4 jaar excellentie in het hoger onderwijs. 5 De studenten-denktank Duitsland - Nederland - Radboud Universiteit

Transcriptie

1 Sirius 4 jaar excellentie in het hoger onderwijs Dit is een uitgave van het Platform Bèta Techniek December Het onderzoek terugbrengen in het onderwijs - Universiteit Maastricht 4 Werken binnen kaders in een cultuur van eigenheid - Hanzehogeschool 5 De studenten-denktank Duitsland - Nederland - Radboud Universiteit 6 Openheid en betrokkenheid - Amsterdam University College 7 Kennisdeling leidt tot onderwijsinnovaties - Universiteit Utrecht Kennisdeling leidt tot onderwijsinnovaties Excellentie op de Universiteit Utrecht De Universiteit Utrecht kent een lange geschiedenis als het gaat om het stimuleren van de betere studenten. Bij verschillende faculteiten ontstonden de afgelopen decennia al initiatieven. Het Siriustraject was de aanleiding om bestaande initiatieven te verbreden en beter in te bedden. En om witte vlekken op te vullen. Daarmee wil de universiteit de studenten beter bedienen en haar positie als vooraanstaande researchuniversiteit versterken. Mirjam Bok is vanuit de directie Onderwijs & Onderzoek direct betrokken bij dit proces. Rosemary Orr is naast docent ook Sirius-projectleider voor het University College Utrecht. Eerste Sirius-tranche sluit af en gaat door In 2008 zijn zes hoger onderwijsinstellingen gestart met hun Siriustraject: vijf universiteiten en een hogeschool. De afgelopen vier jaar zijn zij bezig geweest hun excellentie-aanpak en -aanbod te verbeteren en te verbreden, en nieuwe inzichten op te doen. In december 2012 sluiten de instellingen hun traject af, maar hun excellentie-aanpak niet. Het is een vast onderdeel geworden van hun onderwijs. Op dit moment zijn nog tien andere instellingen bezig met het implementeren van hun trajecten in het kader van Sirius. In deze krant laten de instellingen van de eerste lichting zien hoe zij excellentie een plek geven in hun onderwijs en organisatie. En welke inzichten zij hebben opgedaan over de koersbepalende elementen: visie op excellentie, profilering van excellentieprogramma s, inbedding in strategische beleid, cultuuromslag & communityvorming, interne en externe kennisdeling, concretisering van de meerwaarde en dit uitdragen naar het werkveld. Voor het slagen van het excellentiebeleid is aandacht nodig op al deze verschillende terreinen. Instellingen geven op hun eigen manier invulling aan deze elementen. De Sirius Auditcommissie is positief over de ontwikkelingen. Voorzitter Taede Sminia: Excellentie is niet meer weg te denken: alle instellingen continueren hun aanpak. Het sluit aan bij de ambities en profielen van de instellingen. En misschien nog belangrijker: de studenten vragen erom. We kunnen dus stellen dat het Sirius-experiment geslaagd is: er is een niet te stuiten beweging op gang gekomen. Het Sirius Programma stelt hogescholen en universiteiten in staat de beste studenten uit te dagen het beste uit zichzelf te halen. Het doel is inzicht te verkrijgen in hoe excellentie het beste kan worden bereikt en welke belemmeringen hiervoor in de huidige situatie bestaan. In 2008 is de eerste tranche van het bachelortraject van start gegaan. In 2009 volgde de tweede tranche. In totaal zestien aanvragen zijn in dit traject gehonoreerd. Deze universiteiten en hogescholen werken aan excellentiebevordering over de hele breedte van hun instelling. Het mastertraject is in 2010 gestart, hieraan nemen zes universiteiten deel. Lees verder op pagina 2 Sinds begin jaren 90 zijn we al bezig met de top van de studenten, zegt Bok. Het ontstond in de faculteiten zelf, onder andere naar Amerikaanse voorbeelden. In 1999 is het University College opgericht en in 2005 kwam Rechten met het Law College voor de studenten die meer uit hun studie wilden halen. Het Sirius Programma was voor ons in 2008 een stimulans om die initiatieven verder te ontwikkelen en een duidelijke plek te geven. En waar nog niets was, zijn nieuwe initiatieven ontwikkeld. Nu heeft elke bachelorstudent de mogelijkheid een honoursprogramma te volgen. Uiteraard geldt wel dat de student het aan moet kunnen. De eerste selectie vindt plaats op basis van het gemiddelde cijfer. Orr: Een 7,5 als gemiddeld cijfer is voor ons de eerste indicator om studenten te selecteren. Maar je moet ook flexibel zijn bij dit soort programma s. Motivatie en interesse zijn net zulke belangrijke indicatoren. We laten alle studenten weten dat ze kunnen sollicteren. Een van mijn studenten wilde heel erg graag die stap extra doen. Vanwege die motivatie heb ik haar