Natura ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas

Transcriptie

1 Natura ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas 5e concept Rijkswaterstaat april 2014 Eindconcept

2

3 Natura ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas 5e concept dossier : B registratienummer : LW-AF versie : 5.0 classificatie : Rijkswaterstaat april 2014 Eindconcept HaskoningDHV Nederland B.V. Niets uit dit bestek/drukwerk mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. drukwerk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van HaskoningDHV Nederland B.V., noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. Het kwaliteitssysteem van HaskoningDHV Nederland B.V. is gecertificeerd volgens ISO 9001.

4

5 HaskoningDHV Nederland B.V. INHOUD BLAD SAMENVATTING 3 1 INLEIDING 6 2 KENMERKEN VAN DE OUDE MAAS (Inter)nationaal belangrijke ecologische waarden in de Oude Maas Abiotische kenmerken Activiteiten en beheer in de Oude Maas 10 3 INSTANDHOUDINGSDOELSTELLINGEN Uitwerking van doelen in omvang, ruimte en tijd en huidige situatie Habitattypen Habitatsoorten 16 4 INSTANDHOUDINGSMAATREGELEN Maatregelen uit reeds vastgesteld beleid Aanvullende instandhoudingsmaatregelen voor Natura ACTIVITEITEN EN MITIGATIE Vrijgestelde activiteiten zonder specifieke voorwaarden Vrijgestelde activiteiten met specifieke voorwaarden Vergunningplichtige activiteiten die (afzonderlijk) vergunningplichtig blijven Niet vergunningplichtige activiteiten, wel mitigatie vereist 30 6 WORDEN DE DOELEN BEREIKT? Habitattypen Habitatsoorten 33 COLOFON 35 BIJLAGEN 1 Activiteiten Oude Maas zonder significante gevolgen en niet Nbwetvergunningplichtig 2 Synopsistabel 3 Gebruikskaarten Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas 3 april 2014, versie 5.0 LW-AF

6

7 SAMENVATTING Natura 2000 is een samenhangend netwerk van beschermde natuurgebieden binnen de lidstaten van de Europese Unie. De EU heeft tot instelling van dit netwerk besloten, omdat de natuur en biodiversiteit (soortenrijkdom) in Europa al decennia lang snel achteruitgaan. De Oude Maas is als Natura 2000-gebied onderdeel van dit netwerk en is aangewezen om specifieke natuurwaarden in stand te houden. Op deze manier draagt de Oude Maas bij aan het behoud van de Europese biodiversiteit. Kenmerken van de Oude Maas Het Natura 2000-gebied Oude Maas is een rivierloop ten zuiden van Rotterdam. Bovenstrooms staat de Oude Maas in verbinding met de Lek, Merwede/Waal en Maas. Benedenstrooms mondt de Oude Maas uit in de Nieuwe Waterweg. Voor het Natura 2000-gebied Oude Maas zijn enkele slikken, platen, gorzen en grienden aangewezen op grond van de Habitatrichtlijn. Daarnaast vallen binnen de grenzen van het Natura 2000-gebied ook zomerpolders, intergetijdengebied en ondiepwaterzones. Het riviergedeelte van de Oude Maas is niet als Natura 2000-gebied aangewezen. De Oude Maas staat onder invloed van de getijdenwerking uit de Nieuwe Waterweg en deels uit het Haringvliet. De smalle uiterwaarden van de Oude Maas vormen één van de grootste nog resterende zoetwatergetijdengebieden van ons land. Ze zijn van internationaal belang vanwege de uitgestrekte wilgenbossen (vloedbossen), soortenrijke (riet)ruigtes en als leefgebied voor noordse woelmuis en bever. De gorzen en vloedbossen die in het gebied voorkomen, zijn wel nog op andere plaatsen in Nederland te vinden, maar de omvang en biodiversiteit is er veel geringer dan langs de Oude Maas. Door de afsluiting van het Haringvliet is de getijdendynamiek afgenomen. Hoge delen van het gebied worden daarom bij hoogwater niet meer regelmatig overspoeld en het proces van sedimentatie en erosie is daardoor veranderd. De vorming van zandplaten en de slikkige randen rond deze platen treedt hierdoor niet meer op. Het getij is echter nog steeds een dominante milieufactor in het gebied. De huidige natuurwaarden in de Deltawateren hebben zich in de loop der tijd ontwikkeld in sterke samenhang met de menselijke activiteiten in het gebied. Naast de rijke natuur, kent de Oude Maas namelijk een groot aantal gebruiksfuncties. De belangrijkste is beroepsscheepvaart, maar daarnaast wordt het gebied gebruikt voor wateraan- en -afvoer, visserij, recreatie en onderzoeks- en monitoringsactiviteiten. De afgelopen jaren is onderzocht wat er voor nodig is om de natuurdoelen voor het gebied te realiseren. Daarbij is gekeken naar: Knelpunten in het ecosysteem die negatieve gevolgen hebben voor de natuurwaarden; Maatregelen uit vastgesteld beleid die een positieve bijdrage kunnen leveren aan de natuurdoelen; Aanvullende maatregelen die genomen moeten worden om de doelen te kunnen realiseren; Activiteiten die nu in het gebied plaatsvinden en mogelijk invloed hebben op de natuurwaarden; Voorwaarden voor vrijstelling van de vergunningplicht in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998 (Nbwet) en/of mitigerende maatregelen die ervoor zorg dragen dat doelbereik van instandhoudingsdoelstellingen geborgd wordt voor alle activiteiten die in het beheerplan toegestaan worden. De uitkomsten hiervan worden uitgebreid in dit beheerplan beschreven. In de komende alinea s wordt kort en bondig samengevat wat de belangrijkste punten zijn in het beheerplan: welke maatregelen worden uitgevoerd om de doelstellingen te realiseren en wat de gevolgen zijn voor gebruikers. Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas 3 april 2014, versie 5.0 LW-AF

