Jurisprudentie Ondernemingsrecht

Transcriptie

1 Jurisprudentie Ondernemingsrecht Webinar 3 maart :00 13:00 uur

2 4 Arresten 1. HR 7 februari 2014, JOR 2014/92 (Afvalzorg/Slotereind) Uitleg overeenkomst 2. HR 4 april 2014, NJ 2014, 286 (Roovers/Cancun Holding I) Zorgplicht bestuurders in joint venture 3. HR 11 juli 2014, JOR 2014/264 (Riamo/Novero) Bevoegdheid door OK benoemde bestuurders en beheerders tot vervreemding van aandelen 4. HR 5 september 2014, JOR 2014/296 (Hezemans Air) Uitleg "Spaanse Villa-arrest" (JOR 2013/40)

3 Uitleg Overeenkomst - Historie (I) HR 13 maart 1981, NJ 1981, 635 (Ermes/Haviltex): In de regel komt het bij de uitleg van een contractuele bepaling neer op de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan deze bepaling mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. Daarbij kan mede van belang zijn tot welke maatschappelijke kringen partijen behoren en welke rechtskennis van zodanige partijen kan worden verwacht. HR 17 september 1993, NJ 1994, 173 (CAO): Voor de uitleg van de bepalingen van een CAO zijn de bewoordingen daarvan, gelezen in het licht van de gehele tekst van die overeenkomst, in beginsel van doorslaggevende betekenis. Heeft de werkgever zelf aan de totstandkoming van de collectieve arbeidsovereenkomst meegewerkt, dan zal hij zijn eventueel daaraan ontleende bijzondere wetenschap te dier zake niet jegens de werknemer kunnen inroepen. HR 20 februari 2004, NJ 2005, 493 (DSM/Fox): Tussen Haviltex- en CAO-norm bestaat geen tegenstelling, maar een vloeiende overgang. Voor de uitleg van een schriftelijk contract zijn altijd alle omstandigheden van het concrete geval beslissend. 3

4 Uitleg Overeenkomst - Historie (II) HR 19 januari 2007, NJ 2007, 575 (Meyer Europe/Pont Meyer): Een vrijwaringsclausule in een overnamecontract gesloten tussen commerciële partijen, waarover door partijen uitvoerig is onderhandeld, bijgestaan door juridisch deskundigen, mag in beginsel grammaticaal worden uitgelegd, behoudens tegenbewijs door de partij die stelt dat de bedoeling van partijen anders is geweest dan uit de letterlijke bewoordingen volgt. HR 29 juni 2007, NJ 2007, 576 (Derksen/Homburg): De regel in Pont Meyer vindt ook toepassing in het kader van een vaststellingsovereenkomst aangaande een commerciële transactie. Pont Meyer en Derksen/Homburg bevestigen dat commerciële contracten die door zakelijke partijen met behulp van juridisch deskundig adviseurs zijn gesloten in beginsel taalkundig moeten worden uitgelegd. De partij die een daarvan afwijkende uitleg bepleit, zal moeten stellen en zonodig bewijzen dat partijen die andere uitleg zijn overeengekomen. 4

5 Uitleg Overeenkomst - Historie (III) HR 5 april 2013, NJ 2013, 214 (Lundiform/Mexx): Retraite van Pont Meyer en Derksen/Homburg? Ook in commerciële verhoudingen geldt de Haviltex-norm. De vrijheid om gewicht toe te kennen aan de taalkundige betekenis van een contractuele bepaling, stelt de rechter (slechts) in staat om te komen tot een voorshands gegeven oordeel aangaande de uitleg van de overeenkomst. Vervolgens zal de rechter evenwel dienen te beoordelen of de partij die een andere uitleg van de overeenkomst verdedigt, voldoende heeft gesteld om tot bewijs dan wel tegenbewijs te worden toegelaten. Taalkundige betekenis is geen uitgangspunt wanneer (i) partijen niet over een schriftelijke overeenkomst hebben onderhandeld, (ii) één van partijen niet werd bijgestaan door jurist, en (iii) het contract een modelcontract is, opgesteld door de juridische afdeling van één der partijen. Een entire agreement clause kan een relevante omstandigheid zijn bij de uitleg van een overeenkomst. De betekenis van een dergelijke clausule is afhankelijk van de omstandigheden van het geval. De clausule heeft naar Nederlands recht niet zonder meer een bijzondere betekenis en staat niet in de weg aan toepassing van de Haviltex-norm. 5

