DE VRIJMAKING VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT: DE FEDERALE WETGEVING IN EEN STROOMVERSNELLING?

Transcriptie

1 DE VRIJMAKING VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT: DE FEDERALE WETGEVING IN EEN STROOMVERSNELLING?

2

3 DE VRIJMAKING VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT: DE FEDERALE WETGEVING IN EEN STROOMVERSNELLING? TOM VANDEN BORRE Editor Antwerpen Oxford

4 Serie Energie en Recht Serie onder redactie van: Prof. mr. dr. Martha Roggenkamp, Simmons & Simmons Rijksuniversiteit Groningen Prof. dr. Kurt Deketelaere, Instituut voor Milieu- & Energierecht, K.U. Leuven Prof. dr. Leigh Hancher, Universiteit Tilburg Dr. Rolf Künneke, Technische Universiteit Delft Dr. Tom Vanden Borre, Commissie voor de Regulering van Elektriciteit en Gas (CREG) De vrijmaking van de elektriciteits- en gasmarkt: de federale wetgeving in een stroomversnelling? Tom Vanden Borre (editor) 2006 Antwerpen Oxford ISBN D/2006/7849/6 NUR 823 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgevers.

5 VOORWOORD Het Instituut voor Milieu- en Energierecht (IMER) van de K.U. Leuven heeft sinds een drietal jaar de traditie opgebouwd om één keer per jaar een studienamiddag te organiseren waar de recente ontwikkelingen inzake energierecht (zowel gewestelijk als federaal) worden belicht. Ter gelegenheid van een dergelijke studienamiddag werd telkens ook een Jaarboek Energierecht gepubliceerd (uitgegeven door de uitgeverij in de reeks Energie & Recht). Aldus kwamen de Jaarboeken Energierecht tot stand voor de jaren 2002, 2003 en Voorliggend boek wijkt iets af van de prille traditie van de jaarboeken energierecht: het beperkt zich namelijk tot een analyse van de belangrijkste ontwikkelingen van het federale energierecht. De afwijking van de prille traditie is gerechtvaardigd omdat zich de afgelopen maanden namelijk belangrijke ontwikkelingen hebben voorgedaan in het federale (wetgevende) kader betreffende de vrijmaking van de elektriciteits- en gasmarkt. In de eerste plaats kwamen de wetten van 1 juni 2005 tot wijziging van de elektriciteitswet van 29 april 1999 en tot wijziging van de gaswet van 12 april 1965 tot stand. Deze nieuwe wetten implementeren de Europese elektriciteits- en gasrichtlijn van 26 juni Maar deze wetten gaan veel verder dan dat: er wordt uitvoering gegeven aan een aantal bepalingen van het federale regeerakkoord van juli 2003 waarin bepaald is dat er wordt overgegaan tot de invoering van meerjarentarieven en dat een duidelijke lijn zou worden getrokken tussen de beleidsvoorbereidende taken van de administratie en de taken van de regulator (CREG). Het betreft zonder meer de meest ingrijpende wijzigingen aan de elektriciteits- en gaswet sinds de wetten van Daarnaast werden de elektriciteits- en gaswet ook gewijzigd door de wet van 20 juli 2005 houdende diverse bepalingen en door de wet van 27 juli 2005 tot organisatie van de mogelijkheden tot beroep tegen de beslissingen genomen door de CREG. Door deze wijzigingen werd de zgn. degressiviteit van de federale bijdrage ingeschreven in de elektriciteitswet en werd een specifiek beroepsregime tegen beslissingen van de CREG ingesteld. Een derde belangrijk element is dat op de Ministerraad van 20 juli 2005 opnieuw de procedure in gang werd gezet tot wijziging van de elektriciteits- en gaswet, met name wat betreft de oprichting van een federale ombudsdienst. v