8 Met verschillende beschermde habitattypen en soorten in de Oude Maas gaat het goed. Dit geldt voor het habitattypen slikkige rivieroevers, vochtige alluviale bossen (zachthoutooibossen) en de habitatrichtlijnsoort bever. Er zijn echter ook knelpunten waar de komende jaren aan gewerkt moet worden, of waarvoor de maatregelen al in gang zijn gezet. De aandachtspunten hebben voornamelijk betrekking op de kwaliteit en omvang van het habitattype ruigten en zomen (harig wilgenroosje), evenals het leefgebied van de noordse woelmuis. In de eerste beheerplanperiode worden verschillende instandhoudingsmaatregelen genomen en worden in overleg met betrokken partijen menselijke activiteiten gereguleerd via vrijstellingsvoorwaarden, vergunningvoorschriften of mitigerende maatregelen. In onderstaande alinea s wordt er per opgave aangeven welke maatregelen getroffen worden en of de doelstellingen worden bereikt. Behoud of uitbreiding kwaliteit habitattypen In de Oude Maas is de oppervlakte van het habitattype ruigten en zomen (harig wilgenroosje) door het stoppen van beheer (tegengaan van strooiselophoping en bosvorming) en de afname van dynamiek sterk achteruitgegaan in de afgelopen decennia. Om de verslechtering (verdergaande vegetatiesuccessie en verdroging) te stoppen én de oppervlakte uit te breiden zijn dus maatregelen nodig die dusdanig gelokaliseerd worden dat ze niet ten koste gaan van waardevolle vochtige bossen en grienden. Door de geplande maatregelen in het kader van Deltanatuur op Klein Profijt en de Visserijgriend (onder andere baggerwerkzaamheden, graven van getijdengeulen en kreken, uiterwaardverlaging, aanleg natuurvriendelijke oevers) wordt de getijdeninvloed vergroot, wat ten goede komt aan de ontwikkeling van het habitattypen. Voor het habitattype ruigten en zomen (harig wilgenroosje) worden aanvullende maatregelen getroffen om de vegetatie te verjongen (verwijderen wilgen). Dit habitattype lift mee op de maatregelen die primair worden uitgevoerd voor de kwetsbare noordse woelmuis. Hierdoor zal op verschillende locaties een uitbreiding van ruigten en zomen (harig wilgenroosje) plaats vinden. De doelstelling voor dit habitattype wordt bereikt binnen de eerste beheerplanperiode. Behoud optimaal leefgebied voor de noordse woelmuis De noordse woelmuis komt in de Oude Maas uitsluitend voor in de vochtige tot natte rietlanden. Het noordelijke Deltagebied is in Nederland het grootste en belangrijkste leefgebied voor de noordse woelmuis. Dit komt onder andere omdat hier de concurrerende aardmuis ontbreekt. Door de afgenomen dynamiek in de Oude Maas neemt het leefgebied van de noordse woelmuis gestaag af in kwaliteit en omvang.. Deze trend staat haaks op de uitbreidingsdoelstelling en er zijn dus aanvullende maatregelen nodig om de trend te keren en uitbreiding te realiseren. Er is een aantal bestaande of reeds geplande maatregelen die een positieve invloed hebben op het leefgebied van de soort. De maatregelen uit het reeds vastgesteld beleid (Deltanatuur en KRW) vergroten de dynamische en natte omstandigheden en leiden tot nieuwe rietlanden. De aanvullende maatregelen die genomen worden, hebben tot doel om het terreinbeheer voor noordse woelmuis te optimaliseren. Daarbij is het wenselijk om delen van graslanden iets te laten verruigen, zodat goed leefgebied voor noordse woelmuis ontstaat (meer dekking). Dat kan bijvoorbeeld door delen tijdelijk uit te rasteren, zodat begrazing plaatselijk wordt stopgezet. Of door gedeeltes gefaseerd en cyclisch één keer in een aantal jaar te maaien. In ruigtes die verbossen worden wilgen verwijderd. Met dit op noordse woelmuis en ruigtes gericht terreinbeheer worden meer ruigtevegetaties in stand gehouden en tot ontwikkeling gebracht. Door het continueren van het huidige beheer én door het nemen van maatregelen wordt de instandhoudingsdoelstelling voor de noordse woelmuis in de eerste beheerplanperiode bereikt. Om de versnippering van de leefgebieden van de noordse woelmuis tegen te gaan, bestaat het plan in een latere beheerplanperiode verschillende leefgebieden met elkaar te verbinden. 3 april 2014, versie 5.0 Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas LW-AF

9 Regulering huidige activiteiten De huidige natuurwaarden in de Deltawateren hebben zich in de loop der tijd ontwikkeld, zowel in positieve als ook in negatieve zin, in sterke samenhang met de menselijke activiteiten in het gebied. Ondanks de vaak negatieve menselijke invloeden uit verleden en heden worden de natuurwaarden nog altijd beschouwd als zodanig belangrijk en uniek dat ze een wettelijke bescherming verdienen van het ten tijde van de aanwijzing van de gebieden aanwezige niveau van omvang en kwaliteit. Ze zijn daarmee een product van menselijke en natuurlijke invloeden. Voortbouwend op deze sterke relatie tussen menselijke activiteiten en natuur is dit beheerplan gericht op behoud en waar nodig en mogelijk versterking van deze nog altijd bijzondere natuurwaarden, waarbij bovendien nog zo goed mogelijk ruimte wordt geboden aan behoud en ontwikkeling van de menselijke activiteiten in het gebied zonder aan de behouds- en verbeterdoelstellingen tekort te doen. Van het grootste deel van de activiteiten in dit gebied is vastgesteld dat ze geen belemmering vormen voor het bereiken van de natuurdoelen. Deze activiteiten kunnen zonder problemen doorgang vinden, zolang ze niet wezenlijk van karakter veranderen. Een (niet uitputtende) lijst met de dergelijke activiteiten is opgenomen in bijlage 1. Enkele Nbwet-vergunningplichtige activiteiten zijn via dit beheerplan onder specifieke voorwaarden vrijgesteld van de Nbwet-vergunningplicht. In de Oude Maas gaat het om: bestaande lozingen; onderzoek en monitoring ten behoeve van de overheid of terreinbeherende natuurbeschermingsorganisatie; muskusratten- en beverrattenbestrijding; jacht, beheer en schadebestrijding volgens de Flora- en faunawet; regulier dijkbeheer en -onderhoud door de Waterschappen. De volgende vergunningplichtige activiteiten blijven afzonderlijk Nbwet-vergunningplichtig. Het betreft aanleg, groot onderhoud en beheer kabels en leidingen binnen de begrenzing; dijkversterkingen; stikstofemissies bij uitbreidingen van industrie, land- en tuinbouwactiviteiten of (gebruik van) infrastructuur; groot onderhoud/reconstructie wegen en fietspaden binnen de begrenzing; grootschalige oefeningen calamiteitenbestrijding en reddingsbrigade. Wanneer de vergunningen van deze activiteiten aflopen, dient een nieuwe vergunning dan wel vergunningverlenging aangevraagd te worden bij het bevoegd gezag. Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas 3 april 2014, versie 5.0 LW-AF