toegelaten. Ze is nu afgestudeerd, heeft een aantal internships gedaan en een artikel gepubliceerd in een peer review journal. Excellentie zit dus niet alleen in intelligentie. Het Utrechtse honoursgezicht Onze excellentie-activiteiten zijn vanuit de werkvloer ontstaan, zegt Bok. Dat vond de Sirius Auditcommissie een sterke kant, want voor elke student is er iets van zijn gading. Maar het was ook een zwakte: wat is het Utrechtse honoursgezicht?. De universiteit heeft daarom het Siriustraject aangegrepen om meer gelijkvormigheid te creëren in de honoursprogramma s. Er is een centrale honours dean aangesteld die dat proces gaat bege leiden. Lees verder op pagina 7 Strategie en beleid bij de Hanzehogeschool Groningen In de afgelopen vier jaren heeft de Hanzehogeschool Groningen veel succes geboekt met haar excellentie-aanpak. Ik ben erg trots op het feit dat nu 5% van onze studenten in een honoursprogramma zit, zegt Trijnie Faber, leading dean van het Hanze Honours College. Dat was twee jaar geleden nog 1,3%. Ook Henk Pijlman, voorzitter van het College van Bestuur is trots op de resultaten. Lees verder op pagina 4 Siriuskrant pagina 1

2 Vier jaar Sirius: wat heeft het opgeleverd... Drie auditcommissieleden kijken terug Vier jaar geleden begonnen zes instellingen aan hun Siriustraject. Doel was om voor excellentie meer aandacht te krijgen en kwalitatief beter onderwijs te geven. Nu sluiten de instellingen hun traject af. De Sirius Auditcommissie heeft de processen en vernieuwingen nauwlettend gevolgd. Aan drie van hen de vraag: wat valt op en welke inzichten zijn opgedaan? Chiel Renique (voormalig secretaris onderwijs van VNO-NCW) ziet heel veel enthousiasme bij de instellingen, op alle niveaus. Er is een duidelijke cultuuromslag waar te nemen, excellentie krijgt een steeds prominentere plek. Dat neemt niet weg dat nog veel kan worden verbeterd. Die positiviteit is Ariana Need (hoogleraar Sociologie van het Openbaar Bestuur Universiteit Twente) ook opgevallen. Sirius en excellentie vervullen een duidelijke behoefte. Studenten willen dit. Docenten en management worden steeds enthousiaster. Nu is het zaak de organisatie van excellentietrajecten te verduurzamen. Dat laatste is volgens Taede Sminia, voorzitter van de commissie, nog wel een punt. We zijn zeker niet ontevreden, veel goed werk is verzet en er zijn mooie dingen ontwikkeld. Wel heeft het ons verbaasd dat excellentie bij instellingen zo lastig van de grond kwam. Dat heeft naar onze mening een aantal redenen. Universiteiten en hogescholen ontwikkelden wel excellentie-aanbod, maar de structurering daarvan blijkt een lastig punt te zijn. Je ziet dat het aanbod vaak extracurriculair is, terwijl het zou moeten worden ingebed in het reguliere onderwijsaanbod. Daarnaast moet het College van Bestuur het thema in het hart hebben zitten, uitdragen en kaders stellen. Dat is men niet altijd gewend. Bij de instellingen waar het College het voortouw nam, werkte dat meestal erg positief. Er moet een goede balans zijn tussen wat centraal en decentraal wordt bepaald, vindt Need. De excellentie-aanpak moet een geheel zijn en een duidelijk gezicht naar buiten krijgen. Daar moet men op centraal niveau voor zorgen. Daarnaast moet je recht doen aan de verschillen per faculteit of domein door deze de vrijheid te geven de excellentietrajecten op een eigen wijze in te vullen. Als derde punt noemt Sminia dat instellingen vaak nog worstelen met het begrip excellentie, maar daar steeds meer grip op krijgen. Need is het daarmee eens: Heel vaak zeggen instellingen dat excellentie divers is, maar men begint vaak toch met cognitie. Nu zie je dat het steeds breder wordt. Motivatie is bijvoorbeeld een belangrijke factor. Er zijn zoveel prachtige programma s bij de instellingen, zoveel goeds wat gebeurt op het gebied van excellentie. Alleen, het wordt binnen de organisatie en naar buiten toe zo weinig uitgedragen, vindt Need. Ook Sminia vindt dat instellingen meer kunnen doen om de meerwaarde van honoursprogramma s duidelijk te maken, zowel naar studenten toe als naar het eigen personeel. Ook naar het afnemend veld valt nog een wereld te winnen. Het zou goed zijn voor het hoger onderwijs als men gezamenlijk een actie opzet om die meerwaarde naar alle belanghebbenden zichtbaar te maken. Renique ziet aanzetten voor een landelijke discussie over welke kenmerken nu een excellentieprogramma in zich heeft. Je ziet een voorzichtige beweging van instelling naar accreditatie van programma s. Dat moet niet worden vastgetimmerd. Niemand zit te wachten op zoiets als een nationaal