Milieucoördinator. Het milieujaarverslag van de Vrije Universiteit Brussel

Transcriptie

1 Milieucoördinator Het milieujaarverslag van de Vrije Universiteit Brussel 2006

2 Milieujaarverslag 2006 van de Vrije Universiteit Brussel Vrije Universiteit Brussel Pleinlaan 2, 1050 Brussel, België tel. 02/ , Auteur: Dimitri Devuyst Datum van uitgave: juli

3 Milieuprestatie-indicatoren 2006 Reëel gasverbruik per m² (GJ/m²) Campus Etterbeek (GJ/m²) , , , , , , , , ,44 Trend Cijfers van 2003 zijn niet betrouwbaar wegens foutief werkende teller 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 campus Jette Campus Jette (GJ/m²) , , , , , , , , ,49 Trend Over de jaren heen is er een dalend verbruik 0,20 0,10 0,00 campus Etterbeek Aandachtspunten De stijging in het gasverbruik op de campus Etterbeek in de periode vraagt bijzondere aandacht Energieverbruik voor verwarming van de gebouwen per m² (GJ/m²) Campus Etterbeek (GJ/m²) Campus Jette (GJ/m²) , , , , , , , , , , , , , , , , , ,83 Trend Het energieverbruik voor verwarming is in de periode gestegen Trend Het energieverbruik voor verwarming gaat in stijgende lijn 1,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 campus Etterbeek campus Jette Aandachtspunten Het energieverbruik voor de verwarming van de gebouwen per m² ligt bijna dubbel zo hoog op de campus Jette 3

4 Elektriciteitsverbruik per m² (kwh/m²) Campus Etterbeek (kwh/m²) Campus Jette (kwh/m²) Trend Over de jaren heen is er een licht stijgend verbruik Trend Over de jaren heen is er een licht stijgend verbruik veel hoger dan op Etterbeek campus Etterbeek campus Jette Aandachtspunten Het elektriciteitsverbruik op de campus Jette ligt een stuk hoger dan op de campus Etterbeek, deels te verklaren door een groter aantal laboratoria per m² Sinds 2003 blijft het elektriciteitsverbruik jaar na jaar stijgen Elektriciteitsverbruik per lid van de universitaire gemeenschap (kwh/persoon) Campus Etterbeek 3500 (kwh/persoon) Campus Jette (kwh/persoon) Trend Over de jaren heen is er een licht stijgend verbruik Trend Over de jaren is er een licht stijgend verbruik dubbel zo hoog dan op Etterbeek campus Etterbeek campus Jette Aandachtspunten Het elektriciteitsverbruik per lid van de universitaire gemeenschap is meer dan dubbel zo hoog op campus Jette dan op campus Etterbeek en stijgt sneller Leidingwaterverbruik per lid van de universitaire gemeenschap (m³/persoon) Campus Etterbeek 9 (m³/persoon) Campus Jette (m³/persoon) , , , , , , , , , , , , , , , , , ,2 Trend Over de jaren heen is er een stijgend verbruik Trend Over de jaren heen is er een dalend verbruik campus Etterbeek campus Jette Aandachtspunten Na een piek in het leidingwaterverbruik op de campus Etterbeek in 2003 is drie jaar op rij een daling vast te stellen 4

5 Grondwaterverbruik per lid van de universitaire gemeenschap (m³/persoon) Campus Etterbeek 7 (m³/persoon) , , , , , , , , ,3 Trend Over de jaren heen is er een dalend verbruik campus Jette Campus Jette (m³/persoon) , , , , , , ,9 Trend Over de jaren heen is er een sterk dalend verbruik campus Etterbeek Aandachtspunten op termijn streeft de overheid er naar dat bedrijven minder grondwater gebruiken en in de plaats daarvan regenwater opvangen Papierverbruik (aantal vellen papier) Nietgerecycleerd papier (#vellen) Gerecycleerd papier (#vellen) Extra strong papier (#vellen) Totaal (#vellen) Trend Dalend verbruik over de jaren heen Trend Stijgend verbruik over de jaren heen Trend Stijgend verbruik over de jaren heen Trend Dalend verbruik over de jaren heen totaal niet-gerecycleerd papier gerecycleerd papier extra-strong papier Aandeel gerecycleerd papier t.o.v. totaal ,3% ,7% ,3% ,0% ,9% ,3% Trend Gerecycleerd papier wint terrein Aandachtspunten Er dient verder te worden gestreefd naar een verminderd verbruik van papier en een stijging van het aandeel gerecycleerd papier t.o.v. het totaal Papierverbruik per lid van de universitaire gemeenschap (aantal vellen papier/persoon) Totaal Trend papierverbruik per Dalend verbruik over de jaren heen 1500 persoon (#vellen/persoon) Aandachtspunten Het aantal vellen papier verbruikt per persoon en per jaar daalt 5

6 Productie niet-gevaarlijk afval campus Etterbeek (kg) Restafval Trend Over de jaren (kg) heen is er een lichte daling in restafval Groot vuil (kg) Trend Na een piek in 2003 drie jaar op rij een daling vast te stellen restafval totaal Papier (kg) Totaal (kg) Aandeel gescheiden inzameling papier t.o.v. totaal ,9% ,4% ,5% ,0% Trend De gescheiden inzameling van papier gaat in stijgende lijn Trend Over de jaren heen is er een stijging. Sinds 2004 is er twee jaar na elkaar een daling Trend Over de jaren heen is er een sterke stijging in het aandeel gescheiden ingezameld papier t.o.v. het totaal groot vuil papierafval Aandachtspunten PMD en glas worden niet afzonderlijk opgehaald Er is nog potentieel om het aandeel gescheiden inzameling papier t.o.v. totaal te doen stijgen Sinds de piek van 2004 is er twee jaar na elkaar een daling in de totale hoeveelheid niet-gevaarlijk afval Inzameling gevaarlijk afval campus Etterbeek (kg) Chemisch afval (kg) Afval met bioveiligheidsrisico (RMA) (kg) Trend Sterke stijging over de jaren heen Trend Sterke stijging over de jaren heen totaal chem RMA 0 Totaal (kg) Trend Sterke stijging over de jaren heen Aandachtspunten Op zes jaar tijd is de hoeveelheid afgevoerd chemisch afval verdrievoudigd Op zes jaar tijd is de hoeveelheid afgevoerd afval met bioveiligheidsrisico vervijfvoudigd 6