10 1 INLEIDING Aanleiding en doel van het beheerplan De Europese Unie beschermt de natuurwaarden van Europa. De belangrijkste pijler van Europese natuurbescherming is de realisatie van Natura 2000: het netwerk van Europese natuurgebieden met belangrijke natuurwaarden, met als doel de biodiversiteit te behouden. De buitendijkse gronden ten noorden en ten zuiden van de Oude Maas zijn als Natura 2000-gebied onderdeel van dit netwerk, de Oude Maas zelf is geen onderdeel. Voor het Natura 2000-gebied Oude Maas zijn doelen (instandhoudingsdoelstellingen) geformuleerd die bijdragen aan het behoud van de Europese biodiversiteit. Een beheerplan geeft daarbij een handvat voor gebruik en vergunningverlening over een langere periode. Het beheerplan bestaat uit een overkoepelend Algemeen deel en zeven gebiedsdelen: Grevelingen, Haringvliet, Hollands Diep, Oosterschelde, Oude Maas, Veerse Meer en Westerschelde & Saeftinghe (zie hoofdstuk 1 van het Algemeen deel voor toelichting over de opbouw van het beheerplan). Leeswijzer Voor u ligt het gebiedsdeel voor de Oude Maas. In hoofdstuk 2 worden de kenmerken van de Oude Maas beschreven. In hoofdstuk 3 worden de doelen behandeld: welke specifieke natuurwaarden worden beschermd; hoe staat het met deze natuurwaarden en wat is de beoogde situatie? Hoofdstuk 4 beschrijft instandhoudingsmaatregelen die bijdragen aan het bereiken van de doelen. Hoofdstuk 5 beschrijft de relatie tussen menselijke activiteiten en Natura 2000-instandhoudingsdoelstellingen. Dit hoofdstuk geeft ook aan welke voorwaarden aan activiteiten worden gesteld, om effecten op de doelen te verzachten of te voorkomen. Hoofdstuk 6 beschrijft de mate van doelbereik wanneer activiteiten met negatieve gevolgen voor natuur worden gemitigeerd en maatregelen uitgevoerd. 3 april 2014, versie 5.0 Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas LW-AF

11 2 KENMERKEN VAN DE OUDE MAAS Het Natura 2000-gebied Oude Maas bestaat uit een aantal kleine deelgebieden langs de riviertak de Oude Maas in het benedenrivierengebied. De riviertak de Oude Maas zelf is geen onderdeel van het Natura 2000-gebied. In dit document wordt Oude Maas gebruikt als verwijzing naar de begrenzing van het Natura gebied (zie voor begrenzing Figuur 2.1). Naast het belang voor biodiversiteit wordt het Natura 2000-gebied door de mens voor tal van functies gebruikt. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste kenmerken van natuur, abiotiek en menselijke activiteiten beschreven. 2.1 (Inter)nationaal belangrijke ecologische waarden in de Oude Maas De Oude Maas is een belangrijk gebied voor (buitendijkse) habitattypen en soorten gebonden aan zoete getijdennatuur. Zoetwater getijdennatuur De smalle uiterwaarden van de Oude Maas vormen één van de grootste nog resterende zoetwatergetijdengebieden van ons land. Ze zijn van internationaal belang vanwege de uitgestrekte wilgenbossen (vloedbossen), soortenrijke (riet)ruigtes en als leefgebied voor de noordse woelmuis en bever. De gorzen en vloedbossen die in het gebied voorkomen, zijn wel nog op andere plaatsen in Nederland te vinden, maar de omvang en biodiversiteit is er veel geringer dan langs de Oude Maas. Spindotter, zomerklokje en bittere veldkers zijn zeldzame en kenmerkende plantensoorten voor dit gebied. 2.2 Abiotische kenmerken Abiotische kenmerken bepalen mede welke natuurwaarden met instandhoudingsdoelstellingen op welke locaties aanwezig (kunnen) zijn. Onderstaande paragrafen beschrijven de abiotische kenmerken die van belang zijn voor de instandhoudingsdoelstellingen in de Oude Maas. Ligging en geografie De Oude Maas is een rivierloop ten zuiden van Rotterdam. Bovenstrooms staat de Oude Maas in verbinding met de Lek, Merwede/Waal en Maas. Benedenstrooms mondt de Oude Maas uit in de Nieuwe Waterweg. Voor het Natura 2000-gebied Oude Maas zijn enkele slikken, platen, gorzen en grienden aangewezen op grond van de Habitatrichtlijn. Daarnaast vallen binnen de grenzen van het Natura gebied ook zomerpolders, intergetijdengebied en ondiepwaterzones. Het riviergedeelte van de Oude Maas is niet als Natura 2000-gebied aangewezen. De abiotische kenmerken van de rivier worden wel benoemd, omdat deze invloed hebben op de oevergebieden. Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas 3 april 2014, versie 5.0 LW-AF

12 Figuur 2.1 Begrenzing N2000-gebied Oude Maas en topografie van het Natura 2000-gebied Oude Maas en omgeving. Dammen en sluizen In de Oude Maas bevinden zich enkele kribben en strekdammen langs de beide oevers. De kribben zijn vooral aangelegd ten behoeve van riviernormalisatie. De strekdammen zijn voornamelijk aangelegd om de oever te beschermen. Bodem en geomorfologie Het Natura 2000-gebied Oude Maas heeft een oppervlak van 399 hectare. De Oude Maas is een rivier die onder invloed staat van eb en vloed, al is door afsluiting van het Haringvliet de getijdendynamiek afgenomen. Hoge delen van het gebied worden daarom bij hoogwater niet meer regelmatig overspoeld en het proces van sedimentatie en erosie is daardoor veranderd. De vorming van zandplaten en de slikkige randen rond deze platen treden hierdoor tevens niet meer op. De samenstelling van de bodem is niet uniform. Op de plaatsen met een hogere stroomsnelheid zijn er zandbodems aanwezig, slikkige bodems zijn aanwezig op locaties met een lagere stroomsnelheid. De kwaliteit van de waterbodem is afhankelijk van het aangevoerde sediment vanuit de Maas en Rijn. 3 april 2014, versie 5.0 Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas LW-AF

13 Figuur 2.2 Hoogtekaart van het Natura 2000-gebied Oude Maas en omgeving. Waterkwantiteit De Oude Maas staat onder invloed van de getijdenwerking uit de Nieuwe Waterweg en deels uit het Haringvliet. Deze is van west naar oost steeds minder merkbaar. De getijslag is gemiddeld 1,10-1,55 meter. Het getij varieert gemiddeld tussen 0,3 meter onder NAP bij eb tot 1,10 meter boven NAP bij vloed. Door de afsluiting van het Haringvliet is de getijdenwerking afgenomen. Het getij is echter nog steeds een dominante milieufactor in het gebied. Als gevolg van de Deltawerken wordt de grootte van de afvoer nu voor een belangrijk deel bepaald door het lozingsprogramma van de Haringvlietsluizen. In vergelijking met de situatie voor de afsluiting wordt nu meer water door de Oude Maas afgevoerd. Dit heeft uitschuring van de waterbodem tot gevolg. Ook meer recente ontwikkelingen hebben consequenties gehad voor de water- en zoutbeweging van de Oude Maas. Door de aanleg van de stormvloedkering De Maeslantkering (1997) in de Nieuwe Waterweg zullen geen extreem hoge waterstanden meer optreden. Daarnaast heeft het openen van de Beerdam (1998) hogere stroomsnelheden en een grotere zoutindringing op de Oude Maas tot gevolg gehad. Het benedenstroomse deel van de rivier heeft een sterke vloed- en ebstroom. Door intensieve scheepvaart ontstaat daarnaast veel golfslag en waterbeweging en bij sterke wind ontstaan flinke windgolven. De Oude Maas vormde vroeger de monding van de Maas. Door het graven van een aantal waterlopen vormt de rivier nu een benedenloop van de Rijn. Het water wordt via twee wegen afgevoerd; via het Spui en de Dordtse Kil naar het Haringvliet en via het Hartelkanaal en de Nieuwe Waterweg naar de Noordzee. Ecologische waterkwaliteit Voor het Natura 2000-beheerplan is vooral de waterkwaliteit in relatie tot specifieke natuurwaarden van belang. Het blijkt dat de vispopulaties, vaatplanten (macrofyten) en macrofauna in de Oude Maas niet op Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas 3 april 2014, versie 5.0 LW-AF