6 Voorwoord Ten vierde kwam het koninklijk besluit van 20 oktober 2005 met betrekking tot de oprichting en de organisatie van een Belgische markt voor de uitwisseling van energieblokken tot stand. Dit koninklijk besluit is van groot belang, want het legt het wettelijke kader vast van de elektriciteitsbeurs. Van deze beurs wordt verwacht dat zij de liquiditeit op de markt zal verhogen. Ten slotte velde het Europees Hof van Justitie op 7 juni 2005 in de zaak C-17/03 een belangrijk arrest betreffende de zgn. historische contracten tussen Nederland en Frankrijk. Omwille van al deze redenen was het dus meer dan opportuun om aan de recentste ontwikkelingen van het federale energierecht en -beleid méér aandacht te schenken dan één enkele studienamiddag. Vandaar werd ervoor geopteerd om op 23 januari 2006 een gehele studiedag te wijden aan al deze evoluties. Voorliggend boek bundelt de bijdragen van elk van de sprekers. De nieuwe wetten, alsook het koninklijk besluit betreffende de oprichting van een elektriciteitsbeurs, alsook het arrest van het Europees Hof zijn beleidsmatig van zeer groot belang voor de vrijmaking van de elektriciteits- en gasmarkt. Louter op grond van dit kwantitatieve criterium kan zeker worden gesproken van een stroomversnelling. De vraag rijst evenwel of ook sprake is van een kwalitatieve stroomversnelling. Het oordeel is aan de lezer, die op grond van de diverse bijdragen die in dit boek worden gebundeld, kennis kan nemen van het standpunt van een aantal auteurs. Ten behoeve van de lezer die minder vertrouwd is met de situatie op de Belgische elektriciteits- en gasmarkt of met het federale (wetgevende) kader, wordt in een eerste bijdrage een overzicht gegeven van de evolutie van de vrijmaking van de elektriciteitsen gasmarkt in België. Dit moet toelaten om de thema s die in dit boek aan bod komen, beter te situeren. In ieder geval hebben we de thema s in dit boek dusdanig geselecteerd dat een zo breed mogelijk beeld wordt gegeven van de problematiek. Hierbij worden welbepaalde thema s zoals de nieuwe tarifaire bepalingen, de regels inzake corporate governance, de elektriciteitsbeurs en de historische contracten door verschillende auteurs behandeld. De lezer zal merken dat de visie van deze auteurs niet noodzakelijk gelijklopend is. Het zal dan ook aan de lezer toekomen om de argumenten te vergelijken en te wegen. Het leek ons academisch zeer waardevol om op deze wijze mogelijke tegenstellingen of andere zienswijzen aan het licht te brengen. We menen ook dat de selectie van sprekers en auteurs borg staat voor kwaliteit. De diverse sprekers zijn sinds jaren werkzaam in de energiesector en/of in een domein dat nauw aansluit bij een van de besproken thema s; het boek kan dan ook profiteren van hun vi

7 Voorwoord expertise en kennis. De bijdragen in dit boek werden geschreven door Tim Vermeir, Roel Nieuwdorp, Iris Vervoort, Frank Vandermarliere, Bram Delvaux, Kathleen Van Boxelaer, Lennart Deridder, Geert Van Calster, Patrick Baeten, Ilse Tant, Fabrice Mourlon Beernaert, Régine Feltkamp, Christine Vanderveeren en ondergetekende. Bovendien kon de studiedag rekenen op de actieve en steeds enthousiaste steun van prof. dr. Kurt Deketelaere en van prof. dr. Ronnie Belmans. Ik wens beide heren daarvoor nadrukkelijk te bedanken. Mijn dank gaat ook uit naar Ann Groffils, die de praktische organisatie feilloos op zich heeft genomen. Tot slot nog dit: op het einde van het boek is een officieuze coördinatie opgenomen van de elektriciteits- en gaswet. Ingevolge de recente wijzigingen, waarvan er een aantal nog niet in werking zijn getreden, is het een waar puzzelwerk om te weten welke bepaling nu al dan niet van kracht is. Door de inlassing van de officieuze coördinatie hopen we dat puzzelwerk iets te vergemakkelijken. Dr. Tom Vanden Borre Leuven, 30 november 2005 vii

8

9 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD...v OVERZICHT VAN DE EVOLUTIE VAN DE VRIJMAKING VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT IN BELGIË TOM VANDEN BORRE Overzicht van de evolutie van het wetgevend kader De Elektriciteitswet van 29 april Productie Beheer van het transmissienet Toegang tot het transmissienet, directe lijnen en invoer Tarifering, verplichtingen van openbare dienst en boekhouding Regulering op grond van de Elektriciteitswet van 29 april Het Controlecomité voor Elektriciteit en Gas De Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas (CREG) De Gaswet van 29 april Vervoersvergunningen Leveringsvergunningen Algemene rechten en plichten van de houder van een vervoersvergunning Toegang tot het vervoersnet Organisatie van de toegang tot het net Tarifering en boekhouding Openbare dienstverplichtingen (ODVS) Indicatief plan van bevoorrading in aardgas Wet van 12 augustus De wetten van 16 juli De programmawet van 30 december De programmawet van 24 december De wet van 14 januari De wet van 31 januari De wet van 20 maart De wet van 12 augustus ix

