Rapportage Verantwoord Beleggen Tweede halfjaar 2013 Index

Transcriptie

1 Rapportage Verantwoord Beleggen Tweede halfjaar 2013 Index 1 Inleiding Verantwoord Beleggen 2 Uitsluitingsbeleid 3 Engagement 4 Collectief engagement 5 Corporate governance en stemmen 6 Bijlagen

2 1 Inleiding Verantwoord beleggen Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor het Schoonmaak- en Glazenwassersbedrijf (hierna het pensioenfonds) past sinds 2008 instrumenten van verantwoord beleggen toe bij het beheer van haar vermogen. In deze halfjaarlijkse rapportage leest u over de laatste stand van zaken met betrekking tot deze instrumenten en vindt u terug welke activiteiten namens het pensioenfonds zijn ondernomen. Op de website van het pensioenfonds vindt u beleidsdocumenten en rapportages waarnaar in dit rapport wordt verwezen. Deze inleiding geeft een kort overzicht van de achtergrond van verantwoord beleggen. 1. Wat houdt verantwoord beleggen in? Het pensioenfonds staat voor een goed en betaalbaar pensioen. Het pensioenfonds is van mening dat verantwoord beleggen bijdraagt aan het realiseren van een goed en betaalbaar pensioen voor huidige en toekomstige generaties. Daarom besteedt het pensioenfonds waar nodig en mogelijk binnen de fiduciaire verantwoordelijkheid aandacht aan ecologische, sociale en governance onderwerpen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen door ondernemingen waarin belegd wordt speelt een belangrijke rol. 2. Wat zijn de uitgangspunten? Voor het verantwoord beleggen beleid hanteert het pensioenfonds de principes van het Global Compact van de Verenigde Naties als uitgangspunt. Deze principes hebben betrekking op vier hoofdthema s: Mensenrechten Arbeidsnormen Milieu Anticorruptie Het VN Global Compact bestaat uit tien breed geaccepteerde principes (zie bijlage 1). Deze principes vinden hun oorsprong in internationale verdragen zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en principes van de International Labour Organisation (ILO). Het VN Global Compact verlangt van bedrijven dat zij binnen hun eigen invloedsfeer kernwaarden op het gebied van mensenrechten, arbeidsnormen, milieu en anticorruptie omarmen, ondersteunen en uitoefenen. 3. Wat doet het pensioenfonds? Voor het verantwoord beleggen beleid van pensioenfonds wordt gebruik gemaakt van drie instrumenten: 1. Uitsluiting, van producenten van controversiële wapens; 2. Engagement, het aangaan van de dialoog met ondernemingen; 3. Corporate governance en stemmen op aandeelhoudersvergaderingen De instrumenten, de gemaakte keuzes en de recente ontwikkelingen worden ieder in afzonderlijke hoofdstukken besproken. 4. Reikwijdte van het verantwoord beleggen beleid Daar waar mogelijk past het pensioenfonds haar verantwoord beleggen beleid toe op haar beleggingen. Het verantwoord beleggen beleid van het pensioenfonds is van toepassing op beleggingen in zowel mandaten als fondsen beheerd door Syntrus Achmea. Het pensioenfonds maakt voor het beheer van haar vermogen, naast Syntrus Achmea Vermogensbeheer, ook gebruik van externe vermogensbeheerders. Wanneer het fonds gebruik maakt van beleggingsfondsen of pools van externe vermogensbeheerders, is het niet altijd mogelijk om een eigen verantwoord beleggen beleid toe te passen. Aandelen Het pensioenfonds belegt in aandelen. Dit geschiedt enerzijds door te beleggen in de Syntrus Achmea Aandelenpools (Europa core, High Conviction Europa, Multi Managers Europa) als ook via externe managers. Ook wordt middels een discretionair mandaat (beheerd door Syntrus Achmea) direct in aandelen Verenigde Staten belegd. Op alle aandelenportefeuilles die beheerd worden door Syntrus Achmea is het verantwoord beleggen beleid van het pensioenfonds van toepassing zoals hier boven beschreven. De extern beheerde aandelenportefeuilles zijn alle in beheer bij Blackrock. Op deze beleggingen is het Blackrock uitsluitingsbeleid voor controversiële wapens van toepassing. Dit beleid verschilt van het uitsluitingsbeleid van het pensioenfonds door het niet uitsluiten van bedrijven die actief zijn in de productie en distributie van nucleaire wapens. Vastrentende waarden Het pensioenfonds heeft voor het merendeel van de vastrentende waarden gekozen voor eigen beleggingsmandaten die beheerd worden door Syntrus Achmea. Op deze manda- 2

3 ten is het uitsluitingbeleid van het pensioenfonds van toepassing. Dit betekent dat in de bedrijfsleningenportefeuille niet wordt belegd in producenten van controversiële wapens. Specifiek voor staatsobligaties van opkomende markten beheert een tweetal externe partijen geld van het pensioenfonds (Pictet en Stone Harbor). Op deze fondsbeleggingen is het verantwoord beleggen beleid niet toepasbaar. Alternatieve beleggingen Het pensioenfonds belegt in het Interpolis Pensioenen Private Equity II fonds. Voor dit fonds worden duurzaamheidscriteria gehanteerd zoals de uitgangspunten van het Global Compact en worden beleggingen in ondernemingen die wapens produceren uitgesloten. Daarnaast wordt in de toekomst bij het selecteren van private equity fondsen uitdrukkelijk rekening gehouden met verantwoord beleggen. Met betrekking tot de beleggingen in grondstoffen; het pensioenfonds wenst uitdrukkelijk niet te investeren in voedsel en vee gerelateerde grondstoffen. De beleggingen vinden indirect plaats via derivaten (futures). Door middel van deze derivaten wordt blootstelling verkregen aan de prijsverandering van grondstoffen. De potentiële invloed van de investeerders op het prijsniveau en de volatiliteit blijft onduidelijk. Om er zeker van te zijn dat het pensioenfonds voedselgerelateerde grondstofprijzen niet beïnvloedt, investeert het pensioenfonds niet in dergelijke grondstoffen. ESG Integratie Voor de gangbare beleggingscategorieën zijn er nog andere ontwikkelingsmogelijkheden. Vanuit de overtuiging dat in de markt het belang van ontwikkelingen op milieu en sociaal gebied niet voldoende wordt onderkend wordt er waarde gehecht aan informatie op dit gebied. Voor de door Syntrus Achmea beheerde beleggingspools worden daarom daar waar mogelijk duurzaamheidsfactoren op een systematische en consistente manier geïntegreerd in het reguliere beleggingsproces. Dit vanuit de overtuiging dat het inzichtelijk maken van relevante ecologische, sociale en goed bestuur (ESG) factoren, en daarmee verbonden bedrijfsspecifieke risico s, bijdraagt aan het maken van beter geïnformeerde beleggingsbeslissing. Het draagt bij aan het behalen van een goed rendement en het streven naar een goed en betaalbaar pensioen. Voor de portefeuilles waar een fundamenteel beleggingsproces van toepassing is wordt een ESG integratie strategie toegepast. Sinds 2011 worden duurzaamheidsfactoren op een systematische en consistente manier geïntegreerd in het beleggingsproces. Dit vanuit de overtuiging dat het inzichtelijk maken van relevante ecologische, sociale en goed bestuur (ESG) factoren en daarmee verbonden bedrijfsspecifieke risico s bijdraagt aan het maken van beter geïnformeerde beleggingsbeslissing. Na uitvoerig testen van beschikbare data is de voorlopige conclusie dat huidige datasets zich niet lenen voor het doel van ESG integratie in de portefeuilles die beheerd worden middels een kwantitatief beleggingsproces. De kwaliteit van de onderliggende data en het ontbreken van betrouwbare tijdsreeks gegevens maken dat de datasets momenteel geen toegevoegde waarde hebben voor de beleggingsportefeuille. Het analyseren van de beleggingsportefeuilles aan de hand van ESG factoren blijft onder de aandacht van Syntrus Achmea. Syntrus Achmea zal ontwikkelingen in de markt op dit gebied blijven monitoren, onderzoeken en toepassen indien gepast. Dit met het doel van het behalen van een goed rendement en het streven naar een goed en betaalbaar pensioen voorop 5. Hoe legt het pensioenfonds verantwoording af? Transparantie is onafscheidelijk verbonden aan een goed verantwoord beleggen beleid. Het pensioenfonds rapporteert daarom tweemaal per jaar over hoe zij de afgelopen periode invulling gaf aan het verantwoord beleggen beleid. Ook rapporteert het pensioenfonds over de wijze waarop instrumenten zijn ingezet op sociale, governance en milieuthema s. Het pensioenfonds rapporteert via een verantwoord beleggen rapportage. Met behulp van een zogenoemd vote disclosure system geeft het pensioenfonds inzicht in haar stemgedrag. De rapportages en het systeem zijn toegankelijk via de website van het pensioenfonds. Daarnaast staan op deze website de volgende documenten: Verantwoord beleggen beleid 3

