NOTITIE VOLKSGEZONDHEID STRIJEN. ter onderbouwing van het lokale gezondheidsbeleid

Transcriptie

1 NOTITIE VOLKSGEZONDHEID STRIJEN ter onderbouwing van het lokale gezondheidsbeleid november

2 NOTITIE VOLKSGEZONDHEID STRIJEN 1. Voorgeschiedenis Op 3 maart 2010 is de Gezondheidsenquête 2009 Strijen ontvangen van de GGD ZHZ (bijlage 1). De gemeenten in de Hoeksche Waard zijn per 1 juli 2009 overgegaan van de GGD ZHE naar de GGD ZHZ. De gegevens zijn verzameld door de GGD ZHZ. De gezondheidsenquête geeft een beeld van de gezondheid, leefomstandigheden en leefstijl van volwassenen van 19 jaar en ouder in de regio ZHZ. In de Hoeksche Waard is het onderzoek voor het eerst op deze manier uitgevoerd. De uitkomsten kunnen dan ook beschouwd worden als een nulmeting. De doelgroep bestaat uit personen. In Strijen is aan mensen (19,8%) gevraagd de enquête in te vullen: Verstuurde vragenlijsten: Respons Respons % jaar 765 personen 324 personen 42% personen 384 personen 63% 51% (gemiddeld) De gemiddelde respons in ZHZ ligt op 44%, Strijen ligt daar met 51% ruim boven. De uitkomsten van deze enquête worden als input voor de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rvtv) gebruikt. In de rvtv wordt opgenomen: - de huidige gezondheidstoestand van de bevolking (de uitkomst van de enquête); - de trends uit het verleden; - de verwachte toekomstige ontwikkelingen. Ook wordt in de rvtv ingegaan op preventie en zorg. 2. Conclusies GGD ZHZ gezondheidsenquête Strijen De percentages voor overmatig alcoholgebruik en bingedrinken in Strijen zijn vergelijkbaar met die van de Hoeksche Waard. Alcoholgebruik wordt door het merendeel van de overmatige drinkers niet als probleem onderkend. 33% van de inwoners van Strijen heeft risico op angst- en/of depressieklachten. Het binnenmilieu van veel woningen is ongunstig voor de gezondheid. De helft van de inwoners van Strijen heeft overgewicht en ook de helft beweegt onvoldoende. Het groente- en fruitgebruik is erg laag. Het percentage mantelzorgers in de Hoeksche Waard is toegenomen: van 12% in 2005 naar 19% in Sterk punt: Binnen de regio Zuid-Holland Zuid ervaart men in Strijen - samen met Liesveld - het minste geluidsoverlast. Zwakke punten ten opzichte van Zuid-Holland Zuid Samen met Dordrecht kent Strijen het hoogste percentage eenzame inwoners. Het percentage cannabisgebruik is het hoogst in Strijen. Strijen heeft het hoogste percentage inwoners dat voortdurend last van het gehoor heeft, maar daarvoor geen arts heeft geraadpleegd. De conclusies zijn gebaseerd op de antwoorden van 708 Strijense inwoners. Op het aantal inwoners van 19 jaar en ouder in 2009 (6.946) betekent dat 10,2% van de bevolking. 2

3 3. Factsheet Gezondheidsprofiel basisonderwijs groep 7 Hoeksche Waard Op 23 augustus 2010 is de Factsheet Gezondheidsprofiel basisonderwijs groep 7 Hoeksche Waard ontvangen (bijlage 2). Het gezondheidsprofiel is gebaseerd op een anonieme enquête onder Hoeksche Waardse basisschoolleerlingen van groep 7. In de factsheet wordt aangegeven dat de genoemde percentages niet verbeterd zijn ten opzichte van het voorgaande schooljaar. De gegevens van dat schooljaar zijn helaas niet per gemeente bekend gemaakt door de GGD ZHE. Het is dus moeilijk om een vergelijking te maken. Op de achterkant van de factsheet staan de uitkomsten van de Hoeksche Waardse gemeenten vermeld. Opvallend voor Strijen (in vergelijking met de andere gemeenten): - tanden poetsen en tandartsbezoek erg laag; - groente- en fruitgebruik laag; - veel sport op school; - minder sport na school; - hoogste percentage kinderen dat dagelijks TV/DVD kijkt; - lager concentratievermogen op school. De uitkomsten van dit gezondheidsprofiel worden meegenomen in de rvtv Strijen. 