10 Inhoudsopgave De wetten van 1 juni De wet van 1 juni 2005 tot wijziging van de wet van 29 april 1999 betreffende de organisatie van de elektriciteitsmarkt De wet van 1 juni 2005 tot wijziging van de wet van 12 april 1965 betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen De wet van 20 juli De wet van 27 juli De wetten van december Markante feiten in Vooruitblik naar DE TARIFAIRE BEPALINGEN IN DE NIEUWE ENERGIEWETGEVING TIM VERMEIR Inleiding Tarifaire bepalingen in de vroegere wetgeving Het Europeesrechtelijk kader Principes Uitwerking Uitzonderingen (art. 22 Richtlijn 2003/55/EG) De Gaswet Algemene regel Definities Totaal inkomen Tarieven Procedure Rapportering (art. 15/5octies) Uitzonderingen Elektriciteitswet Totaal inkomen Kwalitatieve WKK Tarieven Procedure Rapportering Afwijkingen Eindbemerking x

11 Inhoudsopgave CORPORATE GOVERNANCE IN DE ENERGIESECTOR ROEL NIEUWDORP EN IRIS VERVOORT Inleiding Corporate governance in de Europese richtlijnen Corporate governance in België Regulerend kader inzake corporate governance in België Algemeen Elektriciteits- en gasmarkt Corporate governance en raad van bestuur Corporate governance betreffende de raad van bestuur Belgische energiewetgeving anno Code Lippens dd. 9 december Belgische energiewetgeving anno Besluit...81 DE NIEUWE TARIFAIRE BEPALINGEN EN CORPORATE GOVERNANCE IN DE ELEKTRICITEITS- EN GASWET: VISIE VAN DE ENERGIE- VERBRUIKERS FRANK VANDERMARLIERE Inleiding Betekenis van de nieuwe Europese richtlijnen voor een betere Belgische markt De tarifaire bepalingen in de Elektriciteitswet Het tarifair beleid van de CREG in de voorbije jaren De wijzigingen aan de tarifaire methodologie. De wet van 1 juni Doel van de nieuwe tariefbepalingen Voornaamste verschilpunten Tariefmethodologie Meerjarentarieven Onderscheid tussen beheersbare en niet-beheersbare kosten Uitzonderingen op de billijke winstmarge en de afschrijvingen De nieuwe corporate governance regels Conclusies...98 xi

12 Inhoudsopgave DE PRAKTISCHE TOEPASSING VAN DE DEGRESSIVITEIT VAN DE FEDERALE BIJDRAGE: NIEUWE UITDAGING VOOR DE LEVERANCIERS KATHLEEN VAN BOXELAER Inleiding De federale bijdrage Ontstaan van de federale bijdrage De ministerraad van Gembloux Timing van de hervormingen De hervormingen van de federale bijdrage op elektriciteit Samenstelling van de federale bijdrage Inning van de federale bijdrage Vrijstelling voor milieuvriendelijk opgewekte stroom Degressieve vermindering van de federale bijdrage Principe Beperkingen voor de toekenning van de vermindering Energie geleverd voor professioneel verbruik Vermindering per verbruikslocatie Naleving van een convenant of sectorakkoord Vlaanderen: de convenanten Wallonië: de sectorakkoorden Brussel: geen convenanten of sectorakkoorden Verbruik van minimaal 20 MWh per jaar Compensatie voor de fondsen Bijzondere situaties bij de berekening van de federale bijdrage Vergoeding van de leveranciers Conclusie DE FEDERALE OMBUDSDIENST VOOR ELEKTRICITEIT EN GAS: NAAR EEN NIEUW ARTIKEL 27 DR. TOM VANDEN BORRE Inleiding Gesignaleerde problemen bij het in werking stellen van de ombudsdienst De bevoegdheid van de federale ombudsdienst ratione personae De vrager of klager: eindafnemer De gedaagde De bevoegdheid ratione materiae van de federale ombudsdienst voor elektriciteit en gas Volgens de wet van 20 maart xii