4 Uitsluitingsbeleid ten aanzien van controversiële wapens Corporate governance en stembeleid Deze rapportage De gekozen instrumenten, gemaakte keuzes en recente ontwikkelingen worden in het vervolg van dit verslag in afzonderlijke hoofdstukken besproken. Dit is een geïntegreerde rapportage, de informatie met betrekking tot verantwoord beleggen in dit rapport heeft derhalve betrekking op de beleggingen van het pensioenfonds in haar portefeuilles 4

5 2 Uitsluitingsbeleid Er zijn verschillende redenen waarom een pensioenfonds er voor kiest om niet te beleggen in bepaalde ondernemingen. Zo kan het pensioenfonds ervoor kiezen om niet te beleggen in ondernemingen die ongewenst gedrag vertonen of ondernemingen die bepaalde controversiële producten produceren. Wanneer een onderneming betrokken is bij een controversieel product, veelal een kernactiviteit van de onderneming, is een engagementbeleid niet reëel. Het is immers lastig de onderneming over te halen een ander product te produceren. In dat geval hanteert het pensioenfonds op voorhand een uitsluitingsbeleid. Het uitsluitingsbeleid van het pensioenfond richt zich op één enkel product, namelijk controversiële wapens. 1. Wat zijn controversiële wapens? Voor het pensioenfonds zijn wapens controversieel wanneer deze wapens onevenredig veel leed en slachtoffers veroorzaken en geen onderscheid maken tussen burger- en militaire doelen. Ook na afloop van een conflict veroorzaken deze wapens nog op aanzienlijke schaal slachtoffers en ontwrichten deze de maatschappij en de economie. In de praktijk gaat het om de volgende typen wapens: 1. Nucleaire wapens 2. Biologische wapens 3. Chemische wapens 4. Antipersoonsmijnen 5. Clusterbommen Bij het bepalen van de definitie van controversiële wapens zoekt het pensioenfonds aansluiting bij internationale verdragen die door Nederland zijn ondertekend en bij het beleid van de Nederlandse overheid. Het volledige uitsluitingsbeleid kunt u terugvinden op de website van het pensioenfonds. 2. Hoe wordt de uitsluitingslijst samengesteld? Namens het pensioenfonds belegt Syntrus Achmea ondermeer direct in Europese en Noord-Amerikaanse aandelen en bedrijfsobligaties. Het uitsluitingsbeleid is van toepassing op deze beleggingen. Het onafhankelijke Zweedse onderzoeksbureau Ethix stelt ieder halfjaar vast welke ondernemingen betrokken zijn bij de productie van controversiële wapens. Daartoe bekijkt het onderzoeksbureau het gehele belegbaar universum. Wanneer het onderzoeksbureau betrokkenheid vaststelt is dat reden tot uitsluiting. 3. Uitsluiting controversiële wapens Verbod beleggen in clustermunitie Met betrekking tot het verbod tot beleggen in clustermunitie heeft de AFM in september 2013 geïnventariseerd welke ondernemingen per 1 januari 2014 voldoen aan de criteria geformuleerd in artikel 21a Besluit Marktmisbruik. Uit deze inventarisatie blijkt dat de onderstaande beursgenoteerde ondernemingen in ieder geval onder de wettelijke definitie van een verboden onderneming als bedoeld in artikel 21a Besluit Marktmisbruik vallen. Deze ondernemingen blijven gehandhaafd op de uitsluitingslijst van het pensioenfonds: Aeroteh SA Alliant Techsystems Hanwha Corporation Poongsan Corporation Singapore Technologies Textron Geen verbod beleggen in kernwapens Het kabinet overweegt geen verbod op het investeren in ondernemingen die onderdelen voor kernwapens maken. Dit schrijven staatssecretaris Klijnsma (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) en de ministers Dijsselbloem (Financiën) en Timmermans (Buitenlandse Zaken) in hun antwoorden 5

6 van 9 en 11 december 2013 op Kamervragen over investeringen van financiële instellingen in kernwapens. De bewindslieden wijzen erop dat het door Nederland ondertekende Nucleaire Non-proliferatie Verdrag niet het bezit van kernwapens door de erkende kernwapenstaten verbiedt. Financiële instellingen hebben in dat licht een eigen verantwoordelijkheid ten aanzien van beleggingen in kernwapenfabrikanten. Veranderingen in de uitsluitingslijst Zowel herzieningen in de AFM-lijst als ook nieuwe beoordelingen van de externe dienstverlener Ethix en zogenaamde corporate actions (bijvoorbeeld fusies), hebben geleid tot het opheffen van de uitsluiting voor vier ondernemingen en het toevoegen van vier nieuwe ondernemingen ten aanzien van het controversiële wapen criterium. 6