programma. Je moet het meer zien als een MBA-programma. Er is aan de ene kant consensus over hoofdelementen, aan de andere kant is het geen blauwdruk, er is veel ruimte voor eigen inbreng. Voor excellentie is het nuttig dat deze discussie op landelijk niveau wordt gevoerd. En dat het bedrijfsleven daarbij wordt betrokken. Als commissie vinden we communityvorming belangrijk, zegt Sminia. Daarbij gaat het ons om een fysieke plek op de instelling waar je medestudenten ontmoet, waar regelmatig studenten en docenten binnenvallen, en waar de interactie tussen student, docent en buitenwereld plaatsvindt. Dat is door hogescholen en universiteiten laat opgepakt. Misschien omdat je door alle moderne media denkt dat een dergelijke ontmoetingsplek niet nodig is. In onze ogen is die cruciaal. Dat het zo belangrijk is, komt vooral omdat honoursstudenten elkaar weinig zien, vindt Need. Het zijn studenten uit verschillende trajecten en opleidingen die soms samen een college volgen, maar elkaar verder weinig ontmoeten. Bij University Colleges is het natuurlijk anders, maar bij honoursprogramma s moet je dat faciliteren. De TU Delft en de Universiteit Tilburg doen dat bijvoorbeeld. Bij de Rijksuniversiteit Groningen zitten de studenten zelfs in het Academiegebouw. Het is erg bemoedigend om te zien hoe de tranche 1-instellingen zoveel meer waarde hechten aan excellentie, zegt Sminia. Het is niet meer weg te denken: alle instellingen continueren hun aanpak. Het sluit ook aan bij de ambities en profielen van de instellingen. En misschien nog belangrijker: de studenten vragen erom. Excellentie staat dus op de agenda. We kunnen dus stellen dat het Sirius-experiment geslaagd is: er is een niet te stuiten beweging op gang gekomen....en wat zijn de aandachtspunten voor de toekomst? Excellentiebevordering staat op de kaart binnen het hoger onderwijs. Met het Sirius Programma is een eerste stap richting een cultuuromslag gezet: niet meer uitgaan van gelijkheid voor alle studenten, maar onderscheid durven maken in de verschillende behoeftes en mogelijkheden van studenten en hier als instelling op inspelen. Nu de instellingen van de eerste tranche van het Sirius Programma aan het eind van hun projectperiode komen, is het zaak om de ingezette koers te verduurzamen. Facts & figures Sirius Programma Deelnemende instellingen 20 instellingen in totaal (11 hogescholen en 9 universiteiten) - 6 instellingen zijn in 2009 gestart met programma s in de bachelor (tranche 1) - 14 instellingen zijn in 2010 gestart met programma s in de bachelor (tranche 2) - 6 instellingen zijn in 2011 gestart met programma s in de master Deelname studenten aan excellentieprogramma s Universiteiten: circa 5% studenten per cohort Hogescholen: wisselt per hogeschool, van 1% a 2% per cohort tot 4% per cohort Dit jaar stromen bijna 300 studenten in een nieuw (ondersteund door Sirius) ontwikkeld mastertraject. De verwachting is dat dit aantal zal groeien naar ongeveer 900 studenten in In het afgelopen collegejaar ( ) hebben studenten een excellentietraject gevolgd. De aantallen nemen tijdens de looptijd van het programma toe. Het Sirius Programma heeft voor de komende periode een drietal aandachtspunten. Allereerst verduurzaming. In de prestatieafspraken tussen hoger onderwijsinstellingen en de staatssecretaris van OCW wordt expliciet aandacht gegeven aan excellentie. Dit bevestigt dat ook na het Sirius Programma de focus behouden blijft op excellentiebevordering. Binnen het Sirius Programma wordt nu ook geëxperimenteerd met nieuwe methoden om de kwaliteit en ontwikkeling van excellentieprogramma s te toetsen. Een aantal instellingen heeft in de vorm van een peer review elkaar bevraagd en van feedback voorzien op hun excellentie-aanpak. Het komend jaar wordt onderzocht of deze aanpak verder kan worden uitgerold en voor de toekomst een instrument kan vormen kwaliteitsborging te handhaven. Een tweede aandachtspunt is het optekenen van de lessons learned. De vele kennis die wordt opgedaan kan ook andere instellingen ondersteunen. Via conferenties en ook door deze krant komt kennisdeling al tot stand, maar veel wordt ook verwacht van de verschillende flankerende onderzoeken die binnen instellingen worden uitgevoerd. Tenslotte benadrukken wij het belang van een ketenaanpak voor excellentie. In het primair en voortgezet onderwijs is excellentie ook één van de speerpunten in de beleidsagenda s. Via het programma School aan Zet wordt hier de komende jaren nadrukkelijk op ingezet, bijvoorbeeld door de recente financiering van VO-HO-netwerken. Wij verwachten dat de