13 Inhoudsopgave 4.2. De federale bevoegdheid inzake de ombudsdienst elektriciteit en gas De federale bevoegdheid inzake energie Andere relevante federale bevoegdheidsdomeinen Algemene regels ter bescherming van de verbruiker Het prijsbeleid Conclusie Link met andere instanties die op grond van de Elektriciteits- en Gaswet geschillen kunnen beslechten De geschillenbeslechtingsinstantie in de Elektriciteits- en Gasrichtlijn De bevoegdheid ratione materiae van de geschillenbeslechtingsinstantie De bevoegdheid ratione personae van de geschillenbeslechtingsinstantie De mogelijkheid om geschillen te beslechten Bijkomende elementen De financiering van de federale ombudsdienst elektriciteit en gas Conclusies DE TOEKOMST VAN DE HISTORISCHE CONTRACTEN NA HET ARREST VAN HET EUROPEES HOF VAN 7 JUNI 2005 PROF. DR. GEERT VAN CALSTER EN DR. LENNART DERIDDER Inleiding Het arrest van het Hof van Justitie van 7 juni 2005 in zaak C-17/ Historiek De prejudiciële vragen Argumenten van partijen Beoordeling door het hof Rechtsgrondslag Technische voorschriften Discriminatie Historisch karakter Rechtvaardiging van bijzondere rechten Beperkte draagwijdte van het arrest Contractuele gevolgen De rol van de nationale overheden Gevolgen voor de praktijk Besluit xiii

14 Inhoudsopgave DE TOEKOMST VAN DE HISTORISCHE CONTRACTEN NA HET ARREST VAN HET EUROPEES HOF VAN 7 JUNI 2005 POSTJUDICIËLE VRAGEN BIJ PREJUDICIËLE ANTWOORDEN PATRICK BAETEN Inleiding De notie prioritair historisch contract Het EDF/SEP leveringscontract en het EDF/SEP/CPTE doorvoercontract Het arrest van het Europees Hof van 7 juni 2005 (zaak C-17/03) De procedure De prejudiciële vragen Het antwoord van het Hof Vroegere rechtspraak De zaak IJsselcentrale De beschikking van de Commissie van 16 januari Het arrest van het Gerecht van Eerste Aanleg van 18 november Het arrest van het Hof van Justitie van 19 oktober Het arrest van het Gerecht van Eerste Aanleg van 12 december Voorlopig besluit in verband met de Nederlandse importbeperkingen De zaak Almelo De zaak Commissie / Nederland De toepasselijkheid van artikel 31 EG De rechtvaardigingsgrond ex artikel 86, lid 2 EG Gevolgtrekkingen De zaak Corus & Pechiney Samenvatting Vragen bij het arrest van 7 juni Is het ongelijk behandelen van verschillende situaties soms toch discriminatie? Kan een uitzonderingsregime van afgeleid recht de toepassing van een uitzonderingsregel van primair recht beperken? Is financiële steun eventueel te verkiezen boven een bevoorrechte toegang tot importcapaciteit? Conclusies xiv

15 Inhoudsopgave DE SPECIFIEKE BEROEPSPROCEDURE TEGEN DE BESLISSINGEN VAN DE CREG BRAM DELVAUX Inleiding Het jurisdictionele beroep van het gemene recht tegen de beslissingen van de CREG Rechtsbescherming door de Raad van State Rechtsbescherming door de hoven en rechtbanken tegen administratieve rechtshandelingen Naar de Raad van State of naar de hoven of rechtbanken tegen de beslissingen van de CREG? De nieuwe beroepsprocedures tegen bepaalde beslissingen van de CREG Strekking en verantwoording van de nieuwe beroepsprocedures Schorsing door de Ministerraad Schorsingsbevoegdheid van de Ministerraad in de Elektriciteitswet en Gaswet Schorsingsbevoegdheid van de Ministerraad in de Telecomwet Analyse van de schorsingsbevoegdheid van de Ministerraad in de Elektriciteits- en Gaswet Beroep bij het Hof van Beroep van Brussel De beroepsprocedure bij het hof van Beroep van Brussel in de energiesector De beroepsprocedure bij het hof van Beroep van Brussel tegen beslissingen in de financiële sector De beroepsprocedure bij het hof van Beroep van Brussel tegen beslissingen in de telecomsector De beroepsprocedure bij het hof van Beroep van Brussel tegen beslissingen van de Raad voor de Mededinging Analyse van de bevoegdheid van het hof van Beroep van Brussel in de Elektriciteits- en Gaswet Beroep bij de Raad voor de Mededinging De beroepsprocedure bij de Raad voor de Mededinging in de Elektriciteitswet en Gaswet Analyse van de bevoegdheid van de Raad voor de Mededinging in de Elektriciteits- en Gaswet Bijkomende aspecten in het kader van de nieuwe beroepsprocedure Op welke instanties van de CREG is de beroepsprocedure van toepassing? De overgangsbepaling voor hangende procedures xv