7 3 Rapportage Engagement Een onderneming is gericht op het maken van winst. Het streven naar winstmaximalisatie kan op bepaalde momenten op gespannen voet staan met internationale richtlijnen voor verantwoord ondernemen, zoals het VN Global Compact. In een context waar ondernemingen deze internationale richtlijnen systematisch schenden wordt gedrag onverantwoord. Onverantwoord gedrag vormt een risico voor winstmaximalisatie op de lange termijn en het is dus in het belang van de onderneming en al haar belanghebbenden dat richtlijnen voor verantwoord ondernemen worden gerespecteerd. Daarom gaat het pensioenfonds de dialoog aan met ondernemingen. Het doel van deze dialoog is het duidelijk stellen van kaders, het ontwikkelen van kennis bij ondernemingen en het definiëren van 'good practices'. Op deze manier draagt het pensioenfonds bij aan het bewaken van het juiste evenwicht en beschermt het haar belangen. 1. Het pensioenfonds en de dialoog Engagement is het aangaan van de dialoog met ondernemingen. Het is het centrale middel in het verantwoord beleggen beleid van het pensioenfonds. Met het aangaan van de dialoog wil het pensioenfonds het duurzame gedrag van ondernemingen verbeteren en tegelijkertijd aandeelhouderswaarde vergroten. De dialoog kan op diverse manieren gevoerd worden: 1. proactief; een onderneming wordt aangesproken op de (neven)effecten van haar bedrijfsprocessen; 2. reactief; een onderneming wordt aangesproken op ongewenste activiteiten en gedragingen; 3. ter bevordering van een algemene standaard op bijvoorbeeld sectorniveau. het VN Global Compact. Mochten zij zich daaraan wel schuldig maken, dan is het noodzakelijk dat zij deze schendingen opheffen en voorkomen dat de schendingen in de toekomst opnieuw zullen optreden. Dit zijn belangrijke aandachtspunten bij het voeren van een dialoog. Daarnaast kan ook de dialoog worden aangegaan over onderwerpen die gerelateerd zijn aan maatschappelijk verantwoord ondernemen, de rapportage daarvan en aan corporate governance gerelateerde onderwerpen. Dit met het doel de kansen en risico s van een onderneming beter in kaart te krijgen en met als doel het duurzame gedrag van ondernemingen te verberen en aandeelhouderswaarde op de langere termijn te creëren. 2. De minimale uitgangspunten De beginselen van het VN Global Compact vormen een minimaal uitgangspunt voor verantwoord ondernemen. Structurele schendingen van het VN Global Compact vergroten het risico op nadelige gevolgen voor de onderneming, haar directe omgeving zoals lokale gemeenschappen of het milieu en voor andere belanghebbenden. Activiteiten die (mogelijk) leiden tot een schending van de principes van het VN Global Compact staan veelal in de belangstelling van niet-gouvernementele organisaties (NGO s) en de media en schaden het milieu, lokale gemeenschappen en daarmee de reputatie van de ondernemingen. In de praktijk leiden deze schendingen ook vaker tot rechtszaken, die boetes of het uitbetalen van schadeclaims door de ondernemingen tot gevolg kunnen hebben. Dit zijn directe negatieve financiële effecten, die ook de belangen van aandeelhouders schaden. Ondernemingen dienen te voorkomen dat zij zich schuldig maken aan structurele schendingen van de beginselen van 3. Het engagementproces Ieder jaar bepaalt het pensioenfonds in samenspraak met Syntrus Achmea welke twee thema s centraal staan in het engagementtraject. Om goed geïnformeerd en gedegen een dialoog te voeren worden er namens het pensioenfonds op de gekozen onderwerpen themaonderzoeken uitgevoerd. Op basis van onderstaande thema s zijn in het recente verleden dialogen met ondernemingen gestart: 1. Energie en basismaterialen in controversiële regimes 2. Waterbeheer bij voedings- dranken- en tabaksondernemingen 3. Global Compact schendingen arbeidsomstandigheden (o.a. kinderarbeid) 4. Global Compact milieuschendingen 5. Global Compact schendingen corruptie 6.Global Compact schendingen mensenrechten 7. Eco-efficiëntie in de metaal- en cementindustrie 7

8 Onderstaande thema s zijn onderdeel geweest van het engagementprogramma. Dialogen met ondernemingen zijn intussen beëindigd. 1. Tevredenheid en gezondheid van werknemers 2. Biodiversiteit en de farmaceutische industrie de vragenlijst van het Carbon Disclosure Project. Ook wordt er van ondernemingen verwacht dat risico's en kansen in relatie tot klimaatverandering inzichtelijk worden gemaakt. Voor dit thema zijn bedrijven in de vastgoedsector geselecteerd. Engagementthema s opgestart in 2013 Daarnaast zijn in het derde kwartaal van 2013 de engagementthema s opgestart, die samen met het pensioenfonds zijn vastgesteld. Het betreft de thema s: 1. Veilige arbeidsomstandigheden in de kledingsector (Q3 2013) 2. CO2 management in de vastgoedsector (Q4 2013) Veilige arbeidsomstandigheden Naast het betalen van compensatie aan getroffen werknemers wordt onder de kosten van arbeidsongevallen en beroepsziekten ook verstaan: de tijd die andere werknemers bezig zijn met schade. Schade aan of verlies van producten en grondstoffen, reparaties aan machines en installaties, extra loon, overuren en tijdelijke arbeid om de gewonde werknemer te vervangen, vertragingen in de productie, onderzoektijd, boetes, verlies van contracten, juridische kosten, verlaagde productiviteit / moreel en reputatieschade. Geen enkel bedrijf is immuun voor problemen op het gebied van veiligheid op het werk, maar in sommige sectoren moet hier bijzondere aandacht aan geschonken worden vanwege het hoge risico. De kledingsector is recentelijk negatief in het nieuws geweest in het bijzonder vanwege misstanden in Bangladesh en het gebrek aan het nemen van ketenverantwoordelijkheid door (Westerse) ondernemingen. Dit thema wordt daarom toegespitst op de arbeidsomstandigheden in de kledingsector. CO 2 management Het managen van CO2-uitstoot (zowel voor de directe activiteiten als in de keten) biedt bedrijven de mogelijkheid tot lagere kosten (door middel van efficiëntiemaatregelen) en het verlagen van de milieu-impact (als gevolg van de uitstoot). Doelstelling van dit engagementthema is dat bedrijven in CO2-intensieve sectoren CO2-reductietargets opstellen en publiceren. Daarnaast dienen ondernemingen belanghebbenden te informeren op welke manier deze doelstellingen behaald zullen worden, bijvoorbeeld in reactie op Engagementthema s 2014 In december 2013 is een lijst van potentiële engagementthema s opgesteld waarbij de klanten van Syntrus Achmea konden aangeven op welk thema zij graag in 2014 de dialoog zouden willen voeren. Ook uw pensioenfonds is hiervoor benaderd. Op dit moment wordt geïnventariseerd welke thema s hiervoor in aanmerking komen. De keuze bestaat uit de volgende thema s: 1. kwaliteit en nominatie van de Raad van Commissarissen; 2. ketenmanagement chemische stoffen (REACH Management); 3. sociale kwesties in de voedingsmiddelen- en landbouwketen; 4. bescherming van consumentendata: privacy en bescherming van persoonsgegevens. 4. Engagement namens het pensioenfonds Engagement is een zaak van lange adem, voor de diverse trajecten wordt uitgegaan van een looptijd van drie jaar. Tijdens deze doorlooptijd zijn er ook periodes zonder noemenswaardige voortgang in de dialoog. Vaak is dit het geval tijdens het opstarten van een dialoog of bij herbezinning van een gekozen strategie in geval de voortgang niet de gewenste resultaten laat zien. Anders dan bij het instrument uitsluiting waarbij het pensioenfonds op voorhand niet belegt in ondernemingen, geldt voor engagement dat het pensioenfonds wel belegt in ondernemingen die ter discussie staan. Het pensioenfonds heeft dan als aandeelhouder de mogelijkheid om het management aan te sporen het beleid of activiteiten te wijzigen. 5. Ondernemingen in engagementprogramma Aan het eind van 2013 voert Syntrus Achmea op de vijf vaste thema s (de 4 Global Compact aandachtsgebieden en goed ondernemingsbestuur) en op 12 specifieke thema s 148 dialogen met 102 ondernemingen. Hiervan worden 95 dialogen gevoerd op thema s die mede door klanten van 8