4. Gezondheid Inzicht Strijen De Wet publieke gezondheid (Wpg) schrijft voor dat gemeenten elke vier jaar hun volksgezondheidsbeleid moeten vaststellen.het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) stelt elke vier jaar de landelijke Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) op; dit rapport vormt de basis van het rijksbeleid op het gebied van volksgezondheid. De GGD ZHZ stelt vanaf 2010 een regionale VTV op (rvtv), die samen met andere bronnen kan dienen als onderbouwing voor bestuurlijke keuzes in het gezondheidsbeleid. Op 2 november 2010 is het rapport Gezondheid Inzicht Strijen (bijlage 4) ontvangen van de GGD ZHZ. Aan dit rapport zijn twee concept-rapporten voorafgegaan (22 juli en 26 augustus 2010). Op het eerste concept-rapport is een uitgebreide ambtelijke reactie gestuurd, met het verzoek een groot aantal zaken in de rvtv aan te passen/toe te voegen. Huisartsen beschikken over veel informatie over de gezondheid van Strijense inwoners; deze informatie is niet verwerkt in de rvtv. Hetzelfde geldt voor professionals in de ouderenzorg, het jeugdwerk, het onderwijs enzovoorts. Ook de gemeente beschikt over allerlei informatie, waarbij de link tussen de verschillende beleidsterreinen zoveel mogelijk is/wordt gelegd. In de defintieve rvtv zijn de ambtelijke reacties en opmerkingen helaas niet allemaal verwerkt. 5. Kernboodschappen Strijen De kernboodschappen (bevindingen en aanbevelingen) van de GGD ZHZ, voortkomend uit Gezondheid InZicht Strijen, luiden: - Psychische en psychosociale problemen komen veel voor bij volwassenen. Investeren in de psychische gezondheid en het terugdringen van depressieve klachten leidt tot gezondheidswinst. - Huiselijk geweld, waaronder kindermishandeling, wordt nog steeds gemeld. Specifieke aandacht voor kindermishandeling en huiselijk geweld blijft nodig. - Alcoholgebruik, roken en drugsgebruik zijn problemen. Voorkom dat jongeren op vroege leeftijd beginnen met drinken, roken of drugs gebruiken. - Overgewicht is een hardnekkig probleem. Een brede aanpak gericht op het verminderen van overgewicht is nodig. - Mantelzorg kan door de vergrijzing een knelpunt worden. 3

4 Investeren in mantelzorg kan overbelasting van mantelzorgers voorkomen. - Meer ouders maken zich zorgen over de opvoeding van hun kind. Bevorderen van een gezonde opvoeding is van belang. Randvoorwaarden voor succesvolle implementatie van de aanbevelingen zijn: - Specifiek inzetten op mensen met gezondheidsachterstanden. - Lokale problemen waar mogelijk regionaal aanpakken. - Leefstijlfactoren in samenhang verbeteren. - Inzetten op integraal en intersectoraal beleid. 6. Reactie op conclusies en aanbevelingen GGD ZHZ 6.1. Gezondheidsenquête De GGD stelt: Overmatig alcoholgebruik en bingedrinken (in zeer korte tijd grote hoeveelheden alcohol drinken) komt in Strijen net zoveel voor als in de andere gemeenten in de Hoeksche Waard en de rest van Zuid-Holland Zuid. Reactie: Van de 324 personen tussen de 19 en 65 jaar geeft 7% aan overmatig alcohol te drinken: dit zijn (naar boven afgerond) 23 personen. Voor de leeftijdscategorie 65+ geldt een percentage van 9%; 27 van de 384 personen. Totaal hebben 708 mensen de enquête ingevuld, daarvan gebruiken er 50 overmatig alcohol. Opvallend is dat van deze mensen niemand hulp gezocht heeft om het probleem aan te pakken. Men ziet het schijnbaar niet zo zeer als een probleem. De jeugd van 12 tot 19 jaar is niet vertegenwoordigd in dit onderzoek; wanneer dit wel zo zou zijn komt het percentage waarschijnlijk hoger uit. Het is uit diverse publicaties bekend dat jongeren steeds vaker en steeds jonger alcohol drinken. Actie gemeente: Verslavingspreventieactiviteiten continueren. (Link leggen naar jongerenproject Verzuip jij je toekomst?! (bijlage 4)). De GGD stelt: het percentage inwoners van Strijen dat risico