community die binnen het Sirius Programma is ontstaan zich de komende jaren blijft ontwikkelen en versterken, zodat binnen de hele onderwijsketen excellente leerlingen en studenten het beste uit zichzelf kunnen halen. Pieter Reimer en Renske Heemskerk Projectleiders Sirius Programma Arie van der Lugt en Ellen Bastiaens Het onderzoek terugbrengen in het onderwijs Visie op onderwijs en excellentie op de Universiteit Maastricht De Universiteit Maastricht staat bekend om haar probleemgestuurd onderwijs. De afgelopen jaren is de universiteit een stap verder gegaan: onderzoeksgestuurd leren. Onder de titel MaRBLe (Maastricht ResearchedBased Learning) kunnen derdejaars bacherlorstudenten meedoen in onderzoeksprojecten. Arie van der Lugt (als UHD voornamelijk actief in de bacheloropleiding Psychologie) is een van de grondleggers, Ellen Bastiaens is programmamanager MaRBLe. Voor Bastiaens is het duidelijk waar het begin ligt. Een aantal pioniers van verschillende faculteiten, met een passie voor onderwijs en voor onderzoek, wilden meer bieden aan studenten, er meer uithalen en kregen de ruimte door de Sirius-subsidie. Een van die pioniers is Van der Lugt. Voor ons was de kern dat we het onderzoek wilden terugbrengen in het onderwijs. Dat was enigszins verloren gegaan. Onderzoek vormt de kern van het wetenschappelijk onderwijs. Door studenten daarmee in aanraking te brengen, ontwikkel en stimuleer je de toponderzoekers van de toekomst. De kern van het succes van MaRBLe ligt dan ook in de empowerment van de student: je laat hen dingen doen die ze niet in het reguliere onderwijs ervaren, zoals echt wetenschappelijk onderzoek. MaRBLe geeft ook nieuwe mogelijkheden aan studenten in het reguliere onderwijs, omdat wij als docenten nieuwe ervaringen en inzichten op doen. Het curriculum van de bacheloropleiding Psychologie is onlangs herzien en heeft mede vorm gekregen door de ervaringen van MaRBLe. Bovendien zijn meer senior onderzoekers actief als docenten in het bachelorprogramma. In het begin zijn er experimenten geweest met kleine realistische programma s, die langzaam zijn opgeschaald, zegt Bastiaens. Een belangrijk knelpunt was dat er geen link was met de centrale visie van de universiteit, met het College van Bestuur. Na een jaar ben ik aangesteld als programmamanager als die link. Ik houd me bezig met de generieke communicatie, de rapportages en dergelijke. De verantwoordelijkheid voor de inhoud en de opzet voor MaRBLe ligt bij de faculteiten. Ik stem regelmatig af met de opdrachtgever (de rector magnificus) en zorg ervoor dat via hem kaders worden afgestemd met de decanen. Er is nu een goede balans ontstaan tussen bottom uppionieren en het top down definiëren van kaders. Ideaalbeeld en grenzen In de oorspronkelijke aanvraag is een ideaalbeeld geschetst van hoe het programma eruit zou moeten zien. Van der Lugt: We hebben samen de elementen gedefinieerd waaruit de excellentieprogramma s zouden moeten bestaan, zoals maatschappelijke relevantie en interdisciplinariteit. Dat bleek lastig om mee te beginnen, want het vergt niet alleen heel veel tijd om bij dat ideaalbeeld te komen, ook is elke faculteit anders georganiseerd. We hebben daarom elke faculteit de ruimte gegeven zijn eigen tempo en invulling te bepalen. Voor Bastiaens is dat ook cruciaal geweest. Het curriculum bij Psychologie geeft ruimte voor pionieren. Bij andere opleidingen zoals Farmacie en Geneeskunde heb je die vrijheid veel minder door de vele verplichte leerstof. Je kunt dus niet een aanpak opleggen. Wat overigens niet wil zeggen dat deze opleidingen niet ook onderzoekselementen in het curriculum hebben verwerkt. Nu het Siriustraject afloopt komen we in fase 2. We gaan op zoek naar nieuwe interdisciplinaire onderzoeksprojecten die we specifiek voor de studenten willen opzetten en definiëren. Eind augustus is een besluit genomen in het managementteam over de inbedding van MaRBLe en de financiering. Daarmee is Sanne ten Oever (PhD bij de faculteit Psychologie) Ik was een van de eerste studenten die een MaRBLe-onderzoeksproject deed. Ik heb meegedaan omdat ik enthousiast was over onderzoek doen. Daarnaast is het programma erg individueel in de opzet en dat vond ik erg prettig. Je moet zelf onderzoek initiëren en definiëren. In mijn onderzoek heb ik samen met andere onderzoekers de eerste TMS/EMG-studie opgezet. De resultaten heb ik gepubliceerd in het tijdschrift Neuro Image en ik heb een lezing gehouden op de International Conference of Neurosciences. Ik ben 1 september gestart met een promotieonderzoek dat in het verlengde van