7 Productie niet-gevaarlijk afval campus Jette (kg) Restafval Trend (kg) Sterke stijging in restafval over de jaren heen Groot vuil (kg) Papier (kg) Trend Stijging in hoeveelheid groot vuil over de jaren heen Trend Na een beperkte ophaling in 2004 wordt de twee daaropvolgende jaren weer meer papier ingezameld totaal restafval papierafval groot vuil Totaal (kg) Trend Sterke stijging in afvalproductie over de jaren heen Aandeel gescheiden inzameling papier t.o.v. totaal (kg) ,2% ,7% ,5% ,3% ,7% ,2% Trend In 2006 zitten we terug op het niveau van 2001 Aandachtspunten De stijging in de productie van niet-gevaarlijk afval op de campus Jette vraagt onze aandacht Er is nog potentieel om het aandeel gescheiden inzameling papier t.o.v. totaal te doen stijgen PMD en glas worden niet gescheiden ingezameld Inzameling gevaarlijk afval campus Jette (kg) Chemisch afval (kg) Trend Sterke stijging over de jaren heen totaal Afval met bioveiligheidsrisico (kg) Totaal (kg) Trend Sterke stijging over de jaren heen Trend Sterke stijging over de jaren heen RMA chem Aandachtspunten Op zes jaar tijd is de hoeveelheid afgevoerd chemisch afval vervijfvoudigd Op zes jaar tijd is de hoeveelheid afgevoerd afval met bioveiligheidsrisico met een factor 1,6 verhoogd 7

8 Totale productie afval per lid van de universitaire gemeenschap (kg/persoon) Etterbeek Trend Lichte 140 (kg/persoon) stijging over de jaren heen Jette Jette (kg/persoon) Trend Sterke stijging over de jaren heen Etterbeek Aandachtspunten De hoeveelheid afval per lid van de universitaire gemeenschap stijgt voornamelijk op de campus Jette De totale hoeveelheid afval geproduceerd per lid van de universitaire gemeenschap is op de campus Jette dubbel zo hoog dan op de campus Etterbeek 8

9 Aandachtspunten milieujaarverslag 2006 Belangrijke evoluties in 2006 Energieverbruik Het verbruik van aardgas van de academische sector op de campus Etterbeek was in 2006 ongeveer gelijk aan het verbruik van Dit verbruik van 2005 was echter flink hoger dan dat van de jaren daarvoor. In vergelijking met 2004 is het reëel verbruik in GJ hoger. Ook het verbruik per m² is van 2004 naar 2005 sterk gestegen en op hetzelfde niveau doorgegaan in Op campus Jette is er sinds 2002 elk jaar een sterke daling in het aardgasverbruik. In vergelijking met 2002 is het gasverbruik op campus Jette in 2006 met GJ gedaald. De daling van het gasverbruik voor de verwarming van de gebouwen op de campus Jette is volledig toe te schrijven aan de introductie van een warmtekrachtkoppeling in het UZ-Brussel in De Vrije Universiteit Brussel moet dus minder aardgas verbranden voor de verwarming van de gebouwen, waardoor minder CO2 wordt uitgestoten. De WKK-installatie heeft dus een positieve invloed op de milieu-impact van de universiteit. Er wordt veel meer energie gebruikt per oppervlakte-eenheid voor het verwarmen van de gebouwen op campus Jette dan op campus Etterbeek. Het positieve effect van de WKK wordt hierdoor een stuk teniet gedaan. Het elektriciteitsverbruik is over de periode voor de campus Etterbeek gestegen met 6 kwh/m² of met 171 kwh per lid van de universitaire gemeenschap. Op de campus Jette is er over dezelfde periode een stijging met 7 kwh/m² of met 365 kwh per lid van de universitaire gemeenschap. Het elektriciteitsverbruik per m² voor de campus Etterbeek was in ,8 kwh en voor de campus Jette 138 kwh. Niet-gevaarlijk afval Op de campus Etterbeek bedroeg in 2006 de hoeveelheid afzonderlijk ingezameld papier 16% van de totale hoeveelheid afgevoerd niet-gevaarlijk afval. Ondanks de stijging in de hoeveelheden papier ingezameld op de campus Jette was dit slechts 7% van de totale hoeveelheid afgevoerd niet-gevaarlijk afval op deze campus. PMD en glas worden niet ingezameld op de campussen van de Vrije Universiteit Brussel, ondanks het feit dat uit de milieugedragsscan onder het personeel bleek dat 92% van de personeelsleden bereid zijn deel te nemen aan een gescheiden inzameling. Gevaarlijk en bijzonder afval Dit is het vierde jaar op rij dat er een stijging is in de inzameling van het chemisch afval. Dit wijst erop dat steeds meer chemisch afval de juiste weg vindt van milieudeskundige verwerking en dat de laboratoria steeds beter de richtlijnen opvolgen. Ook de afvoer van risicohoudend medisch/biologisch afval blijft stijgen. In 2006 werd er een bijzondere ophaling van oude gasflessen georganiseerd. Er werden 10 laboratoria geïdentificeerd die picrinezuur in huis hadden en het niet meer gebruikten. Dit picrinezuur werd opgehaald door DOVO. Waterverbruik en productie van afvalwater Het leidingwaterverbruik is in 2006 op beide campussen vrij stabiel ten opzichte van het jaar voordien. Het grondwaterverbruik is licht gedaald. 9