loopt op angst- en depressieklachten is niet hoger dan dat in andere gemeenten in Zuid-Holland Zuid. Reactie: De stelling dat 33% van de inwoners van Strijen tot de risicogroep behoort, klopt niet. Het gaat hier om 33% van de mensen die de enquête hebben ingevuld. Dit is geen specifiek probleem voor Strijen. Inwoners van Strijen kunnen altijd terecht bij door de gemeente gesubsidieerde hulpverleningsorganisaties (Openbare Geestelijke Gezondheidszorg, Algemeen Maatschappelijk Werk). Actie gemeente(n Hoeksche Waard): De mogelijkheid van het uitvoeringsprogramma Depressiepreventie van de GGD ZHZ nader onderzoeken. De GGD stelt: Het binnenmilieu in Strijense woningen is iets ongunstiger dan in de rest van de Hoeksche Waard. Reactie: Mensen kunnen zelf veel doen aan het binnenmilieu van hun woning. Is dit een taak van de overheid? Het percentage huurwoningen/koopwoningen is in de categorie 19 t/m 65 jaar respectievelijk 79 en 21%, in de categorie 65+ is dat respectievelijk 42 en 58%. Actie gemeente: verhuurder sociale huurwoningen de resultaten van de enquête voorleggen en op de gemeentelijke website aandacht besteden aan het belang van een gezond binnenmilieu. De GGD stelt: De helft van de Strijense inwoners heeft overgewicht en beweegt te weinig. Reactie: Op de Strijense basisscholen wordt veel aandacht besteed aan het thema Voeding en beweging. Kinderen vallen niet onder de doelgroep van deze enquête, maar brengen wellicht het geleerde over op hun ouders. Wanneer de basis al jong wordt gelegd, heeft dit waarschijnlijk wel effect op het latere leven. Actie gemeente: via de gemeentelijke website structureel aandacht besteden aan de mogelijkheden om overgewicht tegen te gaan en(meer) bewegen te promoten. Continueren van brede-schoolactiviteiten (waaronder sportactiviteiten) voor basisschoolleerlingen. 4

5 De GGD stelt: Het groente- en fruitgebruik is erg laag. Reactie: het enige dat de gemeente daar aan kan doen is op de website melding te maken van het belang van het eten van groente en fruit. Actie gemeente: via de gemeentelijke website aandacht besteden aan het eten van groente en fruit. De GGD stelt: Het percentage mantelzorgers in de Hoeksche Waard is toegenomen. Reactie: Sinds de invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning is de rol van mantelzorgers nog belangrijker geworden. De gemeente is op grond van prestatieveld 4 van de Wmo verplicht mantelzorgondersteuning te bieden. Om deze ondersteuning aan te kunnen bieden is in de Hoeksche Waard de laatste jaren veel aandacht besteed aan het opsporen van mantelzorgers. De toename van het aantal mantelzorgers is logisch: mantelzorgers zijn beter in beeld gebracht. De gemeenten in de Hoeksche Waard verlenen jaarlijks een subsidie aan MEE ZHZ ten behoeve van mantelzorgondersteuning. Actie gemeente: Continueren van het subsidiëren van mantelzorgondersteuning. De GGD stelt: Eenzaamheid in Strijen is hoog. Reactie: Wat verstaat men onder eenzaamheid? Veel mensen die midden in het leven staan voelen zich eenzaam, terwijl mensen die alleen zijn dit gevoel helemaal niet hoeven te hebben. Voelt iemand zich eenzaam of depressief op het moment dat de enquête wordt ingevuld? Dan wordt zo n vraag al snel met ja beantwoord. Sinds 2004 worden huisbezoeken afgelegd bij inwoners van 75 jaar en ouder. Uit de resultaten daarvan blijkt absoluut niet dat er veel eenzaamheid is onder ouderen. Actie gemeente: huisbezoeken aan ouderen continueren en via gemeentelijke website aandacht besteden aan het thema eenzaamheid Gezondheidsprofiel groep 7 basisonderwijs Een reactie op de aangegeven percentages die opvallend hoge risicofactoren aangeven. Uitkomst enquête: Tanden poetsen en tandartsbezoek erg laag. Reactie: Dit is een verantwoordelijkheid van ouders. De gemeente