16 Inhoudsopgave 4. Conclusie DE ONAFHANKELIJKE EN GOEDE WERKING VAN DE BELGISCHE ELEKTRICITEITSBEURS BELPEX ILSE TANT, FABRICE MOURLON BEERNAERT EN DR. RÉGINE FELTKAMP Inleiding Omschrijving en nut van een elektriciteitsbeurs binnen de Belgische context Algemene bespreking van de regelgevende context Elektriciteitswetgeving Europese regelgeving De wet van 29 april 1999 betreffende de organisatie van de elektriciteitsmarkt Het koninklijk besluit van 19 december 2002 houdende een technisch reglement voor het beheer van het transmissienet van elektriciteit en de toegang ertoe Financiële wetgeving De wet van 6 april 2005 inzake het statuut van en het toezicht op de beleggingsondernemingen, de bemiddelaars en beleggingsadviseurs De wet van 2 augustus 2002 betreffende het toezicht op de financiële sector en de financiële diensten Het koninklijk besluit van 30 november 1939 betreffende het leuren met roerende waarden en demarchage met roerende waarden en goederen of eetwaren Wet van 22 april 2003 betreffende de openbare aanbiedingen van effecten Besluit met betrekking tot het regelgevende kader De basisbeginselen voor de goede werking van een elektriciteitsbeurs en het koninklijk besluit van 20 oktober Essentiële voorwaarden voor de goede werking van een elektriciteitsbeurs Het koninklijk besluit van 20 oktober Doel en draagwijdte van het koninklijk besluit van 20 oktober Onderzoek van de belangrijkste bepalingen van het koninklijk besluit van 20 oktober De onderneming die een markt beheert De liquiditeit op de markt xvi

17 Inhoudsopgave De vertrouwelijke behandeling van de orders De rechtsverhouding tussen de marktbeheerder en de deelnemers De toegang tot de markt en de objectieve en niet-discriminerende behandeling van de deelnemers De werking van de markt De financiële afwikkeling van de transacties De integriteit van de markt De naleving van de opgelegde vereisten Evaluatie DE ONAFHANKELIJKE EN GOEDE WERKING VAN DE BELGISCHE ELEKTRICITEITSBEURS DR. CHRISTINE VANDERVEEREN Inleiding De onafhankelijkheid van de marktbeheerder Het beursbesluit Evaluatie Beroepsgeheim Het beursbesluit Evaluatie Transparantie Het beursbesluit Evaluatie Minimale efficiënte organisatie Het beursbesluit Evaluatie Voorkomen van en remediëren aan marktmanipulatie Het beursbesluit Evaluatie Toezicht Het beursbesluit Toezicht op de marktbeheerder Verlenen van een vergunning Goedkeuring van het marktreglement Informatieverplichting Opschorting van de beursactiviteit Algemeen toezicht xvii

18 Inhoudsopgave Toezicht op de deelnemers Toelating tot de beurs Opschorting van de beursactiviteit Algemeen toezicht Evaluatie Toezicht op de marktbeheerder Toezicht op de deelnemers Liquiditeit Het beursbesluit Evaluatie Besluit GECOÖRDINEERDE VERSIE VAN DE WET VAN 29 APRIL 1999 BETREFFENDE DE ORGANISATIE VAN DE ELEKTRICITEITSMARKT VAN 1 JANUARI GECOÖRDINEERDE VERSIE VAN DE WET VAN 12 APRIL 1965 BETREF- FENDE HET VERVOER VAN GASACHTIGE PRODUCTEN EN ANDERE DOOR MIDDEL VAN LEIDINGEN VAN 1 JANUARI xviii