9 Syntrus Achmea gekozen zijn. Onderstaande tabel geeft inzicht in het aantal dialogen uitgesplitst naar: 1. thema (milieu, sociaal en governance); 2. regio. 3.1a Activiteiten per thema en regio Bron: Robeco en Syntrus Achmea De onderneming moet aantonen dat de schending van de VN Global Compact principes is opgeheven. Het is wenselijk dat een externe, onafhankelijke partij vaststelt dat de schending is opgeheven. 3.2 Voortgang Global Compact schendingen Mensenrechten Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming Anglo American Chevron Corp. Exxon Mobil Corp. Rio Tinto Stora Enso Oyj Syngenta AG Total S.A. Vedanta Resources (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) Voortgang Neutral Vermeldenswaardige ontwikkelingen binnen de engagementthema s worden in de komende paragrafen toegelicht. Voor ieder thema wordt inzichtelijk gemaakt welke ondernemingen in de portefeuille opgenomen zijn in het engagementprogramma. Per onderneming wordt kort de teneur van de dialoog aangegeven. Global Compact schendingen arbeidsomstandigheden Het doel van dit engagementthema is het opheffen van de gevonden schendingen van het VN Global Compact en het ontwikkelen van beleid, systemen en rapportages die verband houden met het voorkomen van nieuwe schendingen. Global Compact schendingen Mensenrechten Het doel van dit engagementthema is het opheffen van de geconstateerde mensenrechtenschendingen en het ontwikkelen van beleidssystemen en rapportages die verband houden met het voorkomen van nieuwe schendingen. Structurele schendingen van de beginselen van mensenrechten kunnen betrekking hebben op de activiteiten van ondernemingen in landen met controversiële regimes. Door hun activiteiten in deze landen genereren de ondernemingen inkomsten voor de betreffende regimes, die deze inkomsten vervolgens vaak niet ten goede laten komen aan de lokale bevolking. Daarnaast komt het voor dat lokale gemeenschappen direct worden geschaad door de activiteiten van de ondernemingen. Andere voorbeelden van schendingen op het gebied van mensenrechten zijn onrechtmatigheden tegen de lokale bevolking door personeel of ingehuurde veiligheidsdiensten van ondernemingen. Structurele schendingen van het VN Global Compact, in het bijzonder de principes die gaan over arbeidsnormen, vormen financiële en reputatierisico s voor de onderneming en voor belanghebbenden zoals aandeelhouders. Ondernemingen dienen te voorkomen dat zij zich schuldig maken aan structurele schendingen van deze beginselen van het VN Global Compact. Mochten zij zich daaraan wel schuldig maken, dan is het wenselijk dat zij deze schendingen opheffen en voorkomen dat schendingen in de toekomst opnieuw zullen optreden. Structurele schendingen van de beginselen over arbeidsomstandigheden kunnen betrekking hebben op kinderarbeid en andere vormen van gedwongen arbeid in de ketens van toeleveranciers van ondernemingen. Ook discriminatie van bijvoorbeeld zwangere vrouwen of personeel van een bepaalde etnische achtergrond komt voor, zowel binnen bedrijven zelf als binnen de ketens. Om een schending effectief te verhelpen wordt op basis van SMART-doelstellingen de dialoog gevoerd op onder meer de volgende aandachtsgebieden; beleid voorkomen schen- 9

10 dingen, implementatie, dialoog belanghebbenden, rapportages dialoog, externe verificatie en transparantie. 3.3 Voortgang Global Compact schendingen arbeidsomstandigheden Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming Adecco S.A. Alcoa Inc. Archer Daniels Midland Co. Berkshire Hathaway Inc British American Tobacco Plc Coca-Cola Co. Cummins Inc. Ericsson LM Shs B FedEx Corp. KBR Inc. Kohl's Corp. Koninklijke Ahold N.V. Merck KGaA Microsoft Corp. Starbucks Corp. Target Corp. Tesco Plc Verizon Communications VF Corp. Vodafone Group PLC Wal-Mart Stores Voortgang (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) Global Compact milieuschendingen Het doel van dit engagementthema is het opheffen van de gevonden schendingen van het VN Global Compact en het ontwikkelen van beleid, systemen en rapportages die verband houden met het voorkomen van nieuwe milieuschendingen. De dialoog wordt gevoerd aan de hand van SMARTdoelstellingen. De onderneming moet aantonen dat schending van de VN Global Compact principes structureel is opgeheven waarbij het wenselijk is dat een externe onafhankelijke partij vaststelt dat de schending is opgeheven. Bij het opheffen van de schending moet ook gedacht worden aan het nemen van corrigerende maatregelen, schadeloosstelling van betrokkenen en het opzetten en uitvoeren van herstelplannen. 3.4 Voortgang Global Compact milieuschendingen Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming AES Corp. BP PLC Chevron Corp. Enel S.p.A. Exxon Mobil Corp. Freeport-McMoRan Copper & Gold GDF Suez S.A. Newmont Mining Corp. Rio Tinto PLC Royal Dutch Shell PLC (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) Voortgang neutral Global Compact schendingen corruptie Omkoping en corruptie zijn niet verenigbaar met goed ondernemingsbestuur en hebben een negatieve invloed op de (creatie van) aandeelhouderswaarde. Het leidt tot nadelige economische, sociale en politieke uitkomsten. Overtredingen van internationale principes op het gebied van anticorruptie kunnen schadelijk zijn voor de reputatie van een bedrijf en de waarde van merken. Structurele schendingen van het VN Global Compact, in het bijzonder de principes die gaan over milieu, vormen financiele, operationele en reputatierisico s voor de onderneming en voor haar belanghebbenden zoals aandeelhouders. Ondernemingen dienen daarom te voorkomen dat zij zich schuldig maken aan structurele schendingen van deze beginselen van het VN Global Compact. Mochten zij zich daaraan wel schuldig maken, dan is het wenselijk dat zij deze schendingen opheffen en voorkomen dat de schendingen in de toekomst opnieuw optreden. Eén van de universele principes van het VN Global Compact is gericht op corruptie. Dit principe roept bedrijven op om preventieve en handhavingmaatregelen in te stellen en een effectief systeem op te zetten voor de bestrijding van corruptie. Dit engagementthema heeft als doel het anticorruptiebeleid en de maatregelen tegen corruptie bij bedrijven te verbeteren. Daarnaast moet ook voldoende duidelijk worden gemaakt welke acties worden ondernomen tegen werknemers, agenten en onderaannemers die betrokken zijn bij beschuldigingen in verband met corruptie. 10