mijn MaRBLe-onderzoek ligt. Kelly Vullings MaRBLe was voor mij ideaal omdat ik wilde weten of onderzoek doen iets voor mij was. Ik heb mijn MaRBLe-programma gecombineerd met een studieverblijf in Canada (MaRBLe-abroad). In het onderzoeksblok in het tweede jaar was ik gegrepen door onderzoek naar de invloed van emotie op het intentioneel geheugen bij psychopaten. In Canada heb ik daar onderzoek naar kunnen doen. Mijn resultaten weerspraken andere studies. Gelukkig zei mijn begeleider dat dit juist goed was en dat je er echt iets mee kon. Ik heb nu ook toestemming om als eerste auteur van het artikel hierover op te treden. Erg leuk, maar ik merk dat het ook erg veel werk is. Onderzoek doen vind ik erg leuk, maar ik weet niet zeker of ik dat mijn hele leven wil doen. MaRBLe was de ideale mogelijkheid dit voor mijzelf te verkennen. Kelly Vullings en Sanne ten Oever Inzichten Universiteit Maastricht Geef faculteiten de ruimte om hun eigen invulling te geven binnen gestelde kaders: houd rekening met de verschillen in onderwijs en organisatie(cultuur). Betrek goede studenten meteen bij onderzoek. Dat stimuleert en enthousiasmeert. Zorg dat je van het begin af aan dezelfde uitgangspunten hebt als je een excellentie-aanpak start. continuering van het programma na de subsidieperiode zeker gesteld. Iedere faculteit heeft een MaRBLecoördinator, zegt Van der Lugt. Elke zes weken komen we met Ellen bij elkaar en wisselen we ervaringen uit. We beoordelen ook nieuwe excellentieprojecten van elkaar. Op die manier ben je met elkaar verbonden, leer je van elkaar, maar zit het niet in een keurslijf. Elke faculteit kan in zijn eigen structuur blijven werken. Voor Van der Lugt is het uiteindelijke succes het enthousiasme bij de studenten. Dat blijft het uitgangspunt: een kweekvijver maken voor jong onderzoekstalent. Er was in het begin behoorlijk wat scepsis over het niveau van het MaRBLe-onderzoek, maar die geluiden zijn verstomd nu bachelorstudenten publicaties en onderzoeksresultaten opleveren, zoals Sanne (zie kader) die in een toonaangevend wetenschappelijk tijdschrift heeft gepubliceerd. Paul van Kempen, secretaris algemeen economisch beleid en onderwijs VNO-NCW Door internationalisering is de concurrentie op kennisintensieve goederen en diensten flink toegenomen. We concurreren op kennis en zullen het verschil moeten maken op basis van innovatie en creativiteit. Uit de laatste Times Ranking bleek dat Nederlandse universiteiten erg goed scoren; bijna alle universiteiten behoren tot de beste 200 in de wereld. Het Nederlandse onderwijsbestel is daarmee een hoogvlakte te noemen, maar echte pieken (top-10 noteringen) kennen we niet. Om onze goede concurrentiepositie te behouden zullen we keuzes moeten maken in waar we uitmuntend in willen zijn. Dat is ook de gedachte achter het Nederlandse innovatiebeleid, het topsectorenbeleid. Dat vraagt ook om excellent onderwijs dat zich richt op de sterktes van de Nederlandse economie. Met de prestatieafspraken van hoger onderwijs en overheid zijn de eerste stappen gezet. Door middel van profilering zullen hoger onderwijsinstellingen kritisch nadenken over hun onderscheidend vermogen, en focus -gebieden kiezen waarop internationaal excelleren tot de norm gaat behoren. Als dit in aansluiting is op wat het bedrijfsleven nodig heeft kunnen we écht internationaal excelleren. De ambitie om te investeren in excellentie is goed terug te zien in de prestatieafspraken waar flink wordt ingezet op meer honoursprogramma s en excellentietrajecten. Onderwijs gaat over de maximalisering van talent. Dat vraagt om maatwerk. Door differentiatie in het opleidingenaanbod wordt in de vraag van de diverse studentenpopulatie voorzien. Dat geeft instellingen de vrijheid om meer maatwerk met betrekking tot niveau te kunnen leveren en daarmee iedere student op zijn of haar niveau te laten pieken. Siriuskrant pagina 2 Siriuskrant pagina 3