14 orde zijn (VenW, 2012e). Normalisatie, oeververdediging en aantasting van natuurlijke inundatiezones beperken de mogelijkheden voor de ontwikkeling van waterplantzones en gemeenschappen van ongewervelde bodemdieren. Nevengeulen en getijdengeulen zijn aangetast of afgesloten, waardoor de dynamiek in de Oude Maas sterk is afgenomen. Los van Natura 2000 voldoet de waterkwaliteit van de Oude Maas niet op alle locaties aan de normen van de Kaderrichtlijn Water. Hiervoor worden in het kader van de Kaderrichtlijn Water maatregelen genomen. Het doel is om voor 2027 aan de normen van de Kaderrichtlijn te voldoen. Hierdoor zal de waterkwaliteit van de Oude Maas verbeteren. 2.3 Activiteiten en beheer in de Oude Maas Activiteiten van mensen in de Oude Maas kunnen van invloed zijn op de instandhoudingsdoelstellingen in het gebied. Onderstaande paragrafen geven een samenvatting van die activiteiten en beheer in het gebied die relevant zijn voor de instandhoudingsdoelstellingen en de toekomstige ontwikkelingen hierin. In de Globale Effectanalyse (Royal Haskoning, 2010) staan de activiteiten in detail beschreven. In hoofdstuk 5 wordt een samenvatting gegeven van de resultaten van de toetsing van de activiteiten en van de mitigatie van negatieve effecten (wanneer die volgens de toetsing optreden). Activiteiten in de Oude Maas De Oude Maas heeft, naast zijn functie voor natuur, ook tal van gebruiksfuncties. De belangrijkste is beroepsscheepvaart, maar daarnaast wordt het gebied ook gebruikt voor wateraan- en -afvoer, visserij en recreatie. De Oude Maas is een belangrijke vaarroute voor beroepsscheepvaart. Verschillende schepen van binnenvaart tot zeeschepen maken gebruik van de vaarweg. De Oude Maas is een onderdeel van het hoofdvaarwegennet van Rotterdam naar België en Duitsland. Voor de recreatievaart is de rivier vooral van belang als verbindingsweg naar het Brielse Meer en als onderdeel van de route van en naar het Deltagebied. Ook zijn er verschillende jachthavens in het gebied, die vaarbewegingen van recreatievaart met zich meebrengen. De vaargeul valt niet binnen de grenzen, maar het gebruik van de vaarweg kan wel effecten hebben op het Natura 2000-gebied (externe werking). Hetzelfde geldt voor de havens, deze vallen ook buiten de begrenzing van het Natura 2000-gebied. De noordoever wordt veel gebruikt voor recreatie. Er is een groot aantal recreatievoorzieningen aanwezig (veelal op verhoogde terreinen en grotendeels buiten de Natura 2000-begrenzing). Gebieden zijn hier toegankelijk gemaakt door de aanleg van wandel- en fietspaden. Op de zuidoever is de oeverrecreatie een stuk minder intensief, wel zijn er enkele wandel- en fietspaden aanwezig. Er zijn geen zwemwaterlocaties langs de oevers aangewezen. Er is beroepsvisserij in de rivier buiten de begrenzing van het Natura 2000-gebied. Vroeger werd aan de oevers van de Oude Maas op grote schaal beroepsmatig riet, biezen en wilgenhout gesneden. Enkele jaren geleden is de exploitatie van biezenvelden gestopt. Wel vindt er in enkele grienden (Rhoonse Grienden, Carnisse grienden en Klein Profijt) nog winning van griendhout plaats (cultuurhistorisch). Ook de eendenkooi van Klein Profijt is nog in gebruik. Beheer in de Oude Maas Om natuurgebieden in stand te houden wordt actief natuurbeheer uitgevoerd door Staatsbosbeheer, het Zuid-Hollands Landschap, Rijkswaterstaat, particulieren en het Recreatieschap Natuur- en Recreatieschap IJsselmonde. 3 april 2014, versie 5.0 Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas LW-AF

15 Het Waterschap Hollandse Delta en Rijkswaterstaat beheren de primaire waterkeringen. Om de veiligheid te waarborgen worden de dijken onderhouden en waar nodig versterkt. Rijkswaterstaat voert het nautisch beheer van het hoofdvaarwegennet uit en het waterkwaliteitsbeheer. Binnen de Oude Maas is er geen peilbeheer, want het gebied staat via de Nieuwe Waterweg in open verbinding met de zee. Er zijn gedurende het jaar meerdere monitoringsmomenten om de aanwezigheid en verspreiding van vogels, habitatsoorten en vegetatie bij te houden (niet alleen beperkt tot Natura 2000-soorten). Deze monitoring wordt uitgevoerd door verschillende partijen, zoals de provincie Zuid-Holland, terreinbeheerders, Rijkswaterstaat en vrijwilligers. Daarnaast vindt monitoring plaats om de waterkwaliteit en de staat van dijken te beoordelen. Deze monitoringsactiviteiten vinden plaats vanuit een vliegtuig of een schip, of vanaf het land. Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas 3 april 2014, versie 5.0 LW-AF