koopt jaarlijks via het maatwerk van de jeugdgezondheidszorg het Preventieplan mondgezondheidszorg 2-6 jaar in. Op de peuterspeelzaal en de basisschool wordt aandacht besteed aan mondhygiëne. Actie gemeente: Continueren inkoop maatwerk JGZ Preventieplan mondgezondheidszorg 2-6 jaar. Uitkomst enquête: Groente- en fruitgebruik laag. Reactie: Dit is ook één van de uitkomsten van de hiervoor genoemde gezondheidsenquête onder volwassenen. Het enige dat de gemeente daar aan kan doen is op de website melding te maken van het belang van het eten van groente en fruit. Actie gemeente: via de gemeentelijke website aandacht besteden aan het eten van groente en fruit. Uitkomst enquête: Veel sport op school/minder sport na school. Reactie: Dit gezondheidsprofiel betreft het schooljaar De brede schoolactiviteiten (waaronder diverse sportactiviteiten) zijn in het schooljaar van start gegaan, waardoor kinderen meer sporten na schooltijd. Actie gemeente: brede schoolactiviteiten, met name sportactiviteiten, continueren. Uitkomst enquête: Hoogste percentage kinderen dat dagelijks TV/DVD kijkt. Reactie: Dit is een verantwoordelijkheid van de ouders. Wellicht zorgen de brede schoolactiviteiten en de uitwerking op de kinderen daarna voor het verminderen van het dagelijks TV kijken. Via de brede schoolactiviteiten wordt de sociale cohesie van kinderen bevorderd. Kinderen ontmoeten kinderen van andere scholen en ondernemen allerlei activiteiten met elkaar. Er wordt integraal gewerkt in de verschillende leefsferen van het kind, waardoor sociale competenties worden bevorderd. Actie gemeente: brede schoolactiviteiten continueren. 5

6 Uitkomst enquête: Lager concentratievermogen op school. Reactie: De gemeente kan dit niet beïnvloeden. In groep 7 bezoeken alle kinderen de schoolarts. Eventuele concentratieproblemen kunnen aan de orde komen tijdens het onderzoek. De kosten van de schoolarts worden gefinancierd door de gemeente via het uniform deel van de Jeugdgezondheidszorg (wettelijke plicht). Actie gemeente: geen Gezondheid InZicht Strijen Een reactie op de kernboodschappen Strijen; bevindingen en aanbevelingen. De GGD stelt: Psychische en psychosociale problemen komen veel voor bij volwassenen. De GGD adviseert: Investeren in de psychische gezondheid en het terugdringen van depressieve klachten leidt tot gezondheidswinst. Reactie: De conclusie van de GGD is gebaseerd op de uitkomst van de hierboven genoemde gezondheidsenquête (de stelling dat 33% van de inwoners van Strijen tot de risicogroep behoort, klopt niet. Het gaat hier om 33% van de mensen die de enquête hebben ingevuld). Depressie is een landelijk toenemend verschijnsel en geen specifiek probleem in Strijen. Inwoners van Strijen kunnen met dit soort problemen altijd terecht bij door de gemeente gesubsidieerde hulpverleningsorganisaties (Openbare Geestelijke Gezondheidszorg, Algemeen Maatschappelijk Werk). De GGD biedt de aangesloten gemeenten de mogelijkheid om het uitvoeringsprogramma Depressiepreventie af te nemen. De Hoeksche Waardse gemeenten nemen dit programma (nog) niet af, waardoor inwoners van deze regio geen gebruik kunnen maken van de preventie-activiteiten die de GGD aanbiedt. Actie gemeente(n Hoeksche Waard): De mogelijkheid van het uitvoeringsprogramma Depressiepreventie van de GGD ZHZ nader onderzoeken. De GGD stelt: Huiselijk geweld, waaronder kindermishandeling, wordt nog steeds gemeld. De GGD adviseert: Specifieke aandacht voor kindermishandeling en huiselijk geweld blijft nodig. Reactie: Het aantal meldingen stijgt vanwege het meldpunt en de wettelijke meldcode. Dit wil niet zeggen dat het aantal gevallen van kindermishandeling stijgt. De gemeenten in de Hoeksche Waard financieren het schoolmaatschappelijk werk (SMW) op het primair onderwijs in 2010 en 