11 Hierbij is het belangrijk dat er transparant wordt gecommuniceerd over verrichte onderzoeken en over doorgevoerde veranderingen. 3.5 Voortgang Global Compact schendingen corruptie Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming Hewlett-Packard Co. Royal Philips NV Total S.A. Vedanta Resources (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) Voortgang Energie en basismaterialen in controversiële regimes Het doel van de dialoog is te waarborgen dat ondernemingen uit de sectoren energie en basismaterialen hun activiteiten in landen met een controversieel regime op een transparante en verantwoorde manier uitvoeren. Hierdoor worden risico s voor ondernemingen, lokale gemeenschappen en uiteindelijk de aandeelhouders zichtbaar en beheersbaar. De dialoog wordt gevoerd aan de hand van SMART- doelstellingen op de volgende aandachtsgebieden; mensenrechtenbeleid, stakeholdermanagement, rapportage, risicoanalyse, beveiliging en nationalisatie. 3.6 Voortgang Energie en basismaterialen in controversiële regimes Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming Voortgang Anglo American PLC BG Group PLC BHP Billiton PLC BP PLC Chevron Corp. ConocoPhillips ENI S.p.A. Exxon Mobil Corp. Freeport-McMoRan Copper & Gold Repsol S.A. Rio Tinto PLC Royal Dutch Shell PLC (CL A) Total S.A. (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) Waterbeheer bij textielgerelateerde ondernemingen Het doel van dit engagementthema is het beleid, de systemen en de transparantie van textielgerelateerde ondernemingen op het gebied van waterbeheer te verbeteren. Het verschil tussen de vraag naar en aanbod van water kan, ondanks het feit dat dit veelal een lokale kwestie is, gevolgen hebben voor de wereldwijde activiteiten van een onderneming. De productie van eindproducten binnen de textielindustrie is afhankelijk van de beschikbaarheid van water. Goed en effectief waterbeheer is niet alleen van belang voor de lokale bevolking en het milieu, het is ook belangrijk voor de winstgevendheid en continuïteit van ondernemingen en dus voor aandeelhouderswaarde op de lange termijn. De vraag naar water door de textielindustrie is hoog en vormt een grote uitdaging aangezien waterschaarste een toenemend probleem is in bepaalde gebieden van de wereld. Op de diverse elementen in bijvoorbeeld de katoenketen van productie van de grondstoffen tot en met de eindgebruiker heeft water een grote impact. Deze impact geldt niet alleen voor de ondernemingen zelf, maar ook voor de lokale gemeenschappen waarin ondernemingen opereren en het milieu. Op al deze elementen is het waterbeheer van een onderneming potentieel van invloed. Het wegvallen van productie door waterschaarste of het verliezen van overheidslicenties voor watergebruik kan vergaande operationele en financiële gevolgen hebben voor ondernemingen en hun omgeving. Daarom is het ook voor de aandeelhouders in deze ondernemingen van cruciaal belang dat het waterbeheer op orde is. Onderzoek heeft uitgewezen dat katoen één van de meest waterintensieve grondstoffen is. Aangezien katoen wijdverspreid gebruikt wordt in de textielindustrie, richt het engagement zich nadrukkelijk op de katoenketen. 11

12 3.7 Voortgang waterbeheer bij textielgerelateerde ondernemingen Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming Abercrombie & Fitch Adidas Burberry Group Gap Hennes & Mauritz LVMH Moet Hennesey Louis Vuitton NIKE Polo Ralph Lauren The TJX Cos. VF (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) Voortgang neutral on 3.8 Voortgang Goed ondernemingsbestuur Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming Voortgang Akzo Nobel Deutsche Bank DSM Heineken Holding KPN Philips Randstad Reed Elsevier Positief Royal Dutch Shell Unilever Wolters Kluwer (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) Goed ondernemingsbestuur De corporate governance structuur van een onderneming specificeert de rechten en verantwoordelijkheden van de verschillende belanghebbenden, zoals de directie, commissarissen, aandeelhouders en overige belanghebbenden. Een adequaat functionerend corporate governance systeem richt zich op de lange termijn continuïteit van een onderneming en beschermt de belangen van aandeelhouders. Een goed functionerend corporate governance systeem kan bijdragen aan lange termijn aandeelhouderswaarde. Internationale en nationale principes en codes verschaffen richtlijnen voor goede corporate governance. Corporate governance kent vele aspecten die van belang zijn waaronder: beloningsbeleid, aandeelhoudersrechten, transparantie, effectief toezicht op management, onafhankelijke audit en risk management. Veilige arbeidsomstandigheden in de kledingsector Dit thema is in de tweede helft van 2013 opgestart. In het vierde kwartaal van 2013 heeft het externe onderzoeksbureau Maplecroft onderzoek uitgevoerd naar het risicobeheer op het gebied van veilige arbeidsomstandigheden bij acht ondernemingen actief in kledingsector. De onderzochte bedrijven zijn: Associated British Foods (Primark), Burberry, H&M, Inditex, PPR SA (Kering), LVMH, Marks and Spencer en VF Corp. Binnen dit onderzoek zijn risico s op het gebied van brandveiligheid, constructieveiligheid van gebouwen, het gebruik van chemicaliën, hygiëne en sanitatie onderzocht die voorkomen tijdens de productie van textiel en kleding. Risico s die horen bij de productie van basismateriaal, zoals risico s rondom de oogst van katoen, zijn niet meegenomen in het onderzoek. Het doel van dit engagementthema is het verbeteren van beleid en gedrag van ondernemingen met betrekking tot de veilige arbeidsomstandigheden in de kledingsector. Voor de dialoog is 3 jaar uitgetrokken. CO 2 management in de vastgoedsector Een groot deel van de menselijke CO2-uitstoot is afkomstig van de gebouwde omgeving. In de vastgoedsector is dus veel potentie aanwezig om CO2-uitstoot in te perken en de impact op het milieu te verlagen. Een minstens zo belangrijke motivatie om noodzakelijke CO2 besparingen te realiseren is de overtuiging dat duurzaam vastgoed op termijn 12

13 beter zal renderen dan vastgoed dat niet duurzaam is. Gebouwen met gunstige energielabels zijn eenvoudiger in de markt te zetten en hebben betere verwachting ten aanzien van de bezettingsgraad. Daarnaast wordt minder risico gelopen op het vlak van aanpassingen in het door de overheid gevoerde milieubeleid. In het vierde kwartaal van 2013 is aan de hand van de 'Global Real Estate Sustainability Benchmark' (GRESB) methodologie, onderzoek verricht op het gebied van CO2 management in de vastgoedsector. De GRESB is een onafhankelijke, wetenschappelijke benchmark die het duurzaamheidbeleid van vastgoedfondsen en portefeuilles wereldwijd beoordeelt. Op basis van de GRESB score kunnen fondsmanagers hun duurzaamheidbeleid tegen het licht houden en verbeteringen doorvoeren. GRESB maakt scores voor ongeveer 350 vastgoedfondsen en rangschikt deze in vier kwadranten. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen starters op het gebied van duurzaamheidbeleid en de best presterende ondernemingen, waarbij ondernemingen prestatie-indicatoren volledig hebben geïntegreerd bij het beheer van de vastgoedportefeuille. De best presterende fondsen bevinden zich met name in Australië en Nieuw Zeeland, gevolgd door de Europese vastgoedfondsen. De Noord- Amerikaanse fondsen volgen en de Aziatische vastgoedfondsen scoren het slechtst. De eerste set ondernemingen waarmee het engagement wordt opgestart bevat acht vastgoedfondsen. Het is mogelijk dat hieraan later additionele fondsen worden toegevoegd. De doelstellingen binnen dit engagementthema zijn onderverdeeld in: 1. het beleid op het gebied van klimaatverandering; 2. de verankering van duurzaamheidsindicatoren binnen bedrijfsprocessen; 3. prestaties ten aanzien van energie en CO2 reductiedoelstellingen; 4. de mate van transparantie daarin; 5. dialoog met huurders. Diepwater exploratie en ontwikkeling Diepzeeprojecten maken een belangrijk onderdeel uit van de investeringsportefeuille bij olie- en gasmaatschappijen. Het is van belang voor investeerders om te weten in welke mate deze ondernemingen adequaat risicomanagement toepassen om sociale- en milieurisico s te mitigeren. Het niet onderkennen van deze risico s kan negatieve gevolgen hebben op mens en milieu, maar ook op de reputatie en financiële positie van de onderneming. De recente catastrofe in de Golf van Mexico heeft dit laten zien. De sector en haar toezichthouders hebben het operationele beleid van diepzee exploratie en ontwikkeling na dit zogenaamde Macondo-incident herijkt. Hieruit blijkt duidelijk dat het voorkomen van incidenten, tijdige interventie en de adequate respons bij een calamiteit cruciale managementthema s zijn in deze sector. Ook toezichthouders stellen nieuwe wettelijke eisen aan diepwaterboringen. In deze context zijn voor dit engagementthema de volgende doelen geformuleerd: 1. controlemaatregelen van diepe waterbron; 2. crisismanagement; 3. management van onderaannemers; 4. transparantie over toezichteisen. 3.9 Voortgang diepwater exploratie en ontwikkeling Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming Repsol Anadarko Petroleum Corp. (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) Voortgang Deze laatste doelstelling is toegevoegd vanuit de gedachte dat klimaatverandering een zaak is van zowel verhuurders als huurders. 13