10 De kwaliteit van het afvalwater wordt enkel op de campus Jette een keer per jaar gecontroleerd. Bodemproblematiek De bodemsanering op de site Arsenaal werd afgerond. In 2006 werd een oriënterend bodemonderzoek uitgevoerd op de campus Rode. Vier percelen op deze campus worden opgenomen in het register van verontreinigde gronden, zonder dat er nood is aan verder onderzoek of bodemsanering. Alle andere percelen op de campus Rode zijn vrij van verontreiniging. Geluidsproblematiek Er werden klachten ontvangen m.b.t. geluidshinder veroorzaakt door studentenfuiven in de tent op de campus Etterbeek van de Vrije Universiteit Brussel. Mobiliteits- en parkeerproblematiek De toegang tot de campus Etterbeek werd in 2006 voorzien van een systeem van verzinkbare paaltjes met nummerplaatherkenning. Enkel personeel, studenten en bezoekers krijgen nog toegang tot de campus met hun auto. Ondanks grote inspanningen was er in 2006 geen doorbraak in het subsidiedossier rond de fietsinfrastructuur op de campus Etterbeek. Er werd in 2006 door de overheid een studie besteld m.b.t. de bereikbaarheid van de campus Jette. Verschillende scenario s om de campus Jette beter te ontsluiten met het openbaar vervoer zullen worden onderzocht. Papierverbruik In 2006 werd voor het eerst sinds 2003 een daling vastgesteld in het totale verbruik van papier aangekocht in het Centraal Magazijn. Deze daling is volledig toe te schrijven aan een minder verbruik van niet-gerecycleerd papier. Het verbruik van gerecycleerd papier was wel licht gestegen. PCB-houdende transformatoren Drie overblijvende PCB-houdende transformatoren werden in 2006 niet afgevoerd. Bioveiligheidsproblematiek In het kader van de ministeriële omzendbrief van 04/08/2005 aangaande de bijzondere rampenplannen bij het ingeperkt gebruik van genetisch gemodificeerde organismen, werd voor de betrokken laboratoria een volledige set van noodprocedures samengesteld. Alle autoclaven die worden gebruikt op diensten voor het inactiveren van risicohoudend biologisch afval werden in 2006 aan een validatietest onderworpen. Met behulp van deze test wordt nagegaan of het geautoclaveerd materiaal ook inderdaad geïnactiveerd is en worden de optimale autoclaveringscondities bepaald. Asbestproblematiek Het asbest uit gebouw P op de site Arsenaal werd op deskundige wijze verwijderd. Groenbeheer op en rond de campussen van de Vrije Universiteit Brussel De Hoogstamboomgaard op de campus Jette kreeg een nieuwe poort en een gerenoveerd huisje. De JNM activiteiten namen uitbreiding en een praktijkcursus voor het snoeien van fruitbomen werd georganiseerd. Milieuzorg en duurzame ontwikkeling De campagne Milieuzorg? Ik doe mee! werd gelanceerd in januari 2006 met brochures en de verspreiding van ecotips. 10

11 In het voorjaar van 2006 werd een milieugedragsscan uitgevoerd onder het personeel. Hieruit bleek een grote actiebereidheid van het personeel. In het najaar van 2006 werd van start gegaan met drie EcoTeams, bestaande uit personeelsleden die zich willen inzetten voor milieuzorg op het werk. Communicatie De Dienst Milieucoördinatie kreeg een plaats op het intranet. Hier werd o.a. de afvalwerkwijzer geplaatst, bestaande uit fiches die informatie geven over de wijze waarop moet worden omgegaan met 43 verschillende soorten afval. Brochures Milieuzorg? Ik doe mee! werden verspreid. Het elektronisch telefoonboek van de Vrije Universiteit Brussel werd voorzien van ecotips. Ecotips werden regelmatig in de elektronische nieuwsbrief geplaatst. De bureaublad-onderlegger en de agenda van de Vrije Universiteit Brussel werden voorzien van informatie rond milieuzorg. De milieu-initiatieven van de Vrije Universiteit Brussel kwamen in 2006 driemaal in de krant. Aandachtspunten voor de toekomst Milieuvergunningen Een inventaris dient te worden gemaakt van alle milieuvergunningsplichtige activiteiten en inrichtingen, met daaraan gekoppeld gegevens over de termijn van geldigheid van de toegekende milieuvergunning. Energieverbruik De energieproblematiek zal de komende decennia een van de grootste vraagstukken worden in onze maatschappij. Een steeds stijgende vraag naar energie, de steeds stijgende prijzen van energie en de klimaatsproblematiek zullen onze maatschappij en de Vrije Universiteit Brussel voor een grote uitdaging plaatsen. Het is belangrijk dat de Vrije Universiteit Brussel zich vandaag reeds actief gaat bezig houden met de toekomstige energievoorziening van de instelling, dat er actief wordt verder gewerkt aan bijkomende maatregelen voor energiebesparing, dat bijkomende ervaring wordt opgedaan met hernieuwbare energiebronnen aan de hand van pilootprojecten, e.d. Het is aangewezen dat een energiecoördinator zou worden aangesteld, die de Technisch Directeur uitsluitend kan ondersteunen bij het energiebeheer van de universiteit. Het is belangrijk dat de energiecijfers grondig worden geanalyseerd. Energie-audits zijn belangrijke instrumenten voor een efficiënt energiebeheer in de toekomst. Een energie-audit zou kunnen uitwijzen waarom op de campus Jette bijna dubbel zoveel energie wordt verbruikt per m² voor de verwarming van de gebouwen dan op campus Etterbeek. Een dergelijke studie resulteert ook in voorstellen om het hogere verbruik te beperken. Aan de hand van energie-audits van de verschillende gebouwen op de campussen van de Vrije Universiteit Brussel zou de instelling kunnen komen tot het nemen van maatregelen die bijkomende energiewinsten opleveren. Een sensibiliseringscampagne naar de universitaire gemeenschap kan er de leden van de universitaire gemeenschap op wijzen dat iedereen een bijdrage kan leveren tot een lager elektriciteitsverbruik. Niet-gevaarlijk afval Er is een grote vraag, zowel bij personeel als studenten, om papier, PMD en glas op een efficiënte manier gescheiden te kunnen inzamelen. Studenten, personeel en bezoekers die over de campus of door de gebouwen lopen zouden op strategisch 11

12 uitgekozen plaatsen de mogelijkheid moeten krijgen om hun afval gescheiden in te zamelen. Het is aangewezen om dezelfde kleurencode als deze gebruikt in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te veralgemenen over de campussen van de Vrije Universiteit Brussel: geel is papierafval, blauw is PMD-afval. Mobiliteits- en parkeerproblematiek Er dient werk te worden gemaakt van een fietsinfrastructuur bestaande uit fietsrekken en fietsstallingen die voldoen aan de normen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (type omgekeerde U ). Papierverbruik Bijkomende sensibilisering kan de universitaire gemeenschap aanzetten tot een lager papierverbruik en het gebruik van meer kringlooppapier. Milieuzorg De Vlaamse overheid zal van start gaan met het project Ecocampus, een milieuzorgsysteem voor het hoger onderwijs. In 2007 wordt gestart met een proefproject op de campus Jette, in samenwerking met de Erasmushogeschool Brussel. De Vrije Universiteit Brussel dient zich te beraden hoe ze in de toekomst vorm wil geven aan milieuzorg en of ze zich in de toekomst wil engageren in een milieuzorgsysteem. Een engagament houdt in dat een engagementsverklaring wordt ondertekend, dat een stuurgroep wordt opgericht, dat een milieuzorgcoördinator wordt aangeduid en dat een milieubeleid en milieubeleidsplan wordt ontwikkeld. 12