16 3 INSTANDHOUDINGSDOELSTELLINGEN Doel van Natura 2000 is behoud en herstel van de biodiversiteit. Om dat te bereiken zijn op Europees niveau afspraken gemaakt om bepaalde habitattypen en soorten te beschermen binnen een netwerk van natuurgebieden. Hiervoor is het zaak de omstandigheden, die het vóórkomen van die habitattypen en soorten mogelijk maken, te behouden of waar nodig te verbeteren. In verschillende tranches heeft de Staatssecretaris van het ministerie van Economische zaken (EZ) (of zijn voorgangers van de ministeries van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit (LNV) of Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I)) de zeven Natura 2000-gebieden in de Delta definitief aangewezen op grond van artikel 10a van de Natuurbeschermingswet 1998 (Nbwet). In de verschillende aanwijzingsbesluiten is vastgelegd welke natuurwaarden beschermd moeten worden. Er zijn instandhoudingsdoelstellingen opgenomen voor habitattypen, habitatsoorten en vogelsoorten. De instandhoudingsdoelstellingen voor habitatsoorten en vogels zijn geformuleerd in termen van behoud of verbetering van de kwaliteit van het leefgebied en behoud of uitbreiding van de omvang van het leefgebied. De instandhoudingsdoelstellingen per Natura 2000-gebied zijn ervoor om de bijdrage te borgen die het gebied levert aan het op landelijk niveau realiseren van een gunstige staat van instandhouding. De instandhoudingsdoelstellingen voor de Oude Maas zijn opgenomen in het aanwijzingsbesluit Natura gebied Oude Maas (EL&I, 2010a), en hebben alléén betrekking op habitattypen en habitatsoorten. 3.1 Uitwerking van doelen in omvang, ruimte en tijd en huidige situatie In dit beheerplan wordt een korte beschrijving gegeven van de ecologische randvoorwaarden 1 van de soorten en habitattypen en hun ruimtelijke en temporele verspreiding in het Natura 2000-gebied. Vervolgens wordt ingegaan op doelstellingen en de huidige situatie. Daarnaast wordt aangegeven of het huidige beheer voldoende is, of dat er maatregelen noodzakelijk zijn om de beoogde doelstellingen (behoud, uitbreiding en/of verbetering) te realiseren. De term huidig beheer is veel breder bedoeld dan uitsluitend terreinbeheer ten behoeve van natuur. Met huidig beheer wordt bedoeld het complex van maatregelen en activiteiten die in de huidige situatie wordt uitgevoerd en die een relatie hebben met de natuurwaarden, zoals terreinbeheer, beheer & onderhoud, handhaving, communicatie, mitigerende maatregelen, enzovoorts. Voor een uitgebreide beschrijving per soort en habitattype wordt verwezen naar de Doeluitwerking (2009). In het Algemeen deel (paragraaf 2.3) staat een visie beschreven over het tempo waarop de instandhoudingsdoelstellingen bereikt moeten en kunnen worden. Samengevat komt deze visie voor de Deltawateren op het volgende neer: optimaliseren van terreinbeheer en waar noodzakelijk activiteiten reguleren om bestaande natuurwaarden te redden, in combinatie met een transitie naar en een begin van de ontwikkeling van robuuste systeemnatuur. Voorop staat dat in de eerste beheerplanperiode de verslechtering van habitattypen en leefgebieden van soorten wordt gestopt. 1 De puntsgewijze beschrijving onder de kopjes ecologische randvoorwaarden in dit hoofdstuk betreffen naast de randvoorwaarden ook beschrijvingen van de kwaliteitskenmerken van habitattypen of leefgebieden. Een vergelijking tussen de ecologische randvoorwaarden en de feitelijke staat van een gebied geeft een aanwijzing of er een verbetering mogelijk is en hoe hierop gestuurd kan worden. 3 april 2014, versie 5.0 Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas LW-AF

17 De soorten zijn geclusterd zoals is aangegeven in Tabel 3.1. De clustering is gebaseerd op de habitateisen en voedselgewoontes van soorten, de habitattypen vormen een apart cluster. In de Doeluitwerking (2009) is een eerste analyse gemaakt van het doelbereik. In 2012 is op basis van de laatste inzichten een inschatting gemaakt van de bijdrage van maatregelen uit reeds vastgesteld beleid aan het behalen van de instandhoudingsdoelstellingen. Dit is opgenomen in hoofdstukken 3 en 4. Tabel 3.1 Overzichtstabel instandhoudingsdoelstellingen per cluster voor de Oude Maas. Instandhoudingsdoelstelling Habitattypen Slikkige rivieroevers (H3270) Ruigten en zomen (harig wilgenroosje) (H6430_B) Vochtige alluviale bossen (zachthoutooibossen) (H91E0_A) Habitatsoorten Bever (H1337) Noordse woelmuis (H1340) Habitattypen Ruimtelijke verspreiding De Oude Maas is aangewezen voor drie habitattypen. In Figuur 3.1 is de verspreiding hiervan weergegeven. Het habitattype slikkige rivieroevers komt voor langs de oevers van de Oude Maas en langs dynamische kreken die in het gebied aanwezig zijn. Door de getij-invloed is dit habitattype in de oeverzone goed ontwikkeld, hoewel de slikkige rivieroevers slechts in dunne strookjes langs de oevers liggen en dus moeilijk te karteren zijn. In wat groter oppervlak worden slikkige oevers aangetroffen in het Berengat ten westen van de Griendplaat en in het westelijk deel van Klein Profijt. In het noordwestelijk deel (Ruigeplaat, Visserijgriend, Oostpuntgriend) komt het habitattype weinig voor. Hier zijn op veel plaatsen vooroevers aangelegd. Bij openingen in deze vooroevers zijn nog wel kleine arealen slikkige oevers te vinden. Op grotere schaal komen de habitattypen ruigten en zomen (harig wilgenroosje) en vochtige alluviale bossen (zachthoutooibossen) voor langs de oevers van de Oude Maas. De habitattypen zijn vaak naast elkaar of in mozaïekvorm te vinden. Het habitattype ruigten en zomen (harig wilgenroosje) is onder andere te vinden bij het Visserijgriend, Klein Profijt en de Carnisse grienden. Het bestaat deels uit rietlanden met een aantal waardevolle soorten zoals het zomerklokje. In het aanwijzingsbesluit wordt genoemd dat deze vorm van ruigten en zomen (harig wilgenroosje) landelijk is beperkt tot het zoetwatergetijdegebied, waarbij de Oude Maas één van de allerbeste voorbeelden herbergt. Langs de Oude Maas wordt het habitattype vochtige alluviale bossen (zachthoutooibossen) gevonden in alle deelgebieden, met de grootste oppervlakken in Visserijgriend, Oostpuntgriend, Klein Profijt, Carnisse grienden, Zomerlanden-Gorzenbos en Hooi- of Weiplaat en naastgelegen Griendplaat. Al het bos binnen de begrenzing valt onder het habitattype. Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas 3 april 2014, versie 5.0 LW-AF

18 Figuur 3.1 Ruimtelijke eenheden en habitattypen in de Oude Maas. Huidige situatie ten opzichte van doelstellingen Voor de habitattypen zijn doelstellingen geformuleerd die een richting aangeven ten opzichte van de uitgangssituatie: uitbreiding van het areaal, verbetering van de kwaliteit of behoud. Om de huidige situatie ten opzichte van de doelstelling te bepalen, is het van belang te weten in welke richting de habitattypen zich ontwikkelen en of deze richting parallel loopt aan de doelstelling. Tabel 3.2 laat per habitattype de doelstelling zien en geeft een inschatting of het huidige beheer voldoende is om de instandhoudingsdoelstellingen te bereiken. De aanwezige habitattypen ondervinden negatieve effecten van de vermindering van dynamiek. Dit hangt samen met de erosie van de oude gorzen. De erosie van de oevers is versterkt, doordat de waterweg intensief en met hoge snelheid wordt bevaren door beroepsscheepvaart. Langs de benedenrivieren is de Oude Maas één van de weinige gebieden waar de dynamiek zodanig is dat het habitattype slikkige rivieroevers duurzaam behouden kan blijven. Waar de getijdeninvloed voldoende aanwezig is en waar erosie- en sedimentatieprocessen plaatsvinden, is dit habitattype goed ontwikkeld. De trend van slikkige rivieroevers is onduidelijk. De afgelopen jaren zijn maatregelen uitgevoerd waar slikkige rivieroevers tot ontwikkeling zijn gekomen, zoals in Klein Profijt en Geertruida Buitenpolder Agathapolder. De komende jaren worden ook KRW- maatregelen uitgevoerd, waarbij slikkige rivieroevers tot ontwikkeling zullen komen. Het perspectief is dat de behoudsdoelstelling in ieder geval bereikt wordt. In de Oude Maas is het doel voor het habitattype ruigten en zomen (harig wilgenroosje) uitbreiding van de oppervlakte en behoud van kwaliteit. De oppervlakte van dit habitattype is in de afgelopen decennia door 3 april 2014, versie 5.0 Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas LW-AF