2011 via de Regionale Agenda Samenleving (RAS). Vanaf 2012 komt de financiering voor rekening van de gemeenten. Het SMW op het voortgezet onderwijs wordt structureel gefinancierd door de gemeenten. Vanuit het SMW komen ook vermoedens en meldingen over huiselijk geweld voort. Actie gemeente: het SMW op het primair onderwijs vanaf 2012 financieren uit eigen middelen (is in de programmabegroting al rekening mee gehouden). De financiering van het SMW op het voortgezet onderwijs continueren. De GGD stelt: Alcoholgebruik, roken en drugsgebruik zijn problemen. De GGD adviseert: Voorkom dat jongeren op vroege leeftijd beginnen met drinken, roken of drugs gebruiken. Reactie: In Strijen wordt op de verschillende domeinen veel gedaan aan verslavingspreventie. Gemeente - convenant met supermarkten en slijterij: per 1 januari 2008 verhoging leeftijd verkoop alcohol van 16 naar 18 jaar; - regionaal project Verzuip jij je toekomst?! (Veiligheidssociëteit ZHZ); - inkoop preventieprojecten en ouderavonden bij Bouman GGZ, Stichting De Hoop en GGD ZHZ. Thuis - publiekscampagnes Sire alcoholmisbruik; - ouderavond Opvoeding en drugs (organisatie gemeente); - Opvoedbureau Strijen. 6

7 School - project Drugs, weet wat je doet voor basisschoolleerlingen (inkoop gemeente bij GGD); - weerbaarheidsproject voor alle basisschoolleerlingen groep 8 (financiering door gemeente); - alcoholles basisonderwijs (GGD, De Hoop, Bouman GGZ), via gemeente; - alcoholles voortgezet onderwijs Hoeksche Waard (GGD, De Hoop, Bouman GGZ, via gemeente). Sport - verplichte instructie voor barvrijwilligers Instructie Verantwoord Alcoholgebruik (IVA) /financiering indirect via gemeente via project Verzuip jij je toekomst?! ; - pasjessysteem sportverenigingen (geen alcohol onder de 16 jaar). Jeugd- en jongerenwerk - voorlichtingsbijeenkomsten alcohol- en drugspreventie (financiering door gemeente); - pasjessysteem Jongerencentrum De Klep; - sinds 1 juli 2010 is er weer ambulant jongerenwerk in Strijen. Uit de contacten die de jongerenwerkers de afgelopen maanden met de jeugd hebben gehad, komt niet naar voren dat het middelengebruik in Strijen hoger is dan elders. Actie gemeente: financiering en organisatie preventieactiviteiten continueren. De GGD stelt: Overgewicht is een hardnekkig probleem. De GGD adviseert: Een brede aanpak gericht op het verminderen van overgewicht is nodig. Reactie: Van de volwassen inwoners van Strijen heeft 50% overgewicht; in de Hoeksche Waard is dit gemiddeld 49%. Uit de gegevens van de schoolarts blijkt dat 18% van de kinderen in groep 7 overgewicht heeft. Uit de gezondheidsenquête en het gezondheidsprofiel blijkt dat zowel kinderen als volwassenen (te) weinig groente en fruit eten. Verkeerde voeding en te weinig bewegen zijn de belangrijkste oorzaken voor overgewicht. De gemeente koopt structureel - via het maatwerk van de Jeugdgezondheidszorg - het programma Hart, Voeding en Bewegen in voor de Strijense basisscholen. Brede schoolactiviteiten bevorderen de sportdeelname van kinderen. Sportverenigingen ontvangen een gemeentelijk subsidie om de contributie voor de sporters betaalbaar te houden. Mensen die de contributie van een sportvereniging niet kunnen betalen, kunnen een beroep doen op een Tegemoetkoming bijzondere kosten (bijzondere bijstand) van de Regionale Sociale Dienst Hoeksche Waard. Sporten in verenigingsverband moet op die manier voor een ieder mogelijk zijn. Daarnaast kan de gemeente de inwoners niet dwingen een halfuur per dag te bewegen en hun leefstijl te veranderen. Actie gemeente: continuering financiering programma Hart, Voeding en Bewegen, brede schoolactiviteiten (met name sport) en subsidiëring sportverenigingen. De GGD stelt: Mantelzorg kan door de vergrijzing een knelpunt worden. De GGD adviseert: Investeren