6 Uitleg Overeenkomst - Afvalzorg/Slotereind (I) HR 7 februari 2014, JOR 2014/92 (Afvalzorg/Slotereind) Partijen: Afvalzorg bewerking en hergebruik B.V. en Afvalzorg Holding N.V. (eis.), Slotereind B.V. (ged.) Casus: Slotereind verkoopt in 1997 aandelen in een paar dochtermaatschappijen aan Afvalzorg. Afvalzorg doet in 1998 een beroep op een inbreuk op de garanties opgenomen in de koopovereenkomst (SPA). Art. 5.5 van de SPA vermeldt dat, indien een inbreuk op de garanties wordt geconstateerd, de koper zo spoedig mogelijk de verkoper daarvan in kennis zal stellen. Slotereind meent dat deze bepaling moet worden opgevat als vervalbeding. Afvalzorg meent dat art. 5.5 SPA niet voorziet in de sanctie verval van recht, en dat slechts sprake is van wanprestatie. 6

7 Uitleg Overeenkomst - Afvalzorg/Slotereind (II) Het Hof gaat uit van een subjectieve uitleg van art. 5.5 SPA en oordeelt dat Afvalzorg te laat heeft geklaagd en aldus haar recht op schadevergoeding heeft verspeeld. Afvalzorg gaat in cassatie en betoogt dat een dergelijke verstrekkende sanctie expliciet uit de overeenkomst had moeten blijken, nu bij de uitleg van overeenkomsten tussen professionele partijen beslissende betekenis toekomt aan de tekst van het contract.

8 Uitleg Overeenkomst - Afvalzorg/Slotereind (III) Hoge Raad casseert en bevestigt Lundiform/Mexx Beslissend blijft de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan deze bepaling mochten toekennen en hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. Dat is niet zonder meer anders waar een beding verstrekkende gevolgen heeft, zoals een vervalbeding, of waar het een overeenkomst tussen twee professionele partijen betreft die zich hebben laten bijstaan door externe, juridische adviseurs (Vgl. HR 20 september 2013, NJ 2014, 522 (Gemeente Rotterdam/Eneco)). 8

9 Zorgplicht bestuurders in een joint venture HR 4 april 2014, NJ 2014, 286 (Roovers/Cancun Holding I) Partijen: K. Roovers (eis.) en Cancun Holding I B.V., Cancun Holding II B.V., Inversiones Ma Y Mo S.L., Invernostra S.L., Equity Trust CO N.V., et al. (ged.) Casus: Cancun Holding II B.V. houdt een 99,99%-belang in de Mexicaanse vennootschap Efesyde S.A., welke vennootschap is opgericht om een hotelcomplex in Mexico te realiseren. Cancun Holding II is zelf een joint venture met twee 50%-aandeelhouders: Cancun Holding I B.V. (indirect van de familie Lliteras) en het Spaanse Inversiones Ma Y Mo S.L. (indirect van de familie Nicolau). Het Spaanse Invernostra S.L. een crediteur van Cancun Holding II treedt op enig moment toe als aandeelhouder tot de vennootschap door haar lening aan Cancun Holding II ad USD 3 miljoen te converteren in een 7%-belang. Daarbij worden de belangen van de oorspronkelijke joint venture-partners evenredig verwaterd. Aan de door Invernostra bij de conversie verkregen aandelen C zijn bijzondere zeggenschapsrechten verbonden. 9

10 Fam. Lliteras Fam. Nicolau Invernostra S.L. (Spanje) Cancun Holding I B.V. - Roovers (Bestuurder A) - Equity Trust Co N.V. (Bestuurder B) - Navarro (Bestuurder C) Vesta Tours N.V (Curaçao) Cancun Holding II B.V. Inversiones Ma Y Mo S.L. (Spanje) 46,5% (A) lening USD 3m) 46,5% (B) 100% 7% (C) (Uit converteerbare 99,99% Efesyde S.A. (Mexico) Lening USD 14,5m Banco Sabadell Lening USD 60m 10