19 het stoppen van beheer (tegengaan van strooiselophoping en bosvorming) sterk achteruitgegaan. Het terugzetten in de successiereeks van ooibos en/of grienden naar ruigten (dus het kappen van het bos in het geval van ooibos) is niet wenselijk en zeker voor de grienden vanuit cultuurhistorisch oogpunt geen optie. Om de verslechtering (verdergaande vegetatiesuccessie en verdroging) te stoppen én het habitattype uit te breiden zijn dus maatregelen nodig die dusdanig gelokaliseerd worden dat ze niet ten koste gaan van waardevolle vochtige bossen en grienden. De vochtige alluviale bossen (zachthoutooibossen) bestaan veelal uit grienden. Een deel van deze grienden is doorgeschoten (de grienden bij de Zomerlanden-Gorzenbosch) terwijl andere nog beheerd worden als hakgrienden (Rhoonse Grienden). De ondergroei van de doorgeschoten grienden is vaak minder goed ontwikkeld dan de beheerde grienden. Vanwege de cultuurhistorische waarde zullen de grienden intensief beheerd blijven. Omdat dit beheer ook gericht is op het behouden van oppervlak en kwaliteit, is de voortzetting hiervan voldoende voor het behalen van de behoudsdoelstelling van de vochtige alluviale bossen (zachthoutooibossen). Overigens kan ook zonder intensief cultuurhistorisch beheer de doelstelling voor vochtige alluviale bossen worden bereikt. In de Oude Maas zijn de cultuurhistorische waarden goed te combineren met de Natura 2000-waarden. Tabel 3.2 Overzicht instandhoudingsdoelstellingen en huidige situatie per habitattype. Habitattype Instandhoudingsdoelstelling 1 Trend 2 Landelijke staat van instandhouding 3 Relatieve bijdrage 4 Knelpunt Slikkige rivieroevers b? - + Nee Ruigte en zomen (harig wilgenroosje) u Ja Vochtige alluviale bossen (zachthoutooibossen) b Nee Legenda 1) Instandhoudingsdoelstelling 3) Landelijke staat van b behoud omvang en kwaliteit instandhouding u uitbreiding omvang - matig ongunstig 2) Trend habitattypen in oppervlakte en kwaliteit (expert judgement)? trend onduidelijk 0 trend stabiel - trend negatief 4) Relatieve bijdrage gebied + Zeer grote oppervlakte (meer dan 15%) en grotendeels van matige kwaliteit; óf grote oppervlakte (van 2 tot en met 15%); óf geringe oppervlakte (minder dan 2%) met grotendeels goede kwaliteit ++ Zeer grote oppervlakte (meer dan 15%) en grotendeels goede kwaliteit; óf bijzondere kwaliteit; óf bijzondere geografische ligging in combinatie met goede kwaliteit Instandhoudingsdoelstelling wordt niet bereikt met voortzetting van huidig beheer Instandhoudingsdoelstelling wordt wel bereikt met voortzetting van huidig beheer Ecologische randvoorwaarden Slikkige rivieroevers Open begroeiing; Bedekking van meerjarige soorten is kleiner dan 10%; Hoge rivierdynamiek met geregelde afzetting van vers bodemmateriaal; Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas 3 april 2014, versie 5.0 LW-AF

20 Inundatie in de winter, maar niet in de zomer; Optimale functionele omvang: vanaf honderden m 2. Ruigten en zomen (harig wilgenroosje) Voedselrijke plekken, geen afvoer van plantenmateriaal door beweiding of maaien; Regelmatige overstroming; Bosontwikkeling dient te worden tegengegaan door gefaseerd maaibeheer, het verwijderen van houtopslag of extensieve begrazing. Vochtige alluviale bossen (zachthoutooibossen) Kenmerken van een goede structuur en functie: Periodieke overstroming met rivierwater; Dominantie van wilgen, zwarte populier, gewone es, iep of zwarte els; Aanwezigheid van oude levende of dode dikke bomen en/of oude hakhoutstoven. Knelpunten De oppervlakte van het habitattype ruigten en zomen (harig wilgenroosje) is door successie en verdroging sterk achteruitgegaan in de afgelopen decennia. Het uitbreidingsdoel hiervan wordt niet automatisch gehaald. Tabel 3.3 Knelpunten habitattypen. Habitattype Ruigte en zomen (harig wilgenroosje) Knelpunt Uitbreidingsdoel wordt niet automatisch gehaald. Vegetatiesuccessie en verdroging Habitatsoorten Ruimtelijke en temporele verspreiding De Oude Maas is aangewezen voor twee habitatsoorten: de noordse woelmuis en de bever. In Figuur 3.2 en Figuur 3.3 zijn de verspreidingsgegevens en leefgebieden weergegeven van deze soorten. Sinds 1995 heeft de bever zich permanent gevestigd in de zachthoutooibossen van de Oude Maas. In het gebied bevinden zich meerdere burchten in de Carnisse grienden, de Rhoonse Grienden, Zomerlanden- Gorzenbosch. Daarnaast maken de bevers gebruik van Klein Profijt. De noordse woelmuis komt vooral voor in natte ruigten. Er zijn langs de Oude Maas enkele kleine populaties aanwezig in rietgebieden in De Staart, Klein Profijt, in de Geertruida Agathapolder en de rietstrook ten noorden van Polder Groot Koninkrijk (dat is buiten het Natura 2000-gebied). Het rietgebied ten westen van de Heinenoordtunnel (ca. 10 ha) kon niet worden bemonsterd waardoor het onbekend is of de noordse woelmuis hier voorkomt. Delen van de Oude Maas zijn buitengewoon lastig om te onderzoeken vanwege de grote getijdeverschillen. De leefgebieden zijn klein en liggen sterk verspreid. Voor het behoud van de soort is het noodzakelijk om zowel de bestaande populaties in stand te houden als het totaal aan (potentieel) geschikte leefgebied (ca. 50 ha). Het afgelopen decennium is het oppervlakte geschikt leefgebied langs de Oude Maas naar inschatting met enige procenten afgenomen door toename van struweel en bos ten koste van rietruigte. Bij De Staart is een poldertje van enkele ha. ingericht met riet ten gunste voor de noordse woelmuis. De soort is hier voor zover bekend nog niet 3 april 2014, versie 5.0 Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas LW-AF