in mantelzorg kan overbelasting van mantelzorgers voorkomen. Reactie: Met de invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning in 2007 is de coördinatie van de vrijwillige thuiszorg en mantelzorg een verantwoordelijkheid van de gemeenten geworden. De gemeenten in de Hoeksche Waard verstrekken een structureel (regionaal afgestemd) subsidie aan MEE ZHZ om de mantelzorg- en vrijwilligersondersteuning uit te voeren. Het beroep op mantelzorg zal in de toekomst alleen maar toenemen vanwege de vergrijzing van de bevolking. Daarom is het belangrijk dat de mantelzorg- en vrijwilligersondersteuning goed geregeld is. Actie gemeente: de subsidiëring van de mantelzorg- en vrijwilligersondersteuning continueren. De GGD stelt: Meer ouders maken zich zorgen over de opvoeding van hun kind. De GGD adviseert: Bevorderen van een gezonde opvoeding is van belang. Reactie: Het Opvoedbureau kan elke maandagmorgen worden bezocht in het Medisch Centrum Strijen. De opvoedkundig medewerker biedt ondersteuning aan iedereen die vragen, zorgen of twijfels heeft over de opvoeding van kinderen. Zonodig worden ouders doorverwezen naar hulpverleningsinstanties. Het Opvoedbureau ondersteunt niet alleen ouders maar ook iedereen die zich 7

8 beroepsmatig bezighoudt met kinderen. De gemeente financiert het Opvoedbureau via het maatwerk van de Jeugdgezondheidszorg. Actie gemeente: continuering van de financiering van het Opvoedbureau Strijen. De GGD stelt dat een aantal randvoorwaarden nodig is voor een succesvolle implementatie van de aanbevelingen: - Specifiek inzetten op mensen met gezondheidsachterstanden. Reactie: Het is moeilijk om mensen met gezondheidsachterstanden op te sporen. Inwoners kunnen niet gedwongen worden hun leefstijl te wijzigen of te sporten. - Lokale problemen waar mogelijk regionaal aanpakken. Reactie: De gemeenten in de Hoeksche Waard werken op alle facetten van het volksgezondheidsbeleid en de Wet maatschappelijke ondersteuning samen. De Hoeksche Waard heeft als enige regio in Zuid-Holland Zuid een regionaal medewerker volksgezondheid, die wordt gefinancierd door de vijf gemeenten. - Leefstijlfactoren in samenhang verbeteren. Reactie: Een aantal voorbeelden is hierboven vermeld: sportstimulering en vergroting sociale cohesie via brede schoolactiviteiten. Deelname aan regionale projecten, zoals Verzuip jij je toekomst?! - Inzetten op integraal en intersectoraal beleid. Reactie: In een gemeente met de omvang van Strijen is het gebruikelijk dat alles integraal wordt opgepakt en uitgevoerd. 7. Lokale nota volksgezondheid De gezondheidstoestand van de lokale bevolking kan nooit voor 100% worden weergegeven. De GGD ZHZ heeft met de hun beschikbare gegevens - geprobeerd een zo volledig mogelijk beeld van de volksgezondheid in Strijen te schetsen. Uit bovenstaande reacties op de stellingen van de GGD is te merken dat het rapport niet gebaseerd is op inhoudelijke kennis van wat er op de diverse beleidsterreinen speelt in Strijen. De GGD ZHZ was al bezig met het rvtv-traject, toen de Hoeksche Waardse gemeenten in 2009 zijn aangesloten bij deze GGD. Er was toen al afgesproken dat de rvtv in het najaar van 2010 in alle 19 gemeenten van ZHZ zou verschijnen. In juli 2010 is (na het eerste concept) bij de GGD aangegeven dat een dergelijk rapport niet opgesteld kan worden zonder medewerking van lokale huisartsen en organisaties op het gebied van jeugd, ouderen en gehandicapten. Helaas ontbrak het de GGD aan tijd om deze belangrijke inbreng nog in het rapport te verwerken. Gezondheid Inzicht Strijen, maar ook de inhoudelijke inbreng van bovengenoemde personen en organisaties, zijn belangrijk voor de onderbouwing van bestuurlijke keuzes in het lokale gezondheidsbeleid. Wilna de Jong, Bureau Onderwijs, Welzijn en Zorg november