13 Inhoudsopgave Milieuprestatie-indicatoren Aandachtspunten milieujaarverslag Inhoudsopgave 13 Afkortingen 15 Profiel van de Vrije Universiteit Brussel Inleiding Het bekomen van vergunningen voor activiteiten en inrichtingen van de Vrije Universiteit Brussel Energieverbruik aan de Vrije Universiteit Brussel De afvalproblematiek aan de Vrije Universiteit Brussel Het waterverbruik en de productie van afvalwater aan de Vrije Universiteit Brussel De bodemproblematiek aan de Vrije Universiteit Brussel Inkuiping van opslagtanks en gevaarlijke producten aan de Vrije Universiteit Brussel De geluid- en trillingenproblematiek aan de Vrije Universiteit Brussel De mobiliteits- en parkeerproblematiek aan de Vrije Universiteit Brussel Het papierverbruik aan de Vrije Universiteit Brussel Gebruikte koelmiddelen op de Vrije Universiteit Brussel Het verwijderen van PCB-houdende apparaten aan de Vrije Universiteit Brussel Een gezonde werk- en leefomgeving op de campussen van de Vrije Universiteit Brussel Het beheer van gebouwen en open ruimten op de campussen van de Vrije Universiteit Brussel, aspecten van fauna en flora Milieuzorg en duurzame ontwikkeling aan de Vrije Universiteit Brussel De milieu-initiatieven van individuele diensten van de Vrije Universiteit Brussel Relatie tussen de Vrije Universiteit Brussel en de stadsbuurten waarin ze haar activiteiten ontplooit Communicatie rond de milieuproblematiek aan de Vrije Universiteit Brussel 95 13

14 19. Besluit 96 Referentielijst 98 Voor verdere inlichtingen m.b.t. het milieujaarverslag of de milieuproblematiek aan de Vrije Universiteit Brussel neem contact op met Dimitri Devuyst, milieucoördinator bureau campus Etterbeek: gebouw M, 1e verd., lokaal 1M110, tel. 02/ bureau campus Jette: gebouw K, 2e verd. (MEKO), tel. 02/ Voor verdere inlichtingen m.b.t. de bioveiligheidsproblematiek aan de Vrije Universiteit Brussel neem contact op met Walter Kempenaers, bioveiligheidsverantwoordelijke bureau campus Etterbeek: gebouw M, 1e verd., lokaal 1M111, tel. 02/ bureau campus Jette: gebouw K, 2e verd. (MEKO), tel. 02/ Secretariaat Dienst Milieucoördinatie, Serge Gillot bureau campus Etterbeek: gebouw M, 5e verd., lokaal 5M516 tel. 02/ , fax. 02/

15 Afkortingen BIM BIWM BSG CFC COPERNICUS CPB DADO DOVO GGO HCFC HFC JNM MES PAK's PCB PMD SBB ULB UZ Brussel VIB VREG WIV Brussels Instituut voor Milieubeheer Brusselse Intercommunale Watermaatschappij Brussels Studentengenootschap Chlorofluorocarbonaat Cooperation Programme in Europe for Research on Nature and Industry through Coordinated University Studies Comité Preventie en Bescherming Denk- en Actiegroep Duurzame Ontwikkeling Dienst voor Opruiming en Vernietiging van Ontploffingstuigen Genetisch Gemodificeerd Organisme Hydrochlorofluorocarbonaat Hydrofluorocarbonaat Jeugdbond voor Natuur en Milieu Milieueffectenstudie Polyaromatische koolwaterstoffen Polychloorbifenyl Plastiek, metaal en drankverpakkingen Sectie Bioveiligheid en Biotechnologie (Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid) Université Libre de Bruxelles Universitair Ziekenhuis van de Vrije Universiteit Brussel Vlaams Interuniversitair Instituut voor Biotechnologie Vlaamse Reguleringsinstantie voor de elektriciteits- en gasmarkt Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid 15

16 Profiel van de Vrije Universiteit Brussel Historiek en basisfilosofie De Vrije Universiteit Brussel is ontstaan uit de Franstalige Université Libre de Bruxelles (ULB) die in 1834 door de Brusselse advocaat van Vlaamse oorsprong, Pierre-Théodore Verhaegen, gesticht werd. Het was zijn bedoeling een universiteit op te richten die onafhankelijk zou zijn van Staat en Kerk en waar academische vrijheid zou heersen. Hoewel reeds in 1935 aan de faculteit Rechtsgeleerdheid van de ULB cursussen in het Nederlands gedoceerd werden, duurde het nog tot 1963 voor in vrijwel alle faculteiten cursussen in het Nederlands konden worden gevolgd. Met de wet van 28 mei 1970 werd de op 1 oktober 1969 doorgevoerde splitsing van de oude universiteit in een Nederlandstalige (VUB) en Franstalige (ULB) universiteit, een juridische, administratieve en wetenschappelijke realiteit. De Vrije Universiteit Brussel heeft als enige Vlaamse universiteit het principe van 'Vrij Onderzoek' in haar statuten ingeschreven. Dit principe is gebaseerd op een tekst van de Franse wiskundige en natuurfilosoof Henri Poincaré ( ) die zegt dat : Het denken mag zich nooit onderwerpen, noch aan een dogma, noch aan een partij, noch aan een hartstocht, noch aan een belang, noch aan een vooroordeel, noch aan om het even wat, maar uitsluitend aan de feiten zelf, want zich onderwerpen betekent het einde van alle denken. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het zegel van de Vrije Universiteit Brussel de spreuk 'scientia vincere tenebras' (de duisternis overwinnen door de wetenschap) draagt. De bedeltas en de samengeslagen handen op het oranje-wit-blauwe schild in het embleem (de kleuren van de prinselijke vlag van Oranje) verwijzen naar de strijd van de protestantse Geuzen en de Prins van Oranje tegen de Spaanse overheersing en de inquisitie in de 16de eeuw. De spreuk, gecombineerd met de bedeltas en de samengeslagen handen, staan symbool voor het vrije en ongebonden karakter van de Vrije Universiteit Brussel. Een ander basisprincipe, eveneens opgenomen in het organiek statuut van de Vrije Universiteit Brussel, is dat de instelling democratisch beheerd dient te worden. Concreet betekent dit dat alle geledingen, zowel professoren, assistenten, vorsers, studenten als het administratief en technisch personeel, in alle bestuursorganen vertegenwoordigd zijn. Zo garanderen wij dat elke geleding ruime inspraak in de besluitvorming krijgt en aldus deelneemt aan het beleid. Feiten en cijfers De Vrije Universiteit Brussel telt studenten. De instroom van nieuwe generatiestudenten (dit zijn studenten die nog niet eerder aan een hogeronderwijsinstelling hebben gestudeerd) bedroeg 1.381, een stijging van 15% ten opzichte van vorig academiejaar. Het slaagpercentage van eerstejaarsstudenten bedraagt 45%. Eénmaal voorbij het eerste jaar, rondt 74% van de (eerste en tweede cycli) 16