14 4 Collectief Engagement Waar mogelijk en gewenst is Syntrus Achmea mede namens het pensioenfonds betrokken bij andere vormen van engagement. Met andere beleggers worden dan bijvoorbeeld de krachten gebundeld voor een collectief engagement. Deze dialogen zijn vaker gericht op sectoren, bepaalde onderwerpen (bijvoorbeeld CO2-uitstoot) of overheden en andere regelgevende instanties. Het gaat daarbij om de volgende initiatieven: 1. Anticorruptie initiatief 2. Carbon Disclosure project 3. VN Global Compact De verschillende initiatieven, ondernomen acties en (tussentijdse) resultaten worden hierna kort toegelicht. 1. Anti-corruptie initiatief Het engagementtraject is afgerond in januari De resultaten van de dialoog zijn bemoedigend. Een analyse na afloop van het engagement laat zien dat 16 ondernemingen hun prestaties verbeterden ten opzichte van de 0-meting in Van deze 16 ondernemingen behaalden 10 ondernemingen een viervoudige verbetering van hun oorspronkelijke score. Het toonaangevende bedrijf in de peergroup verbeterde de oorspronkelijke score zelfs zesvoudig. De resultaten van het collectief engagement ten aanzien van corruptie zijn. Verdere aandacht aan het onderwerp corruptie wordt besteed binnen de thema s van de engagementstrategie van het fonds. 2. Carbon Disclosure Project Gegevens over klimaatverandering vormen in toenemende mate een belangrijk element bij besluitvorming over investeringen. Betrouwbare, bruikbare en vergelijkbare klimaatgegevens spelen hierbij een essentiële rol. Syntrus Achmea hecht hierom belang aan het Carbon Disclosure Project (CDP). Dit project stuurt jaarlijks een vragenlijst uit naar ondernemingen waarin wordt gevraagd naar relevante informatie over de uitstoot van broeikasgassen, de voorbereiding op klimaatverandering, en corporate governance en de strategie om te reageren op klimaatproblematiek. het beleggingsproces. Op basis van de beschikbare gegevens stelt het CDP de Carbon Disclosure Leadership Index (CDLI) samen. In afwachting van de nieuwe CDP onderzoeksgegevens worden voor dit collectief engagement momenteel geen werkzaamheden verricht. 3. Rapportageverplichting VN Global Compact Het VN Global Compact biedt ondernemingen een kader voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ondernemingen kunnen zich vrijwillig bij het VN Global Compact aansluiten. Ze kiezen er dan voor zich openbaar te committeren aan de tien principes van het Compact (zie bijlage 1). Door deelname committeert de onderneming zich aan het in gang zetten van veranderingen in de bedrijfsvoering. Zo gaan het VN Global Compact en de tien principes onderdeel uitmaken van het beleid, de strategie, de cultuur en de dagelijkse praktijk van de onderneming. Verder laat de onderneming in haar publicaties (jaarverslag, duurzaamheidsverslag of de website) zien welke voortgang zij op het VN Global Compact en de principes boekt. Tevens dient de onderneming het VN Global Compact in publieke uitingen te steunen. In de praktijk blijkt dat ondernemingen die aan het VN Global Compact deelnemen dit op zeer verschillende wijze doen. De ene onderneming neemt haar deelname zeer serieus en voldoet aan alle afspraken, terwijl de andere onderneming minder aandacht besteedt aan het uitvoeren van de principes. Deze laatste groep kan de geloofwaardigheid van het VN Global Compact ondermijnen. Gecoördineerd vanuit de Principles for Responsible Investment (PRI) ondersteunen investeerders jaarlijks via een collectief engagement de vragenlijst van het CDP. Hierbij wordt de vragenlijst extra onder de aandacht gebracht bij alle aangeschreven ondernemingen en benadrukken de investeerders het belang van betrouwbare gegevens voor Door middel van een collectief engagement zetten institutionele beleggers zich in, om ondernemingen aan te sporen zo snel mogelijk te voldoen aan de principes van het VN Global Compact en de bijbehorende rapportageverplichtingen. Door samen te werken met andere institutionele beleggers wordt er extra druk uit geoefend op de ondernemingen om 14

15 op deze manier bij te dragen aan het succes van het VN Global Compact. Syntrus Achmea heeft zich aangesloten bij de het PRI voor Rio initiatief. In maart 2013 zijn de engagementbrieven verzonden. De follow-up activiteiten werden uitgevoerd van april tot en met juli Het PRI secretariaat heeft tot december 2013 aangeschreven ondernemingen aangespoord te reageren op de engagementbrieven evenals gereageerd op reacties van ondernemingen. Update oktober 2013 In oktober 2013 hebben 130 ondernemingen gereageerd op de oproep vanuit de PRI. Van deze ondernemingen: Hebben 17 ondernemingen de VN Global Compact principes ondertekend Tonen 6 ondernemingen een sterke interesse in deelname Hebben 17 ondernemingen om aanvullende informatie gevraagd of extra tijd om te reageren Verstuurden 12 ondernemingen een algemeen antwoord op de engagementbrief Hebben 73 ondernemingen aangegeven het verzoek niet in te willigen 4. Belangenbehartiging Om de belangen van het pensioenfonds beter te vertegenwoordigen neemt Syntrus Achmea, naast de collectieve engagementactiviteiten, actief deel aan samenwerkingsverbanden van institutionele beleggers op het gebied van Corporate governance, Eumedion en het International Corporate Governance Network. Daarnaast heeft Syntrus Achmea zich verbonden aan de Principles for Responsible Investment. Binnen dit initiatief committeren institutionele beleggers zich aan het stimuleren van verantwoord beleggen, zowel intern als extern. Ook heeft Syntrus Achmea Vermogensbeheer zich verbonden aan het eerder genoemde Carbon Disclosure Project. 15