3 Werken binnen kaders in een cultuur van eigenheid Strategie en beleid bij de Hanzehogeschool Groningen Trijnie Faber, leading dean Hanze Honours College In de afgelopen vier jaren heeft de Hanzehogeschool Groningen veel succes geboekt met haar excellentie-aanpak. Ik ben erg trots op het feit dat nu 5% van onze studenten in een honoursprogramma zit, zegt Trijnie Faber, leading dean van het Hanze Honours College. Dat was twee jaar geleden nog 1,3%. Ook Henk Pijlman, voorzitter van het College van Bestuur is trots op de resultaten. Als ik kijk naar onze organisatie ben ik vooral erg blij dat excellentie gewoon is geworden. Niemand stelt het ter discussie, het is onderdeel van wie we zijn. En, mensen vinden het ook erg leuk. Deze resultaten komen niet uit de lucht vallen, de Hanzehogeschool werkt gedegen en ambitieus aan haar excellentiebeleid. Voor Pijlman begint dat op het hoogste niveau. In ons strategisch beleidsplein hebben we afgesproken dat we excellent onderwijs willen. We leiden jonge professionals op, je wilt dat de excellentie zichtbaar is als ze de arbeidsmarkt op gaan. Eigenlijk heb je dan alle discussies al beslecht: het staat in het plan, de doelen zijn gesteld, dus we gaan het doen. Dat is inderdaad een onderdeel van waarom Sirius bij ons zo geslaagd is, vult Faber aan. Als je het doet op basis van welwillendheid alleen, werkt het niet. Maar het is ook geslaagd omdat excellentie niet alleen een zaak van deans is, maar ook die van het College van Bestuur. Dan heb je de helft al gewonnen. Het College heeft het geïnitieerd en straalt enthousiasme uit. In de hele organisatielijn wordt excellentie duidelijk in de lijn belegd. Faber: We hebben 19 Schools waar een dean aan het hoofd staat. Elke dean is resultaatsverantwoordelijk voor excellentie op Schoolniveau. In de managementcontracten worden de doelen en resultaten ook benoemd, bijvoorbeeld het aantal studenten dat deelneemt aan het honoursprogramma van die School. De dean organiseert zelf de coördinatie, voorwaarde is wel dat iemand uit het managementteam deze portefeuille heeft. Vrijheid binnen kaders Een andere succesfactor is vrijheid binnen kaders, zoals we dat noemen, zegt Pijlman. We zijn in staat geweest een goede balans te vinden tussen de centrale inkadering en de vrijheid die elke School heeft. Het is belangrijk dat iedereen binnen datzelfde kader werkt, maar je moet rekening houden met de cultuur binnen elke School. De mensen van Rechten zijn niet hetzelfde als die van Architectuur of Communicatie. Als dean moet je je niet richten op het kader, maar juist op de cultuur van je School. Dat willen we faciliteren door zoveel mogelijk vrijheid te geven. En dat wordt ook erg gewaardeerd. Henk Pijlman, voorzitter College van Bestuur Het lectoraat gericht op excellentie van de Hanze past volgens Pijlman perfect in de excellentiestrategie. Je richt een lectoraat in om zelf te leren. Veel was in 2008 niet bekend over excellentie in Nederland. Het lectoraat heeft ervoor gezorgd dat we de kennis wel kregen, voornamelijk uit het buitenland. Daarmee kun je reflecteren op je eigen ervaringen en die kennis weer binnen je organisatie verspreiden. Zo kun je groeien. Een van de meest concrete inzichten die dat heeft opgeleverd is dat excellent onderwijs ook excellente docenten behoeft. En vooral, welke vaardigheden, kennis en karakteristieken zo n docent moet hebben. Daarom volgt elke docent die lesgeeft in een honoursprogramma een leergang docentenprofessionalisering, opgezet door het lectoraat. Het gaat niet alleen om onderwijsvormen, maar ook om het leren onderzoek te doen naar je eigen leerstrategieën. Zo koppelen we onderwijs en onderzoek. En hebben we het onderwerp onderzoeksmatig ook geclaimd. Dan zet je je als hogeschool nationaal en internationaal op de kaart. Een keurmerk voor excellentieprogramma s Nu we Sirius afsluiten gaan we uiteraard door met onze excellentie-aanpak, zegt Pijlman. Je moet er als College op blijven zitten, anders verzandt het. We verankeren excellentie nog beter door de oprichting van een Hanze Honours College. Daarmee geven we de honoursprogramma s een nog duidelijker gezicht en blijft het een vast onderdeel van onze hogeschool. Dat laten we ook zien in de huisvesting: op de campus moet het een vaste plek krijgen. De Hanzehogeschool wil nog een stap verder. Zichtbaar en herkenbaar is ons motto, zegt Faber. Daar hoort ook bij dat we aangesproken willen worden op onze kwaliteit, zodat excellentie geen loos begrip is. Intern doen we dat al door kwalitatieve eisen te stellen aan honoursprogramma s. We evalueren elk half jaar. Doet een programma het structureel niet goed genoeg dan schrappen we het. Bij die filosofie hoort ook een officieel excellentiekeurmerk. Het werkveld weet dan wat het krijgt, wat de meerwaarde is van honoursstudenten. We vinden dat dit noodzakelijk is, vult Pijlman aan. De studenten weten wat ze kunnen verwachten, en wat wij van hen verwachten. Ik vind het belangrijk dat hier bij stil gestaan wordt in het Siriustraject. Inzichten Hanzehogeschool Groningen Veranker excellentiebeleid in de lijn, zorg dat de juiste mensen portefeuillehouder zijn. Geef een duidelijk kader, maar geef ook ruimte aan de eigen cultuur van faculteiten, schools en