11 1 juli 2009 Verwatering I Efesyde heeft additionele financiering nodig. Banco Sabadell is bereid om een extra lening van USD 12 miljoen te verstrekken, maar eist dat de vordering van Inversiones op Efesyde ad USD 14,5 miljoen van de balans verdwijnt. Op 1 juli 2009 geeft Efesyde daartoe tegen nominale waarde aandelen uit aan Inversiones, waarna Inversiones een 78%-belang in Efesyde verkrijgt en Cancun Holding II nog maar 22% in Efesyde houdt. Inversiones stort aandelen vol door verrekening van haar vordering op Efesyde. Aandelenuitgifte zou tijdelijk zijn om de schuld Inversiones van de balans van Efesyde af te krijgen, zodat Banco Sabadell (i) haar lening ad USD 60 miljoen niet zou opeisen en (ii) de extra USD 12 miljoen aan financiering zou verstrekken. Ruilverhouding was, vanwege tijdelijk karakter emissie, niet door deskundige vastgesteld. De tijdelijkheid en eventuele vervolgafspraken werden niet schriftelijk vastgelegd. Dilemma: nadat Banco Sabadell uiteindelijk besluit de aanvullende financiering niet te verlenen, weigert Inversiones de aandelenemissie van Efesyde terug te draaien.

12 Fam. Lliteras Fam. Nicolau Invernostra S.L. (Spanje) Cancun Holding I B.V. - Roovers (Bestuurder A) - Equity Trust Co N.V. (Bestuurder B) - Navarro (Bestuurder C) 100% Vesta Tours N.V (Curaçao) Cancun Holding II B.V. Inversiones Ma Y Mo S.L. (Spanje) 7% (C) (Uit converteerbare 46,5% (A) lening USD 3m) 46,5% (B) 22% Efesyde S.A. (Mexico) Conversie lening tegen uitgifte aandelen nominaal 78% Banco Sabadell Lening USD 60m 12

13 1 oktober 2009 Machtsgreep in Cancun Holding II Op grond van statuten en aandeelhoudersovereenkomst mochten aandeelhouders hun aandelen vrij aan elkaar overdragen. Op 1 oktober 2009 trekt Inversiones zeggenschap in Holding II naar zich toe door de aandelen C van Invernostra over te nemen zonder Holding I hierover vooraf te informeren. Inversiones houdt nu 53,5%-belang in Holding II.

14 Fam. Lliteras Fam. Nicolau Invernostra S.L. (Spanje) Cancun Holding I B.V. 46,5% (A) - Roovers (Bestuurder A) - Equity Trust Co N.V. (Bestuurder B) - Navarro (Bestuurder C) 100% Vesta Tours N.V (Curaçao) Verkoop Cancun Holding II B.V. Inversiones Ma Y Mo S.L. (Spanje) 53,5% (B) + (C) 22% 78% Efesyde S.A. (Mexico) Banco Sabadell Lening USD 60m

15 3 november 2009 Verwatering II Op 3 november 2009 volgt er middels een BAVA opnieuw een uitgifte van aandelen door Efesyde aan Inversiones. De aandeelhouders van Efesyde zijn daartoe op 15 oktober 2009 opgeroepen in een lokale krant. Ook de notulen van een bestuursvergadering van Efesyde van 13 oktober 2009 vermelden dat deze BAVA zal worden gehouden. De indirect aandeelhouder van Cancun Holding I en (mede)bestuurder van Efesyde was bij die bestuursvergadering echter niet aanwezig. Door deze aandelenuitgifte verwatert het belang van Holding II in Efesyde van 22% naar 0,13%. Onduidelijk blijft of Inversiones de koopprijs voor de extra aandelen Efesyde ad USD 2,8 miljoen wel daadwerkelijk heeft betaald.

