan bijvoorbeeld de krachten gebundeld voor een collectief engagement. Deze dialogen zijn vaker gericht op sectoren, bepaalde onderwerpen (bijvoorbeeld CO 2 -uitstoot) of overheden en andere regelgevende instanties. Het gaat daarbij om de volgende initiatieven: 1. Anti-corruptie initiatief 2. Carbon Disclosure project 3. VN Global Compact De verschillende initiatieven, ondernomen acties en (tussentijdse) resultaten worden hierna kort toegelicht. het beleggingsproces. Op basis van de beschikbare gegevens stelt het CDP de Carbon Disclosure Leadership Inde (CDLI) samen. In afwachting van de nieuwe CDP onderzoeksgegevens worden voor dit collectief engagement momenteel geen werkzaamheden verricht. 1. Anti-corruptie initiatief Het engagementtraject is afgerond in januari De resultaten van de dialoog zijn bemoedigend. Een analyse na afloop van het engagement laat zien dat 16 ondernemingen hun prestaties verbeterden ten opzichte van de 0-meting in Van deze 16 ondernemingen behaalden 10 ondernemingen een viervoudige verbetering van hun oorspronkelijke score. Het toonaangevende bedrijf in de peergroup verbeterde de oorspronkelijke score zelfs zesvoudig. De resultaten van het collectief engagement ten aanzien van corruptie zijn positief. Verdere aandacht aan het onderwerp corruptie wordt besteed binnen de thema s van de engagementstrategie van het fonds. 2. Carbon Disclosure Project Gegevens over klimaatverandering vormen in toenemende mate een belangrijk element bij besluitvorming over investeringen. Betrouwbare, bruikbare en vergelijkbare klimaatgegevens spelen hierbij een essentiële rol. Daarom hecht Syntrus Achmea belang aan het Carbon Disclosure Project (CDP). Dit project stuurt jaarlijks een vragenlijst uit naar ondernemingen waarin wordt gevraagd naar relevante informatie over de uitstoot van broeikasgassen, de voorbereiding op klimaatverandering, en corporate governance en de strategie om te reageren op klimaatproblematiek. Gecoördineerd vanuit de Principles for Responsible Investment (PRI) ondersteunen investeerders jaarlijks via een collectief engagement de vragenlijst van het CDP. Hierbij wordt de vragenlijst etra onder de aandacht gebracht bij alle aangeschreven ondernemingen en benadrukken de investeerders het belang van betrouwbare gegevens voor 3. Rapportageverplichting VN Global Compact Het VN Global Compact biedt ondernemingen een kader voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ondernemingen kunnen zich vrijwillig bij het VN Global Compact aansluiten. Ze kiezen er dan voor zich openbaar te committeren aan de tien principes van het Compact (zie bijlage 1). Door deelname committeert de onderneming zich aan het in gang zetten van veranderingen in de bedrijfsvoering. Zo gaan het VN Global Compact en de tien principes onderdeel uitmaken van het beleid, de strategie, de cultuur en de dagelijkse praktijk van de onderneming. Verder laat de onderneming in haar publicaties (jaarverslag, duurzaamheidsverslag of de website) zien welke voortgang zij op het VN Global Compact en de principes boekt. Tevens dient de onderneming het VN Global Compact in publieke uitingen te steunen. In de praktijk blijkt dat ondernemingen die aan het VN Global Compact deelnemen dit op zeer verschillende wijze doen. De ene onderneming neemt haar deelname zeer serieus en voldoet aan alle afspraken, terwijl de andere onderneming minder aandacht besteedt aan het uitvoeren van de principes. Deze laatste groep kan de geloofwaardigheid van het VN Global Compact ondermijnen. Door middel van een collectief engagement zetten institutionele beleggers zich in, om ondernemingen aan te sporen zo snel mogelijk te voldoen aan de principes van het VN Global Compact en de bijbehorende rapportageverplichtingen. Door samen te werken met andere institutionele beleggers wordt er etra druk uit geoefend op de ondernemingen om op deze manier bij te dragen aan het succes van het VN 17

18 Global Compact. Syntrus Achmea heeft zich aangesloten bij de het PRI voor Rio initiatief. In maart 2013 zijn de engagementbrieven verzonden. De follow-up activiteiten werden uitgevoerd van april tot en met juli Het PRI secretariaat heeft tot december 2013 aangeschreven ondernemingen aangespoord te reageren op de engagementbrieven evenals gereageerd op reacties van ondernemingen. Update oktober 2013 In oktober 2013 hebben 130 ondernemingen gereageerd op de oproep vanuit de PRI. Van deze ondernemingen: Hebben 17 ondernemingen de VN Global Compact principes ondertekend Tonen 6 ondernemingen een sterke interesse in deelname Hebben 17 ondernemingen om aanvullende informatie gevraagd of etra tijd om te reageren