17 studenten zijn studie succesvol af. Ongeveer de helft van de studenten komt uit het vrij gesubsidieerd onderwijs. Bijna driekwart komt uit Brussel, Vlaams-Brabant en Antwerpen. Het aantal vrouwelijke studenten is in de meerderheid (53%). De Vrije Universiteit Brussel telt personeelsleden. Dit staat gelijk aan voltijdse plaatsen, want 43% van het academisch en 35% van het administratief en technisch personeel werkt deeltijds. De Vrije Universiteit Brussel financiert 51% van haar personeelsleden met overheidsgeld (werking), 49% wordt betaald via andere financieringsbronnen (onder meer onderzoeksgelden). 64% van de personeelsleden valt onder de categorie academisch personeel. Kijken we specifiek naar de groep professoren dan zien we dat één op vijf professoren een vrouw is. Bij de (veelal jonge) onderzoekers is de man/vrouw verhouding evenwichtiger, respectievelijk 55% en 45%. Van deze groep onderzoekers is bijna 80% jonger dan 34 jaar. 56% van de professoren is 50 jaar of ouder. In 2005 werd euro besteed aan onderzoek van de Vrije Universiteit Brussel, 20% meer dan vorig jaar. Vooral de inkomsten uit samenwerking met de privésector en projectfinanciering via overheden namen toe, respectievelijk met 36% en 24%. Het aantal octrooidossiers, aangevraagd op nieuwe wetenschappelijke vindingen, steeg met 26%. In 2005 werden twee nieuwe spin-offs opgericht. Eén daarvan, EqcoLogic, kreeg van het Verbond van Belgische Ondernemingen de prijs voor het beste project. De Vrije Universiteit Brussel lanceert overigens spin-offs van hoge kwaliteit: drie vierde van de in de afgelopen jaren opgerichte bedrijven houdt stand. In totaal telt de Vrije Universiteit Brussel 16 actieve spin-offs. De Vrije Universiteit Brussel participeert in 56 EUonderzoeksprojecten. In 2004 werd door buitenlandse experts, in opdracht van de Vlaamse Interuniversitaire Raad, de kwaliteit van het onderzoeksmanagement van de Vlaamse universiteiten doorgelicht. Zij waren vol lof over het onderzoeksbeleid van de Vrije Universiteit Brussel. Uit een onafhankelijke bibliometrische analyse (2003) bleek ook dat internationale experts veelvuldig verwijzen naar wetenschappelijke publicaties van onze onderzoekers: tot 16% meer dan gebruikelijk voor Westerse en Japanse universiteiten. Het aandeel van de publicaties dat tot stand komt in internationaal samenwerkingsverband is de afgelopen tien jaar gestegen met 7%. De Vrije Universiteit Brussel biedt 130 opleidingen aan, waarvan 25 Engelstalig. Eén vijfde van de opleidingen wordt samen met andere onderwijsinstellingen ingericht. Daarnaast werden 61 (kortlopende) postacademische vormingen voor professionals ingericht. De onderwijsvernieuwingsprojecten, waarvoor de Vrije Universiteit Brussel twee jaar geleden 1 miljoen euro van de Minister van Onderwijs kreeg, werden in 2005 afgerond. Ze resulteerden onder meer in extra digitale leermiddelen, bijkomende werk- en toetsvormen en een nieuwe opzet van stagebegeleiding. De Vrije Universiteit Brussel heeft in functie van haar onderzoek en onderwijs met 36 universiteiten een cultureel akkoord afgesloten. Met 222 universiteiten in 30 Europese landen heeft de Vrije Universiteit Brussel dan weer een bilateraal akkoord om studenten en personeelsleden de mogelijkheid te bieden tijdelijk aan een andere universiteit te studeren of te werken. 17

18 1. Inleiding Het milieujaarverslag 2006 is reeds het zesde milieujaarverslag van de Vrije Universiteit Brussel. Dit document geeft een overzicht van de belangrijkste milieuthema's en milieugebonden dossiers en schetst de stappen die in 2006 werden gezet op milieugebied aan deze instelling. Het vestigt ook de aandacht op een aantal belangrijke punten voor de toekomst. In dit milieujaarverslag wordt het verbruik van energie, water en papier en de productie van afval aan de Vrije Universiteit Brussel in kaart gebracht voor de laatste negen jaar, zodat evoluties in de tijd kunnen worden geanalyseerd. Bovendien gaat er ook aandacht naar de problematiek van vergunningen, bioveiligheid, mobiliteit, milieuzorg, duurzame ontwikkeling en worden enkele interessante milieuinitiatieven van individuele diensten in de verf gezet. Opmerkelijk in dit milieujaarverslag 2006 zijn de milieucampagnes en -initiatieven gericht op het personeel. Zo was er een sensibiliseringscampagne Milieuzorg? Ik doe mee!, de uitvoering van een milieugedragsscan en het oprichten van EcoTeams. Het milieujaarverslag is in de eerste plaats interessant voor de directies, besluitvormers, beleidsmakers en bestuursorganen van de Vrije Universiteit Brussel maar kan ook personeelsleden en studenten die op zoek zijn naar specifieke milieu-informatie interesseren. Ook de overheidsdiensten die de milieuproblematiek aan de Vrije Universiteit Brussel opvolgen, onze buren en andere mensen die nieuwsgierig zijn naar de milieusituatie aan de Vrije Universiteit Brussel vinden heel wat informatie in dit milieujaarverslag. Dit milieujaarverslag geeft een beeld van de situatie tot en met december Voor informatie van latere datum wordt verwezen naar de internet- en intranetpagina s van de dienst milieucoördinatie (zie of op het intranet). Hier vind je het laatste nieuws rond de milieuproblematiek aan de Vrije Universiteit Brussel, krijg je informatie over het beheer van het gevaarlijk afval, kan je met behulp van de afvalwerkwijzer nagaan hoe je dient om te gaan met 43 verschillende afvalstoffen, word je wegwijs gemaakt m.b.t. bioveiligheid, de mobiliteitsproblematiek en duurzame ontwikkeling. Bovendien krijg je allerhande tips om de milieubelasting van werk en studies aan de Vrije Universiteit Brussel zo laag mogelijk te houden. 18