16 5 Corporate governance en stemmen Corporate governance wordt vaak vertaald met goed ondernemingsbestuur. Het heeft betrekking op de verhoudingen tussen de verschillende organen van de onderneming zoals de raad van bestuur, de raad van commissarissen, aandeelhouders en andere belanghebbenden. Rekenschap, transparantie en toezicht spelen hierbij een centrale rol. Pensioenfondsen beleggen onder andere in beursgenoteerde ondernemingen en zijn daardoor ook aandeelhouder. Door actief gebruik te maken van aandeelhoudersrechten kan het pensioenfonds invloed uitoefenen op de onderneming. Het gaat hierbij om het benoemen van bestuurders, het goedkeuren van jaarstukken en in sommige gevallen kan het zich uitspreken over het beloningsbeleid. Het pensioenfonds doet dit onder andere door deel te nemen aan de besluitvorming op de aandeelhoudersvergadering (stemmen). 1. Het pensioenfonds als actief aandeelhouder De Nederlandse Corporate Governance Code schrijft voor dat institutionele beleggers zoals pensioenfondsen een beleid moeten hebben over het stemmen op aandeelhoudersvergaderingen van beursgenoteerde ondernemingen waarin zij beleggen. Daarbij wordt van de institutionele belegger gevraagd om minstens eenmaal per jaar aan te geven hoe hij invulling geeft aan het stembeleid. Daarnaast stelt de Corporate Governance Code dat de institutionele belegger minimaal eenmaal per kwartaal moet aangeven hoe hij stemde op de aandeelhoudersvergaderingen. In bijlage 2 vindt u de volledige tekst van de relevante bepalingen voor institutionele beleggers van de Nederlandse Corporate Governance code. Het pensioenfonds voldoet aan de bepalingen van de Corporate Governance code. Op de website van het pensioenfonds zijn de volgende documenten te vinden: 1. Stembeleid 2. Stemverslag van de voorgaande kwartalen en het afgelopen jaar 3. Rapportagetool waarbij gerapporteerd wordt hoe gestemd is per aandeelhoudersvergadering 2. Stemgedrag pensioenfonds Het derde en vierde kwartaal is relatief rustig qua aantallen aandeelhoudersvergaderingen. Er vinden met name aandeelhoudersvergaderingen plaats van ondernemingen met een afwijkend boekjaar, of de goedkeuring van een fusie of overname. Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor het Schoonmaak- en Glazenwassersbedrijf stemde in de tweede helft van 2013 tijdens 37 vergaderingen op 494 agendapunten. Het pensioenfonds maakt bij het uitoefenen van stemrechten gebruik van stemanalyses en stemadviezen van Institutional Shareholder Services (ISS). De ISS aanbeveling dient dus als advies. Voordat het pensioenfonds haar definitieve stem geeft beschouwt het alle voorstellen op individuele basis. De strikte criteria in het eigen stembeleid leiden met name bij controversiële agendapunten tot een afwijking van het advies van ISS. Het uiteindelijke besluit wordt genomen op basis van de specifieke feiten en omstandigheden van een dergelijk agendapunt. Het betekent ook dat het pensioenfonds niet altijd met het management van de onderneming of met de aanbeveling van ISS meestemt. Zo werd in de tweede helft van 2013 in 10,5% van alle agendapunten tegen het management gestemd. Het ging hier vooral om de benoeming van bestuurders van ondernemingen (niet onafhankelijk waar dit wel geëist of gewenst is) en beloningsstructuren (excessief, onvoldoende toegelicht, of niet transparant genoeg). Op aandeelhoudersresoluties over milieu, sociale en governance kwesties wordt ook relatief vaak tegen management gestemd. Tabel 05.1 Overzicht stemactiviteiten H Bron: ISS en Syntrus Achmea Management Stembeleid Agendapunten Voor Tegen Voor Tegen Op de website van het pensioenfonds vindt u meer informatie over hoe het pensioenfonds per aandeelhoudersvergadering stemde. 16

17 3. Agenderingsrecht aandeelhouders Tijdens aandeelhoudersvergaderingen kunnen aandeelhouders een voorstel agenderen, mits wordt voldaan aan de voorwaarden van het lokaal geldende agenderingsrecht. Hieronder volgt een aantal voorbeelden van dergelijke in de tweede helft van 2013 ingebrachte voorstellen op het gebied van milieu, sociale en governance kwesties. Op de aandeelhoudersvergadering van General Mills werd door een aandeelhouder een voorstel ingediend om de onderneming verplicht te laten rapporten over de verantwoordelijkheid voor het recyclen van productverpakkingen. Het pensioenfonds heeft tegen dit voorstel gestemd, omdat het huidige beleid van de onderneming het hergebruik van haar productverpakkingen al stimuleert en het materiaalgebruik dit ook mogelijk maakt. Daarnaast zou het efficiënter zijn om dergelijke nationale problemen op het gebied van milieuvervuiling met landelijke regulering aan te pakken. Tijdens de aandeelhoudersvergadering van Freeport- McMoRan Copper & Gold Inc. is voorgesteld om een kandidaat met expertise op milieugebied voor de Raad van Bestuur verkiesbaar te stellen. Dit voorstel ontvangt al enige jaren rond de 30% steun van de aandeelhouders, gezien het gebrek aan een onafhankelijke bestuurder met deze expertise en de verhoogde blootstelling van de onderneming aan milieugerelateerde risico s. Ook dit jaar heeft het pensioenfonds voor dit voorstel gestemd, conform het advies van ISS. Tijdens dezelfde aandeelhoudersvergadering van Freeport- McMoRan Copper & Gold Inc. werd ook een voorstel ingediend om de rol van de CEO en de voorzitter van?de Raad van? Bestuur te scheiden. Het combineren van de twee belangrijkste rollen bij een onderneming is geen best practice. Wel kan dit opgelost worden door de aanwezigheid van voldoende onafhankelijke bestuurders, de aanstelling van een lead independent director of door invoering van andere waarborgen voor een goede governance. Aangezien dit niet het geval is heeft het pensioenfonds voor deze twee aandeelhoudersvoorstellen gestemd. Tijdens een groot aantal aandeelhoudersvergaderingen, waaronder die van McKesson Corporation, FedEx Corporation, Oracle Corporation en Cardinal Health, is door een aandeelhouder een voorstel ter stemming gebracht voor meer transparantie rondom politieke donaties. Indien deze donaties een bepaald maximumbedrag overschrijden, zou de onderneming openbaar moeten maken hoeveel en aan welke politieke partij zij heeft gedoneerd. In tijden van politieke verkiezingen kunnen deze bedragen significant zijn en heeft een aandeelhouder een recht om te weten waar ondernemingsgelden aan worden besteed. Het pensioenfonds heeft in alle gevallen voor gestemd.. 4. Corporate Governance ontwikkelingen Nederland Bonusplafond voor de financiële sector Minister Dijsselbloem van Financiën heeft met het wetsvoorstel Wet beloningsbeleid financiële ondernemingen een bonusplafond aangekondigd voor werknemers in de Nederlandse financiële sector. Volgens het voorstel mag vanaf 2015 de variabele beloning van werknemers in deze sector niet meer dan 20% van het vaste salaris bedragen. Het bonusplafond van 20% wijkt daarmee af van het Europese voorstel van 100%, of maximaal 200% na expliciete goedkeuring door de aandeelhouders. 5. Corporate Governance ontwikkelingen Internationaal Aandeelhoudersvergaderingen in binnen- of buitenland De commissie vennootschapsrecht in Nederland adviseerde in juli aan de minister van Veiligheid en Justitie om een technische aanpassing te doen in het Naamloze Vennootschappenrecht. De aanpassing moet het mogelijk maken dat de AVA van een Nederlandse beursgenoteerde onderneming ook buiten Nederland kan worden gehouden. Daarentegen liet het bestuur van de beurs van Singapore (SGX) liet op moment juist weten dat per 1 januari 2015 ondernemingen met een primaire notering aan de SGX verplicht worden gesteld de aandeelhoudersvergadering in Singapore te houden. Indien het houden van de AVA in Singapore niet mogelijk is moeten er voldoende digitale faciliteiten worden geboden aan de aandeelhouders om de vergadering bij te kunnen wonen en electronisch het stemrecht uit te oefenen. 17