Verstuurden 12 ondernemingen een algemeen antwoord op de engagementbrief Hebben 73 ondernemingen aangegeven het verzoek niet in te willigen 4. Belangenbehartiging Om de belangen van het pensioenfonds beter te vertegenwoordigen neemt Syntrus Achmea, naast de collectieve engagementactiviteiten, actief deel aan samenwerkingsverbanden van institutionele beleggers op het gebied van Corporate governance, Eumedion en het International Corporate Governance Network. Daarnaast heeft Syntrus Achmea zich verbonden aan de PRI. Binnen dit initiatief committeren institutionele beleggers zich aan het stimuleren van verantwoord beleggen, zowel intern als etern. Ook heeft Syntrus Achmea Vermogensbeheer zich verbonden aan het eerder genoemde Carbon Disclosure Project. 18

19 5 Corporate governance en stemmen Corporate governance wordt vaak vertaald met goed ondernemingsbestuur. Het heeft betrekking op de verhoudingen tussen de verschillende organen binnen een onderneming zoals de raad van bestuur, de raad van commissarissen, aandeelhouders en andere belanghebbenden. Rekenschap, transparantie en toezicht spelen hierbij een centrale rol. Pensioenfondsen beleggen onder andere in beursgenoteerde ondernemingen en zijn daardoor aandeelhouder. Door actief gebruik te maken van aandeelhoudersrechten kan het pensioenfonds invloed uitoefenen op de onderneming. Het gaat hierbij om het benoemen van bestuurders, het goedkeuren van jaarstukken en goedkeuring van het beloningsbeleid. Het pensioenfonds doet dit onder andere door deel te nemen aan de besluitvorming op de aandeelhoudersvergadering (stemmen). 1. Het pensioenfonds als actief aandeelhouder De Nederlandse Corporate Governance Code schrijft voor dat institutionele beleggers zoals pensioenfondsen een beleid moeten hebben ten aanzien van stemmen op aandeelhoudersvergaderingen van beursgenoteerde ondernemingen waarin wordt belegd. Daarbij wordt van de institutionele belegger gevraagd om minstens eenmaal per jaar aan te geven hoe het invulling geeft aan het stembeleid. Daarnaast stelt de Corporate Governance Code dat de institutionele belegger minimaal eenmaal per kwartaal moet aangeven hoe hij stemde op de aandeelhoudersvergaderingen. In bijlage 2 vindt u de volledige tekst van de relevante bepalingen voor institutionele beleggers van de Nederlandse Corporate Governance code. Het pensioenfonds voldoet aan de bepalingen van de Corporate Governance Code. Op de website van het pensioenfonds zijn de volgende documenten te vinden: 1. Stembeleid 2. Stemverslag van de voorgaande kwartalen en het afgelopen jaar 3. Rapportagetool waarbij gerapporteerd wordt hoe gestemd is per aandeelhoudersvergadering 2. Stemgedrag Pensioenfonds Het derde en vierde kwartaal is relatief rustig qua aantallen aandeelhoudersvergaderingen. Er vinden met name aandeelhoudersvergaderingen plaats van ondernemingen met een afwijkend boekjaar, of bij goedkeuring van een fusie of overname. Bedrijfspensioenfonds voor de Landbouw stemde in het tweede halfjaar van 2013 tijdens 199 vergaderingen op 1980 agendapunten. Het pensioenfonds maakt bij het uitoefenen van stemrechten gebruik van stemanalyses en stemadviezen van Institutional Shareholder Services (ISS). De ISS aanbeveling dient dus als advies. Voordat het pensioenfonds haar definitieve stem geeft beschouwt het alle voorstellen op individuele basis. De strikte criteria in het eigen stembeleid leiden vooral bij controversiële agendapunten tot een afwijking van het advies van ISS. Het uiteindelijke besluit wordt genomen op basis van de specifieke feiten en omstandigheden van een dergelijk agendapunt. Het betekent ook dat het pensioenfonds niet altijd met het management van de onderneming of met de aanbeveling van ISS meestemt. Zo werd in de tweede helft van 2013 in ongeveer 9% van alle agendapunten tegen het management gestemd. Het ging hier vooral om de benoeming van bestuurders van ondernemingen (niet onafhankelijk waar dit wel geëist of gewenst is) en beloningstructuren (ecessief, onvoldoende toegelicht, of niet transparant genoeg). Op aandeelhoudersresoluties over milieu, sociale en governance kwesties wordt ook relatief vaak tegen management gestemd. Tabel 05.2 Overzicht stemactiviteiten H Bron: ISS en Syntrus Achmea Management ISS beleid Agendapunten Voor Tegen Voor Tegen ,9% 9,1% 97,5% 2,5% Op de website van het pensioenfonds vindt u meer informatie over hoe het pensioenfonds per aandeelhoudersvergadering stemde. 3. Agenderingsrecht aandeelhouders Tijdens aandeelhoudersvergaderingen kunnen aandeelhouders een voorstel agenderen, mits wordt voldaan aan de voorwaarden van het lokaal geldende agenderingsrecht. 19