19 2. Het bekomen van vergunningen voor activiteiten en inrichtingen van de Vrije Universiteit Brussel 2.1. Milieuvergunningen In 2006 maakte het Brussels Instituut voor Milieubeheer één wijziging van milieuvergunning over aan de Vrije Universiteit Brussel, namelijk voor de studentenkamers op de Nieuwelaan. Bovendien werd een tijdelijke milieuvergunning bekomen voor het verwijderen van asbest. A. Milieuvergunning studentenkamers Nieuwelaan Een nieuwe milieuvergunning voor de studentenkamers in de Nieuwelaan werd reeds toegekend op 8 juli 2005 (referentie ). Een wijziging van deze milieuvergunning werd toegekend op 19 april 2006 en kreeg de referentie De wijziging van de milieuvergunning omvat bijkomend advies van de brandweer en betreft de brandveiligheid in de parking van de Nieuwelaan. B. Tijdelijke milieuvergunning voor asbestverwijdering Een tijdelijke milieuvergunning voor asbestverwijdering werd toegekend op 26 april 2006 en is 3 jaar geldig vanaf de datum van betekening van de aanvang van de werken. Betreffende vergunning heeft referentie Het gaat hier om de verwijdering van asbest uit gebouw P op de site Arsenaal (27 ton hechtgebonden asbesthoudende materialen van het type eternit en 300 kg asbesthoudende leidingisolatie) op de hoek van de Louis Schmidtlaan en de Witte Patersstraat. Het betreffend gebouw werd opgericht door het Ministerie van Defensie in de tijd dat men nog niet op de hoogte was van de gevaren van het gebruik van asbest in gebouwen. In het najaar 2007 voorziet de Vrije Universiteit Brussel de opening van haar tweede incubatiecentrum op de site 'Arsenaal', het ICAB NV - Incubatiecentrum Arsenaal Brussel NV. De renovatie van gebouw P noodzaakte de verwijdering van het aanwezige asbest. In augustus 2006 was de asbestverwijdering een feit. 19

20 2.2. Bioveiligheidsdossiers A. Bioveiligheidsdossiers campus Etterbeek Tabel 2.1 geeft een overzicht van alle bioveiligheidsdossiers van de campus Etterbeek. In 2006 waren er 18 activiteiten met een bioveiligheidsdossier. Tabel 2.1. Overzicht van de bioveiligheidsdossiers van de campus Etterbeek Activiteit nr 1 Activiteit nr 2 Activiteit nr 3 Activiteit nr 4 Activiteit nr 5 Activiteit nr 6 Activiteit nr 7 Activiteit nr 8 Activiteit nr 9 Activiteit nr 10 Activiteit nr 11 Activiteit nr 12 Activiteit nr 13 Activiteit nr 14 Activiteit nr 15 Activiteit nr 16 Activiteit nr 17 Activiteit nr 18 Prof. Dr. R. Cunin, MICR Prof. Dr. D. Charlier, MICR Prof. Dr. D. Charlier, MICR Prof. Dr. G. Vauquelin, MBFA Prof. Dr. J.P. Hernalsteens, GEVI Prof. Dr. L. Wyns, ULTR Dr. J. Schymkowitz, SWITCH Prof. Dr. P. De Baetselier, CMIM Prof. Dr. P. De Baetselier, CMIM Prof. Dr. S. Muyldermans, CMIM Prof. Dr. P. Cornelis, MINT Prof. Dr. L. De Vuyst, IMDO Prof. Dr. L. De Vuyst, IMDO Prof. Dr. S. Beeckmans, SPRO Prof. Dr. L. Leyns, CEGE Prof. Dr. L. Leyns, CEGE Prof. Dr. L. Leyns, CEGE Prof. Dr. G. Angenon, PLAN Controle van arginine en pyrimidine metabolisme in E. coli. Controle van arginine en pyrimidine metabolisme bij psychrofiele en thermofiele bacteriën en archaea. Fysiologische rol en werkingsmechanisme van Lrpachtige transcriptieregulators bij de hyperthermoacidofiele archaea van het genus Sulfolobus. Expressie van hormoon- en neurotransmitter receptoren in zoogdier-cellijnen in verband met in vitro karakterisatie. Genetisch onderzoek van de virulentie van pathogene Enterobacteriaceae en constructie van geattenueerde levende vaccinstammen. Structuur functie onderzoek van eiwitten: structuuranalyse, eiwitchemie & protein engineering. Studie van cellulaire processen die gestuurd worden door wijzigingen in eiwitconformaties. Analyse van de immuunmodulatie in pathologische en normale toestanden, met focus op macrofaagpathogen (parasiet/kankercel) interacties. Immunoparasitologie en ontwikkeling van vaccins en therapieën. Cameloïde antilichamen: fundamentele analyse tot biomedische toepassingen. Risicoklasse 1 Risicoklasse 1 Risicoklasse 1 Risicoklasse 2 Risicoklasse 2 Risicoklasse 1 Risicoklasse 2 Risicoklasse 2 Risicoklasse 2 Risicoklasse 2 Onderzoek op het metabolisme van Pseudomonaden. Risicoklasse 2 Biodosage van potentiele antimicrobiele verbindingen. Risicoklasse 2 Tijdelijk nonactief Identificatie van micro-organismen door middel van Risicoklasse 1 16S rrna DNA-sequenering. Sequenering, clonering en expressie van lectinegenen. Risicoklasse 1 Evolutie, fylogenie en ontwikkeling van amfibieën. Risicoklasse 1 Isolatie en karakterisatie van transcriptiefactoren en signalisatie genen die uitgedrukt worden tijdens de ontwikkeling en celdifferentiatie van muizen en amfibieën. Identificatie en validatie van gevoelige merkers voor de biomonitoring van werknemers blootgesteld aan genotoxische stoffen. Studie en modificatie van aminozuur en DNA metabolisme in planten. Risicoklasse 2 Valt buiten de wetgeving Ingeperkt Gebruik Risicoklasse 1 Tijdens het jaar 2006 werd er enkel een wijziging aangebracht aan het bioveiligheidsdossier voor activiteit nr. 5 (Prof. Dr. J.P. Hernalsteens, GEVI). Activiteit nr. 12 (Prof. Dr. L. De Vuyst, IMDO) werd tijdelijk op non-actief geplaatst. 20