opleidingen. Stel kwalitatieve eisen aan honoursprogramma s. Controleer regelmatig of die worden gehaald. Excellent onderwijs behoeft excellente docenten met daarbij behorende kwaliteiten en vaardigheden. Jenneke Bosch-Boesjes, oud-dean University of Groningen Honours College Jongeren over uitblinken Hoe denken jongeren over excelleren in het onderwijs? En hoe zijn jongeren te motiveren het beste uit zichzelf te halen? Het Excellentie model belicht het thema excellentiebevordering vanuit jongeren (12 t/m 25 jaar). Het model behandelt de factoren die het meest van invloed zijn op excellentie onder jongeren. Daarnaast biedt het praktische handvatten voor verschillende invloedrijke partijen om excellentie te stimuleren. Eind 2011 is de publicatie naar Nederlandse onderwijsinstellingen gestuurd. Een van de instellingen die de meerwaarde zagen in het model is het honours college van de Rijksuniversiteit Groningen. Jenneke Bosch-Boesjes, oud-dean University of Groningen Honours College, vertelt over haar ervaringen. Excellentiemodel, goed hulpmiddel?! Interessant, herkenbaar en wat kunnen we ermee? Dat was mijn reactie toen ik over het excellentiemodel hoorde. Natuurlijk, het is een open deur dat niet alle studenten gelijk zijn en dus ook niet alle talentvolle studenten. Maar met het excellentiemodel in je achterhoofd kun je wel eens kritisch kijken naar je voorlichting, werving en selectie, en je honoursonderwijs. Bereik je wel alle types? Spreekt het programma wel iedereen aan? Als je bij de voorlichting de voordelen van een excellentiefocus in de opleiding meer expliciet maakt evenals het belang daarvan voor later, kun je zelfbewuste generalisten en gemaksgerichte levensgenieters over de streep trekken. Docenten actief talentvolle studenten laten benaderen en ze aanmoedigen om te kiezen voor het honoursprogramma kan ook zeer zinvol zijn bij sommige studenten. Misschien moet je bij de selectie meer oog hebben voor de extrinsiek gemotiveerde statusgerichte toekomstplanner, die voldoening haalt uit een hoog cijfer of een interessant cv. Als wetenschapper ga je er misschien onwillekeurig teveel van uit dat nieuwsgierigheid, meer willen leren, een betere motivatie is. Ook in het honoursprogramma kun je meer rekening houden met de verschillende types: breed onderwijsaanbod, meer keuzemogelijkheden, voldoende mogelijkheid om initiatief te nemen, goede ideeën en ambities ondersteunen, begeleiding op maat. Meer differentiatie dus in het programma. EXCELLENTIEMODEL intrinsieke prestatiemotivatie HOOG LAAG Zelfbewuste Generalisten 39% Statusgerichte Toekomstplanners 11% Gemaksgerichte Levensgenieters 34% LAAG sociale afremming Berustende Volgers 16% HOOG In Groningen bleek dat honoursstudenten (en docenten) sterk verdeeld waren over wel of geen becijfering bij honoursvakken. Door te erkennen dat er ook studenten zijn voor wie het resultaat (hoog cijfer) motiverend is (statusgerichte toekomstplanners) is een bevredigende oplossing gevonden. We geven nu cijfers met een feedbackformulier, zodat ook de zelfbewuste generalisten, die willen leren van hun fouten, worden bediend. Geef honoursstudenten waardering en positieve bevestiging door ze een podium te bieden en topprestaties uit te lichten. Maak ze zichtbaar binnen de instelling. Dat stimuleert. Kortom, het excellentiemodel maakt je er van bewust dat studenten verschillend denken over de wijze van talentontwikkeling. Daar kun je in de benadering van deze studenten rekening mee houden. Dat draagt uiteindelijk bij aan het doel van het honoursonderwijs: talent een kans bieden zich optimaal te ontwikkelen. De honoursprogramma s van de Radboud Universiteit Nijmegen zijn gebundeld in de Radboud Honours Academy. Het bureau zorgt ervoor dat talentvolle en gemotiveerde studenten een extra, uitdagend programma kunnen volgen, zowel binnen de eigen opleiding als interdisciplinair. Henk Willems is hoofd van het bureau. Paul Sars, hoogleraar Duitse taal en cultuur, heeft onlangs een interdisciplinaire cursus gegeven over Nederlands- Duitse betrekkingen. Ruth Löcke was een van de deelnemers. Het was niet moeilijk het programma op te starten en mensen mee te krijgen, zegt Willems. Belangrijkste reden: het College van Bestuur wilde het en is er altijd achter blijven staan. We zijn in 2002 begonnen met een interdisciplinair honoursprogramma, 120 studenten kunnen per jaar instromen. Een programmaraad met hoogleraren ziet toe op de kwaliteit en de inhoud. Uiteraard kwam er kritiek en opmerkingen als: is dat nu echt nodig? Maar we hebben doorgezet. En vooral, we laten zien