16 Fam. Lliteras Fam. Nicolau Cancun Holding I B.V. Inversiones Ma Y Mo S.L. (Spanje) 46,5% (A) - Roovers (Bestuurder A) - Equity Trust Co N.V. (Bestuurder B) - Navarro (Bestuurder C) 100% Vesta Tours N.V (Curaçao) Cancun Holding II B.V. 53,5% (B) + (C) Efesyde S.A. (Mexico) Uitgifte aandelen nominaal voor USD 2.8m (?) 0,13% 99.87% Banco Sabadell Lening USD 60m

17 21 september 2009 Start Enquêteprocedure Cancun Holding II Op 21 september 2009 start Cancun Holding I een enquêteprocedure betreffende het beleid en de gang van zaken bij Cancun Holding II. De OK constateert wanbeleid: 1) Het bestuur heeft niet adequaat vastgelegd wat met Verwatering I werd beoogd en waarop de ruilverhouding was gebaseerd. Niet is onder ogen gezien hoe gehandeld moest worden indien Banco Sabadell geen additionele financiering aan Efesyde zou verstrekken. Hierdoor kon de Vennootschap de controle over haar via Efesyde gedreven onderneming blijvend verliezen. 2) (a) Inversiones en Invernostra hebben afbreuk gedaan aan de tussen Inversiones en Cancun Holding I beoogde aandeelhoudersgelijkheid en daarmee in strijd gehandeld met art. 2:8 BW; (b) De aard van de joint venture brengt mee dat Cancun Holding II er in beginsel belang bij heeft dat het evenwicht tussen de aandeelhouders gehandhaafd blijft, althans hersteld wordt. Het bestuur heeft dit nagelaten. Aldus hebben de bestuurders de positie van de Vennootschap miskend en ten onrechte de belangen van Cancun Holding I veronachtzaamd.

18 Enquêteprocedure Cancun Holding II (II) 3) Deze verwatering bouwt voort op het (althans in zijn handhaving) onverantwoorde besluit van de eerste verwatering. Holding II noch bestuurder van Holding I was in de BAVA van Efesyde aanwezig of vertegenwoordigd omdat zij beiden niet bekend waren met de oproeping in een lokale Mexicaanse krant. Bestuurder van Holding II heeft ter zake van de informatie over de BAVA van Efesyde gehandeld in strijd met elementaire beginselen van verantwoord ondernemerschap. Voorzieningen OK: OK vernietigt de bestuursbesluiten tot medewerking aan de Eerste Verwatering; en In BAVA van Holding II kan zonder instemming van de aandeelhouders C worden besloten tot statutenwijziging, op grond waarvan bijzondere zeggenschapsrechten aan aandelen C worden ontnomen. Roovers (Bestuurder (B) van Cancun Holding II) gaat tegen de beschikking van de OK in cassatie.

19 Cancun Holding II Hoge Raad (I) De Hoge Raad bevestigt het oordeel van de OK Bij de vervulling van hun taak dienen de bestuurders zich naar het belang van de vennootschap en de met haar verbonden onderneming te richten (art. 2:239 lid 5 BW). In geval van een joint venture-vennootschap wordt het belang van de vennootschap voorts bepaald door de aard en inhoud van de tussen de aandeelhouders overeengekomen samenwerking. Die aard en inhoud kunnen meebrengen dat (ook) het vennootschapsbelang is gebaat bij continuering van evenwichtige verhoudingen tussen de aandeelhouders. Dit kan betekenen dat de verhoudingen tussen de aandeelhouders niet verder mogen veranderen dan in het licht van de omstandigheden geboden is.

20 Cancun Holding II Hoge Raad (II) Bij de vervulling van hun taak dienen bestuurders voorts, mede op grond van het bepaalde in art. 2:8 BW, zorgvuldigheid te betrachten met betrekking tot de belangen van al degenen die bij de vennootschap en haar onderneming zijn betrokken (vgl. HR 14 september 2007, NJ 2007, 610 (Versatel I), HR 9 juli 2010, JOR 2010/228 (ASMI) en HR 12 juli 2013, NJ 2013, 461 (VEB c.s./klm)). Dit kan een bijzondere zorgplicht meebrengen met betrekking tot de positie van een aandeelhouder wiens belang is verwaterd of (verder) dreigt te verwateren.