21 In het kader van de ministeriële omzendbrief van 4/08/2005 aangaande de bijzondere rampenplannen bij het ingeperkt gebruik van GGO s, werd voor deze campus een volledige set van noodprocedures samengesteld in overleg met alle betrokken diensten. Dit dossier werd goedgekeurd door de Sectie Bioveiligheid en Biotechnologie (SBB) van het Wetenschappelijk Instituut voor Volksgezondheid op 10 oktober 2006, en nadien overgemaakt aan de bevoegde diensten van de gemeente Elsene en de provinciale overheid Brussel-Hoofdstad. Om dit rampenplan ook effectief te implementeren, werd voor elk betrokken laboratorium een fiche vervaardigd waarop de relevante noodprocedures en telefoonnummers vermeld staan. Een exemplaar van deze fiche werd in elk lokaal opgehangen. Bovendien werd ook de centrale bewakingsdienst, die een alarmoproep uit een betrokken labo kan ontvangen, voorzien van de nodige informatie over de aard van het biologisch risico en de plaats waar dit zich kan bevinden. B. Bioveiligheidsdossiers campus Jette Tabel 2.2 geeft een overzicht van alle bioveiligheidsdossiers van de campus Jette. In 2006 waren er 19 activiteiten met een bioveiligheidsdossier. Tabel 2.2. Overzicht van de bioveiligheidsdossiers van de campus Jette Activiteit nr 1 Activiteit nr 2 Activiteit nr 3 Activiteit nr 4 Activiteit nr 5 Activiteit nr 6 Activiteit nr 7 Activiteit nr 8 Activiteit nr 9 Activiteit nr 10 Activiteit nr 11 Activiteit nr 12 Activiteit nr 13 Activiteit nr 14 Activiteit nr 15 Activiteit nr 16 Prof. Dr. K. Thielemans, FYSP Prof. Dr. K. Thielemans, FYSP Prof. Dr. K. Thielemans, FYSP Prof. Dr. K. Thielemans, FYSP Prof. Dr. K. Thielemans, FYSP Prof. Dr. K. Thielemans, FYSP Prof. Dr. Martin Zizi, FYSP Prof. Dr. K. Vanderkerken, HEIM Prof. Dr. R. Kooijman, FARC Prof. Dr. R. Kooijman, FARC Prof. Dr. J. De Grève, KANK Prof. Dr. J. De Grève, KANK Prof. Dr. F. Gorus, MBIO Prof. Dr. F. Gorus, MBIO Prof. Dr. H. Heimberg, MBIO Prof. Dr. H. Heimberg, MBIO Transductie van humane en muriene cellen met HIV- 1 of Moloney Murine Leukemia Virus afgeleide replicatief deficiënte vectoren. Kweek van Epstein-Barr Virus getransformeerde humane lymphoblastoïde cellijnen. Productie van humane en muriene proteïnes in E. coli (eg. cytokines, HLA moleculen) en CHO cellen (eg. B7-Ig fusieproteïnes). Ontwikkeling en optimalisatie van RNA gemodificeerde dendritische cel vaccinatie in HIV infectie. Transductie van humane cellen met HIV-1 afgeleide replicatief deficiënte vectoren, met de bedoeling de levensduur van deze cellen te verlengen. Opwekken van antitumorrespons door directe injectie in proefdieren van HIV1 afgeleide vectoren coderend voor tumor specifieke antigenen. Risicoklasse 2 Risicoklasse 2 Risicoklasse 1 Risicoklasse 2 Risicoklasse 2 non-actief sedert 2005 Risicoklasse 2 Studie van mitochondriële membraan eiwitten. Risicoklasse 1 Studie van de biologie van multiple myeloma. Risicoklasse 2 Modulatoire effecten van IGF-I in immune responsen en kanker (transgene muizen, humane cellijnen). Regulatie van prolactin expressie in witte bloedcellen door middel van transfectie met promotorreportergen constructen. Ontwikkeling van recombinant AAV en recombinant Adenovirus vectoren en onderzoek naar hun toepasbaarheid in het gebied van kanker gentherapie. Moleculaire basis van kanker : onderzoek en diagnose. Aanmaak in bacteriën van cdna van type 1 diabetes-geassocieerde auto-antigenen (GAD65 en IA-2). Cultuur van Epstein-Barr virus (EBV)- getransformeerde humane lymfoblastoïde cellijnen als bron van controle-dna voor HLA-typering. Klonering van cdna's die coderen voor signalen voor differentiatie, maturatie, deling en overleving van pancreatische betacellen. Viraal-gemedieerde expressie van transgenen, coderend voor signalen voor differentiatie, maturatie, deling en overleving van pancreatische Risicoklasse 2 Risicoklasse 2 non-actief sedert 2006 Risicoklasse 2 Risicoklasse 1 Risicoklasse 1 Risicoklasse 2 gestopt in 2005 Risicoklasse 1 Risicoklasse 2 21

22 Activiteit nr 17 Activiteit nr 18 Activiteit nr 19 Prof. Dr. B. Rombaut, MICH Prof. Dr. K. Thielemans, FYSP Prof. Dr. A. Geerts, CYTO betacellen, in eukaryotische cellen en knaagdieren. Moleculair en epidemiologisch onderzoek op virussen. Waaronder: 1) Restrictieve replicatie van Theiler's Murine Encephalomyelitis Virus in macrofagen door interferon productie, 2) Ontwikkeling van celvrije systemen voor picornavirussen (poliovirussen, TMEV, rhinovirus), 3) Detectie van virale sequenties in biologische stalen met behulp van microarrays. Huisvesting, verzorging en behandeling van dieren, voor de onderzoekseenheden, waarvan het project door de Dienst Bioveiligheid en Biotechnologie (DBB) en het Brussels Instituut voor Milieubeheer (BIM) is goedgekeurd. Expressie van bindweefseleiwitten, cytoskeleteiwitten, contractiele eiwitten en fibrinogene cytokines in muizen-, ratten- en humane cellen met het oog op de studie van de pathogenese van fibroproliferatieve ziekten. Risicoklasse 2 Risicoklasse 2 Risicoklasse 1 Alle vermelde activiteiten worden daadwerkelijk uitgevoerd zoals beschreven in de bioveiligheidsdossiers, onder voorbehoud van volgende aanpassingen: - Voor activiteit 7 is er een lichte actualisering van de omschrijving geformuleerd; er is echter geen wijziging in de risicoklasse van het gebruikte biologisch materiaal of in de toegepaste inperkingsmaatregelen. - Activiteit 10 werd op non-actief gezet in de loop van Het biologisch materiaal blijft bewaard zoals beschreven in het bioveiligheidsdossier. - Activiteit 11 maakt niet langer gebruik van AAV-gebaseerde vectoren. Bij de overige activiteiten zijn er nog geen wijzigingen opgetreden in de inhoudelijke omschrijving ervan. Zijn wel in voorbereiding: uitbreiding van activiteit 19 met verhoging van risicoklasse; nieuwe activiteit die ontwikkeld wordt door Prof. L. Bouwens en die gebaseerd is op de bestaande activiteiten 8 en 16, en uitgevoerd wordt in lokalen die reeds beschreven zijn in beide voornoemde dossiers; en een geheel nieuwe activiteit binnen het laboratorium voor farmacognosie (Prof. V. Rogiers). Op vraag van de SBB (en zoals aangehaald in de bijzondere technische voorwaarden) worden er t.b.v. activiteiten met nummer 11 en 16 bijkomende risico-analysen ter beschikking gehouden over het werken met de betrokken adenovirale vectoren/insert combinaties. In het kader van de ministeriële omzendbrief van 4/08/2005 aangaande de bijzondere rampenplannen bij het ingeperkt gebruik van GGO s, werd voor deze campus een volledige set van noodprocedures samengesteld in overleg met alle betrokken diensten. Er bleef in 2006 evenwel nog onduidelijkheid over het interventieplan bij grotere incidenten (ongeval of brand), waarbij de inbreng van het interventieteam van het UZ Brussel vereist is. Zodra hierover sluitende afspraken gelden, kan het GGO-rampenplan gefinaliseerd worden. 22