21 vastgesteld. De rietgebieden De Staart en Klein Profijt worden gemaaid (bestaand beheer). In het buitendijkse gebied vindt op andere plaatsen veel verwilging plaats. Figuur 3.2 Leefgebieden noordse woelmuis. Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas 3 april 2014, versie 5.0 LW-AF

22 Figuur 3.3 Waarnemingen bever. Huidige situatie ten opzichte van doelstellingen Net als voor de habitattypen zijn er doelstellingen voor habitatsoorten geformuleerd die een richting aangeven ten opzichte van de uitgangssituatie: uitbreiding van het leefgebied, verbetering van de kwaliteit van het leefgebied of behoud. Tabel 3.4 laat per soort de doelstelling zien en geeft een inschatting of het huidige beheer voldoende is om de instandhoudingsdoelstellingen te bereiken. Het doel betreft behoud van geschikt habitat voor de bever en kwaliteitsverbetering en uitbreiding van het leefgebied van de noordse woelmuis. De bever is niet kieskeurig en heeft geen specifieke beheereisen. Er dient voldoende voedsel te zijn in de buurt van het water (wilgen en struiken) en er dient voldoende rust te zijn. Het doel voor de bever, behoud kwaliteit en omvang van het huidige leefgebied, wordt in de huidige situatie bereikt. De noordse woelmuis komt in de Oude Maas uitsluitend voor in de vochtige tot natte rietlanden. Het leefgebied van deze soort zal zonder ingrijpen niet automatisch in omvang en kwaliteit toenemen, het leefgebied is naar inschatting enkele procenten ingekrompen; het uitbreiding- en verbeterdoel voor de noordse woelmuis wordt niet gehaald met het huidige beheer. 3 april 2014, versie 5.0 Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas LW-AF

23 Tabel 3.4 Overzicht instandhoudingsdoelstellingen en huidige situatie per habitatsoort. Soort Instandhoudingsdoelstelling 1 Trend 2 Landelijke staat van instandhouding 3 Relatieve bijdrage 4 Knelpunt Bever b Nee Noordse woelmuis u-v Ja Legenda 1) Instandhoudingsdoelstelling 3) Landelijke staat van instandhouding b behoud omvang en kwaliteit leefgebied -- zeer ongunstig u uitbreiding omvang leefgebied - matig ongunstig v verbetering kwaliteit leefgebied 2) Trend (expert judgement) (gebiedsspecifiek) + trend positief 4) Relatieve bijdrage gebied - Minder dan 2% van de Nederlandse populatie + Tussen 2-15% van de Nederlandse populatie - trend negatief Instandhoudingsdoelstelling wordt reeds bereikt met huidig beheer Instandhoudingsdoelstelling wordt niet bereikt met voortzetting van huidig beheer Ecologische randvoorwaarden Bever Aanwezigheid van oppervlaktewater dat in de zomer niet opdroogt en in de winter niet tot de waterbodem bevriest; Aanwezigheid van voldoende voedsel in de vorm van boomschors, wortelstokken en kruidige planten; Voorkeur voor leefgebied met eilandjes, begroeide oevers en wateren die in de zomer niet opdrogen. Noordse woelmuis Voldoende geschikt voortplantingsgebied: o Rietland en ruigten; bloemrijk grasland, open begroeiingen zoals buitendijks gelegen gorzen; o Geen opslag of struweel. Zomerleefgebied dient voldoende vochtig te zijn, zodat het niet aantrekkelijk is voor concurrenten (aardmuis, veldmuis); Nabijheid en bereikbaarheid van geschikt overwinteringsgebied: ruigten en bermen; Fluctuerend waterpeil is een sleutelfactor in het realiseren van de ecologische randvoorwaarden; Intensieve begrazing is zeer negatief voor de noordse woelmuis. Knelpunten Door de verdergaande vegetatiesuccessie neemt het aandeel geschikt leefgebied voor de noordse woelmuis langzaam af. Het optimale leefgebied ligt bovendien erg versnipperd. Voor het bereiken van de uitbreidings- en verbeterdoelstelling die voor deze soort is gesteld, zijn aanvullende maatregelen nodig. Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas 3 april 2014, versie 5.0 LW-AF

24 Tabel 3.5 Knelpunten habitatsoorten. Soort Noordse woelmuis Knelpunt Afname leefgebied in kwaliteit en omvang Leefgebied is versnipperd Uitbreidings- en verbeterdoel worden niet automatisch gehaald 3 april 2014, versie 5.0 Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas LW-AF

25 4 INSTANDHOUDINGSMAATREGELEN Instandhoudingsmaatregelen zijn nodig om de instandhoudingsdoelstellingen te bereiken en tussentijdse verslechtering van de kwaliteit van leefgebieden en habitattypen en significante verstoring van soorten te voorkomen. Het totale pakket aan instandhoudingsmaatregelen voor de Oude Maas bestaat uit twee typen maatregelen (zie Tabel 4.1). De verschillende categorieën (met eigen kleur die terugkomt in hoofdstuk 6) zijn verder uitgewerkt in paragraaf 4.1 tot en met 4.3: Tabel 4.1 Categorieën instandhoudingsmaatregelen. Maatregelen uit reeds vastgesteld beleid (paragraaf 4.1) Aanvullende instandhoudingsmaatregelen voor Natura 2000 (paragraaf 4.2) Binnen de eerste beheerplanperiode worden de maatregelen die noodzakelijk zijn om de verslechtering van instandhoudingsdoelstellingen te stoppen met voorrang uitgevoerd. Binnen de Oude Maas zijn dit de maatregelen voor de noordse woelmuis (zie Algemeen deel hoofdstuk 2). 4.1 Maatregelen uit reeds vastgesteld beleid Binnen de Oude Maas wordt een aantal projecten uitgevoerd op basis van reeds vastgesteld beleid. De twee categorieën maatregelen zijn: 1. Deltanatuur (aanleg natte natuur) 2. KRW (aanleg natuurvriendelijke oevers, vernatten, uiterwaard verlaging, uitbreiding en verbeteren kreeksystemen) Deze nummering komt overeen met de nummering in de linkerkolom van Tabel 4.2 en Tabel 4.3 In Tabel 4.2 zijn de reeds geplande er gerealiseerde maatregelen opgenomen. Het gaat om maatregelen die van 2005 tot en met 2011 gepland en/of gerealiseerd zijn. In Tabel 4.3 zijn de KRW-maatregelen opgenomen die worden uitgevoerd in de Oude Maas. Hieronder wordt per cluster kort aangegeven op welke manier de maatregelen een positief effect hebben op een instandhoudingsdoelstelling. Habitattypen Door de maatregelen in het kader van Deltanatuur op Klein Profijt en de Visserijgriend (onder andere baggerwerkzaamheden, graven van getijdengeulen en kreken, uiterwaardverlaging, aanleg natuurvriendelijke oevers) is de getijdeninvloed vergroot wat ten goede komt aan de ontwikkeling van de habitattypen slikkige rivieroevers en ruigten en zomen (harig wilgenroosje). Habitatsoorten De maatregelen op zowel Klein Profijt als Visserijgriend vergroten de invloed van het getij en geven daarmee een impuls aan de omvang en kwaliteit van het leefgebied van de noordse woelmuis. Deze soort heeft een sterke concurrentiepositie in natte en dynamische omstandigheden. Deze gebieden bevatten nieuwe biezen- en rietzones en zijn optimaal ingericht voor de noordse woelmuis. De maatregelen die voortvloeien uit de KRW (onder andere kreekaanleg in Geertruida Buitenpolder, Agathapolder en Klein Profijt) worden in de eerste beheerplanperiode uitgevoerd en zullen eveneens een Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas 3 april 2014, versie 5.0 LW-AF