wat de studenten doen en opleveren. Hierdoor is het een steeds meer geaccepteerd onderdeel van de universiteit. Denktank Duitsland - Nederland Een van de onderdelen van het interdisciplinaire aanbod zijn de denktanks. Sars heeft net een denktank begeleid over Nederlands- Duitse betrekkingen. Het is een erg mooie vorm om studenten een uitdagend programma te bieden en kennis te laten maken met de wereld. De denktanks krijgen een reële opdracht van een bedrijf of instantie. Dat is erg belangrijk: zo n opdracht moet er echt toe doen voor overheid en bedrijfsleven. In dit geval kwam de opdracht van twee kanten: de overheid in de persoon van Ben Knapen, demissionair staatssecretaris van Buitenlandse Zaken, en van Thom de Graaf, destijds vice-voorzitter van de Euregio Rijn-Waal. De studenten-denktank Duitsland - Nederland Interdisciplinair werken op de Radboud Universiteit Ruth Löcke en Paul Sars Voor Löcke was het een enorme verrijking om aan de denktank mee te doen. De studenten kwamen uit verschillende opleidingen, iedereen bracht zijn eigen kennis, inzichten en methodieken mee. Ik studeer pedagodiek, dus ik ben vooral met kwantitatief onderzoek bezig. Bij de denktank werd veel gewerkt met kwalitatief onderzoek. Het mooie is dat je veel daarvan leert: hoe kan het anders. Maar ook dat je kritisch wordt bevraagd op je eigen manier van werken. Voor Sars zijn de verschillende achtergronden van de deelnemende studenten van grote meerwaarde. Normaal geef ik les aan studenten die al Duitsland-minded zijn. Nu komen ze van alle kanten met andere wetenschappelijke achtergronden. Daardoor word ik kritisch bevraagd en komen ook andere feiten en inzichten uit zo n onderzoek. Het College van Bestuur gaf Sars mee dat zij ook nog een andere meerwaarde zag. Duits is niet de grootste opleiding, maar gezien het belang van Duitsland voor Nederland wel erg belangrijk. Ik geef studenten van andere disciplines nu belangrijke kennis mee. Voordat ze met de denktank mogen meedoen, moeten ze een cursus over Duitse taal en cultuur volgen. Ik behandel dichters en filosofen zoals Kant, Goethe en Celan. Maar bespreek ook gebruiken en de cultuur in Duitsland. Ik kan het niet bewijzen, maar ik verwacht dat dit effect moet hebben in hun latere carrière. Zeker als ze hier in de regio gaan werken, krijgen ze te maken met Duitsland en Duitsers. Ik ben zelf een Duitse in Nederland, zegt Löcke. Maar eigenlijk wist ik niet veel over de Euregio, over de relatie Nederland - Duitsland. We hebben onderzoek gedaan, maar ook instanties bezocht, zoals de Nederlandse ambassade in Berlijn, ziekenhuizen in de regio en bedrijven. Daar leer je veel van. We moesten inventief zijn om tot aanbevelingen te komen, omdat dit onderwerp niet nieuw is. Er is al veel over geschreven en nagedacht. Dat is voor Sars ook een van de belangrijkste dingen die hij studenten mee wil geven, het exploreren van een onderwerp en creatief zijn. Natuurlijk is er veel over geschreven, maar je wilt weten waarom iets niet of wel heeft gewerkt. Hoe zou het anders kunnen? En ze komen er achter dat uiteindelijk heel veel niet is geregeld als het gaat om de betrekkingen tussen Nederland en Duitsland, zeker hier in de regio. Hun aanbevelingen worden nu gebruikt door ambtenaren van Buitenlandse Zaken en mensen van de Euregio. Studenten helpen te kiezen De Radboud Universiteit heeft Sirius aangegrepen voor verdieping van het programma. Per faculteit bestaan nu ook honoursprogramma s. Willems: Die kunnen anders van opzet en inhoud zijn, maar ze moeten allemaal een aantal karakteristieken hebben. Het gaat om internationale ervaring op Inzichten Radboud Universiteit doen, en onderzoek doen in een internationale setting. Daarnaast moet het onderzoek van een honoursstudent iets tastbaars opleveren. Dat hoeft niet per se een wetenschappelijk artikel te zijn. Het mag ook een publicatie voor een breed publiek zijn. Een goede begeleiding is ook een prioriteit, zegt Willems. Studenten hebben enorm veel keuzemogelijkheden. Alles lijkt mogelijk. We helpen hen daarin een weg te vinden door hen te leren kiezen. En ook te laten zien wat de consequenties van bepaalde keuzes kunnen zijn. Ook dat hoort bij een honoursprogramma. Laat in de organisatie zien wat honoursstudenten doen en wat ze opleveren. Interdisciplinair werken geeft veel energie en nieuwe kennis, zowel bij de studenten als bij de docenten. Een reële opdracht van een reële opdrachtgever geeft meer status en energie aan een onderzoek. Leer studenten keuzes maken en laat hen de consequenties van die keuzes zien. Siriuskrant pagina 4