23 2.3. Vergunningen voor het werken met sommige stoffen met hormonale, antihormonale, anabole, beta-adrenergische, anti-infectieuze, antiparasitaire en anti-inflammatoire werking Laboratoria die gebruik maken van stoffen met hormonale, antihormonale, anabole, beta-adrenergische, anti-infectieuze, antiparasitaire en anti-inflammatoire werking dienen hiervoor een vergunning aan te vragen bij de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu - Directoraat-generaal Geneesmiddelen, dit in toepassing van het K.B. van 12/04/1974, gewijzigd door het K.B. van 12/08/2000 (B.S. 12/09/2000). In het jaar 2006 werden drie dergelijke vergunningen toegekend, geldig voor vijf jaar. Aangezien deze vergunningen geldig zijn voor vijf jaar werden een aantal laboratoria in 2006 gevraagd door het Directoraat-generaal Geneesmiddelen om een aanvraag tot hernieuwing in te dienen. In 2006 werden drie vergunningen hernieuwd tot

24 3. Energieverbruik aan de Vrije Universiteit Brussel In dit hoofdstuk wordt een onderscheid gemaakt tussen de verwarming, het elektriciteitsverbruik en andere energiebronnen of projecten rond energievoorziening Verwarming Zowel op de campus Etterbeek als op de campus Jette wordt gestookt met aardgas. Op beide plaatsen bestaat ook de mogelijkheid om over te schakelen op stookolie, maar daarvan werd de laatste jaren geen gebruik gemaakt. Op de campus Jette is er sinds 2003 ook een warmtekrachtkoppelingsinstallatie operationeel. Een deel van de warmte voor verwarming op de campus Jette is afkomstig van deze installatie. Tabel 3.1. en figuur 3.1 geven een overzicht van het energieverbruik voor de verwarming op de campus Etterbeek voor de academische sector. We beschouwen hier dus enkel de gebouwen die werkelijk op de campus Etterbeek gelegen zijn (dus niet de gebouwen op de Koninklijke Jacht, de studentenhuizen op de Nieuwelaan, Schoofslaan en Triomflaan) en enkel voor de academische activiteiten van de Vrije Universiteit Brussel zelf. Zowel de reële waarden als de verbeterde waarden (het verbruik gecorrigeerd voor de graaddagen) worden weergegeven, alsook cijfers per m 2 (zie figuur 3.2). De graaddagen geven een idee van de weersomstandigheden (hoe hoger het cijfer van de graaddagen, hoe kouder het dat jaar was) en de cijfers verbeterd voor de graaddagen geven een beeld waarbij de weerfactor is uitgeschakeld. In 2006 was het totale verbruik van aardgas van de academische sector op de campus Etterbeek ongeveer gelijk aan het verbruik van Dit verbruik van 2005 is flink hoger dan dat van de jaren daarvoor. In vergelijking met 2004 is het reëel verbruik in GJ hoger en het verbeterd verbruik lag GJ hoger. Tabel 3.2 geeft een overzicht van het energieverbruik voor de verwarming van de facultaire gebouwen op de campus Jette. Een onderscheid wordt gemaakt tussen de totale cijfers, het verbruik per jaar en per m 2 en het verbruik gecorrigeerd voor de graaddagen. Figuren 3.3, 3.4 en 3.5 tonen elk jaar sinds 2002 een flinke daling in het verbruik van gas, zowel wat betreft reële waarden, verbeterde waarden als cijfers per m². Deze daling in het aardgasverbruik is volledig toe te schrijven aan het in dienst stellen van een WKK-installatie in Elk jaar sindsdien wordt er meer restwarmte gerecupereerd uit deze installatie. Het afgegeven vermogen van de WKK-installatie aan de verwarmingsinstallatie van de campus Jette stijgt sinds 2003 doordat er een betere wisselwerking ontstaat tussen beide. Bovendien werd ook na 2003 de lage temperatuurkring van de WKK aangesloten. Dit heeft dus voor gevolg dat de Vrije Universiteit Brussel minder aardgas moet verbranden voor de verwarming op de campus Jette, waardoor ook minder CO 2 wordt uitgestoten. De WWK-installatie heeft dus een positieve invloed op de milieu-impact van de universiteit. Studies van de Technische Dienst tonen aan dat een WKK-installatie op de campus Etterbeek niet rendabel is. Op deze campus is er ook veel minder een continue vraag naar warm water dan op een campus met een groot universitair ziekenhuis, waar wel winter en zomer warm water wordt verbruikt. 24

25 Op de campus Etterbeek worden stelselmatig, gespreid over verschillende jaren, de ramen van de gebouwen vervangen. Gebouwen B en C werden in 2002 aangepakt. Gebouwen F en G zijn in 2006 en de daaropvolgende jaren aan de beurt. Figuur 3.6 toont aan dat de academische sector per oppervlakte-eenheid op de campus Jette bijna dubbel zoveel GJ verbruikt dan de campus Etterbeek. Op het eerste zicht is het hoger energieverbruik op campus Jette vooral een gevolg van het stoken op hogere temperaturen en het sterk verwarmen van plaatsen waar dit niet echt nodig is. Zo staan er bijvoorbeeld op bepaalde plaatsen op de campus Jette om de enkele meters chauffages met thermostatische kranen in de gangen. Tenzij iemand deze uitdraait, staan ze een hele winter roodgloeiend de gang te verwarmen. Het in een lagere stand blokkeren van de thermostatische kranen zou een gevoelige vermindering in het energieverbruik voor gevolg hebben, zonder verlies van comfort. Een energie-audit zou kunnen uitwijzen waarom er op de campus Jette zoveel meer energie wordt verbruikt. Een dergelijke studie zal ook resulteren in voorstellen om het hoger verbruik te beperken. 25