18 Adviserende stem op verslag auditcomissie in Verenigd Koninkrijk De Britse Competition Commission (mededingingsautoriteit) heeft in oktober besloten de Britse beursgenoteerde ondernemingen te verplichten het verslag van de auditcommissie voor een adviserende stem aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders (AVA) voor te leggen. De commissie wil de betrokkenheid van aandeelhouders vergroten bij de auditwerkzaamheden en tevens een hogere frequentie voor het uitschrijven van een tender van de accountant dan de huidig termijn van minimaal eens per 10 jaar. De voorstellen van de commissie zullen per ultimo 2014 in werking treden. 6. Juridische Procedures Namens het pensioenfonds voert Syntrus Achmea een class actions beleid uit. Het betekent dat bij vermoeden dat ondernemingen verantwoordelijk zijn voor geleden financiele schade, bijvoorbeeld als gevolg van: fraude, het verzwijgen van nadelige informatie of het te rooskleurig voor stellen van de situatie er aanspraak gemaakt kan worden op eventueel uit te keren schadevergoedingen of schikkingsbedragen. Class actions beleid in het kort Het class actions beleid bestaat uit twee componenten: 1. Class actions filing: nadat door de rechter een schadevergoeding of schikkingsbedrag is vastgesteld dat de onderneming moet betalen, kunnen alle beleggers die in gelijksoortige aandelen belegde aanspraak maken op dit bedrag. Hiervoor moet het pensioenfonds kenbaar maken dat zij in de betreffende onderneming belegt of belegde. Dit proces wordt automatisch gestart door de bewaarder. De opbrengsten worden automatisch bijgeschreven op de rekening van het pensioenfonds. 2. Class actions procedure: Dit betreft een juridische procedure die tegen een onderneming en/of bestuurders wordt gestart door het pensioenfonds (eventueel samen met andere belanghebbende). De uitkomst of er een schadevergoeding of schikkingsbedrag toegekend wordt is dan onzeker. Deze procedures kunnen uitsluitend met goedkeuring van het bestuur van het pensioenfonds worden gestart. Op dit moment zijn er geen lopende juridische procedures. 18

19 Bijlage 1 Uitgangspunten van de Global Compact van de Verenigde Naties Het VN Global Compact verlangt van bedrijven dat zij binnen hun invloedsfeer een aantal kernwaarden op het gebied van mensenrechten, arbeidsnormen, milieu en anticorruptie omarmen, ondersteunen en uitoefenen. Bedrijven die het VN Global Compact initiatief onderschrijven, verbinden zich ertoe de onderstaande doelstellingen en waarden te steunen bij het uitvoeren van hun activiteiten: Mensenrechten 1e principe: 2e principe: Bedrijven dienen binnen de eigen invloedssfeer de internationaal vastgelegde mensenrechten te ondersteunen en te respecteren; en er voor te zorgen dat zij niet medeplichtig zijn aan schendingen van de mensenrechten. Arbeidsnormen 3e principe: 4e principe: 5e principe: 6e principe: Bedrijven dienen de vrijheid van vakvereniging en de effectieve erkenning van het recht op collectieve onderhandelingen te handhaven; alle vormen van verplichte en gedwongen arbeid te elimineren; zich in te spannen voor de effectieve afschaffing van kinderarbeid; en discriminatie met betrekking tot werk en beroep te bestrijden. Milieu 7e principe: 8e principe: 9e principe: Bedrijven dienen het voorzichtigheidsbeginsel te hanteren met betrekking tot milieukwesties; initiatieven te ondernemen om grotere verantwoordelijkheid op milieugebied te bevorderen; en de ontwikkeling en verspreiding van milieuvriendelijke technologieën te stimuleren. Anticorruptie 10e principe: Bedrijven dienen alle vormen van corruptie, inclusief afpersing en omkoping, tegen te gaan. De principes van het Global Compact zijn gebaseerd op internationale verdragen, onder andere afgeleid van de Universele verklaring van de rechten van de mens, de verklaring van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) inzake de fundamentele arbeidsrechten, en van de verklaring van Rio met betrekking tot milieu en ontwikkeling. 19

20 Bijlage 2 Bepalingen Nederlandse Corporate Governance Code IV.4 Verantwoordelijkheid institutionele beleggers Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers Principe Institutionele beleggers handelen primair in het belang van hun achterliggende begunstigden of beleggers en hebben een verantwoordelijkheid jegens hun achterliggende begunstigden of beleggers en de vennootschappen waarin zij beleggen om op zorgvuldige en transparante wijze te beoordelen of zij gebruik willen maken van hun rechten als aandeelhouder van beursvennootschappen. Best practice bepalingen IV.4.1 Institutionele beleggers (pensioenfondsen, verzekeraars, beleggingsinstellingen, vermogensbeheerders) publiceren jaarlijks in ieder geval op hun website hun beleid ten aanzien van het uitoefenen van het stemrecht op aandelen die zij houden in beursvennootschappen. IV.4.2 Institutionele beleggers doen jaarlijks op hun website en/of in hun jaarverslag verslag van de uitvoering van hun beleid ten aanzien van het uitoefenen van het stemrecht in het betreffende boekjaar. IV.4.3 Institutionele beleggers brengen tenminste eenmaal per kwartaal op hun website verslag uit of en hoe zij als aandeelhouders hebben gestemd op de algemene vergaderingen van aandeelhouders. Verantwoordelijkheid van aandeelhouders Principe Aandeelhouders gedragen zich ten opzichte van de vennootschap, haar organen en hun medeaandeelhouders naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid. Hieronder valt de bereidheid om een dialoog met de vennootschap en medeaandeelhouders aan te gaan. Best practice bepaling IV.4.4. Een aandeelhouder oefent het agenderingsrecht slechts uit nadat hij daaromtrent in overleg is getreden met het bestuur. Wanneer een of meer aandeelhouders het voornemen heeft de agendering te verzoeken van een onderwerp dat kan leiden tot wijziging van de strategie van de vennootschap, bijvoorbeeld door het ontslag van één of meer bestuurders of commissarissen, wordt het bestuur in de gelegenheid gesteld een redelijke termijn in te roepen om hierop te reageren (de responstijd). Dit geldt ook voor een voornemen als hiervoor bedoeld dat strekt tot rechterlijke machtiging voor het bijeenroepen van een algemene vergadering op grond van artikel 2:110 BW. De betreffende aandeelhouder respecteert de door het bestuur ingeroepen responstijd in de zin van best practice bepaling II.1.9. IV.4.5. Een aandeelhouder stemt naar zijn eigen inzicht. Van een aandeelhouder die gebruikt maakt van stemadviezen van derden wordt verwacht dat hij zich een eigen oordeel vormt over het stembeleid van deze stemadviseur en de door deze verstrekte stemadviezen. IV5.5. Indien een aandeelhouder een onderwerp op de agenda heeft laten plaatsten, licht hij dit ter vergadering toe en beantwoordt hij indien nodig vragen hierover. 20