26 positief effect hebben op het leefgebied van de noordse woelmuis, omdat de gebieden natter en dynamischer worden. Tabel 4.2 Overzicht reeds geplande en gerealiseerde maatregelen in de Oude Maas uit Programma Deltanatuur. Nr Maatregel Bijdrage aan doelbereik instandhoudingsdoelstelling Gepland of gerealiseerd Bevoegd gezag/ financiering 1 Visserijgriend: aanleg Ruigten en zomen (harig Gerealiseerd Prov ZH wilgenvloedbos, kreek, getijdegeul, biezen- en rietzones wilgenroosje), noordse woelmuis 1 Klein Profijt: afgraven slibdepot, graven geulen en baggeren eendenkooi; omgevormd naar natuurgebied Ruigten en zomen (harig wilgenroosje), slikkige rivieroevers, noordse woelmuis Gerealiseerd Prov ZH De nummering in de linkerkolom verwijst naar de nummering van de categorieën maatregelen aan het begin van deze paragraaf. In Tabel 4.3 zijn de KRW-maatregelen opgenomen die worden uitgevoerd in de Oude Maas. De maatregelen hebben na realisatie positieve effecten op de instandhoudingsdoelstellingen voor alle aangewezen habitattypen en -soorten. Tabel 4.3 Overzicht KRW-maatregelen in de Oude Maas. Bijdrage aan doelbereik Nr Maatregel instandhoudingsdoelstelling 2 Klein Profijt, Carnisse grienden, Biezenveld Barendrecht, Biezenveld Oud-Beijerland, Visserijgriend: Aanleg Ruigten en zomen (harig natuurvriendelijke oevers, wilgenroosje), slikkige verbreden watersysteem, rivieroevers aansluitend wetland verlagen uiterwaard in lopende getijdenatuurprojecten 2 Ruigten en zomen (harig Geertruida Agathapolder: wilgenroosje), slikkige kreekaanleg in zomerpolder rivieroevers, noordse woelmuis 2 Klein Profijt: Aanleg natuurvriendelijke oevers, verbreden Slikkige rivieroevers, noordse watersysteem, aansluitend woelmuis wetland verlagen uiterwaard in lopende getijdenatuurprojecten Realisatie 1ste beheerplanperiode Ja Ja Ja Bevoegd gezag/ financiering RWS ZH RWS ZH RWS ZH 3 april 2014, versie 5.0 Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas LW-AF

27 De nummering in de linkerkolom verwijst naar de nummering van de categorieën maatregelen aan het begin van deze paragraaf. Bovengenoemde maatregelen dragen allemaal in meer of mindere mate bij aan het bereiken van de instandhoudingsdoelstellingen. In de Doeluitwerking (Rijkswaterstaat, 2009) is beschreven hoe ver de bijdrage reikt: De maatregelen zijn voldoende om het oppervlakte en kwaliteit aan habitattype slikkige rivieroevers te behouden. Hiervoor zijn geen aanvullende maatregelen nodig; De instandhoudingsdoelstellingen voor de noordse woelmuis en het habitattype ruigten en zomen (harig wilgenroosje) zullen nog niet bereikt worden. Er zijn dus aanvullende Natura 2000-instandhoudingsmaatregelen noodzakelijk om alle instandhoudingsdoelstellingen te bereiken. 4.2 Aanvullende instandhoudingsmaatregelen voor Natura 2000 In Tabel 4.4 staan de aanvullende instandhoudingsmaatregelen beschreven die in de Oude Maas nodig zijn voor het bereiken van de instandhoudingsdoelstellingen. De terreinbeheerders en de uitvoerende dan wel verantwoordelijke instanties (provincies, Rijkswaterstaat en EZ) zullen de benodigde maatregelen in concrete terreinbeheerplannen verder uitwerken. In de tabel is ook aangegeven of de maatregel in de eerste beheerplanperiode wordt uitgevoerd of tijdens een latere beheerplanperiode. Hieronder wordt per cluster kort aangegeven welke maatregelen er worden genomen. 1. Beheer en inrichting optimaliseren voor noordse woelmuis en ruigten en zomen Habitattypen Voor de ontwikkeling van rietruigtes worden op enkele locaties wilgen verwijderd. Dit zijn echter geen wilgenbossen die kwalificeren als habitattype vochtige alluviale bossen (zachthoutooibos) vanwege het ontbreken van kenmerkende soorten. Het habitattype ruigten en zomen (harig wilgenroosje) lift mee op de maatregelen die worden uitgevoerd voor de noordse woelmuis (zie bij habitatsoorten). Hierdoor zal het habitattype op verschillende locaties kunnen uitbreiden. Habitatsoorten Het leefgebied van de noordse woelmuis wordt verbeterd door het vernatten van gebieden en door het terreinbeheer (onder andere maaibeheer/begrazingsregime) aan te passen, bijvoorbeeld in de Geertruida Agathapolder. Door de maatregelen ontstaat er extra rietruigte, wat geschikt leefgebied vormt voor de noordse woelmuis. In de volgende beheerplanperiode zullen de verschillende leefgebieden van de noordse woelmuis met elkaar verbonden worden. Tabel 4.4 Overzicht instandhoudingsmaatregelen Oude Maas Deelgebied Bijdrage aan doelbereik instandhoudingsdoelstelling Buitenzomerlanden H6430B Ruigten en zomen (harig (ten oosten van de wilgenroosje) Heinenoordtunnel H3140 Noordse woelmuis Maatregel Beheer & inrichting optimaliseren voor noordse woelmuis en ruigten en zomen: periodiek verwijderen wilgenopslag (buitenkaads in een Bevoegd gezag/ financiering EZ/ Prov ZH* Rijkswaterstaat/Natura 2000-ontwerpbeheerplan Deltawateren Oude Maas 3 april 2014, versie 5.0 LW-AF