21 Cancun Holding II Hoge Raad (III) Elke bestuurder is gehouden om zich te richten naar het belang van de vennootschap en de met haar verbonden onderneming en om zorgvuldigheid te betrachten jegens al degenen die bij de vennootschap en haar onderneming zijn betrokken, ongeacht of een bestuurder is benoemd door of op voordracht van de vergadering van aandeelhouders van een bepaalde soort of aanduiding. Dat is niet anders indien de aandeelhouders nauw betrokken zijn bij de joint venture-vennootschap of indien de statuten bepalen dat het bestuur zich dient te gedragen naar de aanwijzingen van een ander orgaan van de vennootschap. De omstandigheid dat het de aandeelhouders vrijstaat om hun joint venture in te richten, ontslaat hen niet van de verplichtingen die voor ieder van hen voortvloeien uit art. 2:8 BW. Op grond van deze bepaling waren Invernostra en Inversiones gehouden zich jegens Cancun Holding I en jegens Cancun Holding II te gedragen naar hetgeen door redelijkheid en billijkheid wordt gevorderd.

22 Bevoegdheden OK benoemde bestuurders en beheerders HR 9 oktober 2014, JOR 2014/264 (Riamo/Novero) Partijen: Riamo Holdings GmbH (eis.) en Arch Industries Holding B.V. (ged.) Casus: Novero Holdings B.V. joint venture Arch Kapitaal en leningen verschaft door Arch

23 DP Holding SA 100% Arch Industries Holdings BV 50% 50% Riamo Holdings GmbH - Riamo (ceo) - DP Holding Novero Holdings BV Novero International Novero Canada Novero GmbH

24 Riamo/Novero Enquêteprocedure OK De OK constateert dat er gegronde redenen zijn om aan een juist beleid te twijfelen en treft bij beschikkingen van 14 maart 2013 respectievelijk 20 juni 2013 (ARO 2013/48) onder meer de volgende voorlopige voorzieningen: Riamo wordt geschorst als bestuurder van Novero; Er wordt een tijdelijke bestuurder benoemd; en Er wordt een beheerder van alle aandelen in Novero aangesteld, waarbij Arch en Riamo elk één aandeel blijven houden.

25 Riamo/Novero Vervreemding van aandelen mogelijk? Novero verkeert in een zeer nijpende financiële situatie ook na de door de OK getroffen voorlopige voorzieningen duurt dit voort. De door de OK benoemde tijdelijk bestuurder en beheerder van aandelen willen overgaan tot verkoop van de operationele dochtermaatschappijen van Novero aan Arch dan wel een groepsvennootschap van Arch; zij vragen de OK uitdrukkelijk te bepalen dat zij binnen hun wettelijke bevoegdheden handelen indien zij zouden besluiten tot, of zouden meewerken aan, vervreemding of bezwaring van de activa van Novero. Novero vraagt de OK te bepalen, waar nodig in afwijking van de statuten van Novero, dat het besluit van de ava van Novero tot (goedkeuring van de) verkoop van de activa kan worden genomen met de in de statuten bepaalde meerderheid, onafhankelijk van het ter vergadering vertegenwoordigd gedeelte van het kapitaal.

26 Riamo/Novero OK beschikking van 30 oktober 2013 a) De OK acht het Verzoek van de tijdelijke bestuurder en beheerder niet toewijsbaar, omdat de OK geen goedkeuringsrecht of instructierecht heeft met betrekking tot het verrichten van bepaalde bestuurs- of beheershandelingen. b) Echter, er zijn geen bijzondere beperkingen verbonden aan de eerdere benoeming van de tijdelijk bestuurder van Novero en de beheerder van de aandelen. Het is derhalve zeer wel denkbaar dat de bestuurder en/of beheerder besluiten nemen die diep ingrijpen in de vennootschap en/of de onderneming en dat die besluiten onomkeerbare gevolgen hebben. c) Waar nodig in afwijking van de statuten van Novero, kan een mogelijk te nemen besluit van de ava van Novero tot (goedkeuring van de) verkoop van de activa worden genomen met de in de statuten bepaalde meerderheid, onafhankelijk van het ter vergadering vertegenwoordigd deel van het kapitaal. Riamo gaat in cassatie. Daarin voert zij aan dat de OK bij de beoordeling van de verzoeken een te beperkte maatstaf heeft gehanteerd.

27 Riamo/Novero Hoge Raad De Hoge Raad bevestigt dat de OK de vrijheid heeft zodanige onmiddellijke voorzieningen te treffen als zij in verband met de toestand van de rechtspersoon noodzakelijk acht, ook indien daarbij tijdelijk inbreuk wordt gemaakt op de geldende rechtsverhoudingen binnen de rechtspersoon (HR 25 februari 2011, NJ 2011, 335 (Inter Access)). De Hoge Raad waarschuwt wel dat de OK niet op de stoel van de ondernemer moet gaan zitten. Het is aan de tijdelijke bestuurder en beheerder om, binnen de grenzen van hun taken en bevoegdheden, te beoordelen welke maatregelen aangewezen zijn en om die maatregelen vervolgens te treffen.

28 Uitleg "Spaanse Villa-arrest" (JOR 2013/40) HR 5 september 2014, NJ 2015, 21 (Hezemans Air) Partijen: Hezemans Air Inc. (eis.) en M (bestuurder en enig indirect aandeelhouder van Tulip Air Lease B.V. en Tulip Air B.V.) (ged.). Casus: M heeft namens Hezemans twee vliegtuigen verkocht. Hezemans heeft daarvoor schriftelijke volmachten aan M verleend en M geïnstrueerd dat de koopsom door de koper direct aan Hezemans betaald dient te worden. M laat de koopsom echter aan Tulip Air Lease betalen. Hezemans stelt M aansprakelijk wegens overschrijding van de volmacht. Vraag: Was M door Hezemans gevolmachtigd in privé dan wel in zijn hoedanigheid van bestuurder van de Tulip-vennootschappen? Antwoord: Dat dient te worden beoordeeld aan de hand van hetgeen betrokkenen Hezemans en M jegens elkaar hebben verklaard en over en weer uit elkaars verklaringen en gedragingen hebben afgeleid en mochten afleiden (vgl. HR 11 maart 1977, NJ 1977, 521 (Kribbebijter)). 28

29 Spaanse Villa-arrest uitgelegd Een bestuurder kan aansprakelijk zijn als hij een op hem persoonlijk rustende zorgvuldigheidsplicht jegens een ander heeft geschonden. In dat geval gelden de gewone regels van onrechtmatige daad. In het bijzonder is het niet vereist dat de bestuurder een ernstig verwijt kan worden gemaakt. Het Spaanse Villa had niet betrekking op het handelen van de betrokkene bij zijn taakvervulling als bestuurder van de vennootschap, maar op de vraag of de betrokkene, optredend als deskundig bemiddelaar (dienstverlener), had gehandeld in strijd met een op hem in die hoedanigheid rustende zorgvuldigheidsnorm (r.o ). 29

30 Spaanse Villa-arrest uitgelegd (II) Uitgangspunt is dat alleen de vennootschap aansprakelijk is bij uit wanprestatie of onrechtmatige daad voortvloeiende schade. Onder bijzondere omstandigheden is ruimte voor aansprakelijkheid van de bestuurder naast de aansprakelijkheid van de vennootschap. Vereist is dat de bestuurder een persoonlijk ernstig verwijt gemaakt kan worden. Deze hogere drempel wordt gerechtvaardigd door (i) de omstandigheid dat ten opzichte van de wederpartij primair sprake is van handelingen van de vennootschap (nieuw); en (ii) het maatschappelijk belang te voorkomen dat bestuurders hun handelen in onwenselijke mate door defensieve overwegingen laten bepalen (vgl. HR 20 juni 2008, NJ 2009, 21 (Willemsen/NOM)). 30

31 Spaanse Villa-arrest uitgelegd (III) Onrechtmatige gedragingen van een betrokkene die pro se handelt, kunnen in voorkomend geval tevens aan de vennootschap worden toegerekend. Het criterium voor toerekening is een ander criterium dan dat voor het onderscheid tussen het handelen als bestuurder of pro se: het gaat over twee verschillende kwesties. Aldus is het mogelijk dat aansprakelijkheid van de betrokkene die pro se handelde toch naast de aansprakelijkheid van de vennootschap staat. 31

32 Bedankt voor uw aandacht.